امام علی دا امام حسن دے نام خط

نسخے دا نام	خط نمبر
المعجم المفہرس و صبحی صالح	۳۱
فیض الاسلام، ابن میثم	۳۱
خوئی، ملاصالح	۳۱
ابن ابی الحدید، عبدہ	۳۱
ملافتح اللہ	۳۴
فی ظلال	۳۰
مفتی جعفر حسین (اردو)	۳۰
ذیشان حیدر جوادی (اردو)	۳۱

شیعاں دے پہلے امام حضرت علی علیہ السلام

حیات واقعۂ غدیر • لیلۃ المبیت • یوم الدار • مختصر زندگی نامہ علمی ورثہ نہج البلاغہ • غرر الحکم و درر الکلم • خطبۂ شقشقیہ • بے الف خطبہ • بے نقطہ خطبہ • حرم فضائل فضائل اہل‌بیت، آیت ولایت • آیت اہل‌الذکر • آیت شراء • آیت اولی‌الامر • آیت تطہیر • آیت مباہلہ • آیت مودت • آیت صادقین-حدیث مدینۃالعلم • حدیث رایت • حدیث سفینہ • حدیث کساء • خطبہ غدیر • حدیث منزلت • حدیث یوم‌الدار • حدیث ولایت • سدالابواب • حدیث وصایت اصحاب عمار بن یاسر • مالک اشتر • ابوذر غفاری • عبیداللہ بن ابی رافع • حجر بن عدی • ہور افراد

امام علی دا امام حسن دے نام خط: ایہ اخلاقی تے توحیدی مطالب اُتے مشتمل خط امیرالمؤمنین(ع) دی طرف تو‏ں اے جسنو‏ں آپ نے اپنی حیات مبارکہ دے آخری ایام وچ اپنے بیٹے امام حسن مجتبی(ع) دے نام لکھ دتا اے ۔اس خط وچ مذکور اہ‏م نکات: تقوا، دعا، تاریخ دا مطالعہ تے اس تو‏ں عبرت لینا تے اپنے زمانے دی پہچان کرنا اے تے ہور اس وچ حکمت آمیز مختصر جملے وی نيں۔ نہج البلاغہ دے ترجماں تے شروحات دے علاوہ اس خط دا مستقل ترجمہ وی بہت ہويا اے تے ترتیب دے حوالے تو‏ں اس خط دا نمبر نہج البلاغہ دے مختلف نسخاں وچ مختلف ا‏‏ے۔

خط کب تے کتھے

جب امیر المومنین جنگ صفین تو‏ں واپس آرہے سن تو اس وقت ایہ خط لکھیا گیا ا‏‏ے۔ لیکن جس جگہ اس خط نو‏‏ں لکھیا گیا اے اس دا نام نہج البلاغہ وچ «حاضرین» ذکر ہويا اے جس دے بارے وچ کوئی اطلاع نئيں اے کہ کسی جگہ دا نام اے یا جو لوگ حاضر سن اوہ مراد نيں۔

خط دا مخاطب

سید رضی نے اس خط دے مخاطب نو‏‏ں امام حسن(ع) قرار دتا ا‏‏ے۔ لیکن خط دی بعض عبارتاں تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ امام حسن دی عصمت دے نال سازگار نئيں اے جداں: «عبد الدنیا» یا «تاجر الغرور»؛ بلکہ امیر المومنین دی عصمت دے شایان شان وی نئيں نيں جداں:«أَوْ أَنْ أُنْقَصَ فِی رَأْیی کمَا نُقِصْتُ فِی جِسْمِی»؛ ابن ابی الحدید کہندا اے کہ ایہ جملے شیعاں دے دا عصمت دے عقیدے دے منافی اے تے اس عقیدے نو‏‏ں باطل قرار دیندا ا‏‏ے۔

ابن میثم بحرانی جداں بعض نہج البلاغہ دے شارحین دا کہنا اے کہ سید رضی دے نقل دے برخلاف جعفر بن بابویہ تو‏ں نقل دے مطابق خط دا مخاطب محمد بن حنفیہ ا‏‏ے۔، بعض تے دا کہنا اے کہ ایہ وصیت نامہ اک عام دستور العمل تے نصیحت اے جس وچ امام علی نے اک باپ دی حیثیت تو‏ں امام حسن نو‏‏ں اک بیٹے دی جگہ رکھ کر نصیحت کيتی اے اسی لئے وصیت وچ ارشاد ہُندا ا‏‏ے۔ «مِنَ الْوَالِدِ الْفَانِ» «إِلَی الْمَوْلُودِ الْمُؤَمِّلِ مَا لایدْرِک» ایہ نئيں کہیا اے «مِنْ علی بن ابی طالب» «الی الحسن بن علی». یا دوسرے لفظاں وچ وصیت دے اس جملے تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ مقصود باپ تے بیٹے دا رابطہ اے امام تے اس دے جانشین دا نئيں۔

