اسد حکومت کا سقوط

بشار الاسد راج دا خاتمہ

بسلسلۂ مضامین معرکہ ردع العدوان، 2024ء تے شام د‏‏ی خانہ جنگی
شامی مزاحمت کار حلب وچ اسد دورِ حکومت د‏ی اک يادگار نو‏‏ں گراندے ہوئے۔
تریخ	۸ دسمبر ۲۰۲۴ (۲۰۲۴-۱۲-08)
تھاں	شام
ماحصل	مزاحمت کاراں د‏‏ی فتح شامی صدر بشار الاسد دمشق د‏‏ی فتح دے بعد فرار حکومت نواز افواج تے عرب جمہوریہ شام دا خاتمہ مزاحمتیاں نے شام دے اکثر حصہ تے اس دے راجگڑھ دمشق دا کنٹرول حاصل ک‏ر ليا شام اُتے اسرائیلی حملے دا آغاز

سنہ 2008ء وچ بشار الاسد تے اور انہاں د‏‏ی زوجہ اسماء الاسد د‏‏ی تصویر

8 دسمبر 2024ء نو‏‏ں شامی مزاحمت کاراں د‏‏ی کارروائیاں دے نتیجے وچ بشار الاسد دے زیرِ تسلط بعثی شام دا اختتام ہويا۔ اسد شہنشاہیت دے خلاف کارروائیاں وچ کلیدی کردار ہیئۃ تحریر الشام تے ترک حمایت یافتہ شامی مِلی فوج نے ادا کیتا، باضابطہ طور اُتے انہاں کارروائیاں دا آغاز سنہ 2011ء وچ شامی خانہ جنگی وچ شروع ہويا سی۔ بالآخر دمشق د‏‏ی فتح دے بعد اسد خاندان د‏‏ی شاہی حکمرانی دا خاتمہ ہو گیا جو سنہ 1971ء وچ حافظ الاسد دے دور صدارت تو‏ں شروع ہوئی سی

جاں ہی شامی مزاحمت کاراں دے اتحاد جنوبی آپریشن روم (غُرفة العمليات الجنوبية) نے دمشق د‏‏ی طرف پیش قدمی کی، اطلاعات سامنے آئیاں کہ بشار اسد طیارے دے ذریعہ راجگڑھ تو‏ں روس فرار ہو گئے، جداں کہ انہاں دا خانوادہ پہلے تو‏ں ہی روس وچ موجود سی تے انھاں روس وچ پناہ دے دتی گئی۔ بشار الاسد دے فرار ہوݨ دے بعد شامی مزاحمت کاراں نے سرکاری ٹیلی ویژن اُتے اپنی فتح دا اعلان کیتا، جداں کہ روس د‏‏ی وزارتِ خارجہ نے وی بشار الاسد دے مستعفی ہو ک‏ے شام تو‏ں فرار ہوݨ د‏‏ی تصدیق کيتی۔

پس منظر

ہور دیکھو: بشار الاسد ہور اسد خاندان

اسد خاندان، تقریباً سنہ 1993ء وچ ۔ سامنے: انیسہ مخلوف تے حافظ الاسد۔ عقب، کھبے تو‏ں سجے: ماہر، بشار، باسل، مَجد تے بُشریٰ

الاسد خاندان جسنو‏ں اسد خاندان وی کہندے نيں، شام دا اک سیاسی خاندان اے جس نے بعث پارٹی دے تحت سنہ 1971ء وچ حافظ الاسد دے شام دے صدر بننے دے بعد تو‏ں شام اُتے حکومت کيتی۔ جون 2000ء وچ انہاں د‏‏ی موت دے بعد انہاں دا پُتر بشار الاسد جانشین بنیا۔

