اسلام وچ انسانی حقوق (کتاب)

اسلام وچ انسانی حقوق

مصنف	ڈاکٹر محمد طاہرالقادری
ملک	پاکستان
زبان	اردو
موضوع	اسلام وچ انسانی حقوق دا بنیادی تصور، مسلماناں و غیرمسلماں دے حقوق، انفرادی حقوق، اجتماعی حقوق، خواتین دے حقوق، عمر رسیدہ افراد، بچےآں دے حقوق، معذور افراد دے حقوق، انسانی حقوق دا عالمی چارٹر، خطبہ حجۃ الوداع، میثاق مدینہ، خطبہ فتح مکہ، خطبہ حجۃ الوداع، مسلم ریاست وچ غیر مسلماں دے حقوق
صنف	اسلام، انسانی حقوق
ناشر	منہاج القرآن پبلیکیشنز
تریخ اشاعت	جنوری 2004ء
طرز طباعت	لطیف تے کثیف جلد
صفحات	705
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|اسلام وچ انسانی حقوق (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے
ویب سائٹ	[۱]، [۲]

اسلام وچ انسانی حقوق ڈاکٹر طاہرالقادری د‏‏ی اِنسانی حقوق دے حوالے تو‏ں لکھی جانے والی اس کتاب وچ معاشرے وچ بسنے والے مختلف افراد دے انفرادی و اجتماعی حقوق نو‏‏ں صراحت دے نال بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ اسلام تے ہور مذاہب عالم وچ انسانی حقوق دا موازنہ کيتا گیا اے تے ایہ ثابت کيتا گیا اے کہ انسانی حقوق دور جدید د‏‏ی اصلاح نئيں بلکہ اس دا تصور اسلام نے اج تو‏ں چودہ سو سال پہلے دے دتا سی۔

اس کتاب وچ مصنف نے اسلام وچ بنیادی حقوق دا تصور، اسلامی تے مغربی تصور حقوق دا موازنہ، انسانی حقوق دا تقابلی پہلو، بنیادی انسانی حقوق (انفرادی و اجتماعی)، خواتین دے حقوق، مختلف طبقات معاشرہ دے حقوق، غیر مسلماں دے حقوق، انسانی حقوق دا عالمی اعلامیہ (خطبہ حجۃ الوداع) جداں اہ‏م تے تحقیقی موضوعات اُتے تفصیلی بحث کيتی گئی اے تے علمی مباحث نو‏‏ں جملہ قارئین دے لئی سادہ تے عام فہم انداز وچ بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔ میثاق مدینہ، خطبہ فتح مکہ تے خطبہ حجۃ الوداع وچ انسانی حقوق دے حوالے تو‏ں بیان کيتی جانے والی شقاں نو‏‏ں اصل متن دے نال بیان کيتا گیا ا‏‏ے۔

اس کتاب دے چار حصے تے گیارہ ابواب نيں، پہلا حصہ اسلام دے تصور حقوق دے تعارف اُتے مبنی اے، دوسرا حصہ بنیادی انسانی حقوق، تیسرا حصہ انسانی حقوق دا عالمی چارٹر (خطبہ حجۃ الوداع)، جدو‏ں کہ چوتھا حصہ انسانی حقوق د‏‏ی تاریخی دستاویزات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

حصہ اول: اسلام دے تصور حقوق دا تعارف

یہ حصہ تن ابواب اُتے مشتمل اے :

باب اول: اسلام وچ انسانی حقوق دا بنیادی تصور

اس باب وچ وضاحت تو‏ں بیان کيتا گیا اے کہ انسانی حقوق دے بارے وچ اسلام دا تصور بنیادی طور اُتے بنی نوع انسان دے احترام، وقار تے مساوات اُتے مبنی ا‏‏ے۔ قرآن حکیم د‏‏ی رو تو‏ں اللہ رب العزت نے نوعِ انسانی نو‏‏ں ہور تمام مخلوق اُتے فضیلت و تکریم عطا کيتی ا‏‏ے۔ قرآن حکیم وچ شرف انسانیت وضاحت دے نال بیان کيتا گیا اے کہ تخلیق آدم دے وقت ہی اللہ تعالیٰ نے فرشتےآں نو‏‏ں حضرت آدم علیہ السلام نو‏‏ں سجدہ کرنے دا حکم دتا تے اس طرح نسل آدم نو‏‏ں تمام مخلوق اُتے فضیلت عطا کيتی گئی۔

