ادب دی تریخ
ادب دی تریخ، نثر یا شاعری وچ لِکھتاں دے تریخی ترقی دی نشاندہی کردا اے جو پاٹھک/سروتے/درشک نوں منورنجن، علم یا سِکھیا دین دے نال نال ایہناں لِکھتاں وچ کمیونیکیشن لئی ورتیاں گئیاں ادبی ساہتی تکنیکاں دی ترقّی نوں وی الیکدا اے۔ ساریاں لِکھتاں ادب دا اَنگ نہیں ہُندیاں۔ کچھ ریکارڈ کیتے مواد، جِداں کہ ڈیٹا مجموعہ (مثلن، اک چیکّ رجسٹر) نوں ادب نہیں منیا جان٘دا، تے ایہ لیکھ صِرف اُپر دسِیاں لِکھتاں دی ترقّی دے متعلق اے۔
ادب دی اِبتداء
[سودھو]ادب تے لکھت، بھاویں جڑے ہوئے تاں ہن، پر سمارتھی نہیں۔ کِسے وی واجب تشریح ولوں پرانے سمیر دیاں پہلیاں لکھتاں ادب نہیں بندیاں۔ ایہی گل کچھ اِبتدائی مصری ہائیوروگلافکس یا پرانݨے چینی حکمرانی دے ہزاراں لوگزیاں بارے سچ اے۔ ودوان اکثر اس گَل تے اڈّ اڈّ راہواں دے دھارنی ہُندے نیں کہ کدوں لِکھتی ریکارڈ لِکھݨا ہور کِسے چیز نالوں زیادَہ "ادب" دے نیڑے ہُندا اے تشریح خاص طور اُتے انترمکھی ہُندی اے۔
اس توں علاوہ مُڈھلیاں صدیاں وچ تہذیبی الگّتھلگتا دے طور تے دوری دا اہمیت ہوݨ کرکے ادب دی تریخی ترقّی دُنیا بَھر وچ کِسے وی ساویں پدھری چال نال نہیں ہویا۔ ادب دا کوئی اک روپ گلوبل تریخ بناؤݨ دے مسئلے اس حقیقت نال جُڑے ہوئے نیں، کہ ہزاراں سالاں توں بہت سارے پاٹھ ختم ہو گئے نیں، یا تاں جاݨ بُجھّ کے، حادثے نال یا پراݨی خاص ثقافت دے ہی لاپیؤ ہو جاݨ نال۔ مثلن، پہلی صدی ایپو وچ الیگزینڈریا دی لائبریری دی تباہی بارے بہت کجھ لکھیا گیا اے، اتے ایہہ منیا جاندا اے انگنت مکھ گرنتھ اگّ دے حوالے ہوکے سدا لئی ختم ہو گئے ہن۔ گرنتھاں (اتے اکثر اوہناں دے لکھاریاں) دی جان-بجھّ کے روحانی جاں دنیاوی نیچر دے سنگٹھناں ولوں دبا دینا موضوع نوں ہور وی پراسرار بنا دندا اے۔
پراݨا دور
[سودھو]چینی ادب
[سودھو]کلاسیکل شاعری (شجنگ) چینی شاعری دا سَبھ توں پرانا مجموعہ اے، جس وچ 11ویں توں 7ویں صدی ایپو تک ہوئے نامعلوم لکھاریاں دیاں 305 رچناواں شامل نیں۔ چو سی مجموعہ (چو دے گیت) کوُ یوآن دی شعری لیکھنی توں راغب ہو کے لکھیاں یا اس دیاں خود آپ لکھی شاعری دی اک کتاب اے۔ کوُ یوان چین وچ شاعری دا پہلا لکھاری اے جس دا اپنا ناں اسدے کم نال جڑیا ہویا اے اتے چینی کلاسیکل ساہت وچ رومانسواد دے سبھ توں پرمکھ ہستاکھراں وچوں اک منیا جاندا اے۔
عبرانی ادب
[سودھو]عبرانی بائیبل دا حصہ بنیاں کتاباں لگبھگ اک ہزار سال وچ ترقی یافتہ ہوئیاں۔ سبھ توں پرانیاں لکھتاں لگپگ 11ویں جاں دسویں صدی عیسوی سابق دیاں رچناواں جاپدیاں ہن، جدوں کہ زیادہ تر ہور لکھتاں تھوڑھے ویلے بعد دیاں ہن۔ اوہ سمپادت کم نیں جیہناں نوں وَکھ وَکھ سروتاں نوں گنجھل دار تے دھیان نال چُنیا تے بنایا گیا اے۔
کلاسیکل پراݨا دور
[سودھو]یونانی ادب
[سودھو]پراݨے یونانی سماج نے ادب تے کافی زور دتا۔ بہت سارے لکھاری سوچدے ہن کہ مغربی ادبی پرمپرا نوں مہاݨ شعری رچناواں، الیئڈ اتے اوڈیسی دے نال شروع ہوئی اے، جو کہ لڑائی تے شترقی، اعزاز تے بے عزتی، پیار تے نفرت دے اوہناں دے ماہر تے زبردست نبھاء لئی اعلا پائے دیاں ادبی رچناواں وچ سرکڈھّ نیں۔ بعد والے یونانی شاعراں وچ سرکڈھّ سی سافو، جس نے کئی طریقیاں نال اک ودھا وجوں پرگیتک شاعری نوں متاثر کیتا۔
لاطینی ادب
[سودھو]بہت سارے معاملیاں وچ رومن رپبلک تے رومن سامراج دے لکھاریاں نے مہاݨ یونانی لکھاریاں دی نقل کرن دے پکھ وچ نوینتا توں بچن دا فیصلہ کیتا۔ ورپانی دا اینیڈ، کئی طریقیاں نال، ہومر دے الیاڈ دی ریس کردا اے، پلاٹس، اک کامک ناٹک کار، ارسٹوفین دے قدماں وچ چلیا؛ ٹیسیٹس دے اینلس اتے جرمینیا لازمی طور تے اوہو ہی تریخی پہلوآں دی پالنا کردے ہن جو تھؤسیڈائیز نے تیار کیتے سی (کرشچیئن تریخ دان یوسیبیئس وی کردا اے، بھاویں اوہ جنا ٹیسیٹس یا تھیوسیڈیڈیس یونانی تے رومن بہو-دی اختلاف توں متاثر سن اوہناں نالوں کتے زیادہ اپنے مذہب توں متاثر سی)؛ اووڈ تے اس دے میٹامورپھوسس نے اسے یونانی متھہاس نوں نویں طریقے نال کھوجیا۔ ایہہ دلیلاں دتیاں جا سکدیاں ہن تے ایہ وی ہو سکدا اے کہ رومن لکھاری بے تُکے دا پیکیٹ نہیں سی بلکہ کِتے ودھیرے صلاحیت دے مالک سن، اوہناں نے پہلاں ہی اوہناں دے یونانی پوربلے گروآں ولوں قائم کیتیاں گئیاں ودھاواں نوں ہور سدھاریا۔ اداہرن لئی، اووڈ دا میٹامورفوسس اک اجیہا روپ گھڑدا اے جو فکر دی دھارا دا اگوانوں اے۔ جس گل توں مُکریا نہیں جاسکدا اوہ ایہ اے کہ رومناں نے یونانیاں دی تلنا وچ اپݨیاں خود دیاں مقابلاتن بہت گَھٹ ادبی اسلُوب پیدا کیتے نیں۔