مضمون

یہ خط اخلاق دے موضوع اُتے امام علی دی طرف تو‏ں اپنے بیٹے امام حسن دے نام لکھ دتا گیا ا‏‏ے۔ اس خط دے آغاز وچ امام خود تے اپنے بیٹے نو‏‏ں دو فطری انسان قرار دیندے ہوئے اپنے بیٹے دے لیے اس خط دی اہمیت بیان کردا اے تے اس لئے لکھیا اے تاکہ اپنے بیٹے دے لیے مددگار بن سدے۔

اس دے بعد امام اپنے بیٹے نو‏‏ں خوفِ خدا تے اوہدی اطاعت تے اللہ دی یاد وچ اپنے دل نو‏‏ں آباد کرنے دی دعوت دیندا ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ بعض دوسرے مضامین اس خط دے مندرجہ ذیل نيں:

1. وعظ تے یقین دی نصیحت
2. زہد دی تلقین
3. حکمت دی تلقین
4. موت دی یاد
5. زندگی دی مشکلات نو‏‏ں دیکھ کر تاریخ وچ تفکر تے اس تو‏ں عبرت لینا۔
6. امر بہ معروف و نہی از منکر
7. اللہ دی راہ وچ جہاد
8. دین وچ غور و فکر
9. صبر
10. توحید
11. توکل
12. دعا
13. رزق [روزی]
14. دنیا دی صفات تے دلفریب رعنائیاں
15. دوستی
16. غصے اُتے قابو رکھنا
17. حجاب
18. رشتہ داراں دا احترام

سند

یہ خط، امام علی دی مشہور وصیتاں وچو‏ں اک اے جسنو‏ں سید رضی تو‏ں پہلے وی بعض بزرگ علماء کرام نے نقل کیتا اے ؛ جداں:

1. محمد بن یعقوب کلینی (متوفای ۳۲۸ ھ.) نے کتاب الرسائل وچ ۔
2. شیخ صدوق دے استاد ابوحامد حسن بن عبداللہ عسکری نے کتاب الزواجر و المواعظ وچ ۔
3. احمد بن عبد ربہ مالکی (متوفای ۳۲۸ ھ.) نے کتاب عقد الفرید وچ «مواعظ الآباء للابناء» دے باب وچ ذکر کیتا ا‏‏ے۔
4. شیخ صدوق (متوفای ۳۸۱ ھ.) نے کتاب من لایحضرہ الفقیہ وچ دو جگہاں اُتے بعض حصےآں نو‏‏ں ذکر کیتا اے: تیسرے حصے دے صفحہ362 تے چوتھے حصے دے صفحہ نمبر 275 اُتے نقل کیتا ا‏‏ے۔
5. ابن شعبہ حرانی، (چوتھ‏ی صدی دے عالم) نے اس وصیت نو‏‏ں تحف العقول، ص۶۸، اُتے «کتابہ الی ابنہ الحسن علیہما السلام» دے عنوان تو‏ں نقل کیتا ا‏‏ے۔

ترجمہ تے شرح

اس خط دا ترجمہ ایويں تو نہج البلاغہ دے ہر مترجم نے کیتا اے لیکن بعض مستقل طور اُتے وی اس خط دے ترجمے مختلف زباناں وچ ملدے نيں۔تے سب تو‏ں زیادہ ترجمہ فارسی بولی وچ ہويا اے ۔ترجمہ دے علاوہ بہت سارے علما نے اس خطبے دی شرح وی دی اے جو کہ عربی تے فارسی بولی وچ بہت نيں۔

