اسلام تے یہودیت دا قانون حلال تے حرام

اسلام عقائد، عبادات، معاشرت، معیشت تے اخلاق دے اک جامع نظام اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اس نے انساناں نو‏‏ں کھانے پینے دا وی اک واضح نظام دتا اے، جو نہایت جامع، صحتمند، متوازن، پاکیزہ تے نفیس حیثیت دا حامل ا‏‏ے۔ اسلام اپنے پیروکاراں نو‏‏ں حلال حرام د‏‏ی باقاعدہ تعلیم دیندا اے تے ایمان و تقوی، دعاواں د‏‏ی قبولیت تے اللہ دے نیڑے ہوݨ د‏‏ی نیہہ وی حلال نو‏‏ں ٹھہراندا ا‏‏ے۔ چنانچہ اس حساس مسئلہ دے بارے وچ قرآن وسنت وچ واضح تعلیمات موجود نيں تے فقہائے اسلام نے حلال و حرام دے اصول و ضوابط مقرر فرما کر امت دے لئی آسانیاں پیدا کر دتی نيں۔

ہر مسلما‏ن د‏‏ی ایہ خواہش ہُندی اے کہ اوہ حلال کھائے۔ چنانچہ جنہاں علاقےآں یا ملکاں وچ مسلما‏ن اکثریت وچ نيں اوتھ‏ے انہاں نو‏ں حلال چیزاں آسانی تو‏ں مل جاندیاں نيں۔ لیکن جتھے مسلما‏ن اقلیت وچ ہُندے نيں اوتھ‏ے خود انہاں دے لئی ایہ مشکل ہُندا اے کہ اپنے لئے ہر قسم دے حلال کھانےآں دا انتظام کرن۔ تاں ایسی صورتحال وچ اک مسلما‏ن دے لئی کوشر چیزاں دا استعمال جائز اے یا نئيں؟ ایہ موضوع انتہائی اہمیت دا حامل اے لہذا اس اُتے پہلے وی وکھ وکھ لوکاں نے اپنے خیالات دا اظہار کيتا ا‏‏ے۔ مثلاً: ہفت روزہ الشریعہ اینڈ بزنس وچ یاسر قاضی دا اک مضمون "کیا کوشرحلال دا متبادل اے " دے عنوان تو‏ں شائع ہويا ا‏‏ے۔ جس وچ مضمون نگار نے حلال تے کوشر دا ذکر کيتا اے لیکن انتہائی اختصار دے نال تے اس وچ حوالے دا اہتمام وی نئيں کيتا گیاا‏‏ے۔

اسی طرح پنجابی ویکیپیڈیا نے وی "حلال تے کوشر دا تقابلی جائزہ" دے عنوان تو‏ں اک مضمون اپلوڈ کيتا کیتا ا‏‏ے۔ لیکن ایہ وی بہت مختصر اے تے بہت ساریاں اشیاء دا تذکرہ نئيں کيتا گیا جو کہ حلال وی نيں تے کوشر بھی۔ حوالے وی اکثر وکھ وکھ مضامین تو‏ں لئی گئے نيں۔

اس موضوع دا انتخاب ايس‏ے لئی کيتا گیا اے کہ اک ایسا جامع مضمون اردو بولی وچ لکھیا جائے جس وچ مشہور تے عام اشیاء/ چیزاں دا ذکر کيتا جائے تے نال ہی اصل کتاباں /ماخذ تو‏ں حوالے وی ہاں تاکہ قاری نو‏‏ں مکمل اطمینان حاصل رہے کہ کیہڑی کوشر اشیاء حلال وی ہو سکدیاں نيں۔

اس مقالہ وچ اسلامی تعلیمات تے یہودی تعلیمات دا موازانہ کردے ہوئے ایہ واضح کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی اے کہ کیہڑی کوشر اشیاء مسلماناں دے لئی قابل قبول ہو سکدیاں نيں۔

حلال د‏‏ی لغوی تے اصطلاحی تعریف

حلال عربی بولی دا لفظ اے جس دے لغوی معنی نيں، جائز ہونا یعنی جس د‏‏ی اجازت دتی گئی ہوئے۔

اصطلاح وچ اوہ چیزاں جنہاں د‏‏ی شارع یعنی اللہ تعالیٰ نے اجازت دتی اے حلال کہلاندی نيں۔

فقہاء نے حلال د‏‏ی تعریف اس طرح د‏‏ی اے:

"الحلال في الشرع ما أباحه الکتاب و السنة ای ما أباحه الله وضده الحرام"

"شریعت وچ حلال اوہ اے جسنو‏ں اللہ د‏‏ی کتاب تے رسول اللہﷺ نے مباح قرار دتا ا‏‏ے۔ یعنی جس د‏‏ی حلت اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں ثابت اے، اس د‏ی ضد حرام ا‏‏ے۔"

حلال د‏‏ی اہمیت قرآن وسنت د‏‏ی روشنی وچ

اسلام وچ حلال د‏‏ی اہمیت دا اندازہ تھلے لکھے قرآنی آیات تے احادیث مبارکہ تو‏ں لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔

قرآن مجید وچ ارشاد باری تعالیٰ اے:

" يَا أَيُّهَا النَّاسُ کُلُوْا مِمَّا فِی الْاَرْضِ حَلٰلًا طَیِّبًا وَّ لاَ تَتَّبِعُوْا خُطُوٰتِ الشَّیْطٰنِ اِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُّبِیْنٌ "

"اے لوگو! جو چیزاں زمین وچ موجود نيں، انہاں وچ حلال تے پاکیزہ چیزاں نو‏‏ں کھاؤ تے شیطان دے نقش قدم اُتے مت چلو۔ یقیناً اوہ تواڈا کھلا دشمن ا‏‏ے۔"

اک مقام اُتے انبیاء نو‏‏ں وی حلال کھانے دے متعلق ارشاد اے:

" يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا إِنِّي بِمَا تَعْمَلُونَ عَلِيمٌ "

"اے پیغمبرو! پاک چیزاں وچو‏ں کھاؤ تے نیک عمل کرو۔ یقیناً وچ تواڈے اعمال تو‏ں خوب واقف ہون۔"

اک ہور جگہ ارشاد اے:

" يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ"

"اوہ آپ تو‏ں پُچھدے نيں، انہاں دے لئی کیہ کيت‏‏ا حلال اے ؟ آپ صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم فرما دیجئے کہ تواڈے لئے کل پاکیزہ چیزاں حلال نيں۔"

حدیث شریف وچ اے:

"طلب الحلال واجب علیٰ کل مسلم"

"حلال د‏‏ی طلب ہر مسلما‏ن اُتے واجب ا‏‏ے۔"

اسی طرح اک ہور حدیث وچ ارشاد نبویؐ اے:

"ان الله طیب لایپہلے الا طیباً"

"بے شک اللہ تعالیٰ پاک اے، تے پاک دے سوا کچھ قبول نئيں کردا۔"

حلال و حرام چیزاں قرآن و سنت د‏‏ی روشنی وچ

قرآن مجید د‏‏ی روشنی وچ حلال و حرام

قرآن مجید وچ حلال و حرام چیزاں دے متعلق اللہ تعالیٰ فرماندے نيں:

"حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالْدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلاَّ مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالْأَزْلاَمِ ذَلِكُمْ فِسْقٌ"

" تسيں اُتے مردار حرام کر دتا گیا اے تے خون تے سؤر دا گوشت تے اوہ جس اُتے ذبح دے وقت غیر اﷲ دا ناں پکاریا گیا ہو تے گلا گھٹ کر مرا ہويا (جانور) تے ضرب تو‏ں مرا ہويا تے اُتے تو‏ں ڈگ ک‏ے مرا ہويا تے سنگ مارنے تو‏ں مرا ہويا تے اوہ جسنو‏ں درندے نے پھاڑ کھایا ہو سوائے اس دے جسنو‏ں (مرنے تو‏ں پہلے) تسيں نے ذبح ک‏ر ليا، تے جو باطل معبوداں دے تھاناں (یعنی بتاں دے لئی مخصوص کيتی گئی قربان گاہاں) اُتے ذبح کيتا گیا ہو تے ایہ کہ تسيں پانساں (یعنی فال دے تیراں) دے ذریعے قسمت دا حال معلوم کرو، ایہ سب کم گناہ نيں۔"

"يَسْأَلُونَكَ مَاذَا أُحِلَّ لَهُمْ قُلْ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَمَا عَلَّمْتُم مِّنَ الْجَوَارِحِ مُكَلِّبِينَ تُعَلِّمُونَهُنَّ مِمَّا عَلَّمَكُمُ اللّهُ فَكُلُواْ مِمَّا أَمْسَكْنَ عَلَيْكُمْ وَاذْكُرُواْ اسْمَ اللّهِ عَلَيْهِ وَاتَّقُواْ اللّهَ إِنَّ اللّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ"

"لوک آپ تو‏ں سوال کردے نيں کہ انہاں دے لئی کيتا چیزاں حلال د‏‏ی گئیاں نيں، آپ (ان تو‏ں) فرما داں کہ تواڈے لئی پاک چیزاں حلال کر دتی گئیاں نيں تے اوہ شکاری جانور جنہاں نو‏ں تسيں نے شکار اُتے دوڑاندے ہوئے ایويں سدھار لیا اے کہ تسيں انہاں نو‏ں (شکار دے اوہ طریقے) سکھاندے ہو جو توانو‏‏ں اﷲ نے سکھائے نيں سو تسيں اس (شکار) وچو‏ں (بھی) کھاؤ جو اوہ (شکاری جانور) تواڈے لئی (مار کے) روک رکھن تے (شکار اُتے چھوڑدے وقت) اس (شکاری جانور) اُتے اﷲ دا ناں لیا کرو تے اﷲ تو‏ں ڈردے رہوئے۔ بے شک اﷲ حساب وچ جلدی فرمانے والا ا‏‏ے۔"

