ابوبکر شبلی
ابو بکر شبلی | |
---|---|
جم | 861 |
وفات | 946 |
نسل | فارسی |
مذہب | اسلام |
شعبۂ عمل | تصوف, خدائی پیار |
اہم نظریے | خدائی پیار |
مؤثر
|
شیخ ابوبکر شبلی (ولادت 247ھ) جوشيخ الكبير، العارف الخطير، ذو الفضل الجلی دے القاب توں مشہور نیں
ناں
[سودھو]ابو بکر شبلی جنید بغدادی دے شاگرد رشید سن۔ کنیت ابوبکر لقب شبلی سی آپ دا پورا نام دنف بن جحدر[۱] خراسانى سی۔ بعض مؤرخ آپ دا ناں جعفر بن یونس دسدے نیں کیونجے ایہی ناں تساں دے سنگ تربت اُتے کندہ سی۔
شبلی نسبت
[سودھو]’’شبلہ‘‘ ناں دا اک گاؤں [[ماوارء النہر]] علاقے وچ وادی فرغانہ وچ سی، آپ دے خاندان دا اسی گاؤں توں تعلق سی۔ اسی لئی آپ شبلی کہلائے۔ بعض لوکاں دا خیال اے کہ آ پ دا خاندان مصر توں آیا سی، لیکن ایہ روایت کمزور اے، بہر حال آپ خود بغداد (جاں سامرا) وچ پیدا ہوئے اوتھے ای پروان چڑھے۔ سامرا اس زمانے وچ راجگڑھ سی۔ آپ دے والد عرض بیگی دے عہدے اُتے مامور سن۔
ابو بکر شبلی ؒ دا علمی مقام
[سودھو]ابو بکر شبلی نے متداول علوم وڈی تندہی نال سیکھے، فقہ مالکیہ وچ تبحر حاصل کیتا تے احادیث دی کتابت وی کیتی۔ امام مالک دی مؤطا پوری دی پوری یاد سی لیکن ظاہری علوم دے نال نال ای انہاں وچ توحید تے خداشناسی وی پیدا ہو چکی سی تے انکشاف باطن دی جستجو وی سی لیکن خاندانی حالات دے سبب انہاں شاہی ملازمت وچ داخل ہونا پیتا تے خاندانی کار نامو ں دے صلے وچ نہاوند دے والی مقر ر ہوئے۔ اک دن انھاں نے ایہ طوق غلامی اتار پھینکا، گناہو ں توں توبہ دی تے تلاش حق وچ نکل کھڑے ہوئے۔ لوگاں نے خیر نسّاج دا پتہ بتایاجو بغداد ای وچ رہدے سن۔ اوہ اوتھے پہنچے تے خیر نساج دے ہتھ اُتے اپنے تمام گناہاں تے معصیتاں توں توبہ دی۔ نسّاج وڈے صاحب معرفت بزرگ سن، انھاں نے محسوس کیاکہ شبلی دے ذوق وشوق، انہاں دی طبیعت دے جوش وخروش، انہاں دے عزم وہمت تے فیر انہاں دے علم وفضل کاتقاضاہے کہ اوہ حضرت جنیدؒ دی صحبت وخدمت وچ رہاں، چنانچہ انھاں نے انھاں جنید بغدادی دے کول بھیجا۔ تذکرۃ الاولیاء وچ روایت ملتی اے کہ جدوں شبلی خیر نسّاج دے پیام دے نال جنید بغدادی دی خدمت وچ حاضر ہوئے تو سامنے ہُندے ای عرض کیتی: ’’لوگاں نے آپ دے نال گوہر مراد کاپتا دتا اے۔ یو ں ای عطا ہو گا جاں قیمت توں؟‘‘ جنید بغدادی نے انہاں دی صورت دیکھ کر فرمایا: ’’بچے! تو لے نہ سکے گا کیونجے اوہ بوہت گراں اے تے تواڈے کول اتنا سرمایہ نئیں ۔ اگر مفت دے دواں تے تہانوں اس دی قدر نہ ہو گی، ہاں اگر جوانمرداں وانگاس دریا وچ سر دے بل غوطہ لگائے گا تے صبر تے انتظار توں جستجو کرے گا تو اوہ گوہر مراد ہتھ آجائے گا۔ ‘‘ چنانچہ جنید بغدادی نے شروع ای توں وڈی سخت محنت لی، انھاں نہاوند بھیجا، جتھے دے لوگاں اُتے انہاں نے حکومت دی سی تے کہیا کہ اک اک فرد توں پوچھ کر معلوم کرو کہ اگر انہاں نے کسے دے نال زیادتی دی اے تو و ہ انہاں معاف کر تا اے یانہاں، انہاں نے اس حکم دی تعمیل دی، فیر جنید بغدادی نے انہاں توں بازار وچ کبریت بچوائی، دریوزہ گری کرائی تے اس طرح انہاں دے نفس نوں مشیخت تے جاہ طلبی دے ہر شائبے توں پاک کیتا۔ فیر تو ایسا ہو ا دی جنید بغدادی دی تربیت نے انھاں کندن بنادیا تے عشق الہی وچ اوہ اس طرح زمزمہ پرواز ہوئے کہ ہمہ وقت اللہ دا ناں لیتے تے اگر کسے تے دے منہ توں ایہ ناں سنتے تو اس دا منہ شکر توں بھر دیتے۔ جنید بغدادی|انہاں دی سر شاری وبے خودی دے باوجود انہاں بوہت پسند کر دے سن، اکثر فر ماتے : ’’شبلی ہمیشہ سر شا رہی رہتاہے۔ اگر اوہ کچھ ہو ش وچ رہنے لگے تو اک ایسا امام ثابت ہو سکتا اے جس توں اک خلق نوں فیض پہنچے، حضرت شبلیؒ دے جوش و خروش دا ایہ عالم سی کہ ہر طرف پکارتے پھردے سن کہ ’’شامت اے اس دی جسنوں نہ پانی ڈبوتاہے تے نہ اگ جلاندی اے، نہ درندے پھاڑتے نیں تے نہ پہاڑ ہلاک کر دے نیں ۔ ‘‘ فیر اندر دی آواز کہتی کہ ’’جو خدا دا مقبول ہو اسنوں کوئی دوسرا قتل نئیں کر سکتا۔ ‘‘ جدوں بوہت بیتابی بڑھی تو لو گوں نے زنجیراں وچ باندھ دے بٹھا دتا تے شفاخانے وچ اٹھا لے گئے۔ کہندے نیں کہ اک دن شبلی بازار وچ داخل ہوئے تو لوگاں نے کہیا کہ دیکھو اوہ دیوانہ جاندا اے۔ شبلی نے ایہ سن کر فرمایا، تو سمجھتے ہو کہ وچ دیوانہ ہو ں تے وچ سمجھتاہاں کہ تو بوہت ہو شیار ہو۔ خدا میناں تے دیوانہ کرے تے تہاناں تے ہوشیار بنائے۔ جنید امام شبلی دے بارے وچ اکثر ایہ وی فرماندے کہ’’لوگو! تو شبلی نوں اس نظر توں نہ دیکھیا کرو جس طرح دوسراں نوں دیکھتے ہو کیونجے اوہ ’’عین من عیون اللّٰہ‘‘ نیں ۔ جنید نے اک موقع اُتے ایہ وی فر مایا تھاکہ ’’ہر قو م دا اک تاج ہو تاہے تے اساں اہل تصوف دے تاج شبلی نیں ۔ ‘‘ ایہ عجیب بات اے کہ ہمہ وقت دی سر شاری وارفتگی وچ شبلی نوں شریعت مطہرہ تے شعائر اسلامی دا حد درجہ کول سی۔ رمضان دا مہینہ آندا تو طاعات الہٰی وچ خوب سرگرم ہو جاندے تے فر مایا کر تے کہ ’’میر ے رب نے اس مہینے دی تعظیم دی اے، اس لئی سب توں پہلے میناں اس دی تعظیم کرنی چاہیے۔ ‘‘ شبلی دے خادم خاص دا بیان اے دی جدوں شبلی اُتے موت دے آثار ظاہر ہو ئے، زبان بند ہو گئی تے پیشانی اُتے پسینے دے قظرے نمودار ہوئے تو میناں اشارے توں بلایا تے وضو کرانے دے لئی فرمایا۔ چنانچہ وچ نے وضو کرایا لیکن داڑھی وچ خلال کرانا بھول گیا، انھاں نے میرا ہتھ پکڑا تے انگلی توں اپنی داڑھی وچ خلال کرنے لگے۔ جعفر خلدی جدوں ایہ واقعہ بیان کر دے تو بے اختیار انہاں دی آنکھاں توں آنسو جاری ہو جاندے تے کہندے، لوگو بتاؤ تو سہی! ایہ کیسا باکمال شخص سی کہ جس نے زندگی دی آخری سانس تک شریعت دے آداب وچوں اک ادب وی فوت نئیں ہونے دتا۔
شبلی دا روحانی مرتبہ
[سودھو]جنید بغدادی شبلی دے روحانی مرتبہ توں واقف سن تے اسی لئی انہاں دی وڈی قدر ومنزلت کر دے سن۔ اک دن انھاں نے شبلی نوں ذوق وشوق تے اضطراب دی حالت وچ دیکھ کر فرمایا، شبلی! اگر تو اپناکام حق تعالی اُتے چھڈ دو تو راحت پاؤ۔ ایہ سن کر شبلی نے کہیا، یوں تونہاں، لیکن ہاں! اگر حق تعالی میرا کم مجھ اُتے چھڈ دے تو البتہ راحت پیر۔ ایہ سن کر جنیدنے فرمایا، شبلی دی تلوار توں خون ٹپکتا اے۔ اک بار جنید بغدادی نے خواب وچ دیکھیا کہ ر سول اللہ ﷺ نے شبلی دی پیشانی اُتے بوسہ دتا۔ صبح ہوئی تو شبلی توں خواب بیان کیتا تے پچھیا، تو ایسے کون توں اعمال کیتا کر دے ہو؟ انھاں نے جواب دتا، مغرب دی سنتاں دے بعد دو رکعت نفل ادا کردا ہوں تے انہاں وچ آیت کریمہ ’’لقد جاء کم رسو ل من انفسکم…الخ‘‘ ضرور پڑھدا آں۔ ایہ سن کر جنیدنے فرمایا، بے شک ایہ اسی دی برکت اے۔ شبلی نے اک دن اک گیلی لکڑی نوں جلتے ہو ئے دیکھیا، جس دے دوسرے سرے توں حسب معمول کچھ رطوبت ظاہر سی۔ ایہ دیکھتے ای وفور جذب وجوش توں انہاں اُتے سر مستی دا عالم طاری ہو گیا تے اپنے مریداں توں مخاطب ہو دے فر مایا: ’’مدعیو! اگر ایہ دعویٰ اے کہ تواڈے دل آتش عشق توں لبریز نیں تے تو اپنے اس دعوے وچ سچے ہو تو فیر تمہاری آنکھاں توں آنسو کیاں نئیں جاری ہُندے۔ ‘‘ اک مرتبہ فرمایا: ’’پرہیز گاری تن طرح دی اے :
- (1)زبان توں
- (2) ارکان (اعضاء جورح) توں
- (3) دل توں۔ زبان دی پرہیزگاری ایہ اے کہ جس امر توں کچھ تعلق نہ ہو اس وچ انسان خاموش رہے۔ ارکان دی اُتے ہیزگاری ایہ اے کہ شبہات چھڈ دتے جائاں تے جن چیزاں توں شک پیدا ہوندا اے انھاں چھڈ کے اس چیز ول رجوع کیاجائے جس وچ شک وشبہ نہ ہو تے دل دی پ رہی ز گاری ایہ اے کہ ذلیل وحقیر ارادیاں تے برے خیالات توں پچھا چھڑا لیا جائے۔
اک موقع اُتے شبلی نے فرمایا: ’’صوفی اس وقت صوفی ہوتاہے جدوں ساری خلقت نوں اپنی عیال خیال کرے، یعنی اپنے تہانوں سب دا کفیل تے بوجھ اٹھانے والاسمجھے۔ صوفیہ نے شبلی دی اس بات نوں آب زر توں لکھنے دے لائق سمجھیا اے کہ ’’عارف نوں کسے توں علاقہ ی، محب نوں کوئی شکایت نئیں ، خوفزدہ نوں کدی قرار نئیں تے اللہ عزوجل توں کسے نوں مفر نئیں ۔ َ‘‘
اقوال شبلی
[سودھو]شبلی دے ایہ اقوال تصوف دی بنیادی گلاں نیں :
- آزادی دل دی آزادی اے تے بس۔
- محب اگر خاموش ہویا تے عارف نہ خاموش ہویا تو ہلاک ہویا۔
- شکم منعم ول دیکھنے دا ناں اے نہ کہ نعمت ول دیکھنے دا۔
- دل، دنیا تے آخرت دوناں توں بہتر اے کیونجے دنیا محنت دا گھر اے تے آخرت نعمت دا گھر اے تے دل معرفت دا گھر اے۔
- ہزار سال دی عبادت وچ اک وقت دی غفلت رسوائی اے۔
- عبادت دی زبان علم اے تے اشارات دی زبان معرفت اے۔
انتقال
[سودھو]ابوبکرشبلی دا انتقال ذو الحجہ سنہ 334ھ بمطابق 945ء وچ 87 سال دی عمر وچ ہویا۔[۲] ابو محمد ہروی جو آپ دے خادم خاص تے باصفا عقیدت منداں وچ سن، اس شب وچ جس دے بعد دن وچ انہاں دی وفات ہوئی صبح تک آپ دے کول سن، انہاں نے بیان کیتا کہ اس رات شبلی بار بار ایہ شعر پڑھدے سن :
کُلُّ بَیتِِ اَنْتَ سَاکِنُہ
غَیْرُ مُحْتَاجِِ اِلی السُّرَجِ
وَجْھُکَ اَلماْمُوْلُ حُجتُنَا
یَوْمَ یاَتی النَّاسُ باِلْحُجَجِ
ترجمہ: جس گھر وچ تو رہندا ہوۓ اسنوں چراغ دی ضرورت نئیں ۔ تیرا چہرہ جو امید اے، اس روز جدوں سب لوک اپنی اپنی حجتاں لے کر حاضر ہون گے، ساڈی حجت ہوۓ گا۔[۳][۴]
حوالے
[سودھو]- ↑ التعرف لمذهب اهل التصوف ،مؤلف: ابو بكر الكلاباذی ناشر: دار الكتب العلمیہ بيروت
- ↑ طبقات الأولياء،ابن الملقن، ص204
- ↑ http://www.alqalamonline.com/index.php/alqalam-old-articles/biyan-page/91-other-albayan-articles/2300-471-hazrat-abu-bakar-shibli-rah
- ↑ موسوعۃ الكسنزان مؤلف: شيخ عبد الكريم الكسنزان الحسينی