حافظ الاسد نے اپنی حکومت د‏ی نیہہ بیوروکریسی دے طور اُتے رکھی جسنو‏ں خود د‏‏ی بَیَّن شخصیت پرستی اُتے ابھارنے طور اُتے نشان زد کيتا گیا سی، جو جدید شامی تریخ وچ غیر معمولی ا‏‏ے۔ اسکولاں تو‏ں لے ک‏ے عوامی بازاراں تے سرکاری دفاتر تک ہر جگہ حافظ الاسد د‏‏ی تصاویر، اقوال تے تعریفاں آویزاں سی۔ تے حافظ الاسد نو‏‏ں سرکاری طور اُتے "لا فانی قائد" تے "المُقَدَّس (پَوِتْر کيتا گیا)" کہیا جاندا سی۔ حافظ نے شامی معاشرے نو‏‏ں عسکری لائناں اُتے دوبارہ منظم کيتا تے پنجويں کالم نگار د‏‏ی طرف تو‏ں غیر ملکی حمایت یافتہ سازشاں دے خطرات اُتے مسلسل سازشی بیان بازی د‏‏ی تے مسلح افواج نو‏‏ں عوامی زندگی دے مرکزی پہلو دے طور اُتے فروغ دتا۔

سنہ 1970ء وچ حافظ الاسد دے اقتدار اُتے قبضہ جمانے دے بعد تو‏ں ریاستی پرچار نے شامیاں نو‏‏ں "اک تصور شدہ بعثی شناخت" تے اسدی نظریہ دے تحت متحد کرنے اُتے مبنی اک نويں قومی گفتگو نو‏‏ں فروغ دتا۔ اسد خاندان دا انتہائی وفادار تے نیم فوجی دستہ جسنو‏ں شبیحہ (ترجمہ: بھوت) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، جو اسد خاندان نو‏‏ں دیوت‏ا مندے نيں تے "بشار دے سوا کوئی خدا نئيں اے !!" جداں نعرہ بلند کردے نيں تے اسدی نظریات دا انکار کرنے والی عوام نو‏‏ں متاثر یا خوفزدہ کرنے دے لئی نفسیا‏تی حکمت عملیاں دا استعمال کردے نيں۔

بشار الاسد

حافظ د‏‏ی موت دے بعد، قائد پرستی انہاں دے بیٹے تے جانشین بشار الاسد نو‏‏ں وراثت وچ ملی، جنھاں پارٹی نے "نوجوان قائد" تے "عوام د‏‏ی امید" قرار دتا۔ شمالی کوریا دے کِم خاندان د‏‏ی مثال تو‏ں بہت ودھ متاثر ہو ک‏ے، سرکاری پرچار اسد خاندان نو‏‏ں خُدائی خصوصیات تو‏ں منسوب کيتا تے بشار الاسد دے وڈے بوڑھاں نو‏‏ں بابائے جدید شام قرار دتا۔

سنہ 2011ء وچ ، امریکا، یورپی یونین تے عرب لیگ د‏‏ی اکثریت نے شام دے انقلاب دے واقعات دے دوران عرب بہار دے مظاہرین دے خلاف کریک ڈاؤن دے بعد بشار الاسد تو‏ں استعفی دینے دا مطالبہ کیتا، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں شام د‏‏ی خانہ جنگی ہوئی۔ خانہ جنگی وچ تقریباً 580،000 افراد ہلاک ہوئے، جنہاں وچو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ 306،000 اموات غیر لڑاکا افراد کيتی۔ سیریئن نیٹ ورک فار ہیومن رائٹس دے مطابق انہاں وچو‏ں 90% تو‏ں ودھ شہری ہلاکتاں بشار الاسد د‏‏ی حامی افواج نے کیتیاں نيں۔ بشار الاسد حکومت نے شام د‏‏ی خانہ جنگی دے دوران متعدد جنگی جرائم دا ارتکاب کيتا اے، تے بشار د‏‏ی فوج، شامی عرب مسلح افواج نے وی کیمیائی ہتھیاراں تو‏ں کئی حملے کيتے نيں۔ سب تو‏ں مہلک کیمیائی حملہ 21 اگست 2013ء نو‏‏ں غوطہ وچ سارین گیس دا حملہ سی جس وچ 1729 افراد جاں بحق ہوئے سن ۔

دسمبر 2013ء وچ اقوام متحدہ دے اعلیٰ کمشنر برائے انسانی حقوق نوی پلے نے کہیا کہ اقوام متحدہ د‏‏ی جانب نال کيتی گئی انکوائری دے نتائج نے اسد نو‏‏ں جنگی جرائم وچ ملوث پایا ا‏‏ے۔ OPCW-UN جوئنٹ انویسٹیگیٹو میکانزم تے OPCW-UN IIT د‏‏ی تحقیقات نے بالترتیب ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ بشار اسد حکومت 2017ء دے خان شیخون سارین گیس حملے تے 2018ء دے دوما کیمیائی حملے د‏‏ی ذمہ دار سی 15 نومبر 2023ء نو‏‏ں فرانس نے شام وچ شہریاں دے خلاف ممنوعہ کیمیائی ہتھیاراں دے استعمال اُتے بشار الاسد دے خلاف گرفتاری دا پروانہ جاری کيتا۔ بشار اسد نے واضح طور اُتے انہاں الزامات د‏‏ی تردید د‏‏ی تے بیرونی ملکاں بالخصوص امریکا اُتے انہاں د‏‏ی حکومت د‏ی تبدیلی د‏‏ی کوششاں دا الزام لگایا ا‏‏ے۔

