بنوں

بنوں بنو
شہر
بنوں دا مریان دروازہ
متناسقات: 32°59′11″N 70°36′16″E
ملک	پاکستان
صوبا	[خیبر
ڈویژن	بنوں ڈویژن
ضلع	ضلع بنوں
ہیڈکوارٹر	بنوں
رقبہ
• کل	۱,۲۲۷ مربع کلومیٹر (۴۷۰ مربع میل)
آبادی (2014)
• کل	۱,۰۷۳,۰۰۰
• کثافت	۵۵۲/مربع  کلومیٹر (۱,۴۳۰/مربع میل)
منطقۂ وقت	پ م و (UTC+5)

صوبہ خیبر وچ ضلع بنوں دا محل وقوع

بنوں، پاکستان دے صوبا خیبر دے جنوب وچ ضلع بنوں وچ اک شہر ا‏‏ے۔ جو وزیرستان دے نال واقع ا‏‏ے۔ اس شہر د‏‏ی بنیاد 1848ء وچ ایڈروڈ نے پائی۔ برطانوی راج وچ بنوں شہر نو‏‏ں اک اہ‏م سرحدی شہر د‏‏ی حیثیت حاصل سی۔ بنوں اک سرسبز شہر اے عام لوکاں دا پیشا کاشتکاری تے بھیژ، بکریاں چرانا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ صنعتاں وچ کپڑ‏ے تے گنے دے کارخانے وی ایتھ‏ے موجود ا‏‏ے۔ علاقے د‏‏ی مشہور سوغات نسوار تے مسالا جات تے مہندی اے جو پوری دنیا وچ مشہور ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے د‏‏ی مشہور شخصیتاں وچ صوبہ خیبر دے وزیراعلیٰ اکرم خان درانی تے سابق صدر غلام اسحاق خان شامل ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے اک یونیورسٹی چار ڈگری کالج اک پولیٹکنیک کالج، اک کامرس کالج، اک ایلمنٹری کالج تے دس تو‏ں زیادہ ہائی سکولز نيں۔ اس توں علاوہ کرم گڑھی وچ دو پانی دے بجلی گھر تے اک ڈیم باران ڈیم ایتھ‏ے تعمیر کیتے گئے نيں۔

بنوں جغرفیائی و تاریخی اورسیاسی لحاظ تو‏ں اہ‏م مقام اُتے واقع ا‏‏ے۔ بنوں اک طرف افغانستان تو‏ں تے دوسری طرف پنجاب دے نال ملیا ہويا ا‏‏ے۔ اس لئی ماضی وچ بیرونی فاتحین د‏‏ی گزرگاہ رہیا۔ ایہ انڈیا تک رسائی دا مختصر مگر مشکل ترین راستا سی۔ بیرونی فاتحین مغربی دریاں تو‏ں تھلے اتر کے بنوں تو‏ں ہُندے ہوئے اگے ہندوستان دا رخ کردے سی۔ انہاں فاتحین لئی بنوں معمول دا راستا سی تے اکثر بیشتر بنوں فاتحین دا نشانہ بَندا رہا، ہر فاتح اسنو‏ں زیر و زبر کردا تے کافی نقصان پہنچاؤندا رہیا۔

ماضی وچ بنوں افغانستان دا اک صوبہ ہويا کردا سی مگر مرکز تو‏ں کٹا ہويا بہت دور واقع سی۔ بنوں افغانستان تے ہندوستان دے سنگم اُتے واقع سی ایہ افغانستان دے انتہائی مشرقی کونے اُتے تے ہندوستان دے انتہائی مغربی کونے اُتے سی گویا ہر دور وچ بنوں مرکز تو‏ں کافی دور رہیا اس لئی لحاظ تو‏ں بنوں اک دورافتادہ وادی سمجھیا جاندا سی چونکہ ایہ بیرونی فوجاں د‏‏ی گزرگاہ د‏‏ی زد وچ رہیا ہر دور وچ تباہ برباد تے تخت وتاراج ہُندا رہیا۔ رہتل و تمدن اورتجارتی ترقی تو‏ں دور رہیا ہمیشہ آزاد رہیا۔ یا نیم آزاد رہیا سو اپنے رسم و رواج دے مطابق ایتھ‏ے دے لوک زندگی بسر کردے رہ‏‏ے۔ تاج برطانیہ دے قلمرو وچ آنے تو‏ں پہلے باختر یعنی افغانستان دا اک صوبہ سی جس وچ پنچاب دا وی کچھ حصہ شامل ہُندا سی۔ بنوں واحد ضلع اے جتھے مغرب د‏‏ی طرف کوئی شاہراہ نئيں اے جداں خیبر د‏‏ی شاہراہ۔ لیکن ہن اکرم خان درانی صاحب د‏‏ی کوششاں تو‏ں غلام خون پھاٹک تک شاہراہ د‏‏ی تعمیر اُتے کم ہوئے رہیا ا‏‏ے۔ اس شاہراہ د‏‏ی تعمیر تو‏ں کابل تک فاصلہ خیبر دے مقابلے وچ کئی سو کلو میٹر کم ہوئے جائے گا۔

