ازبک خانیت
| ازبک خانیت | |
|---|---|
| (ازبک وچ: O'zbek xonligi) | |
 نقشہ |
|
| انتظامی تقسیم | |
| قسم دیس | سابقہ ملک |
| آغاز | ۱۴۲۸ |
| جانشین | شیبانی |
| خاتمہ | ۱۴۷۱ |
| سرکاری زبان | ترک بولیاں |
ترمیم  | |
ناں
[سودھو]ابوالخیر خان تے اس دی اولاد دے خاندان دا ناں اس دے ناں اُتے اے ، تے انہاں دی حکومت وچ ریاستاں ابوالخیریاں دے ناں توں مشہور نيں ، جداں خانان بخارا وچ ۔ انہاں نوں شیبانی وی کہیا جاسکدا اے ، اگرچہ ایہ اک چھتری دی اصطلاح اے کیونجے اک حریف خاندان جسنوں خوارزم دے عربشاہد کہیا جاندا اے اوہ وی شیبانی سن ، لیکن ابوالخیری نئيں سن ۔
تریخ
[سودھو]ابوالخیر خان توں پہلے
[سودھو]شیبان توں شروع ہو کے، باتو خان دا بھرا جہڑا سنہری اردو دا حکمران سی، شیبانیاں تے اوہناں دی اولاد نے باتو ولوں شیبان نوں دتے گئے کئی قبیلیاں تے زمین تے راج کیتا۔ ایہناں زمیناں چ یورال دے چڑھدے چ گولڈن ہارڈ ڈومینز، تے دریائے سی دریا دے شمال چ زمیناں شامل سن۔ سنہری اردو وچ مرکزی کنٹرول مشرق وچ تیزی توں ختم ہويا تے خطے وچ نوغائی اردو تے خانان سبیر ورگیاں وکھریاں ہوئیاں ریاستاں ظاہر ہوئیاں۔
ابوالخیر خان
[سودھو]
ابوالخیر دے 1412ء چ پیدائش دے ویلے تک شیبان دا اولس ٹوٹ گیا سی ۔ اس وقت طلائی اردو ( سفید اردو ) دا مشرقی حصہ طلائی اردو دے خاناں تے دکھاوے دے مکمل کنٹرول توں باہر ہوچکيا سی ، خاص طور اُتے 1427ء وچ بارک خان دے قتل دے بعد ۔ ابوالخیر نوں 1427ء وچ اک جنگ دے بعد قیدی بنا لیا گیا تے 1428ء وچ اسنوں رہا کر دتا گیا۔ ازبکاں دے اوس ویلے دے خان تے طلائی اردو دے تخت دا دکھاوا کرن آلے بارک خان دے انتقال دے بعد، تیموری سلطنت دے رہنما اولوگ بیگ نے خفیہ طور تے خان دا خطاب ابوالخیر نوں دین لئی آرکیسٹرا کیتا۔ اس نے اپنے راجگڑھ چمگی-تورا (جدید دور دا ٹیومن ) دے آسے پاسے سائبیریا چ قبیلیاں نو اکٹھا کرکے اپنا راج شروع کیتا۔ اوہ 1419 توں 1423 تک طلائی اردو دے سابقہ خان سیبیر دے راج کرن آلے خان حاجی محمد نوں معزول کرن دے قابل سی تے پورے علاقے نوں شیبانی دے قبضے چ لے لیا۔ [۲]
1430 یا 1431 وچ ، ابوالخیر تے اس دی فوج نے جنوب دی طرف تیموریاں دے زیر قبضہ خوارزم وچ مارچ کیتا تے ارگنج اُتے قبضہ کر ليا۔ 1430ء تے 1446ء دے درمیان ازبک خانان نے تیموریاں توں ماوراء النہر چ زمین کھو لئی ۔
ابوالخیر نے اس دے کجھ عرصے بعد گولڈن ہارڈ تے حملہ کیتا تے استراخان دے نیڑے مصطفیٰ خان نو شکست دتی۔ اس مہم دے دوران ازبکاں نے 4500 دے نیڑے آدمی کھو دتے ۔
شاہ رخ دی وفات توں پہلے 1448ء وچ سگناق تے توران دے ہور شہراں جداں اوزکند تے سوزک اُتے ازبکاں نے حملہ کیتا تے انہاں اُتے قبضہ کر ليا۔ اس ویلے دوران سگھناق وشکارلے ایشیا دے پرمکھ شہراں وچوں اک بن گیا ۔
1451 وچ ، ابوالخیر نے اپنے حریف عبداللہ دے خلاف تیموری ابو سعید دے نال اتحاد کیتا تے دونے نے سمرقند اُتے مارچ کیتا۔ ازبک تے ابو سعید دا اتحاد کامیاب رہیا تے بدلے چ ابو سعید نے ازبکاں نوں خراج ادا کیتا ۔
قازق بغاوت
[سودھو]1460 دی دہائی توں شروع ہو کے، قازق خاناں نے جدید دور دے قازقستان دے کنٹرول لئی لڑائی لڑی، جانی بیگ تے کیری خان دی اگوائی چ، طلائی اردو دے تخت دے دعویدار بارک خان دے پتراں نے قازق خانیت دی بنیاد رکھی۔ اس جنگ نوں خاص طور اُتے ازبکاں دے لئی مشکل بنا دتا گیا سی کیونجے حال ہی وچ ازبکاں دی مشرقی سرحداں اُتے ڈوربن اویرات منگولاں دے نال جنگ ہوئی سی۔ جانی بیگ تے کیری نے تنازعہ دے بعد ازبک کمزوری توں فائدہ اٹھانے دی کوشش کيتی۔
