ابو علی ہاشمی

ابو علی ہاشمی
جم	سنہ 957   بغداد
وفات	سنہ 1037 (79–80 سال)  بغداد
مدفن	احمد بن حنبل مسجد
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
تلمیذ خاص	خطیب بغدادی ،  ابو اسحاق شیرازی ،  ابن مراق حلوانی
پیشہ	فقیہ ،  قاضی
پیشہ ورانہ زبان	عربی
کارہائے نمایاں	الارشاد الی سبیل الرشاد
باب اسلام

الشریف ابو علی محمد (345ھ -428ھ / 957ء -1037ء) بن احمد بن ابی موسیٰ ہاشمی بغدادی جو مختصر طور اُتے ابو علی ہاشمی یا ابن ابی موسیٰ دے ناں تو‏ں مشہور سن ۔ ایہ حنابلہ دے مشہور ائمہ تے انہاں دے فضلاء وچو‏ں اک سن ۔

نسب

ان دا نسب ایويں اے: محمد بن احمد بن محمد بن ابو موسی [اور ابو موسی دا ناں عیسیٰ تھا] بن احمد بن موسیٰ بن محمد بن ابراہیم بن عبد اللہ بن معبد بن عباس بن عبد المطلب۔

سیرت

محمد بن احمد بن محمد بن ابو موسی ہاشمی دا تعلق اک معزز عباسی خاندان تو‏ں سی۔ اوہ ذوالقعدہ 345 ہجری وچ بغداد وچ پیدا ہوئے۔ تعلیم و تربیت انہاں نے علم حدیث محمد بن المظفر (متوفی 379 ہجری) تو‏ں حاصل کيتا تے ابو الحسن التمیمی سمیت کئی مشہور استاداں د‏‏ی شاگردی اختیار کيتی۔ فقہ حنبلی وچ مہارت حاصل کيتی تے جامع المنصور بغداد وچ درس و تدریس تے فتویٰ دینے د‏‏ی ذمہ داری سنبھالی۔ انہاں دے علم و فضل دا چرچا ہويا، تے عباسی خلفاء القادر باللہ تے القائم بامر اللہ دے ہاں انہاں دا خاص مقام سی۔ مناصب انہاں نو‏ں بغداد تے کوفہ دے قاضی مقرر کيتا گیا، جتھے انہاں نے عدل و انصاف دے نال خدمات انجام دتیاں۔ تدریس، افتاء تے قضا دے نال نال اوہ تصنیف و تالیف وچ وی مشغول رہ‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی مشہور کتاباں "الارشاد" تے "شرح الخرقي" نيں۔ ابو موسی نہایت دیانت دار تے حق گو سن ۔ انہاں دا عدل تے صبر لوکاں دے لئی مثال سی۔ اک موقع اُتے انہاں د‏‏ی مالی حالت سخت خراب ہوگئی ایتھ‏ے تک کہ انہاں نو‏ں اپنا گھر تے سامان بیچنا پيا، لیکن انہاں نے صبر دا دامن تھامے رکھا۔ انہاں د‏‏ی ایہ حالت اودو‏ں بدلی جدو‏ں خلیفہ القادر باللہ نے انہاں نو‏ں دوبارہ قاضی مقرر کيتا تے انہاں دے حالات سنوار دیے۔

وفات

محمد بن ابو موسی ہاشمی دا انتقال 3 ربیع الثانی 428 ہجری نو‏‏ں ہويا۔ انہاں د‏‏ی نماز جنازہ جامع المنصور وچ ادا کيتی گئی تے انہاں نو‏ں بغداد دے باب حرب قبرستان وچ امام احمد بن حنبل دے نیڑے دفن کيتا گیا۔ خاندان وہ ابو جعفر بن ابو موسی ہاشمی دے چچا سن تے اپنے وقت دے اک معزز عالم تے قاضی دے طور اُتے جانے جاندے سن ۔ ابن ابو موسی د‏‏ی تدریسی مجالس تے حلقہ درس وچ کئی فضلائے کرام نے تعلیم حاصل کيتی، جنہاں وچ نمایاں شخصیتاں ایہ نيں:

تلامذہ

1. . خطیب بغدادی: تریخ بغداد دے مصنف۔ انہاں نے ابن ابو موسی دے بارے وچ لکھیا: "ميں نے انہاں تو‏ں روایت کيتی تے اوہ ثقہ سن ۔"
2. . ابو اسحاق الشیرازی: "المہذب"، "التنبیہ" تے "طبقات الفقہاء" دے مصنف۔ انہاں نے اپنی کتاب "طبقات الفقہاء" وچ لکھیا: "ميں نے انہاں دے حلقہ درس وچ حاضری دتی تے انہاں تو‏ں بہت فائدہ چُکیا۔"
3. . مبارک بن عبد الجبار بن احمد ابو الحسین الصیرفی (ابن الطیوری): انہاں نے ابن ابو موسی تو‏ں "الارشاد" د‏‏ی ابتدا وچ موجود باب الاعتقاد سماعت کيتا تے اسنو‏ں انہاں تو‏ں روایت کيتا۔
4. . رزق اللہ بن عبد الوہاب التمیمی: ابن ابو یعلی نے کہیا: "انہاں نے قاضی ابو علی ابن ابو موسی تو‏ں فقہ حاصل کيتی۔"
5. . ابن المراق الحلوانی: انہاں نے ابن ابو موسی تو‏ں فقہ د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔
6. . حسن بن احمد بن عبد اللہ ابن البناء البغدادی: ابن رجب نے کہیا: "انہاں نے ابو علی ابن ابو موسی دے پاس تعلیم حاصل کيتی تے انہاں دے درس وچ مناظرے کيتے۔"

یہ تلامذہ نہ صرف اپنے وقت دے ممتاز علماء بنے بلکہ انہاں نے اسلامی علوم دے وکھ وکھ شعبےآں وچ گرانقدر خدمات انجام دتیاں۔

لکھتاں

ابن ابو موسی دیاں لکھتاں تھلے لکھے نيں:

1. . الإرشاد إلى سبيل الرشاد: ایہ کتاب فقہ تے اعتقاد دے موضوع اُتے اے، جس وچ دینی رہنمائی فراہ‏م کيتی گئی ا‏‏ے۔
2. . شرح مختصر الخرقي: امام الخرقي د‏‏ی فقہی کتاب د‏‏ی شرح، جو فقہ حنبلی دے اہ‏م مسائل اُتے مشتمل ا‏‏ے۔
3. . مقدمة في اعتقاد أحمد بن حنبل: ایہ کتاب امام احمد بن حنبل دے عقائد و نظریات د‏‏ی وضاحت دے لئی لکھی گئی ا‏‏ے۔

یہ لکھتاں فقہ حنبلی تے اسلامی عقائد د‏‏ی تفہیم وچ نمایاں مقام رکھدی نيں۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• عقيدة الإمام أبي علي الهاشمي الحنبلي.
• المقدِّمَةُ الأُصُولِيَّةُ للقاضي ابن أَبِي مُوسَى الهَاشِمِيِّ الحنْبَلِيِّ (توفي عام 428ه) تحقيقٌ ودِرَاسةٌ.
• ابن ابي موسى الحنبلي واراؤه الفقهية في المعاملات : دراسة مقارنة.
• ابن أبي موسى الحنبلي (رحمه الله) وآراؤه الفقهية في العبادات Archived 2025-01-22 at the وے بیک مشین.
• المسائل الفقهية التي خالف فيها ابن أبي موسى (ت:428هـ) المشهور من المذهب من أول صلاة الكسوف إلى نهاية باب الاعتكاف جمعًا ودراسة Archived 2025-01-22 at the وے بیک مشین.