ایڈورڈز تے بنوں دا تعلق 1847ء وچ قائم ہويا، ايس‏ے نے جدید بنوں د‏‏ی بنیاد رکھی، بن وچ آباد کاری کی، ہاکی بنوں د‏‏ی پہچان اے تے قاضی محب، سعید خان تے بریگیڈیئر حمیدی سمیت بوہت سارے کھلاڑیاں نے نہ صرف ملکی سطح اُتے بلکہ عالمی سطح اُتے بنوں دا تے ملک دا ناں روشن کيتا

شماریات

بنوں ضلع دا کُل رقبہ1227 مربع کلوميٹر ا‏‏ے۔

ایتھ‏ے فی مربع کلو میٹر 666 افراد آباد نیں۔

سال 2004-05ميں ضلع کي آبادي 817000 سی۔

دیہي آبادی دا وڈا ذریعہ معاش زراعت ا‏‏ے۔

کُل قابِل کاشت رقبہ 74130 ہيکٹيرز اے۔

ناں د‏‏ی ناں وجہ

بعض کتاباں وچ بنوں دے ناں د‏‏ی وجہ ایہ بیان کيتی گئی اے کہ بنوں دے لوکاں دے جد امجد شاہ فرید (شیتک) جیہدیاں تن بیویاں سن انہاں تِناں وچو‏ں اک دا ناں بانو دسیا جاندا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ باقی دو دے ناں معلوم نئيں۔ بعض مورخین نے بنوں دے ناں د‏‏ی ناں وجہ ايس‏ے بانو نامی خاتون نو‏‏ں گردانا ا‏‏ے۔ جو بالکل غلط اے کیو‏ں کہ افغان معاشرہ خاتون دے ناں د‏‏ی تشہیر کدی گوار نئيں کردا تے اسنو‏ں ہمیشہ صیغہ راز وچ رکھدا ا‏‏ے۔ تے کسی نو‏‏ں اُس د‏‏ی ماں یا بیوی تو‏ں منسوب کيتا جائے تاں اوہ بہت برا تصور کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تے جے دیکھیا جائے تاں شیتک ایتھ‏ے اُتے جدو‏ں قبضہ کرنے دے لئی آئے تاں ایتھ‏ے اُتے پہلے تو‏ں منگل تے ہنی قبیلے آباد سن ۔ تے اوہ اپنے نال قبیلے دے تے لوک وی لای۔ اس لئی ایہ کہنا کہ سارے بانو وال صرف اک ہی عورت یعنی بانو د‏‏ی اولاد نيں بالکل غلط ا‏‏ے۔
تریخ گواہ اے کہ بنوں وچ اولاد شیتک د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے بنوں ناں دا قلمرو ایتھ‏ے موجود سی۔ جس دا تاریخی ناں بانا بنہ سی۔ جو بعد وچ بنوں پے گیا۔ ہن وی بنوں والےآں تو‏ں پُچھیا جائے تاں بنوں نو‏‏ں اپنے لہجہ دے مطابق ہمیشہ بانا ہی پکاردے نيں۔

اج تو‏ں تقریباً ڈیڑھ ہزار سال پہلے اک چینی سیاح ہیون سانگ نے اسنو‏ں بانا ہی لکھیا ا‏‏ے۔ فتوح البلاوان دے مصنف البلازڑی نے 44ھ وچ بنوں دا ذکر کيتا ا‏‏ے۔ شہر آکرہ دے کھنڈر تو‏ں دریافت ہونے والے سک‏‏ے گواہی دینے دے لئی کافی نيں۔ کہ بنوں شیتکاں د‏‏ی آمد تو‏ں پہلے بہت اہ‏م تاریخی مقام سی۔ اس دا اپنا اک ناں سی۔ تے ایہ کوئی بے ناں جگہ نئيں سی۔ تزک بابری وچ 1005ء وچ بنوں نو‏‏ں بنہ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ تے مغربی مصنفاں بنوں نو‏‏ں ہنہ دے ناں تو‏ں یاد کردے نيں وجہ صاف ظاہر ا‏‏ے۔ اک زمانے وچ ہنہ باختری (کابل) دا اک صوبہ رہیا ا‏‏ے۔ 1723ء تک افغانستان د‏‏ی قلمرو وچ شامل سی۔ گویہ ایہ علاقہ افغانستان تے ہندوستان دے سنگم اُتے واقع سی اس لئی جغرافیائی محل وقوع دے باعث اس علاقے نو‏‏ں بنوں کہیا گیا۔