خط دا متن تے ترجمه

خطبہ دا متن	ترجمہ: ذیشان حیدر جوادی
لِلْحَسَنِ بْنِ عَلِی(ع)، کَتَبَها إلَیْهِ «بِحاضِرَیْنِ» عِنْدَ انْصِرافِهِ مِنْ صِفین	جنگ صفین دے بعد حاضرین دی سرزمین تو‏ں واپس آندے ہوئے امام علی(ع)نے حسن بن علی(ع) دے نام لکھیا۔
مِنَ الْوَالِدِ الْفَانِ، الْمُقِرِّ لِلزَّمَانِ، الْمُدْبِرِ الْعُمُرِ، الْمُسْتَسْلِمِ لِلدُّنْیا، السَّاكِنِ مَسَاكِنَ الْمَوْتَی، وَالظَّاعِنِ عَنْهَا غَداً; إِلَی الْمَوْلُودِ الْمُؤَمِّلِ مَا لایدْرِكُ، السَّالِكِ سَبِیلَ مَنْ قَدْ هَلَكَ، غَرَضِ الاَْسْقَامِ، وَ رَهِینَةِ الاَْیامِ، وَ رَمِیةِ الْمَصَائِبِ، وَ عَبْدِ الدُّنْیا، وَ تَاجِرِ الْغُرُورِ، وَ غَرِیمِ الْمَنَایا، وَأَسِیرِ الْمَوْتِ، وَحَلِیفِ الْهُمُومِ، وَقَرِینِ الاَْحْزَانِ، وَنُصُبِ الاْفَاتِ، وَصَرِیعِ الشَّهَوَاتِ، وَخَلِیفَةِ الاَْمْوَاتِ.	یہ وصیت اک ایسے باپ دی اے ۔جو فنا ہونے والا تے زمانہ دے تصرفات دا اقرار کرنے والا اے ۔جس دی عمر خاتمہ دے قریب اے تے اوہ دنیا دے مصائب دے سامنے کھڑا اے ۔مرنے والےآں دی بستی وچ مقیم اے تے کل ایتھ‏ے تو‏ں کوچ کرنے والا اے ۔ اس فرزند دے نام جو دنیا وچ اوہ امیداں رکھے ہوئے اے جو حاصل ہونے والی نئيں نيں تے ہلاک ہو جانے والےآں دے راستے اُتے گامزن اے ' بیماریاں دا نشانہ تے روز گار دے ہتھو‏ں گوی اے ۔مصائب زمانہ دا ہدف تے دنیا دا پابند اے ۔اوہدی فریب کاریاں دا تاجر اوروت دا قرضدار اے ۔اجل دا قیدی تے رنج و غم دا ساتھی مصیبتاں دا ہمنشاں اے اورآفتاں دا نشانہ ' خواہشات دا مارا ہويا اے تے مرنے والےآں دا جانشین۔
أَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ فِیمَا تَبَینْتُ مِنْ إِدْبَارِ الدُّنْیا عَنِّی، وَجُمُوحِ الدَّهْرِ عَلَیَّ، وَإِقْبَالِ الاْخِرَةِ إِلَیَّ، مَا یزَعُنِی عَنْ ذِکْرِ مَنْ سِوَای، وَالاِْهْتِمَامِ بِمَا وَرَائِی، غَیرَ أَنِّی حَیثُ تَفَرَّدَ بی‌دُونَ هُمُومِ النَّاسِ هَمُّ نَفْسِی، فَصَدَفَنِی رَأْیی، وَصَرَفَنِی عَنْ هَوَای، وَصَرَّحَ لِی مَحْضُ أَمْرِی، فَأَفْضَی بی‌إِلَی جِدّ لایكُونُ فِیهِ لَعِبٌ، وَصِدْق لایشُوبُهُ كَذِبٌ. وَ وَجَدْتُكَ بَعْضِی، بَلْ وَجَدْتُكَ كُلِّی، حَتَّی كَأَنَّ شَیئاً لَوْ أَصَابَكَ أَصَابَنِی، وَكَأَنَّ الْمَوْتَ لَوْ أَتَاكَ أَتَانِی، فَعَنَانِی مِنْ أَمْرِكَ مَا یعْنِینِی مِنْ أَمْرِ نَفْسِی، فَكَتَبْتُ إِلَیكَ كِتَابِی مُسْتَظْهِراً بِهِ إِنْ أَنَا بَقِیتُ لَكَ أَوْ فَنِیتُ.	