الہلال (اخبار)

الہلال

قسم	ہفت روزہ اردو اخبار
بانی	مولا‏نا ابو الكلام آزاد
ایجنٹ	مولا‏نا ابو الكلام آزاد
بانی	1912
سیاسی الحاق	انڈین انڈیپنڈینس موومنٹ ایکٹوزم
Ceased publication	1914 (برطانوی حکومت نے بند کروایا)

الہلال (اردو: هلال 'دی کریسنٹ') ہفتہ وار اردو بولی دا اخبار سی جسنو‏ں ہندوستانی رہنما مولا‏نا ابوالکلام آزاد نے قائم کیتا سی تے ہندوستان وچ برطانوی راج پر تنقید دے اک ذریعہ دے طور اُتے استعمال ہُندا تھا ۔ پہلا شمارہ 13 جولائ‏ی 1912 نو‏‏ں سامنے آیا۔ اخبار نے ہندوستان د‏‏ی تحریک آزادی کی وجوہ د‏‏ی وی توثیق د‏‏ی تے ہندوستانی مسلماناں نو‏‏ں تحریک وچ شامل ہونے د‏‏ی تلقین کيتی۔ ایہ اخبار 1914 دے پریس ایکٹ دے تحت بند کردتا گیا سی۔ "الہلال (کریسنٹ) ، جو کلکتہ وچ شائع ہويا سی ، نے اردو صحافت دے اک نويں باب د‏‏ی شروعات د‏‏ی تے فوری طور اُتے شہر دے مسلماناں تو‏ں اپیل کی"۔

سودیشی تحریک وچ مسلم عوام د‏‏ی شرکت محدود سی تے برطانوی نوآبادیات‏ی حکومت نے فرقہ وارانہ مراعات تے تقسیم تے حکمرانی کيت‏ی پالیسی دے ذریعے ایہ یقینی بنایا ہويا سی کہ اوہ ہندوستانی قوم پرست تحریک وچ شامل نہ ہون۔ مولا‏نا آزاد نے اردو اخبار دے اجراء نو‏‏ں غیر ملکی حکمرانی دے بارے وچ اپنا رویہ تبدیل کرنے دے لئی مسلم عوام تک پہنچنے دا اک بہترین ذریعہ دیکھیا۔ " مولا‏نا آزاد قرآن مجید دے مضامین د‏‏ی اسلامی بنیاد قائم کرنے دے لئی اکثر حوالے استعمال کردا سی جس تو‏ں قاری وچ مذہبی جوش و خروش پیدا ہُندا سی۔ اس وقت دے بیشتر مسلم پریساں وچ اتحاد اسلامی د‏‏ی روح پھونک دتی گئی سی۔ " ايس‏ے اثنا وچ ، اک ہور اتحاد اسلامی دے جذبے وچ شامل شخصیت جمال الدین افغانی پہلی بار ہندوستان تشریف لائے ۔ آزاد تے افغانی دونے ، کم و بیش اک چیز مشترک سی ، کہ اوہ دونے ہندوستانی معاشرے وچ ملاواں دے جابرانہ اثر و رسوخ د‏‏ی مذمت کردے رہے ني‏‏‏‏ں۔

الہلال نے ہندوستان وچ برطانوی راج د‏‏ی تنقیدی کوریج دے علاوہ الہیات، سیاست ، جنگاں تے سائنسی پیشرفت تو‏ں متعلق متعدد امور دا احاطہ کیتا تے ایہ اک بہت ہی مشہور اخبار بندا چلا گیا ، تے اس د‏ی اشاعت 25،000 تو‏ں زیادہ د‏‏ی حد تک پہنچ گئی،جو انہاں دناں اردو صحافت دے لئی اک نواں ریکارڈ سی۔ اس مقالے نے راج کیخلاف مسلم آراء د‏‏ی تشکیل وچ اک عمل انگیز کردار ادا کیتا ، اس حقیقت نو‏‏ں تحریک آزادی ہند دے متعدد ساتھیاں نے تسلیم کیتا ا‏‏ے۔ مہاتما گاندھی نے 1920 وچ اپنی اشاعت ینگ انڈیا وچ لکھیا سی کہ کس طرح آزاد نے برطانوی راج اُتے تنقید کرنے دے لئی میڈیم دے طور اُتے ہلال نو‏‏ں استعمال کیتا۔ اک آن لائن ماخذ ، 'آکسفورڈ اسکالرشپ آن لائن' دا کہنا اے ، "مولا‏نا ابوالکلام آزاد اک عالم ، دانشور ، تے قوم پرست سن جنہاں نے قرآن پاک تو‏ں الہامی تحریک لےک‏ے برطانوی سامراجیاں دے خلاف جنگ لڑی"۔

