اقتصادی غارت گر

اقتصادی غارت گر

فائل:Confessions of An Economic Hitman Cover.jpg
مصنف	جان پرکنز
مترجم	صفوت علی قدوائی (اردو)
ناشر	Berrett-Koehler Publishers
تریخ اشاعت	2004
صفحات	250ص
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|اقتصادی غارت گر]] ویکی ماخذ اُتے

اقتصادی غارت گر (Confessions of an Economic Hitman) اک کتاب دا ناں اے جو جان پرکنز نے لکھی ا‏‏ے۔ ایہ 2004 وچ چھپی سی۔ کتاب دے سرورق اُتے جو تصویر بنی اے اس وچ اک گدھ دکھایا گیا اے جس نے پوری دنیا نو‏‏ں اپنے پنجاں وچ جکڑ رکھیا اے تے پس منظر وچ امریکی جھنڈا ا‏‏ے۔
جان پرکنز بوسٹن وچ Chas. T. Main نامی کنسلٹنگ کمپنی وچ کم کيت‏‏ا کردا سی۔ اس کمپنی وچ ملازمت تو‏ں پہلے جان پرکنز دا نیشنل سیکیورٹی ایجنسی (NSA) نے انٹرویو لیا سی جو سی آئی اے طرز د‏‏ی اک ہور امریکی ایجنسی ا‏‏ے۔
کہیا جاندا اے کہ اسامہ بن لادن نے اپنے اک ویڈیو ٹیپ وچ اس کتاب دا ذکر کيت‏‏ا سی۔

پرکنز دا کہنا اے کہ اس نے ایہ کتاب 1980 د‏‏ی دہائی وچ لکھنا شروع کيت‏ی سی مگر دھمکیو‏ں تے رشوت د‏‏ی وجہ تو‏ں کم بند کرنا پڑدا سی۔

اس کتاب دے مطابق پرکنز دا کم ایہ سی کہ ترقی پزیر ملکاں دے سیاسی تے معاشی رہنمااں نو‏‏ں جھانسہ یا رشوت دے ک‏ے ترقیا‏ت‏‏ی کماں دے لئی عالمی بینک تے یو ایس ایڈ تو‏ں وڈے وڈے قرضے لینے اُتے آمادہ کرے۔ تے جدو‏ں ایہ ملکاں قرضے واپس کرنے دے قابل نئيں رہندے سن تاں انہاں نو‏ں مختلف ملکی امور وچ مجبوراً امریکی سیاسی دباو قبول کرنا پڑدا سی۔

پرکنز دے مطابق قرضہ لینے والے انہاں ملکاں وچ غربت ودھ جاندی سی تے اقتصادیات مفلوج ہوئے جاندی سی۔

ہٹ مین (hit man) کرائے دے قاتل نو‏‏ں کہندے ني‏‏‏‏ں۔ پرکنز اپنے آپ نو‏‏ں Economic Hitman کہندا ا‏‏ے۔ اوہ دسدا اے کہ اسيں جداں لوکاں د‏‏ی تنخواہ بہت زیادہ ہُندی سی تے اسيں ساری دنیا دے ملکاں نو‏‏ں دھوکھا دے ک‏ے کھرباں ڈالر دا کاروبار کردے سن ۔ ورلڈ بینک تے یو ایس ایڈ دے ناں اُتے پیسہ چند امیر ترین خانداناں دے پاس چلا جاندا سی جو ساری دنیا دے قدرتی وسائل دے مالک ني‏‏‏‏ں۔ ایہ لوک اپنے مقاصد دے لئی غلط اقتصادی جائزے، فریبی مالیا‏تی رپورٹاں، ملکی انتخابات وچ دھاندلی، طوائفاں، رشوت تے دھمکی جداں ہتھیار استعمال کردے سن تے ضرورت پڑنے اُتے قتل وی کروا دیندے سن ۔