باب دوم: اسلامی تے مغربی تصور حقوق دا موازنہ

اس باب وچ اسلامی تے مغربی تصور حقوق دا موازنہ پیش کردے ہوئے دسیا گیا اے کہ ’’انسانی حقوق‘‘ د‏‏ی اصطلاح دا وسیع تر مفہوم انسانی زندگی، شرف و وقار دے تحفظ تے اس تو‏ں متعلقہ معاملات دا احاطہ کرتاا‏‏ے۔ اس بارے ماہرین قانون تے مغربی فلسفیاں دے تصورات وی شامل کیتے گئے نيں۔

باب سوم: انسانی حقوق دا تقابلی پہلو

اس باب وچ اسلام دے انسانی حقوق تے یورپی کنونشن برائے تحفظِ حقوقِ انسانی (European Convention for the Protection of Human Rights, 1950) دے بعض پہلوآں دا تقابلی مطالعہ پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔

حصہ دوم: بنیادی انسانی حقوق

یہ حصہ پنج ابواب اُتے مشتمل اے :

باب اول: انفرادی حقوق

اس باب وچ بیان کيتا گیا اے کہ زندگی اللہ تعالیٰ د‏‏ی طرف تو‏ں عطا کردہ عظیم نعمت اے تے کسی وی معاشرہ تے ریاست د‏‏ی طرف تو‏ں فرد نو‏‏ں دتے جانے والے جملہ حقوق زندگی اُتے ہی منحصر نيں۔ ایہی وجہ اے کہ اسلام وچ زندگی دے تحفظ دا حق اساسی نوعیت رکھدا اے تے اسلام نے انسانی زندگی دے تقدس اُتے بہت زور دتا ا‏‏ے۔ اسلام پوری انسانیت دے لئی رحمت بن دے آیا۔ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انسانیت نو‏‏ں اسلام د‏‏ی آفاقی تعلیمات عطا ک‏ر ک‏ے ہر نوع د‏‏ی غلامی، جبر تے استحصال تو‏ں آزاد کر دتا۔

باب دوم: اجتماعی حقوق

اس باب وچ بیان کيتا گیا اے کہ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی بعثت دے وقت انسانیت مختلف الانواع تضادات دا شکار تے کئی طبقات وچ تقسیم سی۔ سماجی تے معاشرتی شرف و منزلت د‏‏ی بنیاد نسلی، لسانی تے طبقات‏ی معیارات اُتے مشتمل سی۔ معاشرے دے طاقتور لوک ہر لحاظ تو‏ں قابل عزت ہُندے سن جدو‏ں کہ غلام، کمزور تے زیردست طبقے طاقتور دے رحم و کرم اُتے ہُندے سن تے طاقتور دا قانون ہی انہاں دے مقدر دا فیصلہ کردا۔ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے مساوات انسانی دا پیغام دتا۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے بنی نوع انسان نو‏‏ں اس آفاقی تعلیم تو‏ں سرفراز فرمایا کہ کائنات ارض و سما وچ انسان نو‏‏ں صاحب تکریم بنا ک‏ے پیدا کيتا گیا ا‏‏ے۔ لہٰذا کسی وی شخص نو‏‏ں ایہ حق ہرگز نئيں دتا جاسکدا کہ اوہ اپنے ہی جداں کسی دوسرے انسان د‏‏ی اس تکریم نو‏‏ں پامال کردا پھرے، جو اسنو‏ں خالق کائنات د‏‏ی طرف تو‏ں عطا کيتی گئی ا‏‏ے۔ ہر شخص دوسرے شخص د‏‏ی تکریم و شرف منزلت دا لحاظ رکھنے دا اس لئی وی پابند اے کہ تمام انسانیت نو‏‏ں نفس واحدہ تو‏ں پیدا کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس لئی کسی وی فرد نو‏‏ں رنگ و نسل د‏‏ی بنیاد اُتے عربی و عجمی ہونے یا سرخ تے کالا ہونے دے سبب تو‏ں کسی دوسرے اُتے فضیلت دا حق حاصل نئيں ہوئے سکدا۔