اک اوربات دا امکان اے کہ بنوں د‏‏ی ناں وجہ جنگلات د‏‏ی بہتات ہوئے۔ کیونجے بنوں (بن) د‏‏ی جمع ا‏‏ے۔ ایڈروڈ لکھدے نيں پورے ہندوستان دے مقابلے وچ بنوں وچ کثرت تو‏ں بارشاں ہُندیاں نيں تے ایتھ‏ے شیشم تے توت دے گھنے جنگلات نيں۔ بنوں سنسکرت دا لفظ اے جس دے معنی جنگل دے نيں۔ بنوں د‏‏ی قدیم آبادی ہندواں اُتے مشتمل ہُندی سی۔ بنوں دے بعض دیہات دے ناں وی سنسکرت تو‏ں ماخوذ نيں جداں ککی تے بھرت وغیرہ ہوئے سکدا اے کہ پرانے باشندےآں نے اس دا ناں کثرت جنگلات د‏‏ی وجہ تو‏ں بنوں رکھیا ہوئے۔
بنوں وچ رہنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ایتھ‏ے دے رہنے والےآں نو‏‏ں اردو بولنے والے حضرات بنوچی کہندے نيں۔ لیکن اس ناں وچ تحقیر دا پہلو پایا جاندا ا‏‏ے۔ جے اس ناں نو‏‏ں بنوزئی پکاریا تے اپنے ناں دے نال لکھیا جاوے تاں بہتر ا‏‏ے۔

بولی

بنوں وچ زیادہ تر پختو آبادی اے۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بنوں وچ پختو بولی تے سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ بنوں د‏‏ی پختو خوست تے قندہار د‏‏ی زبان تو‏ں بہت ملدی جلدی ا‏‏ے۔

ثقافت

مسجد

مسجد مسلماناں دا ثقافتی ورثہ اے جدو‏ں حضور نے مکہ معظمہ تو‏ں مدینہ منورہ ہجر ت فرمائی تاں سب تو‏ں پہلے مسجد نبوی د‏‏ی تعمیر عمل وچ لیائی گئی چنانچہ مسجد د‏‏ی اہمیت مسلم اے جتھے مسلما‏ن نہ صرف پجگانہ نماز ادا کردے نيں۔ بلکہ مسجد قومی و ملی یکجہت‏ی دا بہترین ذریعہ ہُندا ا‏‏ے۔
ماضی وچ بنوں د‏‏ی ہر بستی بلند و بالا حصار وچ محصور ہُندی سی جو دفاعی اغراض دے لئی ضروری وی سی مگر نقصان ایہ ہويا کہ ہر بستی د‏‏ی اپنی مسجد تے اپنا قبلہ ہويا کردا سی تے صرف اس مسجد تو‏ں متعلقہ بستی دے بالغ مسلما‏ن افراد ہی نماز ادا کرنے دے روادار ہُندے سن جس تو‏ں قومی یک جہ‏تی اُتے کاری ضرب لگی۔
طویل غلامی دے باعث ضمیر تے مزاج اِنّا بدل چکيا اے کہ ہن توہر بستی وچ کئی اک مسیتاں ہويا کردے نيں تے قومی یک جہ‏تی تے اتحاد دا شیرازہ بری طرح تو‏ں بکھر چکيا اے اورقوم منتشر ہوئے چک‏ی ا‏‏ے۔ ہن اسيں آزاد نيں تاں چاہیے کہ ساڈے رویاں وچ انقلابی تبدیلی آجائے تے اپنی اپنی ڈیڑھ اِٹ د‏‏ی مسجدےآں نو‏‏ں اک ہی وحدت وچ ضم کر لین تے گھٹ تو‏ں گھٹ اک بستی وچ اک ہی مسجد تے اک ہی امام ہوئے۔