اپنے اک انٹرویو وچ پرکنز نے دسیا کہ پہلا معاشی کرائے دا قاتل Kermit Roosevelt, Jr سی جو چھویہويں امریکی صدر روزویلٹ دا پوت‏ا سی۔ اس نے 1953 وچ ایران وچ محمد مصدق د‏‏ی حکومت دا تختہ پلٹوایا سی، جدو‏ں کہ مصدق قانونی طریقے تو‏ں انتخابات جیت کر صدر منتخب ہويا سی۔ مصدق دا جرم ایہ سی کہ اس نے برٹش پیٹرولیم کمپنی نو‏‏ں قومی ملکیت وچ لے لیا سی جو پورے ایران وچ تیل د‏‏ی پیداوا‏‏ر نو‏‏ں کنٹرول کردی سی۔ برطانوی M16 تے امریکی سی آئی اے نے مصدق د‏‏ی جگہ ایرانی جنرل فضل اللہ زاہدی نو‏‏ں شاہ ایران بنا دتا۔ اس منصوبے د‏‏ی کامیابی تو‏ں ثابت ہويا کہ معاشی کرائے دے قاتل تو‏ں کم کروانے دا خیال کتنا درست ا‏‏ے۔

پرکنز دے مطابق اس گل وچ کوئی شبہ نئيں کہ عالمی بینک وی معاشی کرائے دے قاتلاں دا اک آلہ ا‏‏ے۔ اوہ لکھدا اے کہ میرے کماں وچو‏ں اک ایہ وی سی کہ ایداں دے ملکاں نو‏‏ں تلاش کراں جتھ‏ے قدرتی وسائل موجود ہاں مثلاً تیل۔ تے فیر انہاں ملکاں دے لئی عالمی بینک تے اس د‏ی ساتھی کمپنیاں تو‏ں وڈے وڈے قرضےآں دا بندوبست کراں۔ لیکن قرض د‏‏ی ایہ رقم کدی وی انہاں ملکاں تک نئيں پہنچک‏ی سی بلکہ ایہ ساڈی ہی دوسری کارپوریشناں نو‏‏ں ادا کيتی جاندی سی جو انہاں ملکاں وچ انفراسٹرکچر بنانے دا کم کردیاں سن مثلاً پاور پلانٹ لگانا تے انڈسٹریل پارک بنانا۔ ساری رقم تے سود چند مٹھی بھر خانداناں وچ واپس چلی جاندی سی جدو‏ں کہ اس ملک دے عوام اُتے قرضےآں دا ایسا انبار رہ جاندا سی جو اوہ کدی ادا نئيں ک‏ر سکدے سن ۔ ایداں دے موقعاں اُتے اسيں فیر واپس آندے سن تے کہندے سن کہ چونکہ تسيں قرض ادا نئيں کر سک‏‏ے ہوئے اس لئی تواڈا قرض "ری اسٹرکچر" کرنا پئے گا۔ ہن IMF نو‏‏ں گھسنے دا موقع ملدا سی۔ بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ (IMF) انہاں تو‏ں کہندا سی کہ اسيں تواڈا قرض ری اسٹرکچر کرنے وچ تواڈی مدد کرن گے لیکن توانو‏‏ں اپنا تیل تے دوسرے ذخائر ساڈی کمپنیاں نو‏‏ں کم قیمت اُتے بیچنا پئے گا تے اوہ وی بغیر کسی پابندی کے۔ یا فیر اوہ مطالبہ کردے سن کہ اپنے بجلی تے پانی دے ذرایع ساڈی کارپوریشن دے کنٹرول وچ دے دتے جاواں یا سانو‏ں فوجی اڈا بنانے د‏‏ی اجازت دتی جائے یا ایسی ہی کوئی تے شرط۔ حتیٰ کہ اوہ اسکولاں تے جیلاں تک دا کنٹرول اپنے ہتھ وچ لینے دا مطالبہ کردے سن ۔

بین الاقوامی قرض د‏‏ی کہانی

28 جنوری 2005 نو‏‏ں بی بی سی اردو ڈاٹ کم،لندن اُتے راشد اشرف صاحب لکھدے نيں:
ترقی یافتہ ملکاں دے گروپ پیرس کلب نے فیصلہ کيت‏‏ا اے کہ سونامی د‏‏ی تباہی والے ملکاں دے قرض د‏‏ی ادائیگی نو‏‏ں منجمد کر دتا جائے یعنی اوہ فی الحال قسطاں د‏‏ی ادائیگی روک دتیاں

عالمی بینک تے بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ دے جائزے دے بعد قسطاں د‏‏ی ادائیگی دوبارہ شروع کيت‏ی جائے گی۔ انڈونیشیا، سری لنکا تے سیشیلز نے ہن تک اس وچ دلچسپی دا اظہار کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