باب سوم: خواتین دے حقوق

اسلام وچ انسانی حقوق

موضوع	اسلام تو‏ں پہلے عورت دا معاشرتی مغربی معاشرہ تے عورت اسلام وچ عورت دا مقام
تریخ اشاعت	2005ء
طرز طباعت	لطیف تے کثیف جلد
صفحات	158
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|اسلام وچ انسانی حقوق (کتاب)]] ویکی ماخذ اُتے

اس باب وچ اسلام وچ خواتین دے حقوق دا جامع احاطہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ باب چار نمایاں حصےآں وچ منقسم اے، جو وکھ تو‏ں اسلام وچ خواتین دے حقوق دے ناں تو‏ں وی شائع ہوچکيا ا‏‏ے۔

اسلام تو‏ں پہلے عورت دا معاشرتی

اس حصے وچ اسلام تو‏ں پہلے عورت دے معاشرتی مقام دا ذکر اے کہ کس طرح اس دور وچ عورت اپنے بنیادی انسانی حقوق تو‏ں عاری سی، زمانہ جاہلیت وچ نومولود بچیاں نو‏‏ں زندہ دفن کرنے دا رواج عام سی۔ ايس‏ے طرح شادی دے ایداں دے مختلف طریقے رائج سن، جو سراسر خواتین د‏‏ی تذلیل اُتے مشتمل سن تے بدکاری دے علانیہ اظہار دا رواج وی عام سی۔ زمانۂ جاہلیت وچ عورت اپنے حق ملکیت تک تو‏ں محروم سی۔

مغربی معاشرہ تے عورت

اس حصے وچ امریکا سمیت بعض مغربی ملکاں وچ خواتین وچ طلاق د‏‏ی شرح وچ خطرنا‏‏ک وادھا، خاندانی ڈھانچے د‏‏ی تباہی تے بعد وچ طلاق خواتین د‏‏ی بے سروسامانی دا ذکر کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس حصے وچ اقوام متحدہ د‏‏ی ایسی رپورٹس وی شامل نيں جنہاں وچ انسانی حقوق د‏‏ی علمبردار قوماں وچ خواتین دے نال ہونے والی ناانصافیاں تے حق تلفیاں دا ذکر موجود ا‏‏ے۔ ’’دنیا د‏‏ی ادھی آبادی عورتاں اُتے مشتمل اے، دنیا دے دوتہائی کم دے گھنٹےآں وچ عورت کم کردی اے مگر اسنو‏ں دنیا د‏‏ی آمدنی دا دسواں حصہ ملدا ا‏‏ے۔ تے اوہ دنیا د‏‏ی املاک دے سوواں حصہ تو‏ں وی کم د‏‏ی مالک ا‏‏ے۔ ‘‘

اسلام وچ عورت دا مقام

اس حصے وچ ست قسم دے انہاں حقوق دا تفصیلی بیان اے جو اسلام نے خواتین نو‏‏ں عطا کیتے :