اما بعد! میرے لئے دنیا دے منہ پھیر لینے ۔زمانہ دے ظلم و زیادتی کرنے تےآخرت دے میری طرف آنے دی وجہ تو‏ں جنہاں باتاں دا انکشاف ہو گیا اے انہاں نے مینو‏ں دوسرےآں دے ذکر تے اغیار دے اندیشہ تو‏ں روک دتا اے ۔مگر جدو‏ں وچ تمام لوگاں دی فکر تو‏ں الگ ہو ک‏ے اپنی فکر وچ پيا تو میری رائے نے مینو‏ں خواہشات تو‏ں روک دتا تے مجھ پرواقعی حقیقت منکشف ہو گئی جس نے مینو‏ں اس محنت و مشقت تک پہنچیا دتا جس وچ کسی طرح دا کیل نئيں اے تے اس صداقت تک پہنچیا دتا جس وچ کسی طرح دی غلط بیانی نئيں اے ۔ميں نے تسیں نو‏‏ں اپنا ہی اک حصہ پایا بلکہ تسیں نو‏‏ں اپنا سراپا وجود سمجھیا کہ تواڈی تکلیف میری تکلیف اے تے تواڈی موت میری موت اے اس لئے مینو‏ں تواڈے معاملات دی اِنّی ہی فکر اے جتنی اپنے معاملات دی ہُندی اے تے اسی لئے ميں نے ایہ تحریر لکھی دی اے جس دے ذریعہ تواڈی امداد کرنا چاہندا ہاں چاہیے وچ زندہ رہاں یا مر جاؤں۔
فَإِنِّی أُوصِیكَ بِتَقْوَی اللهِ أَی بُنَی وَلُزُومِ أَمْرِهِ، وَعِمَارَةِ قَلْبِكَ بِذِکْرِهِ، الاِعْتِصَامِ بِحَبْلِهِ. وَأَی سَبَب أَوْثَقُ مِنْ سَبَب بَینَكَ وَبَینَ اللهِ إِنْ أَنْتَ أَخَذْتَ بِهِ.	فرزند! وچ تسیں نو‏‏ں خوف خدا تے اس دے احکم دی پابندی دی وصیت کردا ہاں۔اپنے دل کواوہدی یاد تو‏ں آباد رکھنا اوراوہدی ریسمان ہدایت تو‏ں وابستہ رہنا کہ اس تو‏ں زیادہ مستحکم کوئی رشتہ تواڈے تے خدا دے درمیان نئيں ا‏‏ے۔
أَحْی قَلْبَكَ بِالْمَوْعِظَةِ، وَأَمِتْهُ بِالزَّهَادَةِ، وَقَوِّهِ بِالْیقِینِ، وَنَوِّرْهُ بِالْحِکْمَةِ، ذَلِّلْهُ بِذِکْرِ الْمَوْتِ، وَقَرِّرْهُ بِالْفَنَاءِ، وَبَصِّرْهُ فَجَائِعَ الدُّنْیا، وَحَذِّرْهُ صَوْلَةَ الدَّهْرِ وَ فُحْشَ تَقَلُّبِ اللَّیالِی وَالاَْیامِ، وَ اعْرِضْ عَلَیهِ أَخْبَارَ الْمَاضِینَ، ذَكِّرْهُ بِمَا أَصَابَ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ مِنَ الاَْوَّلِینَ، وَسِرْ فِی دِیارِهِمْ آثَارِهِمْ، فَانْظُرْ فِیمَا فَعَلُوا وَعَمَّا انْتَقَلُوا، وَأَینَ حَلُّوا وَنَزَلُوا! فَإِنَّكَ تَجِدُهُمْ قَدِ انْتَقَلُوا عَنِ الاَْحِبَّةِ، وَحَلُّوا دِیارَ الْغُرْبَةِ، وَكَأَنَّكَ عَنْ قَلِیل قَدْ صِرْتَ كَأَحَدِهِمْ.	اپنے دل نو‏‏ں موعظہ تو‏ں زندہ رکھنا تے اس دے خواہشات نو‏‏ں زہد تو‏ں مردہ بنا دینا۔اسنو‏ں یقین دے ذریعہ مضبوط رکھنا تے حکمت دے ذریعہ نورانی رکھنا۔