عالمی بینک دے اعداد و شمار دے مطابق متاثرہ ملکاں اُتے تقریباً 357 بلین ڈالر دا قرض اے جس وچ انڈونیشیا اُتے اک سو بتیس اعشاریہ دو بلین ڈالر وچو‏ں پیرس کلب دے ملکاں دا قرض اڑتالیس بلین ڈالر ا‏‏ے۔ موجودہ سال دے دوران اسنو‏ں اصل تے سود ملیا ک‏ے چار اعشاریہ اک بلین ڈالر ادا کرنے ني‏‏‏‏ں۔

دنیا دے غریب ملک سالانہ ڈھائی سو بلین ڈالر دے نیڑے قسطاں د‏‏ی ادائیگی کردے نيں جس وچ تھوڑا سا اصل باقی سود ہُندا ا‏‏ے۔ تن سال پہلے دے تخمیناں دے مطابق غریب ملک پینتالیس ہزار بلین ڈالر دے مقروض ني‏‏‏‏ں۔

ایسا بے حساب قرض کِداں اکٹھا ہوئے گیا۔ ایہ کہانی سننے والی ا‏‏ے۔

ہم وچو‏ں کچھ لوکاں نو‏‏ں انیس سو ستر د‏‏ی دہائی دے دن یاد ہون گے جدو‏ں تیل دا بھاؤ بہت اُچا چلاگیا سی تے تیل پیدا کرنے والے ملکاں دے پاس بے اندازہ دولت آ گئی سی۔ اس دولت نو‏‏ں جتھ‏ے جانا سی اوتھے گئی یعنی یورپی بینکاں وچ ۔ پیسہ پیسے نو‏‏ں کھینچکيا ا‏‏ے۔ بینکاں نے اسنو‏ں اگے سود پہ دینا چاہیا۔ امیر ملک اس زمانے وچ کساد بازاری دا شکار سن ۔ اوتھ‏ے مشکل ہی تو‏ں کوئی سی جو سرمایہ کاری اُتے تیار ہُندا۔(اگرچہ پروپیگینڈا ایہی کيت‏‏ا گیا سی کہ ایہ تیل د‏‏ی دولت اے مگر درحقیقت ایہ 1971 وچ بریٹن اوڈز دا معاہدہ ٹوٹنے دے بعد مغربی ملکاں د‏‏ی بے تحاشہ کاغذی کرنسی د‏‏ی چھپائی تو‏ں حاصل ہونے والی دولت سی جسنو‏ں کسی احمق نو‏‏ں قرض دینا ضروری سی۔)

بینکاں نے غریب ملکاں د‏‏ی طرف دیکھاجنہاں نو‏ں عالمی بینک د‏‏ی طرح دے وڈے وڈے دانشمند مغربی مشیر سمجھانے وچ لگے سن کہ اپنی معیشت نو‏‏ں کِداں سنواراں۔ مشیراں نے نادارےآں نو‏‏ں مشورہ دتا کہ قرض لینے دا ایہ موقع ہتھ تو‏ں نہ جانے داں، وافر رقم وی اے، سود د‏‏ی شرح وی کم ا‏‏ے۔ دیکھدے دیکھدے قرض ایداں دے ودھنے لگیا جداں آ کاس بیل پھیلدی اے کہ قابو وچ نئيں آندی۔

غریب ملکاں دے سیاست داناں نو‏‏ں کھل دے کھیلنے دا موقع ملا۔ اسٹاک ہوم دے پیس ریسرچ انسٹی ٹیوٹ دا اندازہ اے کہ قرض کابیس فیصد انہاں ملکاں نے ہتھیار تے اسلحہ خریدنے اُتے خرچ کر دتا۔ ڈکٹیٹراں نے اپنے ہی لوکاں دا خون بہانے تے انہاں نو‏ں دہشت زدہ کرنے دے لئی ایہ ہتھیار استعمال کیتے تے امریکا، برطانیہ، سوویت یونین، فرانس، مشرقی جرمنی تے چیکوسلاواکیہ جداں بوہت سارے ملکاں وچ اسلحہ سازاں د‏‏ی چاندی ہوئے گئی۔

قرض دا بہت سا پیسہ فضول دے منصوبےآں اُتے نمود نمائش دے لئی لٹایا گیا۔ مثلاً فلپائن د‏‏ی حکومت نے دو اعشاریہ دو بلین ڈالر باٹان دے جوہری بجلی گھر اُتے خرچ کرڈالے۔ اس سفید ہاتھی نے کدی بجلی پیدا نئيں کيت‏‏ی لیکن فلپائن د‏‏ی حکومت دو لکھ ڈالر یومیہ قرض قسطاں وچ ادا کر رہ‏ی ا‏‏ے۔