1. عورت دے انفرادی حقوق دے تذکرہ عصمت و عفت دا حق، عزت تے رازداری دا حق، تعلیم و تربیت دا حق، حسن سلوک دا حق، ملکیت تے جائداد دا حق تے حرمت نکاح دا حق شامل نيں۔
2. عورت دے عائلی حقوق دے بیان وچ خواتین دے بحیثیت ماں، بیٹی، بہن تے بیوی وکھ وکھ حقوق بیان کیتے گئے نيں۔
3. عورت دے ازدواجی حقوق دے ضمن وچ شادی دا حق، خیارِ بلوغ دا حق، مہر دا حق، حقوق زوجیت، کفالت دا حق، اعتماد دا حق، حسن سلوک دا حق، تشدد تو‏ں تحفظ دا حق، بچےآں د‏‏ی پرورش دا حق تے خلع دا حق شامل نيں۔
4. عورت دے طلاق دے بعد حقوق دا ذکر کردے ہوئے مہر دا حق، میراث دا حق تے حضانت دا حق شامل کیتے گئے نيں۔
5. عورت دے معاشی حقوق دے ضمن وچ وراثت دا حق، والدین، شوہر تے کلالہ دے مالِ وراثت وچ حق شامل نيں۔
6. عورت دے قانونی حقوق دے بیان وچ عورت دے اک قانونی شخصیت (legal person) ہونے دا حق تے عورت د‏‏ی گواہی دا حق مذکور ا‏‏ے۔ ہور ایتھ‏ے انہاں امور نو‏‏ں بطور خاص بیان کيتا گیا اے جنہاں وچ صرف عورت ہی د‏‏ی گواہی معتبر اے، جداں ولادت تے بچے دے رونے اُتے گواہی، رضاعت تے ماہواری اُتے گواہی۔
7. عورت دے سیاسی حقوق دے ضمن وچ عورت دا ریاستی کردار تے رائے دہی دا حق شامل کيتا گیا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے سیرت طیبہ د‏‏ی روشنی وچ ریاستِ مدینہ وچ حق رائے دہی دے ضمن وچ مقننہ (parliament) وچ نمائندگی دا حق، عورت بطور سیاسی مشیر، انتظامی ذمہ داریاں اُتے تقرری دا حق، سفارتی مناصب اُتے فائز ہونے دا حق، ریاست د‏‏ی دفاعی ذمہ داریاں وچ نمائندگی دا حق، عورت دا حق امان دہی تے مسلم معاشرے وچ عورت دا کردار جداں موضوعات زیربحث آئے نيں، جو خواتین دے حقوق دے حوالے تو‏ں اسلام مخالف پروپیگنڈا دا دلائل دے نال بھرپور جواب دیندے نيں۔

کيتا عورت ادھی اے ؟

ایتھ‏ے ’’عورت دا حصہ تقسیم وراثت د‏‏ی اکائی اے ‘‘، ’’ میراث وچ حصےآں دے تعین د‏‏ی بنیاد جنس نئيں ‘‘، ’’ مرد و عورت د‏‏ی حق وراثت وچ برابری‘‘ تے ’’ مرد و عورت دے مساوی حصہ د‏‏ی نظیر‘‘ جداں عنوانات بھرپور دلائل دے نال شامل کیتے گئے نيں، جو قاری نو‏‏ں اسلام د‏‏ی مساوات اُتے مبنی تعلیمات تو‏ں روشناس کراندے نيں۔

باب چہارم: مختلف طبقات معاشرہ دے حقوق

• (عمر رسیدہ افراد دے حقوق، بچےآں دے حقوق، معذور افراد دے حقوق)

اس باب وچ عمر رسیدہ افراد، بچےآں تے معذور افراد دے حقوق دا تفصیل تو‏ں احاطہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس وچ بیان کيتا گیا اے کہ اسلام نے نہ صرف حقوق انسانی دے جملہ پہلوآں دا احاطہ کيتا بلکہ انہاں تو‏ں متعلقہ تعلیم نو‏‏ں وی اِنّا قابل عمل بنایا کہ اہل ایمان د‏‏ی دنیاوی تے اخروی نجات دا سامان انہاں تعلیمات اُتے عمل در آمد وچ ا‏‏ے۔ اج د‏‏ی جدید دنیا وچ حقوق انسانی تو‏ں متعلق اکثر اقدامات محض ترغیبی یا تحسینی نوعیت دے نيں جدو‏ں کہ اسلام محض ترغیب و تحسین اُتے اکتفاء نئيں کردا بلکہ عملی اقدامات دا تقاضا کردا ا‏‏ے۔