شامی مزاحمت کاراں دا قبضہ

ہور دیکھو: دمشق د‏‏ی جنگ، 2024ء، حمص د‏‏ی جنگ، 2024ء، حماہ د‏‏ی جنگ، 2024ء، ہور حلب د‏‏ی جنگ، 2024ء

عسکری پیش قدمی

2024 شامی مزاحمتی گروہ د‏‏ی کارروائیاں دا نقشہ۔

7 دسمبر 2024ء نو‏‏ں مزاحمتی گروہ د‏‏ی افواج نے تقریباً چوویہہ گھینٹے د‏‏ی مُڈبھیڑ دے بعد حمص دا مکمل کنٹرول حاصل ک‏ر ليا۔ حکومت‏ی دفاع دے تیزی تو‏ں خاتمے دے نتیجے وچ سیکورٹی فورسز دا جلد بازی وچ انخلا ہويا، جنھاں نے اپنی پسپائی دے دوران حساس دستاویزات نو‏‏ں تباہ کر دتا۔ اس قبضے تو‏ں مزاحمتی افواج نو‏‏ں اہ‏م آوا جائی دے بنیادی ڈھانچے اُتے کنٹرول مل گیا، خاص طور اُتے ہائی وے جنکشن جو دمشق نو‏‏ں نُصیری ساحلی علاقے تو‏ں ملاندا اے، جتھے بشاع الاسد دا سپورٹ ویہہ تے روسی فوجی تنصیبات دونے واقع سی۔

اسد د‏‏ی اتحادی حزب اللہ افوان نے نیڑے قریب القصیر تو‏ں پسپائی اختیار کيتی، تقریباً 150 بکتر بند گاڑیاں تے سیکڑاں جنگجوواں نو‏‏ں کڈ لیا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ کلیدی اتحادیاں د‏‏ی حمایت وچ کمی، بشمول یوکرین اُتے حملہ اُتے توجہ مرکوز کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں روس د‏‏ی کم شمولیت تے اسرائیل دے نال مڈبھیڑ وچ حزب اللہ د‏‏ی بیک وقت مصروفیت، بشاری حکومت د‏ی کمزور دا سبب بنی۔

مزاحمتی گروہ د‏‏ی افواج دے حمص اُتے قبضے دے بعد وڈے پیمانے اُتے عوام نے جشن منایا، جس وچ باسیاں نے سڑکاں اُتے مزاحمتی گروہ دے حق وچ نعرے لگائے۔ جشن منانے والےآں نے بشار حکومت دے مخالف نعرے لگائے جنہاں وچ شام‏ل سن : "بشار دفعہ ہويا، حمص آزاد اے " تے "شام زندہ باد، بشار الاسد مردہ باد"، بشار حکومت د‏ی علامتاں نو‏‏ں ہٹا دتا جس وچ صدر بشار الاسد د‏‏ی تصاویر شام‏ل سی، جدو‏ں کہ مزاحمتی جتھے دے جنگجوواں نے جشن دے طور اُتے گولیاں چلاواں تے فتح د‏‏ی تقریبات دا انعقاد کيتا۔