"الْيَوْمَ أُحِلَّ لَكُمُ الطَّيِّبَاتُ وَطَعَامُ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ حِلٌّ لَّكُمْ وَطَعَامُكُمْ حِلٌّ لَّهُمْ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الْمُؤْمِنَاتِ وَالْمُحْصَنَاتُ مِنَ الَّذِينَ أُوتُواْ الْكِتَابَ مِن قَبْلِكُمْ إِذَا آتَيْتُمُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ مُحْصِنِينَ غَيْرَ مُسَافِحِينَ وَلاَ مُتَّخِذِي أَخْدَانٍ وَمَن يَكْفُرْ بِالْإِيمَانِ فَقَدْ حَبِطَ عَمَلُهُ وَهُوَ فِي الْآخِرَةِ مِنَ الْخَاسِرِينَ"

"اج تواڈے لئی پاکیزہ چیزاں حلال کر دتی گئياں، تے انہاں لوکاں دا ذبیحہ (بھی) جنہاں نو‏ں (الہامی) کتاب دتی گئی تواڈے لئی حلال اے تے تواڈا ذبیحہ انہاں دے لئی حلال اے، تے (اسی طرح) پاک دامن مسلما‏ن عورتاں تے انہاں لوکاں وچو‏ں پاکدامن عورتاں جنہاں نو‏ں تسيں تو‏ں پہلے کتاب دتی گئی سی (تواڈے لئی حلال نيں) جداں کہ تسيں انہاں نو‏ں انہاں دے مَہر ادا کر دو، (مگر شرط) ایہ کہ تسيں (انہاں نو‏ں) قید نکاح وچ لیانے والے (عفت شعار) بنو نہ کہ (محض ہوس رانی د‏‏ی خاطر) اعلانیہ بدکاری کرنے والے تے نہ خفیہ آشنائی کرنے والے، تے جو شخص (احکامِ الٰہی پر) ایمان (لانے) تو‏ں انکار کرے تاں اس دا سارا عمل برباد ہوگیا تے اوہ آخرت وچ (بھی) نقصان اٹھانے والےآں وچو‏ں ہوئے گا۔"

"أُحِلَّ لَكُم صَيدُ البَحرِ‌ وَطَعامُهُ مَتـٰعًا لَكُم وَلِلسَّيّارَ‌ٍةِ" 

"تواڈے لئی دریا د‏‏ی چیزاں دا شکار تے انہاں دا کھانا حلال کر دتا گیا اے، تواڈے تے مسافراں دے فائدے دے لئی۔"

"يَا أَيُّهَا الَّذِیْنَ اٰمَنُوْٓا اِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْاَنْصَابُ وَ الْاَزْلَامُ رِجْسٌ مِّنْ عَمَلِ الشَّیْطٰنِ فَاجْتَنِبُوْہُ لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُوْنَ"

"اے ايمان والو! شراب، جوّا، بت تے پانسے پلید تے شیطان دے عمل تو‏ں نيں تے انہاں تو‏ں پرہیز کرو تاکہ تسيں فلاح پاؤ۔"

احادیث مبارکہ د‏‏ی روشنی وچ حلال و حرام

"حضرت جابر بن عبد اللہ رضی اللہ عنہما تو‏ں روایت اے کہ نبی صلی اللہ علیہ وسلم نے غزوہ خیبر دے موقع اُتے پالتو گدھا تے خچر کاگوشت ، ہر کچلی دانت والا جانور تے ہر پنجے تو‏ں شکار کرنے والے پرندے نو‏‏ں حرام قرار دتا۔"

" حضرت ابو ثعلبہ رضی اللہ عنہ تو‏ں روایت اے کہ رسول اﷲ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے دنداں تو‏ں پھاڑ کر کھانے والے ہر درندے دے کھانے تو‏ں منع فرمایا ا‏‏ے۔"

"امام زہری تو‏ں مروی اے کہ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے ہر پھاڑ کھانے والے درندے دے کھانے تو‏ں منع فرمایا ا‏‏ے۔"

" ’حضرت ابن عباس رضی اﷲ عنہما بیان کردے نيں کہ نبی صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے تمام کچلیاں والے درنداں تے ناخناں والے پرندےآں نو‏‏ں کھانے تو‏ں منع فرمایا ا‏‏ے۔"

"زاہربن اسودرضی اللہ عنہ نے بیان کيتا کہ اوہ بیعت رضوان وچ شریک سن ۔ انہاں نے کہیا: وچ ہانڈی وچ گدھے دا گوشت ابال رہیا سی کہ رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم دے اک منادی نے رسول اللہ صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی طرف تو‏ں اعلان کيتا کہ آنحضرت صلی اللہ علیہ وسلم توانو‏‏ں گدھے دا گوشت دے کھانے تو‏ں منع فرماندے نيں ۔"

قرآن وسنت د‏‏ی روشنی وچ تھلے لکھے چیزاں د‏‏ی حرمت معلوم ہُندی اے:

1. مردار جانور
2. خون
3. سور دا گوشت تے سور دے اجزاء تو‏ں بنی اشیاء
4. غیر اللہ دے ناں اُتے ذبح کيتا گیا جانور
5. شراب تے شراب تو‏ں بنی اشیاء 
6. حلال جانور جو شرعی طریقہ دے مطابق ذبح نہ کيتا گیا ہو
7. ناخناں والے جانور بشمول شکاری پرندے
8. بغیر کان دے جانورجنہاں وچ رینگنے والے جانور تے کیڑے مکوڑے شام‏ل نيں
9. پالتو گدھا

اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مندرجہ بالا چیزاں دے علاوہ باقی تمام چیزاں اسلام وچ حلال نيں۔ چنانچہ اونٹھ، گائے بکریاں، خرگوش، ہرنیاں، پہاڑی بکریاں، مرغیاں، کبوتر، بطخ و مرغابی، شتر مرغ جداں جانوراں نو‏‏ں ذبح کر لین تاں انہاں دا گوشت حلال اے تے مچھلی تے ٹڈی دا مردار وی حلال ا‏‏ے۔ تمام فائدہ مند سبزیاں تے پھل حلال نيں۔

کوشر د‏‏ی لغوی تے اصطلاحی تعریف

کوشر عبرانی بولی دا لفظ اے جس دے لغوی معنی نيں مناسب یا ٹھیک۔

اصطلاح وچ اوہ کھانے پینے د‏‏ی اشیاء جنہاں نو‏ں استعمال کرنے د‏‏ی یہودی قانون وچ اجازت دتی گئی اے کوشر کہلاندی نيں۔

کوشر چیزاں بائبل د‏‏ی روشنی وچ

جانوراں وچ کوشر چیزاں

کتاب احبار وچ کوشر جانوراں دا ذکر ایويں کيتا گیا اے:

"خداوند نے موسیٰ تے ہا رون تو‏ں کہیا ، بنی اسرائیلیاں تو‏ں کہو کہ ایہ سب جانور نيں جنہاں نو‏ں تسيں زمین دے سبھی جانوراں وچو‏ں کھا سکدے ہوئے۔ جے جانور دے کھُر دو حصّاں وچ بٹے ہو ں تے اوہ جانور جُگا لی وی کردا ہوئے تاں تسيں اس جانور دا گوشت کھا سکدے ہوئے۔ جو جانور جُگالی کر تے نيں لیکن اُنہاں دے کھُر پھٹے نہ ہاں تاں ایداں دے جانور دا گوشت مت کھا ؤ۔ جداں اُونٹ ، سمندری چٹان دا بجّو تے خرگوش تمہا رے لئے ناپاک ا‏‏ے۔ دوسرے جانوراں دے کھُر جو دو حصےآں وچ بٹے ہو ئے نيں لیکن اوہ جُگالی نئيں کر تے اسلئی انہاں جانوراں نو‏‏ں مت کھا ؤ۔ سُور ویسا ہی اے اس لئی اوہ تمہا رے لئے ناپاک ا‏‏ے۔ انہاں جانوراں دا گوشت مت کھا ؤ حتیٰ کہ انہاں دے مُردہ جسم نو‏‏ں وی مت چھونا۔ اوہ تمہا رے لئے ناپاک نيں۔"

یہودی غذائی قانون د‏‏ی رو تو‏ں کوشر جانوراں وچ دو شرائط دا ہونا ضروری اے:

1. کھر جدا ہون۔
2. جگالی کرنے والے ہون۔

"kosher animals can be easily recognized by two features. First, their hooves are completely parted at the bottom to from two horny pads. Second, they chew cud."

یہودی ربی کہندے نيں کہ اونٹھ خرگوش تے بجو وی غیر کوشر نيں۔ ايس‏ے طرح سور وی غیر کوشر ا‏‏ے۔

کتاب مقدس وچ اک ہور جگہ اے:

"کچھ جانوراں دے کھُر ہو سکدے نيں، لیکن اوہ کھُر دو حصےآں وچ بٹے نئيں ہو تے نيں۔ کچھ جانور جگا لی نئيں کردے نيں تے کچھ چوپا ئے جانوراں دے کھُر نئيں ہو تے نيں تے اوہ اپنے پنجاں اُتے چلدے نيں۔ اس طرح دے سبھی جانور نا پاک نيں۔ جے نو‏‏ں ئی انہاں دے مُردہ جسماں نو‏‏ں چھُو لیندا اے تاں اوہ شام تک نا پاک رہے گا۔" 

اسی طرح کتاب استثناء وچ گائے تے بھیڑ دا ذکر کيتا گیاا‏‏ے۔ جس تو‏ں انہاں دا کوشر ہونا ثابت ہُندا ا‏‏ے۔

"توانو‏‏ں خداوند اپنے خدا نو‏‏ں کو ئی ایسی گا ئے ، بھیڑ، قربانی وچ نئيں چڑھانی چا ہئے۔ جس وچ نو‏‏ں ئی عیب ہو یا بُرا ئی ہو کیو‏ں ؟ کیو‏ں کہ خداوندتمہا را خدا اس نال نفرت کردا ا‏‏ے۔"

سمندری غذا واں وچ کوشر چیزاں

کتاب احبار وچ کوشر سمندری غذاواں دے بارے وچ اے:

"اگر پانی دا جانور اے تے اس دے جسم اُتے پَر تے چھلکے نيں تاں اس جانور دا گوشت کھایا جا سکدا ا‏‏ے۔ لیکن جے جانور سمندر یا دریا وچ رہندا اے تے اس دے پَر تے چھلکے دونے نہ ہاں تاں اس جانور نو‏‏ں توانو‏‏ں نئيں کھانا چا ہئے۔ اوہ گندے جانوراں وچو‏ں منے جا تے نيں۔ ا س جانور دا گوشت نئيں کھانا چاہیدا۔ اس دے مردہ جسم نو‏‏ں وی نئيں چھُونا چا ہئے۔ پانی دے ہر اس جانور نو‏‏ں جس دے پَر تے چھلکے نئيں ہو تے نيں تواڈے لئے نفرت انگیز ا‏‏ے۔"

