آپریشن پولو
آپریشن پولو Operation Polo – 1948 | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
ریاست حیدرآباد 1909 (بغیر برار). | |||||||
| |||||||
محارب | |||||||
سانچہ:Country data ڈومنین بھارت ڈومنین بھارت | حیدرآباد | ||||||
کمانڈر اور رہنما | |||||||
سردار پٹیل رائے بچر جویانتو ناتھ چودھری |
سید احمد العیدروس قاسم رضوی | ||||||
طاقت | |||||||
35,000 بھارتی مسلح افواج |
22,000 ریاست حیدرآباد افواج اندازہ 200,000 رضاکار (بے قاعدہ افواج)[حوالہ درکار] | ||||||
ہلاکتیں اور نقصانات | |||||||
32 ہلاک[۱] 97 زخمی |
ریاست حیدرآباد افواج:807 ہلاک نامعلوم زخمی 1647 جنگی قیدی[۲] رضاکار: 1,373 ہلاک, 1,911 گرفتار[۲] | ||||||
سرکاری: 27,000 – 40,000 شہری ہلاک[۳] عالمانہ تخمینہ: 200,000 شہری ہلاک[۴] |
آپریشن پولو، جو اک “کوڈ“ نام دتا گیا سی حیدرآباد ریاست اُتے "پولس ایکشن" کا۔[۵][۶] ستمبر 1948 وچ بھارتی افواج دا اک ملیٹری ایکشن سی جس دا مقصد آصف جاہی سلطنت نوں ختم کرکے حیدرآباد اسٹیٹ نوں “انڈین یونین “ وچ شامل کیتا جائے۔
تاریخ
[سودھو]ریاستِ حیدرآباد دکن جس دا جغرافیائی نقشہ ہر دور وچ بدلدا رہیا 17ستمبر 1948 تک جدوں ہندوستانی فوجاں نے نظام دی حکومت دا خاتمہ کیتا اس وقت تک وی اک عظیم رقبہ اُتے پھیلا ہويا 86ہزار مربع میل اُتے پھیلا ہويا انگلستان تے اسکٹ لینڈ دے مجموعی رقبے توں وی زیادہ سی ۔ 1923 وچ خلافتِ عثمانیہ دے خاتمہ دے بعد اگرچہ اسلامی مملکتاں جو باقی سن سعودی عرب' افغانستان و ایران وغیرہ اُتے مشتمل سن لیکن خوشحالی و شان و شوکت دے لحاظ توں ریاستِ حیدرآباد نوں جو بین الاقامی مقام سی اس دا ذکر اج وی انگریز مصنفین دیاں لکھتاں وچ موجود اے۔۔ لارڈ ماؤنٹ بیٹن نے اپنی سوانح حیات وچ تذکرہ کیتا اے کہ دوسری جنگِ عظیم دے بعد جدوں انگلستان معاشی طور اُتے دیوالیہ ہو چکيا سی ایسے وقت وچ نواب میر عثمان علی خان دے گراں قدر عطیات نے وڈی حد تک سہارا دتا۔ مکہ معظمہ تے مدینہ منورہ دے پانی تے بجلی دے خرچ وی ریاستِ حیدرآباد نے اپنے ذمے لے رکھے سن تے اس عظیم مقصد دے لئی " مدینہ بلڈنگ " دے نام توں شان دار عمارتاں جو اج وی باقی نيں مکہ تے مدینہ دے لئی وقف سن جنہاں دے کرایے مکہ تے مدینہ نوں بھیجے جاندے سن اس دے علاوہ حاجیاں نوں رہنے دے لئی رباط دے نام توں نظام نے مکہ تے مدینہ وچ حرمین توں قریب عمارتاں بنوا دتیاں سن۔
ریاستِ حیدرآباد جس دی تاریخ 13ویں صدی دے آخر وچ علأ الدین خلجی دی آمد توں شروع ہو کے بہمنی شاہی تے آصفجاہی دور تک ویہويں صدی دے نصف تک پھیلی ہوئی اے۔ موجودہ حیدرآباد تقریباً دو ہزار مربع میل اُتے مشتمل اک شہر اے جس دے باقی حصے ریاستِ آندھرا پردیش' کرناٹک تے مہاراشٹرا وچ تقسیم ہو چکے نيں۔