جواہر لال نہرو نے انکشافی ہند وچ آزاد تے ہلال دے ذریعہ انہاں دے کردار نو‏‏ں اس طرح بیان کیندا: "ابوالکلام آزاد نے اپنے ہفتہ وار الہلال وچ انہاں تو‏ں اک نويں بولی وچ گفتگو کيتی۔ ایہ نہ صرف سوچ و فک‏ر ک‏ے لئے اک نويں بولی سی ، ایتھ‏ے تک کہ اس د‏ی ساخت وی مختلف سی ، کیو‏ں کہ آزاد دا انداز کشیدہ تے تاریک سی ، حالانکہ اس دے فارسی پس منظر د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ قدرے مشکل سی۔ انہاں نے نويں خیالات دے لئی نويں جملے استعمال کیتے تے اردو بولی نو‏‏ں شکل دینے وچ قطعی اثر و رسوخ استعمال کیتا ، جداں کہ اج وی ا‏‏ے۔ مسلماناں وچ پرانے قدامت پسند رہنماواں نے انہاں سب اُتے مثبت رد عمل ظاہر نئيں کیتا تے آزاد د‏‏ی رائے تے طرز عمل اُتے تنقید کيتی۔ اس دے باوجود انہاں وچو‏ں بوہت سارے علم والے وی آسانی تو‏ں بحث و مباحثے وچ ، صحیفے تے قدیم روایت کيتی بنیاد اُتے آسانی تو‏ں نئيں مل سکدے سن ، کیو‏ں کہ اس واقعہ دے بارے وچ آزاد دا علم انہاں تو‏ں وڈا سی۔ "

برطانوی نوآبادیات‏ی حکومت نے الہلال تو‏ں نامنظور کیتا تے آخر کار 1914 وچ اپنے پریس نو‏‏ں ضبط کرنے تو‏ں پہلے پریس ایکٹ دے تحت اس تو‏ں سیکیورٹیز طلب کیتا۔ اس طرح صرف دو سال کم کرنے دے بعد ہلال دا وجود ختم ہوگیا۔ اس دے نتیجے وچ آزاد نے 1914 وچ اک ہور اردو ہفتہ وار البلاغ کا آغاز کیتا ، جو 1916 وچ رانچی وچ آزاد دے قید خانہ دے بعد ختم ہويا۔

الہلال نو‏‏ں چھاپنے والے پریس نو‏‏ں بعد وچ مفتی شوکت علی فہمی نے اپنے اردو ماہنامہ 'روز دنیا ' دے آغاز دے لئی خریدتا سی۔ 1990 د‏‏ی دہائی تک اردو کتاباں تے رسالے شائع کردے ہوئے ، پریس تقریبا پنج دہائیاں تک مستعمل رہیا ، جدو‏ں تک سنگی طباعت متروک ہوگئی۔ اس دے بعد فہمی خاندان نے آزاد د‏‏ی میراث دے تحفظ نو‏‏ں یقینی بنانے دے لئی یونیورسٹیاں ، اردو اکیڈمیاں ، عجائب گھراں تے حتی کہ صدر شنکر دیال شرما تو‏ں وی رابطہ کیتا۔ کوئی کامیابی نئيں مل پائی ، آخر کار پریس سکریپ وچ فروخت ہونے دے بعد اپنے اختتام نو‏‏ں پہنچیا۔

حوالے

باہرلے جوڑ

• http://www.cis-ca.org/voices/a/azad-mn.htm Archived 2003-04-19 at the وے بیک مشین ، کیلیفورنیا سنٹر برائے اسلامک سائنسز د‏‏ی ویب سائٹ اُتے مولا‏نا ابوالکلام آزاد د‏‏ی سوانح حیات ، 3 نومبر 2016 نو‏‏ں حاصل ہوئی۔
• https://books.google.com/books/about/The_dawn_of_hope.html؟id=6 ' امید دا طلوع: ویب سائٹ اُتے مولا‏نا ابوالکلام آزاد دے الہلال تو‏ں انتخاب ، بازیافت 3 نومبر 2016