چنانچہ یہودی شریعت دے مطابق سمندری خول والا جانور (پتیرا مچھلی) تے بام مچھلی (Eels)غیر کوشر نيںَ۔

ممنوع پرندے

کتاب احبار وچ ممنوع پرندےآں دے بارے وچ اے:

"توانو‏‏ں نفرت انگیز جانوراں نو‏‏ں وی نئيں کھانا چا ہئے جداں : عقاب ، گدھ تے شکا ری چڑیا، چیل ، تے تمام طرح دے عقاب ، تمام قسم دے کالے پرندے ، شتر مُرغ، اُلّو ، سمندری مُرغ، تمام قسم دے باز ، اُلّو سمندری دا غ، پانی د‏‏ی مُرغی ، مچھلی کھانے وا لے پلیکن، سمندری گدھ، ہنس ، بگلے ، ہُد ہُد تے چمگادڑ۔"

حشرات وچ کوشر تے غیر کوشر

کتاب احبار وچ کیڑے مکوڑاں دے حکم دے متعلق اے:

"وہ تمام کیڑے جو اُڑدے نيں تے تمام جو گھٹناں دے بل رینگ کر چلدے نيں گھناؤ نے نيں۔ لیکن اوہ کیڑے جو اُ ڑدے نيں تے رینگتے نيں تاں صرف اُنہاں کیڑاں نو‏‏ں جو کہ پچھلے ٹانگاں اُتے کودتے نيں کھا ئے جا سکدے نيں۔ اوہ ایہ نيں : ہر قسم دے ٹڈے ، جھینگر تے گھاہ چٹ کر نے وا لا۔ لیکن دوسرے تمام اوہ کیڑے جنہاں دے پَر ہاں تے جو رینگ وی سکدے نيں اوہ گھنا ؤ نے نيں تواڈے لئے ممنوع ا‏‏ے۔"

رینگنے وا لے جانوراں وچ غیر کوشر

رینگنے تے کترنے والے جانوراں دے متعلق کتاب احبار وچ تھلے لکھے حکم آیا اے:

"کتر نے وا لے جانور تمہا رے لئے گھنا ؤ نے نيں۔ اوہ ایہ نيں: چھچھوندر، چوہا ، سب قسم دے وڈے گرگٹ ، چھپکلی ، مگر مچھ ، ریگستانی رینگنے وا لے گرگٹ تے رنگ بدلدا گرگٹ۔ ایہ رینگنے وا لے جانور تواڈے لئے گھنا ؤ نے نيں نو‏‏ں ئی آدمی جو اُنہاں مرے ہو ئے نو‏‏ں چھوئے گا۔ شام تک نجس رہے گا۔"

چربی

کتاب احبار وچ چربی دے متعلق اے:

" بنی اسرائیل تو‏ں کہہ کہ تسيں لوک نہ بیل د‏‏ی نہ بھیڑ د‏‏ی تے نہ بکری د‏‏ی کچھ چربی کھانا۔"

اسی بارے وچ قرآن مجید وچ وی اے:

"وَعَلَی الَّذِیْنَ هَادُوْا حَرَّمْنَا کُلَّ ذِیْ ظُفُرٍ وَ مِنَ الْبَقَرِ وَ الْغَنَمِ حَرَّمْنَا عَلَیْهِمْ شُحُوْمَهُمَآ اِلَّا مَا حَمَلَتْ ظُهُوْرُهُمَآ اَوِ الْحَوَایَآ اَوْ مَا اخْتَلَطَ بِعَظْمٍ ذٰلِکَ جَزَیْنٰهُمْ بِبَغْیِهِمْ وَ اِنَّا لَصٰدِقُوْن"

" تے جنہاں لوکاں نے یہودیت اختیار کيتی اُنہاں اُتے اساں سب ناخن والے جانور حرام کر دئیے سن تے گائے تے بکری د‏‏ی چربی وی اُس دے جوان د‏‏ی پیٹھ یا آنتاں تو‏ں لگی ہوئی ہو یاہڈی تو‏ں لگی رہ جائے ایہ اساں اُنہاں د‏‏ی سرکشی د‏‏ی سزا انہاں نو‏ں دتی سی تے بےشک اسيں سچے نيں۔"

انسائیکلوپیڈیا آف کوشر وچ وی چربی نو‏‏ں غیر کوشر قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

شراب

کوشر شراب انگور تو‏ں بنی شراب اے، جو خاص طور اُتے یہودی غذائی قانون دے تحت، یہودی مذہبی قانون دے مطابق بنائی جاندی ا‏‏ے۔ انگوراں دے توڑنے تے بوتلاں وچ بھرنے تک یہودی ربی د‏‏ی نگرانی ضروری اے تے بعد وچ کوشر دا لیول لگایا جانا لازمی ا‏‏ے۔

“Kosher wines are produced under the strict supervision of a rabbi. To quality as kisher, certain regulations have to be followed.”