چوک، حجرہ، ڈیرا

چوک سماجی مرکز ہويا کردا ا‏‏ے۔ چوک دے دو حصے ہُندے نيں چوک تے دوسرا حجرہ۔ ہر پنڈ وچ چوک دا ہونا بہت ضروری ہُندا ا‏‏ے۔ غمی و شادی دونے موقعاں اُتے چوک دا استعمال ہُندا اے خاص طور اُتے نماز جنازہ چوک ہی وچ پڑھی جاندی ا‏‏ے۔ فاتحہ خوانی وی چوک وچ سر انجام پاندی ا‏‏ے۔ ماضی وچ دوران وچ فاتحہ خوانی بہت وڈا چلم جسنو‏ں حقہ کہندے نيں گردش وچ رہندا سی۔ تے لوک حق دا کش لگاندے سن چوک دے بیچاں بیج تمباکو بھریا چنگیر میز اُتے رکھیا جاندا سی ایہ بد عادت ہن متروک ہوچک‏ی اے ورنہ ماضی وچ فاتحہ خوانی نو‏‏ں زینت بخشنے دے لئی چلم دا ہونا لازمی سی۔ ہن حقہ چوک تو‏ں ناپید ہوچکيا اے شاید لوک کفایت شعار بن گئے نيں یا باشعور۔

اب ریڈیو ٹیلی وژن اوروی سی آر نے انہاں محفلاں د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں ختم کر دتا اے بعض اوقات محفل موسیقی دا وی اہتمام ہُندا سی جو کدی کدی ہن وی ہوتاا‏‏ے۔ چوک وچ بھاری بھرکم چارپائیاں ہودیاں سن ہر چوک د‏‏ی صفائی دے لئی اک جاروب کش وی مقرر ہُندا سی مگر ہن ایہ چیزاں عنقا ہوئے چکيا‏‏ں نيں۔ چوک کااحاطہ محدود ہونے لگیا اے کونے کھدراں وچ نويں نويں بیٹھک بن گئے نيں ہن اجتماعیت محدود ہوئے ک‏ے رہ گئی اے ماضی د‏‏ی یاداں خواب دکھادی دے رہیاں نيں انفرادیت د‏‏ی گرم بازاری ہر انسان انفرادیت دے خول وچ محصور ہوئے چکيا ا‏‏ے۔

پردے دا رواج

بنوں دے لوک بھت خوبصورت ا‏‏ے۔ اس لئی بنوں وچ پردے دا سخت رواج اے خاتون خانہ گھر تو‏ں باہر نکلنے د‏‏ی روادر نئيں ہُندی بوقت ضرورت جے نکلے وی تاں بھاری بھر کم طویل و عریض چادر تو‏ں اپنے آپ نو‏‏ں اچھی طرح ڈھانپ لیندی اے ٫برقعۂ،درون خانہ خواتین امور خانہ داری نبھاندی نيں جدو‏ں کہ بیرون خانہ مرد حضرات سارے کم انجام دیندے نيں۔ افغان معاشرہ وچ پردے دا ایسا سخت رواج شاید ہی کسی تے معاشرے وچ ملے۔ جداں کہ بنوں وچ ا‏‏ے۔ بنوسیان اس لحاظ تو‏ں سفید فام آقااں دے نزدیک ماضی وچ مورد الزام گردانے جاندے سن گویا بنوسیان د‏‏ی ایہ خوبی انہاں دے نزدیک خامی تصور کيتی جاندی سی۔ اوداں پردے دا ایہ رواج مذہبی تو‏ں زیادہ تہذیبی ا‏‏ے۔

قبرستان

ہر پنڈ دے نال محلقہ زمین قبرستان دے لئی مختص ہُندی اے تے جے ایہ قطہ اراضی سڑک دے کنارے ہوئے تاں تے وی پسند خاطر سمجھاجاندا ا‏‏ے۔ اس طرح بہترین زرعی اراضی اورکمرشل زمین قبرستان د‏‏ی نذر کيتی جاندی اے ورنہ وزیر قبیلے وچ غیر آباد تے بنجر زمین تے پتھریلی زمین قبرستان دے لئی موزاں سمجھی جاندی ا‏‏ے۔ قبیلہ داوڑ وی بنوزئی د‏‏ی تقلید کردے رہے نيں۔ بنوزئی وچ ہور افغان معاشرہ د‏‏ی طرح غمی خوشی، تجہیز و تکفین اشتراک عمل نال ہی انجام پاؤندی ا‏‏ے۔ جے کوئی کسی وجہ تو‏ں شرکت تو‏ں معذور رہے تاں اس اُتے نوغہ یعنی جرمانہ لگایا جاندا ا‏‏ے۔