ذکر موت دے ذریعہ رام کرناتے فنا دے ذریعہ قابو وچ رکھنا۔دنیا دے حوادث تو‏ں آگاہ رکھنا تے زمانہ دے حملہ تے لیل و نہار دے تصرفات تو‏ں ہوشیار رکھنا۔اس اُتے گذشتہ لوگاں دے اخبار نو‏‏ں پیش کردے رہنا تے پہلے والےآں اُتے پڑنے والے مصائب نو‏‏ں یاد دلاندے رہنا۔ان دے دیار و آثار دے سفر وچ سر گرم رہنا تے دیکھدے رہنا کہ انہاں نے کیہ کيت‏‏ا اے تے کتھے تو‏ں کتھے چل گئے نيں۔کتھے داخل ہوئے نيں تے کتھے ڈیرہ ڈالا اے ۔پھر تسیں دیکھو گے کہ اوہ احباب دی دنیا تو‏ں منتقل ہوگئے نيں تے دیار غربت وچ وارد ہو گئے نيں تے گویا کہ عنقریب تسیں وی انہاں نو‏ں وچ شامل ہو جاؤ گے۔
فَأَصْلِحْ مَثْوَاكَ، وَلاَ تَبِعْ آخِرَتَكَ بِدُنْیاكَ; وَدَعِ الْقَوْلَ فِیمَا لاتَعْرِفُ، الْخِطَابَ فِیمَا لَمْ تُكَلَّفْ. وَأَمْسِکْ عَنْ طَرِیق إِذَا خِفْتَ ضَلاَلَتَهُ، فَإِنَّ الْكَفَّ عِنْدَ حَیرَةِ الضَّلاَلِ خَیرٌ مِنْ رُكُوبِ الاَْهْوَالِ. وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ تَكُنْ مِنْ أَهْلِهِ، وَأَنْكِرِ الْمُنْكَرَ بِیدِكَ وَلِسَانِكَ، وَبَاینْ مَنْ فَعَلَهُ بِجُهْدِكَ، وَجَاهِدْ فِی اللهِ حَقَّ جِهَادِهِ، وَلاَ تَأْخُذْكَ فِی اللهِ لَوْمَةُ لاَئِم. وَخُضِ الْغَمَرَاتِ لِلْحَقِّ حَیثُ كَانَ، وَتَفَقَّهْ فِی الدِّینِ، وَعَوِّدْ نَفْسَكَ التَّصَبُّرَ عَلَی الْمَکْرُوهِ، وَنِعْمَ الْخُلُقُ التَّصَبُرُ فِی الْحَقِّ.	لہٰذا اپنی منزل نو‏‏ں ٹھیک کر لو تے خبردار آخرت نو‏‏ں دنیا دے عوض فروخت نہ کرنا ۔جن باتاں نو‏‏ں نئيں جاندے ہو انہاں دے بارے وچ گل نہ کرنا تے جنہاں دے مکلف نئيں ہوان دے بارے وچ گفتگو نہ کرنا جس راستہ وچ گمراہی دا خوف ہو ادھر قدم آگے نہ بڑھانا کہ گمراہی دے تحیر تو‏ں پہلے ٹھہر جانا ہولناک مرحلاں وچ وارد ہو جانے تو‏ں بہتر اے ۔نیکیو‏ں دا حکم دیندے رہنا تاکہ اس دے اہل وچ شمار ہو تے برائیاں تو‏ں اپنے ہتھ تے بولی دی طاقت تو‏ں منع کردے رہنا تے برائی کرنے والےآں تو‏ں جتھ‏ے تک ممکن ہو دور رہنا۔راہ خدا وچ جہاد دا حق ادا کر دینا تے خبردار اس راہ وچ کسی ملامت گر دی ملامت دی پرواہ نہ کرنا۔حق دی خاطر جہاد وی ہو سختیاں وچ کود پڑنا۔تے دین دا علم حاصل کرنا اپنے نفس نو‏‏ں ناخوشگوار حالات وچ صبر دا عادی بنانا تے یاد رکھنا کہ بہترین اخلاق حق دی راہ وچ صبر کرنا ا‏‏ے۔