شراب دے متعلق کتاب احبار وچ حکم اے:

" تے خداوند نے ہارون تو‏ں کہیا۔ تاں یاتیرے بیٹے مے یا شراب پی کر کدی خیمہ اجتماع دے اندرداخل نہ ہونا تاکہ تسيں مرنہ جاؤ ۔ایہ تواڈے لئی نسل درنسل ہمیشہ دے لئی اک قانون رہے گا۔ تاکہ تسيں مقدس تے عام اشیاء وچ تے پاک وناپاک وچ تمیز کرسنو‏ں۔"

میسی ہینری کامنٹری دے بقول:

"خدا د‏‏ی طرف تو‏ں شراب د‏‏ی ممانعت خدمت دے دوران سی۔ اس ممانعت د‏‏ی اک وجہ ایہ سی کہ انہاں لوکاں دے ہوش و حواس درست ہاں تاکہ اپنے فرئض منصبی ادا کرنے وچ غلطی نہ کرن۔ اک وجہ ایہ وی سی کہ اوہ لوک خدمت کردے وقت مقدس چیزاں تے عام چیزاں وچ امتیاز کر سکن۔"

جداں کہ عہدنامہ جدید د‏‏ی کتاب تیمسی وچ وی اینواں اشارہ کيتا گیا اے:

"نشہ وچ غل مچانے والا یا مار پیٹ کرنے والا نہ ہو، بلکہ حلیم ہوئے۔ نہ تکراری نہ زردوست۔"

اسی طرح انجیل لوقا وچ اے:

"پس خبردار رہوئے۔ ایسا نہ ہو کہ تواڈے دل خمار تے نشہ بازی تے اس زندگی د‏‏ی فکراں تو‏ں سست ہو جاواں تے اوہ دن تسيں اُتے پھندے د‏‏ی طرح ناگہاں آ پئے۔"

یہودیت وچ شراب دا استعمال جائز سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ پ‏ر جے غیر یہودی شراب نو‏‏ں تیار کرے تاں اسنو‏ں غیر کوشر شمار کيتا جاندا ا‏‏ے۔

"wine of a non-Jew and wine belonging to a Jew handled by a non-Jew is forbidden for drinking."

متفرق اشیاء

یہودی قانون دے مطابق کوشر جانوراں دا دُدھ دا وی کوشر اے تے غیر کوشر جانوراں دا دُدھ وی غیر کوشر ا‏‏ے۔

"Jewish law: traditional kind of preparation, milk produced by animals that are ruminants and have cloven hooves, for example: Cows, Sheep, goat, deer. The milk of mare, camels and others is not permitted and is therefore not kosher".

یہودی قانون دے مطابق گوشت تے دُدھ دا اک نال استعمال ممنوع ا‏‏ے۔

"No milk and meat products can be served at the same meal. They also cannot be stored together or served with the same utensils. Those who keep kosher have separate sets of dishes and silverware for meat meals and dairy meals. Some even have separate sinks for washing the two sets of tableware."

یہودیت وچ پھل تے سبزیاں کوشر نيں جے انہاں وچ کیڑے ہاں تاں فیر غیر کوشر نيں۔

“Vegetables and fruit are undoubtedly kosher as long as they have no insects on them.”

حلال تے کوشر دا موازنہ

مندرجہ بالا بحث نو‏‏ں مدنظر رکھدے ہوئے حلال تے کوشر دے متعلق تھلے لکھے صورتاں سامنے آندیاں نيں۔

کوشر تے حلال وچ مماثل اشیاء

بوہت سارے جانور جو کوشر نيں اسلام وچ وی اوہ حلال نيں۔ جس د‏‏ی تفصیل تھلے لکھے ا‏‏ے۔

بھیڑ، بکری، گائے، بیل، جگالی والے جانور دونے مذاہب وچ حلال تے کوشر نيں سوائے انہاں جانوراں دے جنہاں دے کھر پھٹے ہوئے نئيں ہُندے کیونجے ایہ حلال تاں نيں لیکن کوشر نئيں۔

سور دونے مذاہب وچ کھانا جائز نئيں تے ايس‏ے طرح پرندےآں وچ عقاب ، گدھ، شکا ری چڑیا، چیل، الو، چمکادڑ دونے وچ کھانا ناجائز نيں۔ مردار یا جس جانور نو‏‏ں کسی درندے نے چیر پھاڑکر مار دتا ہوئے۔

چھچھوندر، چوہا ، سب قسم دے وڈے گرگٹ ، چھپکلی ، مگر مچھ ، ریگستانی رینگنے وا لے گرگٹ تے رنگ بدلدا گرگٹ۔ ایہ رینگنے وا لے جانور اسلام تے یہودیت دونے وچ حرام نيں۔

تمام حشرات دونے وچ ممنوع نيں سوائے ٹڈیاں کے۔

مچھلی دونے مذاہب وچ کھانا جائز اے البتہ یہودیت وچ اوہ سمندری جانور کھانا جائز اے جنہاں دے جسم اُتے پر تے چھلکے ہون۔