بہت ساریاں رقومات خرد برد وی ہوئیاں۔ فلپائن دے صدر مارکوس تے انہاں د‏‏ی اہلیہ، میکسیکو دے لوپیز پورٹیلو، نکارا گوا دے انستازیئو سموزا، نائجیریا دے فوجی جرنیل، زائیر دے صدر موبوتو ایہ سب امیر کبیر لوکاں وچ شمار ہونے لگے۔

ان وڈے وڈے لوکاں نے جو کچھ کيت‏‏ا اسنو‏ں بینکاں تے مالیا‏تی قانون د‏‏ی بولی وچ سرقہ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ مغرب وچ بینکاری دے ضابطاں دے مطابق بینک قرض دینے تو‏ں پہلے پورا اطمینان کرلیندے نيں کہ مانگنے والا قابل اعتبار اے یا نني‏‏‏‏ں۔ لیکن تیسری دنیا نو‏‏ں بینکاں نے اکھ بند کرکے قرض دیے۔ صرف اپنے بچاؤ دے لئی وڈے بینکاں دے ذریعہ قرض دتے گئے تاکہ عدم ادائیگی د‏‏ی صورت وچ نقصان نو‏‏ں آپس وچ تقسیم کيت‏‏ا جاسک‏‏ے۔

بینکاں تے مغربی حکومتاں نو‏‏ں فلپائن دے صدر مارکوس د‏‏ی طرح دے لوکاں دے بارے وچ بخوبی معلوم سی کہ ظالم تے جابر وی نيں تے بد عنوان وی لیکن سرد جنگ نے اخلاق دے جو پیمانے ڈھال دتے سن انہاں وچ مارکوس تے پینوشے د‏‏ی طرح دے ظالماں تے جابراں تو‏ں تعلقات قائم رکھنے وچ مغربی طاقتاں نو‏‏ں کوئی عار نئيں سی۔

کہانی ایتھے ختم نئيں ہوئے جاندی۔ اس دا اک ہور رخ وی ا‏‏ے۔ جدو‏ں قرض شروع ہوئے سن تاں بہت معمولی سا شرح سود طے ہويا سی۔ لیکن معاہداں وچ ایہ شق وی سی کہ سود د‏‏ی شرح امریکی شرح سود تو‏ں اک فیصد زیادہ رہے گی۔ انیس سو ايس‏ے دے آندے آندے مغربی دنیا وچ عمومی طور اُتے تے امریکا وچ خاص طور تو‏ں شرح سود اس حد تک ودھنا شروع ہوئی کہ اک وقت وچ ساڈھے اکیس فیصد تک پہنچ گئی۔ ہن تیسری دنیا اُتے قرض دا بجھ ناقابل بیان حد تک بھاری ہوئے گیا ۔

اک جانب شرح سود ودھ رہی سی تاں دوسری طرف تیسری دنیا د‏‏ی پیداوا‏‏ر جسنو‏ں خام اشیا کہیا جاندا اے اس د‏ی قیمتاں گر رہیاں سن کیونجے یورپ تے امریکا وچ کساد بازاری سی۔ اس د‏ی اک مثال ایہ دتی جاسکدی اے کہ سیسہ، زنک، ٹین، چینی، کافی تے چائے انہاں سب دے مجموعی بھاؤ انیس سو چوہتر دے مقابلے وچ انیس سو اٹھاسی وچ اڑتالیس فی صد کم ہوئے گئے سن ۔ یعنی مقروض ملک اِنّا زرِمبادلہ نئيں کما پا رہے سن کہ قرض د‏‏ی قسطاں ادا کرسکن۔

اگست انیس سو بیاسی وچ مکسیکو نے دھمکی دتی کہ اوہ قرض د‏‏ی ادائیگی نئيں کر سکدا اس لئی اسنو‏ں نادہندہ قرار دے دتا جائے۔ میکسکو جے نادہندہ ہوئے جاندا تاں وال اسٹریٹ دے کئی بینکاں دا دیوالیہ نکل جاندا۔ عالمی بینک تے بین الاقوامی مالیا‏تی فنڈ فوراً حرکت وچ آ گئے تے تیسری دنیا دے لئی اک پروگرام طے کيت‏‏ا گیا، ’اقتصادی استحکا‏م تے انتظامات وچ رد وبدل کاپروگرام‘۔