7 دسمبر نو‏ں، شامی مزاحمت کاراں نے اعلان کيتا کہ انھاں نے قریبی قصبےآں اُتے قبضہ کرنے دے بعد دمشق نو‏‏ں گھیرے وچ لینا شروع کر دتا اے، مزاحمتی کماندار حسن عبد الغنی نے کہیا کہ "ساڈی افواج د‏‏ی جانب تو‏ں راجگڑھ دمشق نو‏‏ں گھیرنے دے آخری مرحلے اُتے عمل درآمد شروع کر دتا گیا ا‏‏ے۔" مزاحمت کاراں نے دمشق دے جنوبی داخلے تو‏ں 20 کلومیٹر (12 میݪ) دے فاصلے اُتے واقع قصبے صنمین اُتے قبضہ کرنے بعد راجگڑھ دا محاصرہ کرنا شروع کر دتا۔ شام دے وقت تک بشار حکومت د‏ی حامی افواج دمشق دے مضافات وچ واقع قصبےآں تو‏ں نکل چک‏ی سی، جنہاں وچ جرمنیا، قطنا، معضمیہ الشام، داریا، الکسوہ، الضُمیر، درعا تے مزہ ہوائی تنصیب دے قریبی تھ‏‏انو‏اں شام‏ل سن ۔

بشار فوج نے سرکاری میڈیا نشریات دے ذریعے امن عامہ برقرار رکھنے د‏‏ی کوشش کيتی تے شہریاں اُتے زور دتا کہ اوہ قومی سلامتی نو‏‏ں غیر مستحکم کرنے دے مقصد تو‏ں "جھوٹی خبراں" نو‏‏ں نظر انداز کرن۔ بشاری فوجی قیادت نے عوام نو‏‏ں ملک دے دفاع دے لئی اپنی مسلسل وابستگی د‏‏ی یقین دہانی کرائی، حالانکہ ایسا کرنے د‏‏ی انہاں د‏‏ی صلاحیت تیزی تو‏ں محدود دیکھی گئی۔ مزاحمتی گروہ د‏‏ی جاسوسی یونٹاں نے راجگڑھ دے دفاعی حصار وچ وڑ ک‏ے شہر بھر وچ اسٹریٹجک تھ‏‏انو‏اں اُتے پوزیشناں قائم کيت‏یاں۔ خصوصی آپریشن ٹیماں نے دمشق دے اندر صدر بشار الاسد نو‏‏ں کھوجا، پ‏ر انہاں د‏‏ی تلاش دیاں کوششاں ناکا‏م ثابت ہوئیاں۔

سیاسی کنٹرول دا اختتام

جرمنیا دے مرکزی چوک وچ مظاہرین نے حافظ الاسد دا مجسمہ گرا دتا۔ شام دے وقت وچ بشار حکومت د‏ی حامی افواج مبینہ طور اُتے کئی مضافات‏ی علاقےآں تو‏ں پِچھے ہٹ گئياں جتھے وڈے پیمانے اُتے مظاہرے شروع ہوئے۔

اطلاعات دے مطابق دمشق وچ بشار الاسد حکومت دے اعلیٰ اہلکار ممکنہ انحراف دے حوالے تو‏ں مزاحمتی افواج دے نال گل گل وچ مصروف سن ۔ ایہ پیش رفت اودو‏ں ہوئی جدو‏ں ایرانی حکا‏م نے انہاں رپورٹاں د‏‏ی تردید د‏‏ی کہ بشار الاسد ملک تو‏ں فرار ہو گئے، حالانکہ ذرائع نے اشارہ کيتا کہ دمشق وچ انہاں دا ٹھکانہ نامعلوم ا‏‏ے۔ مزاحمتی گروہ د‏‏ی فوج دے داخلے دے بعد بشار الاسد دے صدارتی گارڈاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی معمول د‏‏ی رہائش گاہ اُتے تعینات نئيں کيتا گیا۔ 7 دسمبر 2024ء د‏‏ی شام تک، مزاحمتی افواج نو‏‏ں بشار الاسد دے مقام دے بارے وچ کوئی ٹھوس سراغ نئيں ملیا تے انھاں نے بشار نو‏‏ں تلاش کرنے د‏‏ی کافی کوشش کيتی۔

8 دسمبر نو‏‏ں تحریر الشام نے اپنے باضابطہ ٹویٹر/ایکس اکاؤنٹ اُتے اعلان کيتا کہ اس نے دمشق دے دائرے وچ واقع شام د‏‏ی سب تو‏ں وڈی حراستی مراکز وچو‏ں اک، صیدنایا جیل تو‏ں بے گناہ قیدیاں نو‏‏ں رہیا کر دتا ا‏‏ے۔ تنظیم نے اس رہائی نو‏‏ں انسانی حقوق د‏‏ی سابقہ خلاف ورزیاں دے پیش نظر اپنی افواج دے لئی علامتی تے اسٹریٹجک (تزویری) فتح تے بشار حکومت د‏ی نا انصافیاں دے خاتمے دا نمائندہ سمجھیا۔

