ازبکستان وچ اسلام
ازبکستان وچ اسلام نوں مرکزی حیثیت حاصل اے تے ایہ سب توں زیادہ اس مذہب دے مننے اوتھے رہندے نيں۔ ایتھے مذہب اسلام دے کئی فرقے آباد نيں۔
شماریات
[سودھو]تقریباً 90 فیصد آبادی مسلمان اے۔ [۱] }} انہاں وچ زیادہ تر سنی نيں۔ ازبکستان نوں وسط ایشیا وچ مذہبی تے ثقافتی مرکز ہونے دا شرف حاصل اے۔ [۲]
اک دوسرے تخمینہ دے مطابق مسلمان 79 فیصد ، روسی راسخ الاعتقاد کلیسیا 5 فیصد تے 16 فیصد ہور مذاہب دے مننے والے نيں۔ [۳][۴] تقریباً 93,000 یہود ازبکستان وچ آباد نيں۔
تریخ
[سودھو]عہد وسطی
[سودھو]جدید ازبیک دے اجداد نوں اسلام دا تعارف عرب قوم نے کروایا سی جدوں اوہ فتوحات ہرئے وسط ایشیا وچ داخل ہوئے سن ۔ اولا اسلام ترکستان جنوبی علاقہ وچ مضبوط ہويا فیر دھیرے دھیرے شمال دی جانب ودھیا۔ دولت سامانیہکے چند حوصلہ مند مبلغین دی محنت توں ترک وچ اسلام کافی مقبول ہويا۔ 14واں صدی وچ امیر تیمور نے کئی مذہبی عماتراں بنوائاں جنہاں وچ مشہور بی بی خانم مسجد مسجد تبھی شامل اے۔ انہاں نے احمد یسوی دی قبر اک مزار بنوایا جو انہاں دا شاہکار اے۔ احمد یسوی تصوف دے بہت وڈے بزرگ سن ۔ تیمور دے دربار وچ عمر اقطا اسلامی خطاطی دے ماہر سن، انہاں نوں حکم ہويا سی کہ اوہ قرآن نوں اِنّے باریک حرفاں وچ لکھياں کہ اوہ اک انگوٹھی وچ سماجائے۔ انہاں نوں فیر اِنّے وڈے قرآن لکھنے دا حکم ہويا کہ اسنوں اٹھانے دے لئی گڈیاں دا سہارا لینا پئے۔ ازبیگ خان دے تبدیلی مذہب نے ازبک لوکاں نوں کافی متاثر کیتا تے بہت وڈی تعداد وچ لوک اسلام وچ داخل ہوئے۔ ازبیگ خان نے احمد یسوی دے اک مرید عبد الحمید دی تبلیغ اُتے اسلام قبول کیتا۔ فیر انہاں نے طلائی اردو وچ جم کر اسلام دی تبلغ دی تے وسط ایشیا وچ مبلغین دے سفیر روانہ کیتے۔ اسلام دے وڈے علما جنہاں نے تصنیف و تالیف کيتی دنیا وچ لازوال تے لاثانی کارہائے نمایاں انجام دتے نيں انہاں دا تعلق اس علاقہ توں رہیا اے۔ انہاں وچ سب توں نمایاں محمد بن اسماعیل بخاری نيں جنہاں دی صحیح بخاری قرآن دے بعد سب توں صحیح کتاب منی جاندی اے تےحدیث دی سب توں معتبر کتاب اے۔ ابو عیسیٰ محمد ترمذی تے ابو منصور ماتریدی وی ايسے علاقہ نال تعلق رکھدے نيں[۵][۶] سمرقند وچ مسلم سائنداناں نے خوب ناں کمایا۔
روسی عہد
[سودھو]مفتی اعظم نے اپنی وسعت دے بقدربیرون ملک سیکڑاں وفود نال ملاقات کيتی تے کئی اسلامی رسالے شائع کیتے۔ حالانکہ اسلامی تنظیماں اُتے حکومت کیتی سخت نظر رہندی سی تے حکومت نے مذہب مخالف مسانوں وی شروع کيتیاں سن، اسلام دے اثر کر کم کرنے دے لئی کئی اقدامات کیتے گئے تے مسیتاں و مدارس مقفل کردیے گئے۔ [۷]سانچہ:غیر معتبر مآخذ؟۔
آزادی دے بعد
[سودھو]1990ء دی دہائی
[سودھو]1990ء دے اواخر وچ سوویت دے خاتمے دے بعد سعودی عرب تے ترکی توں متعدد تبلیغی وفود ازبکستان وچ آئے تے تصوف تے وہابیت دی تبلیغ دی ۔ [۸] ۔ 1992ء وچ نامیغان نامی شہر وچ سعودی یونیورسٹی توں پڑھکر آئے کچھ طالبعلماں وچ اک سرکاری عمارت اُتے قبضہ کر ليا تے صدر کریمو توں منگ دی کہ اسلام نوں ریاست دا سرکاری مذہب ہونے دا اعلان کیتا جائے تے ملک وچ شرعی قانون نافذ کیتا جائے۔ حالانکہ انہاں دا ایہ منصوبہ کامیاب نہ ہوئے سکیا تے حکومت نے انہاں اُتے غلبہ حاصل کر ليا۔ انہاں دا سرغنہ افغانستان فرار ہوئے گیا تے فیر پاکستان چلا گیا۔ اسنوں بعد وچ اتحادی فوج نے شہادت دے دی۔ 1992ء تے 1993ء وچ 50 مبلغین نوں سعودے عرب توں بھگا دتا گیا۔ صوفی مبلغاں نوں وی تبلیغ توں منع کر دتا گیا۔ [۹]آزادی دے بعد ازبکستان وچ اسلام دا احیا ہويا تے 1994ء دے اک سروے وچ ایہ سامنے ہويا کہ لوکاں دی اسلام دے تئاں دلچسپی وڈی تیزی توں ودھدی جارہی اے۔
2000ء دی دہائی
[سودھو]حکومت نے حزب التحریر تے ترکی دے بدیع الزمان دے متبعین اُتے پابندی عائد کررکھی اے۔ [۳]
حوالے
[سودھو]- ↑ «Uzbekistan». CIA. بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۹-۰۱-۰۵. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۸.
- ↑ Rohan & Yee 2016, p. 404.
- ↑ ۳.۰ ۳.۱ Uzbekistan
- ↑ «Archive copy» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۳-۰۷-۲۵. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۸.
- ↑ کاتب چلبی حاجی خلیفہ۔ (1943)۔ Keşfü'z-Zünûn an Esâmi'l-Kütüb vel-Fünûn، (Vol. I)، (pp. 110‑11)۔ Istanbul:Maarif Matbaası۔
- ↑ Ali, A. (1963)۔ Maturidism. In Sharif, M. M. (Ed.)، A history of muslim philosophy: With short accounts of other disciplines and the modern renaissance in the muslim lands (Vol. 1)، (p. 261)۔ Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
- ↑ Muslims in the Former U.S.S.R
- ↑ Constitution of Uzbekistan. Part II. Basic human and civil rights, freedoms and duties.
- ↑ Islam and Secular State in Uzbekistan: State Control of Religion and its Implications for the Understanding of Secularity.