الامالی (سید مرتضی)
زبان | عربی |
---|---|
موضوع | حدیثی |
اشاعت | 1998ھ |
ناشر | دار الفکر العربی |
متن | [[s:{{{Wikisource}}}|الامالی (سید مرتضی)]] ویکی ماخذ اُتے |
الأمالی پنجويں صدی دے شیعہ عالم دین سید مرتضی دے علمی آثار وچوں اے۔ جنہاں نے اس کتاب وچ بعض محکم تے متشابہ تے مشکل آیات دی تفسیر، دشوار احادیث دی کی وضاحت تے شیعہ سنی تے ہور مذاہب دے وچکار بعض کلامی اختلافی مسائل نوں بیان کردے ہوئے عدلیہ مذہب دے نظریئے نوں وی بیان کيتا اے۔ کتاب، فقہ الحدیث، تفسیر تے علم کلام دے اعتبار توں نہایت اہم کتاب اے۔
مؤلف
[سودھو]علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسی بن ابراہیم بن امام موسی کاظمؑ، (۳۵۵ھ-۴۳۶ھ) سید مرتضی، شریف مرتضی تے علم الہدی، نہج البلاغہ دی جمع آوری کرنے والے سید رضی دے بھائی نيں۔ آپ اپنے بھائی رضی دے بعد شیعاں دے حامی، سادات تے بغداد دے علویاں دے نقیب، امیرالحاج تے حاکم شرع سن جوکہ اس توں پہلے انہاں دے والد دے منصب سن ۔ آپ اپنے استاد شیخ مفید دی وفات دے بعد فقیہ، امامیہ دے متکلم تے مرجع تقلید سن ۔ آپ ہر مذہب دے مناظرے تے علم کلام دے متخصص تے ماہر سن ۔ آپ فقہ تے اصول، ادب، لغت، تفسیر، تریخ تے تراجم وچ ماہر نيں۔
ناں
[سودھو]اہل حدیث اس کتاب نوں أمالی المرتضی دے ناں توں جاندے نيں۔ [۱]لیکن قدیم لسٹ دیاں کتاباں وچ اس کتاب دا ناں «الغرر تے الدرر» اے۔ اس کتاب دے بعض ہور ناں جداں؛ الامالی فی التفسیر، غررالفائدے تے درر القلائد، التفسیر، مجالس التاویلات، مجالس کشف الآیات وی دسے گئے نيں۔
تألیف دا طرز
[سودھو]اس کتاب نوں امالی نویسی دے طرز اُتے تحریر کيتا گیا اے۔ منقول اے کہ سید مرتضی نے اس «الغرر تے الدرر» نوں حجاز دے راستے وچ جتھے کدرے رک جاندے سن تاں اپنے شاگرداں وچ املاء کردے سن تے اوہ وی جس طرح توں آپ بیان کردے سن ايسے ترتیب توں لکھدے سن ۔ اک ہور نقل دے مطابق آپ نے انہاں مجالس نوں اپنے گھر اُتے اپنے مریداں تے شاگرداں وچ مسلسل بیان کيتا اے۔ انہاں مجلساں دا آغاز معلوم نئيں اے لیکن سید دا آخری املاء 28 جمادی الاول 413ھ بروز جمعرات نوں واقع ہويا اے۔[۲]
کتاب دا محتوا تے ڈھانچہ
[سودھو]یہ کتاب 80 مجلساں تے اک تکملہ اُتے مشتمل اے جس وچ مختلف موضوعات شامل نيں۔ اس کتاب وچ بیان کيتے جانے والے موضوعات مندرجہ ذیل نيں:
- قرآن کریم دی بعض آیات دی عدلیہ مذہب دے مطابق تفسیر۔ انہاں آیات دی تفسیر تے تاویل وچ آپ نے اکثر شعر، لغت تے حدیث دے محفوضات توں مدد لی اے۔ سید مرتضی نے جنہاں آیات نوں انتخاب کر کے انہاں دی تفسیر دی اے انہاں وچوں اکثر ایسی آیات نيں جنہاں دے بارے وچ دوسری کتاباں وچ کچھ نئيں ملدا اے۔ [۳]