انہاں واقعات دے سلسلے وچ سولہويں صدی دے حیدر دغلتی نے اپنی تریخ رشیدی وچ رپورٹ کيتی اے: [۳]
وفات ابوالخیر خان تے جانشین
[سودھو]کدرے 1468–1470 دے آس پاس ، ابوالخیر خان اپنے کئی بیٹےآں دے نال قازقاں دے خلاف جنگ وچ ہلاک ہو گیا۔ ابوالخیر دے بیٹےآں وچوں سب توں وڈے شیخ حیدر ، جو باروج اوغلان دے ناں توں وی مشہور نيں (بعض منابع وچ انہاں نوں اک ہی شخص یا مختلف افراد دے طور اُتے پیش کیتا گیا اے ) انہاں دے بعد تخت نشین ہوئے۔ شیخ حیدر دا دور حکومت مختصر سی تے اک حریف خان ، ایبک دے نال جھگڑےآں دے بعد ختم ہو گیا ۔ [۲]
محمد شیبانی ، ابوالخیر دے پوتے ، اپنے والد ، شیخ حیدر دے بعد تخت نشین ہوئے۔ شیبانی نوں اپنے بھرا محمود سلطان دے نال استراخان دے خان قاسم نے پناہ دتی سی۔
شیبانی نوں مغل خاناں دی طرف توں ماوراء النہر وچ زمین دوبارہ حاصل کرنے وچ مدد ملنے دے بعد ، اوہ 1488ء توں لے کے تقریبا 1500ء تک مغل غلام بن گیا۔ اس مقام دے بعد، شیبانی نے اپنی فتوحات دی اگوائی کیتی جہڑی وڈی حد تک ٹوٹے ہوئے تیموری جانشین ریاستاں (جیویں سمرقند تے بخارا ) دے شہراں تے مشتمل سی۔ شیبانی دے اہم حریف تیموری بابر تے فارسی شاہ اسماعیل سن ۔ [۴]
1500ء چ ، شیبانی نے سرکاری طور تے دشت قپچاق چ تمام قازاق زمیناں قازق خانان نوں دے دتیاں ۔ اس دے تھوڑی دیر بعد 1506ء چ شیبانی نے بخارا تے قبضہ کر لیا تے ازبک خانان خانان بخارا بن گئی ۔ [۵]
محمد شیبانی نوں 1510ء وچ شاہ اسماعیل دی حکومت وچ صفویاں دی لڑائی وچ مرو دی لڑائی وچ ماریا گیا سی تے اس دی کھوپڑی نوں جواہرات توں سجایا گیا شراب دا پیالہ بنا دتا گیا سی۔
حکمران
[سودھو]شیبانی ڈومینز دے خاناں
[سودھو]ایہ اوہ خان نیں جہڑے ابوالخیریاں توں پہلے ازبکاں دے علاقےآں تے حکومت کردے سن ۔ [۴]
- شیبان
- بہادر اوغل
- جوچی بُقعہ
- بد اوغل
- مینگو تیمور اوغلان
- فولاد اوغل
- ابراہیم سلطان
- دولت شیخ اوغلان
ابوالخیری
[سودھو]- ابوالخیر خان, ولد دولت شیخ اوغلان
- ابوالخیر دے بیٹے شیخ حیدر 1471 وچ ایبک خان دے خلاف جنگ وچ وفات پائی [۵]
- محمد شیبانی, پوتے ابوالخیر خان
ایہہ وی ویکھو
[سودھو]حوالہ جات
[سودھو]- ↑ (2009) Kazakhstan: Religions and Society in the History of Central Eurasia, 24.
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ (1 January 2003) History of Civilizations of Central Asia: Development in contrast : from the sixteenth to the mid-nineteenth century. UNESCO, 33–36. ISBN 978-92-3-103876-1.Ahmad Hasan Dani; Vadim Mikhaĭlovich Masson; Unesco (1 January 2003).
- ↑ Kenzheakhmet Nurlan (2013). The Qazaq Khanate as Documented in Ming Dynasty Sources, 140.
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ Islamic Central Asia: An Anthology of Historical Sources. Indiana University Press. ISBN 978-0-253-35385-6. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>tag; name "LeviSela2010" defined multiple times with different content - ↑ ۵.۰ ۵.۱ History of the Mongols: From the 9th to the 19th Century .... 文殿閣書莊, 686–700. سائیٹ غلطی: Invalid
<ref>tag; name "霍渥斯" defined multiple times with different content