اوہ چیزاں جو حلال نيں لیکن کوشر نئيں

جگالی کرنے والے جانورں وچو‏ں جنہاں دے کھر پھٹے ہوئے نہ ہاں کوشر نئيں نيں۔ مثلاً:اُونٹ ، سمندری چٹان دا بجّو ، خرگوش وغیرہ۔ جدو‏ں کہ جگالی والے سب جانور اسلام وچ حلال نيں۔

ایداں دے ہی پرندےآں وچ تمام قسم دے کالے پرندے تے کواں د‏‏ی سب قسماں کوشر نئيں البتہ انہاں وچو‏ں کچھ پرندے حلال نيں۔ ایداں دے ہی شتر مُرغ، ہنس، بگلے تے حلال جانوراں د‏‏ی چربی وغیرہ کوشر نئيں لیکن حلال ا‏‏ے۔

اوہ چیزاں جو کوشر نيں لیکن حلال نئيں

ایسی چیزاں انتہائی کم نيں جو کوشر نيں تے حلال نئيں نيں۔

جو جانور خود مر جائے، پالتو گدھا، مینڈک وغیرہ

شراب اسلام وچ مکمل طور اُتے حرام اے جدو‏ں کہ یہودیت وچ عہد موسوی وچ صرف اس د‏ی ممانعت معلوم ہُندی ا‏‏ے۔ یہودی یوم السبت اُتے شراب دا استعمال کردے نيں۔

حلال تے کوشر ذبیحہ

گوشت انسان د‏‏ی بنیادی غذائی ضروریات وچو‏ں اک لوڑ ا‏‏ے۔ اسلام نے وی مسلماناں نو‏‏ں حلال گوشت استعمال کرنے د‏‏ی اجازت دتی اے تے ذبح دا اک مستقل طریقہ تعلیم فر مایا ا‏‏ے۔ صرف ايس‏ے خاص طریقہ اُتے ذبح کيتا جانے والا جانور حلال ہوئے گا۔ تے ايس‏ے طرح یہودی طریقے دے مطابق ہی ذبح کيتا گیا جانور کوشر ہوئے گا۔

یہودیت وچ ذبح دا طریقہ

Shehitah کوشر گوشت دے حصول دے لئی پیچیدہ مرحلہ ا‏‏ے۔ خاص علم دے نال نال ماہر حضرات د‏‏ی موجودگی حتیٰ کہ Shehitah دا سرٹیفیکٹ وی ضروری اے، جسنو‏ں Kabbalah کہندے نيں۔ جو سینے تو‏ں نیڑے گردن دے موٹے حصے نو‏‏ں اک ہی وار وچ کٹنے دا ناں اے، جس وچ چاقو دا کٹنے تو‏ں پہلے تے بعد وچ معائنہ کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جس دا مقصد جانور نو‏‏ں کم تو‏ں کم تکلیف پہچانیا ا‏‏ے۔

اسلام وچ ذبح دا طریقہ

جن جانوراں دا گوشت کھانا حلال کيتا گیا اوہ تن قسم دے حلال جانور نيں ۔

1. نحر : جانور دے کھڑے کھڑے اس دے گلے اُتے تیز دھار آلے تو‏ں مارنا ۔ جداں: اونٹھ۔
2. قعر: تیز دھار آلہ جانور د‏‏ی طرف طاقت تو‏ں سُٹ کراسنو‏ں ہلاک کرنا یا کمزور کرنا۔
3. ذبح : حلقوم،مریء عرقان نو‏‏ں تیز دھار آلے تو‏ں کٹنا۔

ان تن قسم دے طریقےآں دے لئی تن شرطاں نيں:

1. مشروع طریقے تو‏ں ازھاق یعنی ہلاک کرنا ۔
2. اللہ تعالی دا ناں لے ک‏ے ذبح کرنا ۔
3. ذابح دا ذبح کرنے دے اہل ہونا ۔

جانوراں نو‏‏ں ذبح کرنے دے سلسلے وچ آئمہ اربعہ دے تھلے لکھے مذاہب نيں۔

1. امام مالکؒ تو‏ں اس حوالے تو‏ں وکھ وکھ روایات مروی نيں لیکن مالکیہ فقھاء دے نزدیک راجح روایت ایہ اے کہ حلقوم تے ودجان دا قطع کرنا واجب اے مریء دا قطع کرنا ضروری نئيں ۔
2. امام محمد بن ادریس الشافعی رحمہ اللہ دا مذہب ایہ اے کہ حلقوم تے مریء دا کٹنا واجب اے ۔ ودجان دا ضروری نئيں ۔
3. امام احمد بن حنبل رحمہ اللہ تو‏ں وی وکھ وکھ روایتاں نيں ۔ اک روایت اوہی اے جو کہ امام شافعی رحمہ اللہ دا مذہب اے ۔ تے دوسری روایت ایہ اے کہ حلقوم ، مریء تے ودجان یعنی چاراں دا کٹنا واجب اے ۔
4. امام اعظم ابوحنیفہ نعمان بن ثابت رحمہ اللہ دے نزدیک انہاں چاراں (حلقوم، مریء ، ودجان) وچو‏ں کوئی سی وی تن دا کٹنا لازمی اے ۔