- بعض ایسی احادیث دی شرح تے توضیح جنہاں دی تاویل دے بارے وچ علماء نے آپس وچ اختلاف کيتا اے۔ آپ نے عدلیہ مذہب دے مطابق انہاں روایت کيتی تشریح دی اے۔[۴]
- علم کلام دے بعض اختلافی مسائل جداں رؤیت خدا، بندےآں دے افعال دی تخلیق، برے کماں اُتے اللہ تعالی دا ارادہ،۔۔۔۔ تے بعض دوسرے نظریات دی نقد۔ [۵]
- دور جاہلیت تے صدر اسلام دے بعض ادبی نثر تے شاعر دے اشعار دی تشریح۔ [۶]
- کتاب دے اصلی مباحث دے علاوہ کتاب دے آخر وچ بعض چیزاں وادھا وی ہوئیاں نيں تے مسئلے دی شکل وچ آئے نيں تے تکملة الغرر دے ناں توں کتاب وچ وادھا ہوئے نيں۔ تے ايسے تکملہ دے نال کتاب امالی سید مرتضی اپنے اختتام نوں پہنچکی اے۔ [۷]
اس کتاب وچ موجود مختلف موضوعات دی وجہ توں ادبا، متکلمین، مفسرین وغیرہ وچوں ہر کسی نے اپنے سلیقے دے مطابق استفادہ کيتا اے۔[۸] تے بہت سارے علما نے اس کتاب دے مضامین دی وجہ توں اس دی تعریف تے تمجید دی اے۔[۹] ایتھے تک کہ اہل سنت دے علما دی توجہ وی اس کتاب دی طرف جلب ہوئی اے۔ [۱۰]
خصوصیات
[سودھو]- اس کتاب وچ مذکور اکثر تے بیشتر احادیث وچ اشکال پائے جاندے نيں تے صحیح سند والی احادیث بوہت گھٹ نيں تے اکثر ضعیف (مرسل، مرفوع،…) روایات پائی جاندیاں نيں۔
- احادیث سمجھنے دے لئی اک اہم کتاب اے جس توں احادیث دے معانی تے بعض مشکل لفظاں دے معانی ملدی نيں یا روایات وچ استعمال شدہ ادبی تے بلاغت دے نکات نوں استعمال کرنے دا بہترین منبع اے۔
- سید مرتضی نے روایات دی تشریح کردے ہوئے عقائد تے علم کلام دے نکات نوں وی مدنظر رکھدے ہوئے شیعہ عقیدے نوں بیان کرنے دے نال نال اہل سنت دے نظریات نوں بیان کيتا اے تے انہاں اطلاعات توں امامیہ تے اہل سنت دے اس وقت دے فقہی تے کلامی نظریات تے ترجیحات بیان ہُندے نيں۔
- سید مرتضی نے روایات دے مشکل لفظاں نوں سمجھانے دے لئی دور جاہلیت دے اشعار توں وی استفادہ کيتا اے جو روایات نوں سمجھنے وچ انہاں اشعار دی اہمیت نوں بیان کردا اے۔ اس کتاب نوں بعض اشعار دی صحیح عبارت حاصل کرنے تے اس دے مدلول تے مفہوم ہور اس دے معنی نوں سمجھنے دے منبع دے طور اُتے استفادہ کرسکدے نيں۔[۱۱]
نسخے
[سودھو]اس کتاب دے چار خطی نسخے پائے جاندے نيں:
- اوہ نسخہ جو 567ھ نوں لکھیا گیا اے تے جس دی رویت کرنے دی اجازت پنج واسطےآں دے بعد سید مرتضی توں ملدی اے۔ اس نسخے وچ بعض عبارتاں دی تشریح تے تفسیر وچ بہت سارے حاشیے نسخہ لکھنے والی دی طرف توں پائے جاندے نيں۔ اس نسخے وچ ایداں دے رموز پائے جاندے نيں جو اس نسخے نوں دوسرے نسخےآں توں موازنہ کرنے نوں بیان کردے نيں۔ مثال دے طور اُتے انہاں چار قلمی نسخےآں وچوں اک ابویعلی دا نسخہ اے جس وچ سید دے املاء دی آخری تریخ نوں 28 جمادی الاول، 413ھ بروز جمعرات قرار دتا اے تے اس دا اصلی نسخہ اسکوریال لائبریری وچ موجود اے۔
- محمد بن ابی طاہر بن أبی الحسین وراق دا لکھیا ہويا نسخہ جو 15 رجب 586ھ نوں مکمل ہويا اے۔ اس نسخے وچ کچھ اضافی گلاں وی نيں جو اس توں پہلے والے تے پرانے نسخےآں وچ درج نئيں نيں۔ ایہ خطی نسخہ استنبول دی لائبریری وچ موجود اے۔
- اک ہور نسخہ جو 619ھ نوں لکھیا گیا اے جس وچ چونتیسواں مجلس دے آخر تک موجود اے۔ تے اس دے آخر وچ لکھنے والے دا ناں تے تریخ وی درج نئيں اے۔ ایہ نسخہ مصر دی لائبریری وچ موجود اے۔
- ہاشم بن الحسین الحسینی دا لکھیا ہويا نسخہ جو ۱۰ شعبان سنہ ۱۰۶٧ھ نوں مکمل ہويا اے تے اس دے آخر وچ لکھیا ہويا اے کہ اس نسخے نوں اصلی نسخے توں مطابقت وی دی اے۔[۱۲]
یہ کتاب ہن تک چار مرتبہ چھپ چکی اے۔
شرح
[سودھو]صاحب جواہر دے بیٹے شیخ محسن نے اس کتاب دی شرح لکھی اے جو ہن تک نئيں چھپی اے تے خطی نسخے وچ موجود اے۔[۱۳]
حوالے
[سودھو]- ↑ ادب المرتضی من سیرتہ تے آثارہ، عبدالرزاق محی الدین، ص۱۵۸.
- ↑ مقدمہ امالی المرتضی، ص۲۰
- ↑ مقدمہ أمالی المرتضی، ص۱۸ توں ۲۰
- ↑ مقدمہ أمالی المرتضی، ص۱۸ توں ۲۰
- ↑ مقدمہ أمالی المرتضی، ص۱۸ توں ۲۰.
- ↑ مقدمہ أمالی المرتضی، ص۱۸ توں ۲۰.
- ↑ مقدمہ أمالی المرتضی، ص۱۸ توں ۲۰.
- ↑ مقدمہ أمالی المرتضی، ص۱۸ توں ۲۰؛ وفیات الأعیان، ج ۳، ص۳۱۳؛ ریاض العلماء، ج، ص۲۰؛اعیان الشیعہ، ج۸، ص۲۱۴.
- ↑ الذریعہ، ج۱۶، ص۴۲؛أعیان الشیعة، ج ۸، ص۲۱۳
- ↑ روضات الجنات، ج ۴، ص۳۰۳.
- ↑ مقالہ سید مرتضی،کتاب امالی تے احادیث آن نوشتہ مہرداد عباسی
- ↑ مقدمہ أمالی المرتضی، ص۲۱ توں ۲۶.
- ↑ گرجی، ابوالقاسم، تریخ فقہ تے فقہا، ص۱٧۰-۱٧۱.
مآخذ
[سودھو]- تفضلی، مریم، کہنترین نسخہہای خطی امالی سید مرتضی، فصلنامہ کتاب، زمستان ۱۳۸۳،ش ۶۰، ص۱۸۹- ۱۹۴.
- طارمی راد، حسن، فرہنگ آثار ایرانی- اسلامی، ج ۱، ص۳۱۳- ۳۱۴.
- عباسی، مہرداد، شخصیت سید مرتضی، کتاب امالی تے احادیث آن، علوم حدیث، زمستان ۱۳۸۰، ص۹۶- ۱۲۳
- علیزادہ، میرزا، آشنایی با امالی سید مرتضی، علوم تے معارف قرآن، بہار ۱۳٧۵،ش ۱، ص۱۲۱- ۱۴۵.
- گرجی، ابوالقاسم، تریخ فقہ تے فقہا، تہران: سمت، ۱۳۸۵ش.
|