ریاست حیدرآباد دی خصوصیت سی کہ ایہ ہمیشہ امن و آشتی دا علمبردار ' ہندو مسلم یکجہتی دی مثال تے علم و ادب نوازی دی اک ایسی مثال سی جس نوں دنیا تمام دے علمأ و دانشور مفکرین و مورخین نے آکے اپنی خدمات توں ہور چار چاند لگائے۔[۷]
ریاستِ حیدرآباد دا قیام
[سودھو]جس وقت نادر شاہ دیاں فوجاں نے دہلی وچ آخری مرد نوں تک ختم کر دینے دا تہیہ کر ليا سی اک سفید ریش بزرگ فخر الدین خان نظام الملک جنہاں دے دادا خواجہ عابد نے اورنگ زیب توں اپنی شجاعت دے انعام وچ خلیج خان دا خطاب حاصل کیتا سی نادر شاہ دے قدماں وچ اپنی پگڑی رکھ کے انسانیت اُتے رحم دی درخواست کيتی سی۔ نادر شاہ نے اس بزرگ دا احترام کردے ہوئے اپنی فوجاں نوں واپسی دا حکم دتا تے قمر الدین علی خان دکن دے صوبہ دار دی حیثیت نال دکن وچ آصفجاہی خاندانِ نظام دی بنیاد رکھی جس وقت 1748ء وچ انہاں دا انتقال ہويا اس وقت ریاستِ حیدرآباد نربدا توں ترچنا پلی تک تے کوکن توں مدراس تک پھیلی ہوئی سی۔
اس دے بعد انگریز تے فرانسیسی حکومتاں نے اپنے داخلے دیاں کوششاں شروع کر دتیاں تے انہاں ہی دیاں ریشہ دوانیاں دے نتیجے وچ بعد دے جانشیناں وچ قتل و بغاوت دے ذریعۂ تخت دے لئی رسہ کشی جاری رہی انگریز نوں کامیابی حاصل ہوئی تے اوہدی سازشاں نے 1948ء تک وی خاتمہ ریاست تک اس دا پچھا نہ چھڈیا تے ریاستِ حیدرآباد دی سرحد وچ ہر دور وچ سکڑدیاں رہیاں۔
انجام
[سودھو]ریاست حیدرآباد دا بالاخر ہندوستان وچ شامل ہونا اک منطقی تے فطری امر سی جس دے اسباب کئی سن ۔ مثلاً ایہ کہ ہندوستان دے نقشے اُتے حیدرآباد دی ریاست ایسے مقام اُتے سی جس دے چاراں طرف جمہوری آزاد ہندوستان دی سرحداں سن۔ دوسرے ایہ کہ انقلاباتِ زمانہ نے عوام دے ذہناں وچ ساری دنیا وچ ہی اک جمہوری شعور بیدار کر دتا سی جس دے نتیجے وچ عوام دی اِنّی وڈی تعداد دا چاہے اوہ مسلمان ہون کہ ہندو اک بادشاہ دے ساری عمر زیرِ حکومت رہنا ممکن نئيں سی ۔ تیسرے ایہ کہ کسی اسٹیٹ دی بقا دے لئی اس دے بین لاقوامی رابطے صرف بندر گاہاں یا ایر پورٹس اُتے منحصر ہُندے نيں جو موجود نئيں سن نہ دفاعی ساز و سامان سن نہ فوج تے چوتھے ایہ کہ انگریز توں آزادی حاصل کرنے دے لئی ہندوستانی عوام نے لکھاں دی تعداد وچ اپنی جان و مال دی قربانیاں دتی سن جنگِ آزادی دے طویل مرحلے وچ مبتلأ ہوئے بغیر انگریز توں آزادی حاصل کر لینا تے قربانیاں دینے والے ہندوستان دے مساوی ملک دا درجہ حاصل کر لینا نہ تو اصولی طور اُتے ممکن سی تے نہ عملی طور پر۔ انہاں وجوہات دی بنأ حیدرآباد دا ہندوستان وچ شامل ہو جانا یا شامل کر ليا جانا اک لازمی امر سی جو بالاخر ہونا سی لیکن اگریہ کم عوامی شعور نوں بیدار کر کے پُر امن طور اُتے سامنے آندا تو شائد تاریخ دا شاندار کارنامہ ہُندا لیکن بد قسمتی توں جنہاں حالات وچ سقوطِ حیدرآباد ہويا اوہ نہ صرف مسلماناں دی بد نصیبی دی تاریخ دا اک المیہ اے بلکہ خود ہندوستان دی تاریخ دا اک بدنما داغ اے جس دی ذمہ دار اک طرف اوہ ہندوستانی لیڈرشپ سی جو تعصب تے نفرت دے ذریعۂ حیدرآباد نوں بحیثیت اک مسلم اسٹیٹ دے ختم کرنے دے در پئے سی تو دوسری طرف اوہ مسلمان قیادت سی جو تعصب دا جواب تعصب تے نفرت دا جواب توں دینے دے جذباتی رویہ ٔ اُتے کھڑی سی تیسری طرف سخی و عوام پرور نظام سن جنہاں دی سیاست نا عاقبت اندیشی تے خام خیالی اُتے مبنی سی۔ بقول ابوالاعلیٰ مودودی دے جنہاں نے سقوطِ حیدرآباد توں 9ماہ قبل قاسم رضوی نوں اک خط وچ واضح طور اُتے لکھیا سی کہ " نظام دی حکومت ریت دی اک دیوار اے جس دا ڈھ جانا یقینی اے رئس اپنی جان و املاک بچا لے جائگا تے عوام پس جائنگے انہاں حالات توں پہلے ہر قسم دے تصادم نوں روکیا جائے تے ہر قیمت ہندوستان توں اُتے امن سمجھوتہ کر ليا جائے " ( حوالہ ' زوالِ حیدرآباد دی ان کہی داستان ' از مشتاق احمد خان لاہور ) لیکن افسوس کہ ایہ خط قاسم رضوی صاحب نے جوش وچ پھاڑ دتا جو اس وقت دی مسلمان قیادت دی سوچ' فکر و دانش دا رخ دے تعین وچ اک اہم ثبوت اے۔ اگرچیکہ امت نوں نواب بہادر یار جنگ دی صورت وچ اک بار فیر تاریخ نوں دہرانے والا انسان مل گیا سی مگر قدرت نوں کچھ تے منظور سی انہاں نوں زہر دیکر شہید کر دتا گیا۔ آخری صدرِ اعظم لائق علی خان اپنی کتاب دتی ٹریجڈی آف حیدرآباد وچ لکھدے نيں کہ " نواب بہادر یار جنگ کيتی موت اُتے جے کسی نوں خوشی ہوئی تو اوہ نظام سن ۔ قائدِ ملت نواب بہادر یار جنگ دے انتقال دے بعد مسلمان قیادت دی امیداں دا آخری چراغ گُل ہو گیا تے ملت دی کشتی مسلسل ڈوبتی رہی۔ نواب میر عثمان علی خان جنہاں افراد دے درمیان سن انہاں دی سوچ دا اندازہ اس گل توں لگایا جا سکدا اے کہ 13سپٹمبر 1948ء نوں ہندوستان دے پولیس ایکشن دے نال ہی سب توں پہلے عثمان آباد وچ ہزاراں مسلماناں دے قتل دی خبر نظام تک پہنچی تو انہاں الفاظ وچ کہ " سرکار قاتلانِ حسین اُتے اللہ دا عذاب نازل ہويا اے "۔ ( حوالہ " زوالِ حیدرآباد " مظہر علی خان حیدرآباد )۔
مختصر ایہ کہ مسلمان قیادت دا ایہ اک ایسا منظر سی دوسری طرف جدوں کہ کانگریس پرریاستِ حیدرآباد وچ امتناع عائد سی اوہدی مدد توں اسٹیٹ کانگریس' ہندو مہا سبھا تے آریہ سماج تحریک نے شورش برپا کرنے بیرونِ ریاست ہندوواں اُتے مظالم دی فرضی داستاناں پیش کر کے ریاست دے خلاف قومی تے بین الاقوامی رائے ہموار کرنے وچ لگی ہوئیاں سن۔ اگرچیکہ انہاں سازشاں نوں ہندو مسلم عوام دا تعاون حاصل نہ ہو سکا لیکن حکومت دی خاموشی نے فرقہ واریت دے زہر دے پھیلنے وچ مدد کيتی تے رفتہ رفتہ فسادات ہونے لگے۔ لاتور دا فساد حیدرآباد دی تاریخ وچ اہم فساد تے فرقہ پرستاں دے لئی پہلی وڈی کامیابی دی شکل وچ سامنے آیا جس دے جواب وچ مسلماناں دی جانب توں اک تنظیم " انجمن دفاع المسلمین " دے نام توں قائم کيتی گئی جس دا بعد وچ مجلس اتحاد المسلمین نام پيا۔ اس تنظیم دے دستور سازاں نے روزِ اول توں ہی حیدرآباد دے درد نک انجام دی بنیاد پائی۔ اس دے دستور دی سطرِ اول وچ جو موقف پیش کیتا گیا اوہ ایہ سی کہ " مسلمانانِ مملکتِ آصفیہ دی ایہ حیثیت ہمیشہ برقرار رہے کہ فرمانروائے ملک دی ذات تے تخت انہاں ہی دی جماعت دے سیاسی اقتدار دا مظہر اے۔ اس بنا اُتے مملکت دی ہر دستوری ترمیم وچ فرمانروا دے اقتدارِ شاہانہ دی بقا و احترام مقدم رہے "۔ ( حوالہ مولانا مظہر علی کامل سابق صدر اتحاد المسلمین روزنامہ جنگ 14اگست 1982ء )۔ ایہ نقطہ ٔ نظر مسلماناں دی سیاسی خودکشی دا آغاز بنا اس لئی کہ " مسلمان اقلئت وچ سن جو سیاسی برتری انہاں نوں حاصل سی اوہ آبادی دی بنا اُتے نئيں بلکہ خاندانِ آصفیہ دی فرمانروائی تے اقتدار دی رہی نِ منت سی جس دے در پردہ انگریز دی مستقل غلامی دا اقرار بلکہ عہد تھا"۔
1939ء وچ تلنگانہ دے علاقے وچ کمیونسٹ تحریک نے جنم لیا جنہاں دے قائدین وچ مخدوم محی الدین جداں رہنما و شاعر شامل سن ۔ اک عرصہ تک ایہ تنظیم کانگریس تے رضاکاراں دے درمیان اک سمجھوندے دا راستہ نظر آئی لیکن بد قسمتی توں جلد ہی فرقہ پرست تنظیماں دا آلۂ کار بن کے رہ گئی تے بجائے حیدرآباد دی آزادی تے ہندوستان وچ شمولیت دا پُر امن راستہ اختیار کردی مسلماناں دے خلاف اک محاذ بن گئی۔ کانگریس دے صدر راما نند تیرتھ نے اوہدی مال تے ہتھیار توں مدد کيتی۔ رضا کار قدیم اسلحہ جداں بھر مار بندوقاں ' لاٹھیاں تے تلواراں توں لیس سن جدوں کہ فرقہ پرست کارندے جدید اسلحہ دے نال تربیت یافتہ سابق فوجیاں اُتے مشتمل سن ۔ جے چیکہ دونے فریق ٹکراؤ دا راستہ اختیار کیتے ہوئے سن لیکن فرقہ پرست ہمیشہ ایسے نشاناں اُتے حملہ کردے ' قتل و غارت گری مچاندے جتھے رضاکار پہنچدے پہنچدے گھنٹےآں بلکہ دن لگیا دیندے نتیجہ وچ فرقہ پرست اپنا کم کر کے فرار ہو چکے ہُندے تے رضاکار اپنے خوناں انتقام وچ انہاں باقی ماندہ ہندوواں توں بدلہ چکاندے تو جو اس قضیہ وچ بے گناہ ہُندے تے نتیجہ ایہ ہُندا کہ انہاں بے گناہاں دے نال جو کچھ فیر بدلہ دی شکل وچ پیش آندا اوہدی ہندوستانی پریس وچ تشہیر ہُندی ا ور ہندوستانی عوام تے فوج دے دلاں وچ حیدرآباد دے ہندوواں دی تائد وچ انتقام دے شعلے بھڑک اٹھتے ۔[۷]
فی الحقیقت حیدرآباد تے ہندوستان دونے دی قیادتاں اپنے اپنے مقاصد توں خلوص رکھدی سن حیدرآباد ایہ چاہندا سی کہ اک با وقار سمجھوتے دے ذریعہ ٔ فیصلہ ہو تے ہندوستان ایہ چاہندا سی کہ حیدرآباد مشروط طور اُتے بغیر کسی مراعات دا مطالبہ کرے ' الحاق کرے۔ نہرو تے سردار پٹیل دی دور اندیش نگاہاں کسی اسٹیٹ نوں مراعات دے کے حاصل کرنے دے اوہ نتائج دیکھ رہیاں سن جو اج کشمیر وچ پیش آ رہے نيں۔