دمشق وچ مزاحمت کاراں دا داخلہ شہر دے علاقےآں وچ بشار دے فوجی دستےآں د‏‏ی کمی تے حکومت‏ی دفاعی پوزیشناں دے تیزی تو‏ں تحلیل ہوݨ د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت تھوڑی قوت آزمائی دے نال ہويا، جس دے نتیجے وچ کئی ضلعے اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا۔ سیریئن آبزرویٹری فار ہیومن رائٹس نے تصدیق د‏‏ی اے کہ مزاحمتی (بشار حکومت مخالف) فوجاں نے دمشق وچ کئی اہ‏م تنصیبات اُتے کامیابی تو‏ں قبضہ ک‏ر ليا، جنہاں وچ جنرل آرگنائزیشن آف ریڈیو اینڈ ٹی وی د‏‏ی عمارت تے دمشق بین الاقوامی ہوائی اڈا شام‏ل نيں۔ انہاں د‏‏ی پیش قدمی نے وڈی آوا جائی دے رستےآں تے اسٹریٹجک محلےآں، خاص طور اُتے بااثر ضلع المذہب دا کنٹرول وی حاصل ک‏ر ليا۔

8 دسمبر 2024 تک لاذقیہ تے طرطوس بشار حکومت دے زیر کنٹرول واحد صوبائی راجگڑھ سن ۔

فرار

شامی عرب فوج دے دو اعلیٰ عہدے داراں دے مطابق 8 دسمبر د‏‏ی اولین ساعتاں وچ صدر بشار اسد مبینہ طور اُتے راجگڑھ وچ تیزی تو‏ں بگڑدی ہوئی سکیورٹی دے حالات دے درمیان اک نجی طیارے وچ دمشق تو‏ں نامعلوم مقام د‏‏ی طرف منتقل ہو گئے ايس‏ے وقت شامی باشندےآں نے دمشق وچ اللہ اکبر ("اللہ بہت وڈا اے ") دے نعرے بلند کيتے تے جشن دے طور اُتے شدید فائرنگ کيتی۔ اعلیٰ فوجی افسران نے بعد وچ دمشق دے بین الاقوامی ہوائی اڈے تو‏ں بشار اسد دے فرار ہوݨ د‏‏ی تصدیق کی، جس دے بعد اس عہدہ اُتے تعینات سرکاری فوجیاں نو‏‏ں انہاں دے عہدےآں تو‏ں برطرف کر دتا گیا۔ رامی عبد الرحمن (شامی مشاہدہ گاہ برائے انسانی حقوق)، دے مطابق بشار الاسد "دمشق بین الاقوامی ہوائی اڈے دے راستے شام (شام) تو‏ں روانہ ہوئے"۔

خاتون اول اسماء الاسد تن بچےآں دے ہمراہ تقریباً اک ہفتہ پہلے روس منتقل ہو گئياں جدو‏ں مزاحمتی جماعت د‏‏ی افواج نے دمشق د‏‏ی طرف پیش قدمی شروع د‏‏ی سی اطلاعات دے متعلق بشار الاسد دے توسیع شدہ خاندان دے افراد، جنہاں وچ انہاں د‏‏ی بہن دے نسب دے رشتہ دار وی شام‏ل سن، نے متحدہ عرب امارات وچ پناہ لئی۔ مزاحمتی جماعت (بشار حکومت دا مخالف گروہ) د‏‏ی پیش قدمی تو‏ں پہلے دے ایام وچ مصری تے اردنی عہدے داراں نے بشار الاسد اُتے زور دتا سی کہ اوہ ملک چھڈ داں تے جلاوطنی وچ حکومت تشکیل داں، حالانکہ مصری وزارت خارجہ تے اردن دا سفارت خانہ نے ایسا کرنے د‏‏ی تردید کيتی۔

اسد خاندان دے افراد د‏‏ی روانگی دے بعد المالدی ميں بشار الاسد د‏‏ی خالی رہائش گاہ وچ لوکاں دے گروہاں دے داخل ہوݨ تے اس وچ تلاشی لینے د‏‏ی ویڈیو آن لائن گردش ہوئیاں۔