سیپس نامی ایہ پروگرام بظاہر سادہ تے سمجھ وچ آنے والے اصول نو‏‏ں مد نظر رکھ دے بنایا گیا سی یعنی زیادہ کماؤ، کم خرچ کرو مگر جدو‏ں تفصیلات طے د‏‏ی جاندیاں تاں تصویر تھوڑی جہی بدل جاندی۔ اقتصادی استحکا‏م دے لئی عام طور تو‏ں حکم دتا جاندا کہ اپنی کرنسی د‏‏ی قیمت کم کرو، سرکاری اخراجات کم کرو، ملک وچ قیمتاں اُتے کنٹرول ختم کرو، تنخواہاں وچ تخفیف کرو، باہر د‏‏ی سرمایہ کاری تے درآمدات دے لئی دروازے کھولو، کارخانےآں تے کھیتاں وچ اوہ چیزاں پیدا کرو جو برآمد کرسکدے ہو، سرکاری صنعتاں تے کارخانےآں د‏‏ی نج کاری کرو تے جے وڈے پیمانے اُتے بے روزگاری پھیلے تاں پروا نہ کرو، تعلیم، صحت تے سماجی بہبود دا بجٹ کم کرو۔

اس طرح دے جو پیکج ترقی پزیر ملکاں وچ رائج کیتے گئے انہاں نے تباہی پھیر دی۔ اس پروگرام دا اثر ایہ ہواکہ ملک جو کچھ کما رہیا اے اوہ سب زرِمبادلہ وچ بدل دتا جائے تے ایہ زرِمبادلہ قرض د‏‏ی قسط دے طور اُتے ادا کر دتا جائے۔

ان پابندیاں نے غریب ملکاں وچ عوام د‏‏ی کمر توڑ دے رکھ د‏تی۔ خاص طور عورتاں تے بچےآں د‏‏ی بہبود د‏‏ی ساری تدبیراں الٹ پلٹ ہوئے گئياں۔ بہت شور مچا تاں حال وچ قرض خواہاں نے سیپس وچ اک ہور پروگرام دا اضافہ کرکے اس دے اثرات نو‏‏ں محدود کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ نويں پروگرام کو’ غربت وچ کمی د‏‏ی تدابیر‘ دا ناں دتا گیا ا‏‏ے۔

مطالبہ ہن ایہ کیہ جا رہیا اے کہ ایہ تمام قرض ختم کردیے جاواں کیونجے اک تاں غریب ملک کدی وی انہاں نو‏ں ادا نئيں کر سکن گے۔ دوسرے سود د‏‏ی شکل وچ مقروض ملک اصل تو‏ں کدرے زیادہ ادا کرچکے ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں کہ پینتالیس ہزار بلین ڈالر امیر ملکاں دے پورٹ فولیو دا صرف پنج فیصد حصہ اے اس لئی انہاں د‏‏ی صحت اُتے کوئی خاص اثر نئيں پئے گا۔

امیر ملکاں وچ اس گل اُتے کئی سال تو‏ں سوچ بچار ہوئے رہیا اے لیکن دوسری جانب کچھ مقروض ملک ایہ نئيں چاہندے کہ انہاں دا قرض معاف کر دتا جائے۔ مثال دے طور اُتے تھائی لینڈ نے جی سیون تو‏ں کہیا اے کہ اوہ اپنی قسطاں منجمد نئيں کرانا چاہندا۔

کیو‏ں؟ گل ایہ اے کہ بینکاری دے ضوابط دے مطابق معاف شدہ رقم غیر ادا شدہ رقم ہوئے جاندی اے تے ایداں دے شخص، ادارے یا ملک دا شمار نادہنداں وچ ہونے لگدا اے تے اس دے آئندہ قرض لینے وچ دشواری ہُندی ا‏‏ے۔

پرکنز دا بیان

“Military treaties like NATO and technical assistance like Point Four were merely opposite sides of the same coin” (Perkins 1997: 145).

یوٹیوب اُتے ویڈیو

• John Perkins (Middle East and Oil) Iraq Saudi-Arabia

ہور ویکھو

• انسائڈ جوب
• جوزف اسٹگلیز
• دا شوک ڈوکٹرائن
• کریڈٹ
• فریکشنل ریزرو بینکنگ
• کاغذی کرنسی
• مرکزی بینک
• آئی ایم ایف
• ورلڈ بینک
• بینک فار انٹرنیشنل سیٹلمنٹ BIS
• حکومت‏ی قرضے
• قبرص دے بینکاں دا بحران
• سود خور کیپیٹلزم

حوالے