دونے جانب توں اپنی اپنی کوششاں دا سلسلہ جاری رہیا۔ نظام آخری وقت تک وی لارڈ ماؤنٹ بیاٹن توں حیدرآباد وچ ملاقات چاہندے سن ۔ آخری صدرِ اعظم ( وزیرِ اعظم دے لئی صدرِ اعظم دی اصطلاح رائج تھی)۔ میر لائق علیکی مئی 1948ء وچ دہلی وچ جواہر لعل نہرو توں ملاقاتاں تے اس توں پہلے دی مراسلت تے نظام دا جنرل چودھری توں اگریمنٹ ایہ کم دے مطالعہ توں ایہی گل سامنے آندی اے کہ حکومتِ حیدرآباد با وقار سمجھوندے دے ذریعۂ مسلۂ دا حل چاہندی سی کیونکہ فوجی اعتبار توں پہلے توں ہی بے بس و بے یار و مددگار سی دوسری طرف ہندوستان دی جانب توں مکمل معاشی Blockade ہو چکيا سی غذائی اجناس ' دوائں و پوسٹ و ٹیلیگراف وغیرہ سب کچھ ہندوستانی بندرگاہاں اُتے روک دتا گیا سی حیدرآباد وچ داخل ہونے والےآں دے لئی ہندوستان دا ویزا حاصل کرنا ضروری ہو گیا سی ۔ انہاں حالات وچ حیدرآباد دا آزادی دا مطالبہ کرنا تے منوانا خارج از امکن سی ۔
دوسری طرف جو مصلحت کار فرما سی اوہی اج الجیریا' مصر ' بوسنیا تے پنجاب وغیرہ وچ نمایاں اے کہ کمزور دا صفایا کرنے دے لئی اسنوں تصادم اُتے مجبور کر دتا جا تا اے تاکہ ظالم ہونے دا الزام سر اُتے نہ آئے اس دے لئی پریس پروپگنڈہ بنیاد پرستی جیسی اصطلاحاں (Arms Embargo , TADA, EITA,) جداں قوانین دے ذریعئے مظلوم نوں ظالم بنا کے قومی تے بین الاقوامی رائے نوں ظالم دے حق وچ ہموار کر دتا جاندا اے ایہی کچھ حیدرآباد وچ ہويا۔ رضاکار تنظیم جو حقیقت وچ فرقہ پرستی دے مقابلے وچ وجود وچ آئی سی اسنوں بہانہ بنایا گیا۔ ایہ گروہ آزاد نوجوان اُتے مشتمل سی جو حکومت توں کوئی تعلق نہ رکھدا سی ۔ اسنوں بہانہ بنا کے پورے حیدرآباد نوں رضاکار تنظیم دے طور اُتے پیش کیتا گیا اس دے قائدین دی شعلہ بیا نی ہر دور وچ بلند رہی جو موافقین دے لئی جذباتیت دا سامان پیدا کردی اے تے مخالف دے لئی دھمکی دا خوف طاری کے دیندی اے۔ اس وقت دے نازک حالات وچ رضاکار قائدین دی تقریراں نے جلتی اُتے تیل چھڑکنے دا کم کیتا۔ 6 اپریل 1948ء نوں ہندوستان ٹائمز وچ اک فتنہ انگیز خبر شائع ہوئی کہ قاسم رضوی نے لال قلعہ اُتے جھنڈا لہرانے دا عزم کیتا اے۔ اتحادالمسلمین نے تردید دی کہ اس قسم دی تقریر سرے توں ہوئی ہی نئيں لیکن تیر نکل چکيا سی جو اپنا کم کے گیا تے جواہر لعل نہرو نوں پولیس ایکشن دا جواز مل گیا۔ 24 اپریل نوں انہاں نے آل انڈیا کانگریس اجلاس وچ انہاں نے اپنی تقریر وچ کہیا کہ حیدرآباد ہندوستان دے سینے اُتے اک نا سور اے تے الٹی میٹم دتا کہ الحاق یا جنگ دونے وچوں کسی اک دے لئی حیدرآباد تیار ہو جائے۔ سردار پٹیل نے اتحاد المسلمین نوں غیر قانونی قرار دینے دا مطالبہ کیتا تے اک آزاد اسمبلی دے قیام دے لئی وی سفارش کيتی۔