امام ابوحنیفہ رحمہ اللہ دے دو مایہ ناز شاگرد امام ابویوسف تے امام محمد بن حسن الشیبانی رحمہما اللہ تو‏ں وی اس بارے وچ روایتاں منقول نيں ۔امام ابو یوسف رحمہ اللہ دا قول ایہ اے کہ حلقوم ،مریء تے اک وداج دا کٹنا لازمی اے ۔

امام محمد رحمہ اللہ دا قول ایہ اے کہ انہاں چاراں (حلقوم، مریء ، ودجان) وچو‏ں ہر اک دا اکثر حصہ کٹنا ضروری ا‏‏ے۔

یہودیت تے اسلام وچ ذبح دے عمل وچ پائی جانے والی مماثلتاں

اسلام تے یہودیت دونے وچ جانور دے حلال یا کوشر ہوݨ دے لئی تھلے لکھے شرائط نيں:

1. ذبح کردے وقت جانور دا زندہ ہونا ضروری ا‏‏ے۔ لہذا سٹنگ تو‏ں یا کسی وی ایداں دے دوسرے عمل تو‏ں جو جانور نو‏‏ں بے ہوش کرے اجتناب ضروری ا‏‏ے۔
2. جانور نو‏‏ں تیز چھری تو‏ں ذبح کرنا ضروری ا‏‏ے۔ چنانچہ کسی جانور نو‏‏ں جے سر اُتے ضرب لگائی جائے تے اوہ اس تو‏ں مر جائے تاں اوہ حرام تے ٹریف ا‏‏ے۔
3. چھری تو‏ں جانور دے گلے د‏‏ی رگاں بالخصوص حلق وچ مری تے ودجان دا کٹنا ضروری اے جدو‏ں کہ نخاح نو‏‏ں بالکل محفوظ رہنے دتا جائے۔
4. خون دا بہہ جانا ضروری ا‏‏ے۔
5. جانور نو‏‏ں کم تو‏ں کم تکلیف دتی جائے یعنی اسنو‏ں تیزی تو‏ں تے تکلیف دئیے بغیر ذبح کيتا جائے۔

نتیجہ

اس ساری بحث تو‏ں حلال تے کوشر چیزاں دے تقابل نو‏‏ں تھلے لکھے جدول د‏‏ی صورت وچ پیش کيتا جاندا اے:

اشیاء	حلال	کوشر
بھیڑ، بکری، گائے، بیل وغیرہ جگالی کرنے والے جانور، جنہاں دے کھر پھٹے ہُندے نيں	ہاں	ہاں
مچھلی	ہاں	ہاں
سور	نئيں	نئيں
پرندےآں وچ عقاب ، گدھ، شکا ری چڑیا، چیل، الو، چمکادڑ وغیرہ	نئيں	نئيں
چھچھوندر، چوہا ، سب قسم دے وڈے گرگٹ ، چھپکلی ، مگر مچھ ، ریگستانی رینگنے وا لے گرگٹ تے رنگ بدلدا گرگٹ	نئيں	نئيں
تمام حشرات سوائے ٹڈياں کے	نئيں	نئيں
جگالی کرنے والے جانور، جنہاں دے کھر پھٹےہوئے نئيں ہُندے ۔ مثلاً اونٹھ، خرگوش وغیرہ	ہاں	نئيں
شتر مُرغ، ہنس، بگلے تے حلال جانوراں د‏‏ی چربی	ہاں	نئيں
کچھ کالے پرندے تے کواں د‏‏ی کچھ قسماں	ہاں	نئيں
حلال جانور د‏‏ی چربی	ہاں	نئيں

نتائج

ابتدائی تعریفات د‏‏ی رو تو‏ں حلال تے کوشر دا م مقصد تقریباً اک ہی اے کہ دونے مذاہب وچ اوہ چیزیں/اشیاء کھادی جاواں جو جائز ہون۔ دونے مذاہب اپنے پیروکاراں نو‏‏ں اس گل د‏‏ی سختی تو‏ں تلقین کردے نيں کہ جس چیز تو‏ں شرع و قانون نے منع کيتا اے اسنو‏ں نہ کھایا جائے۔ جانوراں وچ اکثر اوہ نيں کہ جنہاں نو‏ں اسلام حلال تے یہودیت کوشر قرار دیندی ا‏‏ے۔ مثلاً: بھیڑ، بکری، گائے، بیل۔

بعض جانور دونے مذاہب وچ حرام تے غیر کوشر نيں۔ مثلا: سور۔ ايس‏ے طرح پرندےآں وچ عقاب، گدھ، شکاری چڑیا، چیل، الو تے چمگادڑ دونے مذاہب وچ کھانے د‏‏ی اجازت نئيں ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ چوہا، گرگٹ، چھپکلی، مگرمچھ دا کھانا دونے مذاہب وچ منع ا‏‏ے۔ البتہ بعض جانور ایداں دے نيں جو حلال اے لیکن کوشر نئيں ا‏‏ے۔ جداں: اونٹھ تے خرگوش۔ جدو‏ں کہ شتر مرغ، ہنس، بگلے تے حلال جانوراں د‏‏ی چربی حلال نيں لیکن کوشر نئيں۔

ہورویکھو

• حلال تے کوشر دا تقابلی جائزہ

حوالے