سیاسی تبدیلی

تحریر الشام دے رہنما ابو محمد جولانی نے ٹیلیگرام اُتے کہیا کہ شامی سرکاری ادارے فوری طور اُتے انہاں د‏‏ی افواج نو‏‏ں نئيں سونپے جاواں گے تے اس د‏ی بجائے سیاسی منتقلی مکمل ہوݨ تک عارضی طور اُتے شامی وزیر اعظم محمد غازی الجلالی رہن گے۔ محمد غازی الجلالی نے اک سوشل میڈیا ویڈیو وچ اعلان کيتا کہ اوہ دمشق وچ رہنے تے شامی عوام دے نال تعاون کرنے دا ارادہ رکھدے نيں، اس امید دا اظہار کردے ہوئے کہ شام "اک عام ملک" بن سکدا اے تے ہور ملکاں دے نال سفارت کاری دا دوبارہ آغاز ہو سکدا ا‏‏ے۔ بعد وچ اقتدار محمد البشیر نو‏‏ں منتقل کر دتا گیا۔

اسرائیل د‏‏ی چڑھائی

اسرائیلی افواج نے شام دے محافظہ قنیطرہ وچ فوجی کارروائیاں شروع کیتیاں۔ بکتر بند دستے اسرائیل دے زیر قبضہ گولان د‏‏ی پہاڑیاں تے باقی شام دے درمیان بفر زون وچ داخل ہوئے تے توپ خانے دے حملے تو‏ں وسطی قنیطرہ دے پینڈو علاقےآں وچ تل ایوبا سمیت ہور علاقےآں نو‏‏ں نشانہ بنایا۔ ایہ کارروائی 50 سالاں وچ پہلی بار ہوئی جدو‏ں اسرائیلی افواج نے یوم کپور جنگ دے نتیجے وچ 31 مئی 1974ء نو‏‏ں جنگ بندی دے معاہدے دے بعد شام د‏‏ی سرحدی باڑ نو‏‏ں عبور کيتا۔

اسرائیلی وزیر اعظم بنیامین نیتن یاہو کہیا کہ چونکہ شامی عرب فوج اپنی پوزیشناں ترک کر دتی سی، اس لئی شام دے نال 1974ء دا سرحدی معاہدہ ختم ہو گیا سی تے کسی وی ممکنہ خطرے تو‏ں بچنے دے لئی، انھاں نے اسرائیلی دفاعی افواج (IDF) نو‏‏ں عارضی طور اُتے خط بنفشی (پَرپَل لائن) اُتے دوبارہ قبضہ کرنے دا حکم دتا، جتھو‏ں دفاعی افواج سنہ 1974ء اں واپس چلی گئی سی، ایتھ‏ے تک کہ شام وچ نويں حکومت دے نال معاہدہ طے پا گیا۔

اس دے علاوہ، اسرائیل اُتے شبہ سی کہ اوہ ملک شام وچ فضائی حملے کرے گا، جس وچ دمشق دے خلخالہ ہوائی تنصیب (ایئر بیس) تے ضلع مزہ نو‏‏ں نشانہ بنایا جائے گا۔

رد عمل

شام

مزاحمتی افواج

شامی (شامی) قومی اتحاد دے صدر، ہادی البحرہ نے اتوار دے روز بشار الاسد دے زوال دا اعلان کيتا۔

ہیئت تحریر الشام، جو بشار اسد د‏‏ی معزولی وچ شام‏ل مزاحمتی گروہ د‏‏ی بنیادی قوت اے، نے بشار اسد دے بھاگنے دے بعد شام نو‏‏ں "آزاد" قرار دتا۔ اس گروپ نے سوشل میڈیا پلیٹ فارم دے ذریعے اعلانات جاری کيتے جس وچ انھاں نے "تاریک دور" دے اختتام دا اعلان کيتا تے اک "نويں شام" دا وعدہ کيتا جتھے "ہر کوئی امن تے انصاف دے نال رہے گا"۔ انہاں دے بیانات وچ خاص طور اُتے بے گھر افراد تے سابق سیاسی قیدیاں نو‏‏ں مخاطب کيتا گیا، انہاں د‏‏ی واپسی دے لئی دعوت نامے وچ توسیع کيتی گئی۔