ہندوستان دا سخت گیر رویہ اس وقت دے کشمیر دے حالات نوں بغور مطالعہ کے نے اُتے سمجھ وچ آ سکدا اے۔ آزادی دے اک سال دے اندر ہی 1948ء وچ پاکستان نال جنگ چھڑ گئی حیدرآباد نوں مراعات دے کے سمجھوتہ کرنے وچ اسنوں وی پاکستان دی اوہی پشت پناہی حاصل سی جس توں خود ہندوستان 'پاکستان و کشمیر تِناں نوں جو نقصانات ہوئے تے نصف صدی توں جاری نيں اسباب حیدرآباد دے خلاف سخت گیر سلوک نوں justify کردے نيں۔
پولیس ایکشن یا آپریشن پولو
[سودھو]1947 تا 1948ء اک سال تک Stands till agreement دے ذریعۂ حیدرآباد اُتے ایکشن روکیا گیا جس دی اہم وجہ ایہ سی کشمیری محاذ اُتے ہندوستانی فوجاں برسرِ پیکار سن تے حیدرآباد تے کشمیر دونے دے کیسس اقوامِ متحدہ دے ایجنڈے وچ شامل سن اس لئی مصلحت دا تقاضا ایہی سی کہ حیدرآباد دے مسلئی نوں حالے تے مضبوط ہونے تک کسی قسم دی جنگ یا ایکشن توں گریز کیتا جاے۔ ٔ اس دوران نظام نے ریاستِ نو پاکستان نوں لکھاں روپئے دی مدد کيتی تے تے اس دے قیام وچ اہم رول ادا کیتا مگر بحرحال اِنّی رقم تو اوہ دے نئيں سکدے سن جو انگریزاں اُتے لٹا چکے سن اُتے افسوس کہ نظام دی تقدیر وچ ایہی رہیا کہ اوہ جس اُتے اپنا مال لٹاندے اوہ انہاں نوں بچانے وچ ناکام ہُندا۔ اس دوران نظام جنہاں غلطیاں دا مسلسل ارتکاب کردے رہے اس دا خمیازہ ناقابلِ اندازہ سی جنرل ایدروس دا تقرر ' مرزا اسمعیل دا وزیرِ اعظم دے عہدے دے لئی انتخاب جنہاں دی آمد دے نال ہی نواب علی یاور جنگ تے زین یار جنگ جداں غیر حیدرآبادی متعصب انساناں دی آمد شروع ہو گئی۔ نظام اک طرف تو رضاکاراں توں حکومت دی برأت دا حکومتِ ہند دے سامنے اظہار کردے رہے تے دوسری طرف 6 مئی 1947 نوں انہاں نے اپنی سالگرہ دے جشن وچ جو رضاکاراں دی طرف توں منایا گیا ہزاراں رضاکار نوجواناں نوں پریڈ کرنے دی اجازت دتی۔ ہن تصویراں دے ذریعہ ٔ ہندوستان ہی نئيں ساری دنیا وچ تشہیر ہوئی کہ نظام تے رضاکار اک ہی سکے دے دو رخ نيں۔ حالانکہ افتضائے حقیقت ایسی نئيں سی نظام ہندو توں زیادہ رضاکاراں توں مشکوک رہے۔
جدوں stand still اکریمنٹ اُتے ایمان داری توں عمل جاری نہ رہ سکا ہندوستان مسلسل حیدرآباد اُتے اگریمنٹ دی خلاف ورزی دا الزام لگاندا رہیا تے نظام ہندوستان اُتے الزام لگاندے رہے حل دی نہ کوئی صورت سی نہ کوئی ایسی شخصیت جو سمجھوندے دی راہ پیدا کے سکے۔ مہاتما گاندھی اک قیمتی شخصیت سن جو حیدرآبادی کانگریسی رہنماواں دی امیداں دا مرکز سن لیکن سردار پٹیل دے ایما اُتے انہاں نوں وی انسانیت دوستی دے نتیجے وچ گولی مار دتی گئی( حوالہ بلٹز The top 10 assassinations نومبر 1976)
حیدرآباد دی سخت ترین معاشی ناکہ بندی ہو چکی سی ذرایعٔ حمل و نقل دے نال ہی تیل پٹرول تے پینے دے پانی دے لئی کلورین بند ہو گئے شہر وچ ہیضہ پھوٹ پيا۔ دواواں دا سلسلہ بہت پہلے ہی روک دتا گیا سی ۔