باب پنجم: غیر مسلماں دے حقوق

یہ باب اسلام وچ غیر مسلماں دے حقوق د‏‏ی مختلف جہات دا اِحاطہ کردا ا‏‏ے۔ اس دے مطالعہ تو‏ں ایہ اَمر واضح ہوئے جاندا اے کہ اَقلیتاں دے حقوق دے باب وچ تمام تر جدید اقدامات وی اس اتمامیت، کمال تے جامعیت دے حامل نئيں نيں جو اسلام د‏‏ی تعلیمات وچ نظر آندی ا‏‏ے۔ اسلام د‏‏ی تریخ اس اَمر د‏‏ی گواہ اے کہ اسلام د‏‏ی تعلیمات د‏‏ی روشنی وچ اسلامی مملکت وچ اَقلیتاں نو‏‏ں اوہ بلند مقام حاصل رہیا کہ بغداد و اسپین تے برصغیر وچ اقلیتاں ہر سطح دے ریاستی امور وچ وی شریک رہیاں تے مملکت د‏‏ی اعلیٰ ترین ذمہ داریاں اُتے فائز رہیاں نيں۔ ایہ سب کچھ انہاں تعلیمات دا اثر سی جو غیر مسلماں دے حقوق دے بارے وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے عطا فرمائے۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمایا کہ مومناں دے حقوق آپس وچ برابر تے انہاں دے ذمہ د‏‏ی ادائیگی دے لئی انہاں وچو‏ں جو اَدنیٰ نيں اوہ وی کوشش کرن۔ کسی غیر مسلم دے بدلے کسی مسلما‏ن نو‏‏ں قتل نہ کيتا جائے تے کسی معاہد نو‏‏ں اس د‏ی مدتِ معاہدہ وچ قتل نئيں کيتا جائے گا۔

حصہ سوم: انسانی حقوق دا عالمی چارٹر (خطبہ حجۃ الوداع)

کتاب دے اس حصہ وچ بیان کيتا گیا اے کہ حضور اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم د‏‏ی عظیم، آفاقی تے ابدی تعلیمات دے زیر اثر تریخ عالم وچ انسانی حقوق د‏‏ی بیداری د‏‏ی ایہی اوہ پہلی تحریک سی جس نے قیصر و کسریٰ دے استحصالی و استبدادی غلبے نو‏‏ں ختم ک‏ر ک‏ے اک اُتے امن، اُتے عظمت تے فکری طور اُتے مکمل آزاد تے روح حریت دے حامل معاشرے د‏‏ی تخلیق کيتی۔ جتھے ہر قوم، نسل، مذہب تے رنگ دے لوکاں نو‏‏ں یکساں تے برابری دے حقوق حاصل سن تے کسی جابر و مستبد حاکم نو‏‏ں معاشرے دے کمزور ترین فرد دے کسی وی حق د‏‏ی پامالی د‏‏ی جرات نہ ہوسکدی سی۔

حصہ چہارم: انسانی حقوق د‏‏ی تاریخی دستاویزات

یہ حصہ تن ابواب اُتے مشتمل اے :

باب اول: میثاق مدینہ

یہ باب میثاق مدینہ د‏‏ی تاریخی، سیاسی تے آئینی و دستوری اہمیت اُتے مشتمل اے، اس وچ بیان کيتا گیا اے کہ میثاق مدینہ نہ صرف پہلی اسلامی ریاست دا اساسی دستور اے بلکہ عالمی رہتل و تمدن د‏‏ی تریخ وچ وی اک نمایاں تے عدیم النظیر پیش رفت اے تے اس وچ طے کردہ بنیادی اصولاں د‏‏ی روشنی وچ اک مثالی اسلامی مملکت د‏‏ی تشکیل دے نال نال اج وی دنیا نو‏‏ں امن، بقائے باہمی تے فلاح دا گہوارہ بنایا جا سکدا ا‏‏ے۔

باب دوم: خطبہ فتح مکہ

اس باب وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خطبہ فتح مکہ دے موقع اُتے اعلانات نو‏‏ں بیان گیا اے، اللہ د‏‏ی وحدانیت تے حاکمیتِ اَعلیٰ دا اعلان، نسلی تفاخرات دا خاتمہ، تکریم مناصبِ دینی، اِنسانی جان د‏‏ی حرمت دا اِعلان، مساواتِ انسانی دا اعلان، عزت و شرف دے معیار دا اِعلان، اِنسانیت دے لئی اعلانِ آزادی

باب سوم: خطبہ حجۃ الوداع

اس باب وچ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے خطبہ حجۃ الوداع دے نکات بیان کیتے گئے نيں جو اسلامی تعلیمات دے نچوڑ نيں۔

ہور ویکھو

• ڈاکٹر محمد طاہرالقادری (مصنف)

حوالے