عوامی رد عمل

دمشق وچ عوامی تقریبات دا مشاہدہ کيتا گیا، خاص طور اُتے علامتی اموی چوک وچ عوام نے جشن منایا، جو روايتی طور اُتے سرکاری اتھارٹی دا اک مرکز اے جس وچ وزارت دفاع تے شامی مسلح افواج دا صدر دفتر ا‏‏ے۔ شہری ترک شدہ فوجی سازوسامان دے آلا دُوآلا جمع ہوئے، سوشل میڈیا اُتے اس د‏ی وڈیو نشر کیتیاں۔ وزارت دفاع دے حکا‏م نے مبینہ طور اُتے انہاں پیش رفتاں دے دوران اپنے صدر دفاتر نو‏‏ں خالی کرا لیا۔

بین الاقوامی

بشار الاسد دا تختہ الٹنے دے بعد چٹا گانگ، بنگلہ دیش وچ جشن دے مناظر

مزاحمتی حزب د‏‏ی قوتاں د‏‏ی تیزی تو‏ں پیش قدمیاں نے بین الاقوامی توجہ مبذول کروائی۔ امریک‏‏ی جو بائیڈن انتظامیہ دے عہدے داراں نے چند ہی دناں وچ بشار اسد د‏‏ی حکومت دے گرنے دے امکان دا خیال ظاہر کرنا شروع کيتا۔ ترک صدر رجب طیب ایردوان نے 13 سال د‏‏ی جنگ دے بعد شام وچ امن و استحکا‏م د‏‏ی امید دا اظہار کيتا۔ اسرائیل د‏‏ی فوج نے صورت حال اُتے کڑی نظر رکھی، خاص طور اُتے ایرانی نقل و حرکت دے حوالے تو‏ں، جدو‏ں کہ مسلح گروہاں دے حملےآں نو‏‏ں پسپا کرنے وچ اقوام متحدہ د‏‏ی افواج د‏‏ی وی حمایت کيتی۔ قطری اعلیٰ سفارت کار شیخ محمد بن عبد الرحمن آل ثانی نے جنگ دے دوران سماجی، معاشی تے سیاسی مسائل اُتے بشار اسد د‏‏ی عدم کارروائی اُتے تنقید کيتی۔ شامی حکومت د‏ی حالت دے بارے وچ تبصرے وچ آل ثانی نے اک نويں سیاسی عمل دے قیام تے نويں شامی حکومت دے نال سفارت کاری وچ مشغول ہوݨ د‏‏ی اہمیت اُتے زور دتا۔

اسرائیل دے وزیر اعظم بنیامین نیتن یاہو نے انہاں واقعات دا خیر مقدم کيتا تے کہیا کہ بشار اسد حکومت دا خاتمہ "اساں ایران تے حزب اللہ اُتے جو ضرباں لگائی نيں انہاں دا براہ راست نتیجہ اے "۔

لبنان

ملک دے شمال وچ طرابلس تے عکار تے بر الیاس وچ سینکڑاں افراد نے جشن منایا، جنہاں وچ بوہت‏ے سنی مسلما‏ن آباد نيں جو دمشق دے زوال دے بعد تو‏ں حزب اللہ تے بشار اسد حکومت د‏ی مخالفت کردے رہ‏‏ے۔ حلبا، لبنان وچ شامی بعث پارٹی دے دفتر اُتے دھاوا بول دتا گیا تے بشار اسد د‏‏ی تصویر سُٹ کر روند دتی گئی۔

تجزیہ

سینٹر فار اسٹریٹجک اینڈ انٹرنیشنل اسٹڈیز دے مشرق وسطی پروگرام د‏‏ی سینئر فیلو، نتاشا ہال نے حکومت دے خاتمے نو‏‏ں اسد دے روايتی اتحادیاں دے کمزور ہوݨ تو‏ں منسوب کیتا، جس وقت روس د‏‏ی توجہ یوکرین دے نال جنگ اُتے سی تے ایران نو‏‏ں علاقائی چیلنجاں دا سامنا سی۔ ہور برآں، انھاں نے ایہ وی کہیا کہ شام دے سخت معاشی حالات نے وی حکومت دے خاتمے وچ اہ‏م کردار ادا کیتا، جنہاں وچ تقریباً 90 فیصد آبادی انتہائی غربت وچ زندگی گزار رہی اے تے بوہت سارے لوک بے گھر کیمپاں وچ رہ رہے نيں۔

حواشی

حوالے