فوجی چھیڑ چھاڑ دے واقعات شروع ہو گئے عثمان آباد دی چوکھی اُتے حیدرآباد دی ایمیگریشن تے ہندوستانی فوجیاں دی جنگ وچ بے شمار افرادہلاک ہوئے۔ راست حملے دی وجہ توں فرقہ وارانہ فسادات تے پاکستان دے کود پڑنے دا خطرہ سی لیکن میجر جنرل چودھری دی My Secret Diary دے بموجب فروری 1948 ء وچ منصوبہ نوں قطیعت دے دتی گئی۔ فوجی کارروائی دا نام " أپریشن پولو " رکھیا گیا۔ نظام دے خاندان دی تذلیل دے لئی ایہ نام چنا گیا سی ۔ کیونکہ آصفجاہی شاہزادے تے اُمرأ پولو کھیل دے نہ صرف شوقین سن بلکہ ماہر وی سن ۔ ہزاراں روپیاں دی شرطاں وی لگائی جاتاں۔ جنرل چودھری اپنی ڈائری وچ لکھدے نيں کہ" 11 ستمبر 1948ء نوں محمد علی جناح دا انتقال کر جانا افسراں تے جواناں دے لئی اک فالِ نیک ثابت ہويا۔ گاندھی جی پہلے ہی راستہ توں ہٹ چکے سن ۔ ہن جناح وی نہ رہے حملے دی زبردست تیاریاں شروع ہو گئیاں۔ ادھر لارڈ ماؤنٹ بیاٹن نظام نوں یقین دلا رہے سن کہ نہرو حکومت انہاں دی اچھی طرح حفاظت کرے گی جدوں کہ نظام دی حیدرآبادی ناکہ بندی دے خاتمہ دی درخواست مسلسل حیلے بہانیاں نال ٹالی جا رہی سی۔ 13 ستمبر نوں 4.30 بجے حیدرآباد دی 22 سمتاں توں ہندوستانی فوج داخل ہوئی تے شولا پور دی طرف توں تے دوسرے بیرہ واڑی دی طرف توں سخت ترین حملے رہے۔ حیدرآبادی فوجاں مسلسل پسپا ہُندیاں رہیاں جس دے اکثر کمانڈر مسلمان سن ۔ چار دن تک مسلسل ہزا رہیا مسلماناں دے مرنے دی اطلاعات آندیاں رہیاں ورنگل' بیدر تے اورنگ آباد اُتے اندھدھند بمباری دے ذریعئے لکھاں انسان خاک وچ مل گئے یا فیر بے گھر ہو گئے۔ 16 ستمبر نوں اقوامِ متحدہ دی سیکیورٹی کونسل وچ ایہ معاملہ پیش آنے والا سی تے آیا وی لیکن ہندوستان نے اسنوں نظام حکومت وچ چند فرقہ پرست افراد دے خلاف اک پولیس ایکشن دا نام دے کے ہور وقت لے لیا۔
عجیب پولیس ایکشن سی جنرل چودھری دی ڈائری دی تفصیلات دے بموجب پولیس کدوں نفری حسبِ ذیل سی۔
- )۔ اک بکتر بند برگیڈ جس وچ پونا ہارس تیسری کویلری تے سترواں ڈوگرا رجمنٹ دی نويں بٹالین شامل سی۔
- )تین انفانٹری بٹالین دی تن رجمنٹاں۔
- )فیلڈ آرٹیلری دی تن رجمنٹ۔
- )Anti tank رجمنٹ۔
- )18th کویلری دا اک ٹروپ۔
- )بکتر بند ڈویزن معہ اک بکتر بند برگیڈ۔
- )170شرمن ٹینک۔
دوسری طرف جو فوج سامنے سی اسنوں ختم کرنے دے لئی چار گھنٹے کافی سن ۔ لیکن چار دن وچ ہتھیار ڈال چکی سی۔ Stand Still Agreement دی وجہ توں امریکا تے سعودی عرب وغیرہ تمام ملکاں حیدرآباد دے معاملے اُتے اگے ودھنے توں انکار کر چکے سن ۔ 17 ستمبر نوں جنرل چودھری نے حیدرآباد دے فتح ہوجانے دی دہلی نوں اطلاع دے دتی۔ نظام دی معیت وچ ریڈیو اسٹیشن پہنچ کے انہاں نے نظام توں اک ہی لکھیا ہويا اعلان پڑھوایا کہ اوہ مستعفی ہو چکے نيں۔ 17 تے 18 ستمبر دی شب وحشیاں دی عید دی رات سی جتھے کوئی مسلمان نظر آندا ختم کر دتا جاندا۔ کمیونسٹاں ' آریہ سماج تے ہندو مہا سبھا دے کارندیاں نے فوجیاں نوں اک اک مسلمان دے گھر تے مال دی نشان دہی کروائی۔ جی بھر کے لُٹیا۔ عورتاں بے عصمت ہوئیاں۔ لکھاں بچے یتیم ہوئے۔ اج وی حیدرآباد دے لوگ اس ظلم دے حوالے توں ستمبر نوں ستم دا مہینہ کہندے نيں۔ موسی ندی وچ اِنّیاں لاشاں پھینکیاں گئياں کہ اس دا پانی سرخ ہو گیا۔ کئی دن تک ایہ سلسلہ جاری رہیا جس دی تفصیل سروجنی نائڈو تے مہاتما گاندھی دے نواسے گاندھی ورگے ایماندار کانگریسیاں نے بیان کيتی اے کدرے انہاں دی رپورٹاں اج وی مناں بھر فائلاں دے تھلے پئیاں ہونگیاں۔ جنرل چودھری لائق علی وزارت دی برطرفی تے لائق علی سمیت تمام وزرأ ' قاسم رضوی ' قائدینِ مجلس اتحاد المسلمین رضاکاران دی گرفتاری دا حکم دے دتا۔ پرنس آف برائر جنہاں نوں لائق علی دے بعد وزارت دی تشکیل دا خواب دکھایا گیا سی نشہ وچ مخمور جنرل چودھری دے سامنے وزارت دی تشکیل دی دعوت دے انتظار وچ جھک کے کھڑے سن ۔
حوالے
[سودھو]- ↑ http://indianarmy.nic.in – Official Indian army website complete Roll of Honor of Indian KIA
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےmohanGuruswamy
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Noorani, A.G. (Mar 3–16, 2001). "Of a massacre untold". Frontline 18 (05). http://www.frontline.in/static/html/fl1805/18051130.htm. Retrieved on ۸ ستمبر ۲۰۱۴. "The lowest estimates, even those offered privately by apologists of the military government, came to at least ten times the number of murders with which previously the Razakars were officially accused...".
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ Taemeer News: زوال حیدرآباد دی کہانی
باہرلے جوڑ
[سودھو]- A Blog by Narendra Luther on Operation Polo
- Picture of VII Nizam with Sardar Patel after his surrender Archived 2012-08-17 at the وے بیک مشین
- From the Sundarlal Report, Frontline, مارچ 3-16، 2001
- In the Nizam's dominion
- Armchair Historian – Operation Polo (Monday, 18 September 2006) – Contributed by Sidin Sunny Vadukut – Last Updated (اتوار، 18 ستمبر 2006)
کر دتا کے دتا اور
- تصویر دا متروک پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- All articles with unsourced statements
- Articles with unsourced statements since July 2010
- 1948ء دے تنازعات
- 1948ء وچ بھارت
- بھارت دا سیاسی الحاق
- بھارت دی جنگاں
- بھارت وچ مذہبی تشدد
- بھارت وچ مسلماناں دے خلاف تشدد
- آندھرا پردیش دی تریخ
- بھارت دی تریخ
- تلنگانہ دی تریخ
- حیدر آباد، دکن
- ریاست حیدرآباد
- نہرو انتظامیہ
- ہندواں اُتے مظالم