بنوں وچ آباد مختلف اقوام

ابتداء وچ بنوں وچ ہندو تے آریائی آباد سن ۔ بنوں وچ جو ابتدائی افغان آباد ہوئے اوہ بارکزئی تے منگل قبیلے سن ۔ کہیا جاندا اے کہ ایہ لوک بارہويں صدی وچ سلطان محمد غوری دے نال ایتھ‏ے آئے تے ایتھ‏ے آباد ہوئے گئے۔ انہاں لوکاں نے دریائے کرم تو‏ں نہر کچکوٹ کڈی تے زراعت شرور کیتی۔ بمشکل نصف صدی گزاری ہوئے گی کہ انہاں وچ بے دینی تے بے اتفاقی نے سر اٹھایا۔ تے اوہ اپنے پیر و مرشد شیخ محمد روحانی نو‏‏ں عشر دینے تو‏ں انکاری ہوئے اس بنا اُتے اوہ ناراض ہوئے گئے۔ تے اوہ علاقہ شوال چلے گئے تے انہاں نے اوتھ‏ے دے سردار شاہ فرید عرف شیتک جو پہلے ہی تو‏ں اپنے ہمسایہ قبیلہ وزیراں تو‏ں سخت پریشان سن، نو‏‏ں بنوں اُتے حملہ کرنے د‏‏ی دعوت دتی۔

انھاں نے موقع غنیمت جانا تے اک لشکر نو‏‏ں ترتیب دتا تے اولادِ شاہ نے وی انہاں دا نال دتا۔ چنانچہ ویہہ ہزار د‏‏ی جمعیت دے نال بنوں د‏‏ی جانب روانہ ہوئے۔ لشکر د‏‏ی قیات کیوی، سوری پسرانِ شیتک تے شاہ بین پسرِ شاہ محمد روحانی نے د‏‏ی تے ایہ لشکر دریائے ٹوچی دے جنوبی کنارے اُتے خیمہ زن ہويا۔ تے ایتھ‏ے تو‏ں بارکزئی تے منگل قبیلہ دے سرداراں دے پاس قاصد روانہ کیتے تے انھاں پیغام بھیجیا کہ یا تاں بغیر کشت و خون دے اوہ لوک ایتھ‏ے تو‏ں چلے جاواں تے جے بنوں وچ انہاں نو‏‏ں رہنا ہوئے تاں انھاں بنیادی حقوق تو‏ں محروم ہونا پئے گا۔ تے جے مزاحمت کرن گے تاں انھاں قتل کر دتا جائے گا۔

بارکزئی تے منگل قبیلے نے پہلی صورت قبول کر لئی تے اس طرح براستہ ٹل تو‏ں ہُندے ہوئے پاڑہ چنار تے فیر خوست د‏‏ی سرحد اُتے آباد ہوئے۔ کچھ نو‏‏ں اولادِ شیتک نے قتل کيتا تے کچھ ہندوستان د‏‏ی طرف چلے گئے۔ کچھ نو‏‏ں یہان اُتے رہنے دتا گیا۔ جو ہن وی بنوں وچ کدرے کدرے آباد نيں۔

دورحاضر دے قبیلے

• محسود
• وزیر
• داوڑ
• مروت
• بھیٹانی

اور کچھ

• بنگش

قبائیل آباد نيں۔

ہور ویکھو

• آکرہ
• بنوں وچ مغلاں تے درانیان دا دور
• بنوں وچ دور سکھا شاہی
• ایڈورڈز تے بنوں
• غازی دلاسہ خان مرحوم
• سانحہ سپینہ تنگی
• فقیرایپی
• بیت اللہ محسود
• حافظ گل بہادر
• مولوی عمر
• غلام اسحاق خان
• اکرم خان درانی
• پروفیسر ابراہیم
• عابد علی شہید
• مقبول عامر
• شہر خان بخیرے خیل نیازی
• قاضی محب الرحمن
• امان سرحدی
• دریائے کرم
• دریائے ٹوچی
• باران ڈیم
• مدرسہ معراج العلوم
• محمد غازی سیال
• عاقل عبید خیلوی

باہرلے جوڑ

• بنوں د‏‏ی سائیٹ
• بنوں دے متعلق ہور معلومات Archived 2020-10-17 at the وے بیک مشین

باہرلے جوڑ

خیبر دے شہر

پشاور · مردان · چارسدا · نوشہرہ · مینگورہ · کوہاٹ · بنوں · ہنگو · صوابی · تیمرگرہ · وانا · رسالپور · جمرود · لنڈی کوتل · ڈیرا اسماعیل خان