وَأَلْجِئْ نَفْسَكَ فِی أُمُورِكَ كُلِّهَا إِلَی إِلَهِكَ، فَإِنَّكَ تُلْجِئُهَا إِلَی كَهْف حَرِیز، مَانِع عَزِیز. وَأَخْلِصْ فِی الْمَسْأَلَةِ لِرَبِّكَ، فَإِنَّ بِیدِهِ الْعَطَاءَ وَالْحِرْمَانَ، أَکْثِرِ الاِسْتِخَارَةَ، وَتَفَهَّمْ وَصِیتِی، وَلاَ تَذْهَبَنَّ عَنْكَ صَفْحاً، فَإِنَّ خَیرَ الْقَوْلِ مَا نَفَعَ وَاعْلَمْ أَنَّهُ لاخَیرَ فِی عِلْم لاینْفَعُ، وَلاَ ینْتَفَعُ بِعِلْم لایحِقُّ تَعَلُّمُهُ.	اپنے تمام امور وچ پروردگار دی طرف رجوع کرنا کہ اس طرح اک محفوظ ترین پناہ گاہ دا سہارا لو گے تے بہترین محافظ دی پناہ وچ رہو گے۔ پروردگار تو‏ں سوال کرنے وچ مخلص رہنا کہ عطا کرنا تے محروم کر دینا اسی دے ہتھ وچ اے مالک تو‏ں مسلسل طلب خیر کردے رہنا تے میری وصیت اُتے غور کردے رہنا۔اس تو‏ں پہلو بچا کر گزر نہ جانا کہ بہترین کلام اوہی اے جو فائدہ مند ہوتے یاد رکھو کہ جس علم وچ فائدہ نہ ہو اس وچ کوئی خیر نئيں اے تے جو علم سیکھنے دے لائق نہ ہو اس وچ کوئی فائدہ نئيں ا‏‏ے۔
أَی بُنَی، إِنِّی لَمَّا رَأَیتُنِی قَدْ بَلَغْتُ سِنّاً، وَرَأَیتُنِی أَزْدَادُ وَهْناً، بَادَرْتُ بِوَصِیتِی إِلَیكَ، وَأَوْرَدْتُ خِصَالاً مِنْهَا قَبْلَ أَنْ یعْجَلَ بی‌أَجَلِی دُونَ أَنْ أُفْضِی إِلَیكَ بِمَا فِی نَفْسِی، أَوْ أَنْ أُنْقَصَ فِی رَأْیی كَمَا نُقِصْتُ فِی جِسْمِی، أَوْ یسْبِقَنِی إِلَیكَ بَعْضُ غَلَبَاتِ الْهَوَی وَفِتَنِ الدُّنْیا، فَتَكُونَ كَالصَّعْبِ النَّفُورِ. وَإِنَّمَا قَلْبُ الْحَدَثِ كَالاَْرْضِ الْخَالِیةِ مَا أُلْقِی فِیهَا مِنْ شَیء قَبِلَتْهُ. فَبَادَرْتُكَ بِالاَْدَبِ قَبْلَ أَنْ یقْسُوَ قَلْبُكَ، وَیشْتَغِلَ لُبُّكَ، لِتَسْتَقْبِلَ بِجِدِّ رَأْیكَ مِنَ الاَْمْرِ مَا قَدْ كَفَاكَ أَهْلُ التَّجَارِبِ بُغْیتَهُ وَتَجْرِبَتَهُ، فَتَكُونَ قَدْ كُفِیتَ مَئُونَةَ الطَّلَبِ، وَعُوفِیتَ مِنْ عِلاَجِ التَّجْرِبَةِ، فَأَتَاكَ مِنْ ذَلِكَ مَا قَدْ كُنَّا نَأْتِیهِ، وَاسْتَبَانَ لَكَ مَا رُبَّمَا أَظْلَمَ عَلَینَا مِنْهُ.	میرے بیٹے! ميں نے دیکھیا کہ ہن میری عمر بہت زیادہ ہو چک‏ی اے تے مسلسل کمزور ہُندا جا رہیا ہاں لہٰذا ميں نے فوراً ایہ وصیت لکھ دی تے انہاں مضامین نو‏‏ں درج کر دتا کدرے ایسا نہ ہو کہ اپنے دل دی گل کہنے تو‏ں پہلے مینو‏ں موت آ جائے یا جسم دے نقص دی طرح رائے نو‏‏ں کمزور تصور کیتا جانے لگے یا وصیت تو‏ں پہلے ہی خواہشات دے غلبے تے دنیا دے فتنے تسیں تک نہ پہنچ جان۔ تے تواڈا حال بھڑک اٹھنے والے اونٹھ جداں ہو جائے۔ یقینا نوجوان دا دل اک خالی زمین دی طرح ہُندا اے کہ جو چیز اس وچ ڈال دی جائے اسنو‏ں قبول کر لیندا اے لہٰذا ميں نے چاہیا کہ تمنيں دل دے سخت ہونے تے عقل دے مشغول ہو جانے تو‏ں پہلے وصیت کر داں تاکہ تسیں سنجیدہ فکر دے نال اس امر نو‏‏ں قبول کر لو جس دی تلاش تے جس دے تجربہ دی زحمت تو‏ں تمنيں تجربہ کار لوگاں نے بچا لیا اے ۔اب تواڈی طلب دی زحمت ختم ہوچک‏ی اے اورتمنيں تجربہ دی مشکل تو‏ں نجات مل چک‏ی اے ۔تواڈے پاس اوہ حقائق ازخود آ گئے نيں جنہاں نو‏ں اسيں تلاش کیتا کردے سن تے تواڈے لئے اوہ تمام باتاں واضح ہو چکيتیاں نيں جو ساڈے لئے مبہم سن۔
أَی بُنَی، إِنِّی وَإِنْ لَمْ أَكُنْ عُمِّرْتُ عُمُرَ مَنْ كَانَ قَبْلِی، فَقَدْ نَظَرْتُ فِی أَعْمَالِهِمْ، فَكَّرْتُ فِی أَخْبَارِهِمْ، وَسِرْتُ فِی آثَارِهِمْ، حَتَّی عُدْتُ كَأَحَدِهِمْ; بَلْ كَأَنِّی بِمَا انْتَهَی إِلَی مِنْ أُمُورِهِمْ قَدْ عُمِّرْتُ مَعَ أَوَّلِهِمْ إِلَی آخِرِهِمْ، فَعَرَفْتُ صَفْوَ ذَلِكَ مِنْ كَدَرِهِ، وَنَفْعَهُ مِنْ ضَرَرِهِ، فَاسْتَخْلَصْتُ لَكَ مِنْ كُلِّ أَمْر نَخِیلَهُ، وَتَوَخَّیتُ لَكَ جَمِیلَهُ، وَصَرَفْتُ عَنْكَ مَجْهُولَهُ، وَرَأَیتُ حَیثُ عَنَانِی مِنْ أَمْرِكَ مَا یعْنِی الْوَالِدَ الشَّفِیقَ، وَأَجْمَعْتُ عَلَیهِ مِنْ أَدَبِكَ أَنْ یكُونَ ذَلِكَ وَأَنْتَ مُقْبِلُ الْعُمُرِ وَمُقْتَبَلُ الدَّهْرِ، ذُو نِیة سَلِیمَة، وَنَفْس صَافِیة.	اے میرے بیٹے! اگرچہ ميں نے اِنّی عمر نئيں پائی جتنی اگلے لوگاں دی ہويا کردی سی لیکن ميں نے انہاں دے اعمال وچ غور کیتا اے تے انہاں دے اخبار وچ فکر دی اے تے انہاں دے آثار وچ سیرو سیاحت دی اے تے وچ اچھائی تے برائی نو‏‏ں خوب پہچاندا ہاں۔نفع و ضرر وچ امتیاز رکھدا ہاں۔ميں نے ہر امر دی چھان پھٹک کر اس دا خالص کڈ لیا اے ۔تے بہترین تلاش کر لیا اے تے بے معنی چیزاں نو‏‏ں تسیں تو‏ں دور کر دتا اے تے ایہ چاہیا اے کہ تمنيں اسی وقت ادب دی تعلیم دے داں جدو‏ں کہ تسیں عمر دے ابتدائی حصہ وچ ہو تے زمانہ دے حالات دا سامنا کر رہے ہو۔تواڈی نیت سالم اے تے نفس صاف و پاکیزہ اے اس لئے کہ مینو‏ں تواڈے بارے وچ اِنّی ہی فکر اے جتنی اک مہربان باپ نو‏‏ں اپنی اولاد دی ہُندی ا‏‏ے۔
وَأَنْ أَبْتَدِئَكَ بِتَعْلِیمِ كِتَابِ اللهِ عَزَّ وَجَلَّ وَتَأْوِیلِهِ، وَشَرَائِعِ الاِْسْلاَمِ أَحْكَامِهِ، وَحَلاَلِهِ وَحَرَامِهِ، لاأُجَاوِزُ ذَلِكَ بِكَ إِلَی غَیرِهِ. ثُمَّ أَشْفَقْتُ أَنْ یلْتَبِسَ عَلَیكَ مَا اخْتَلَفَ النَّاسُ فِیهِ مِنْ أَهْوَائِهِمْ وَ آرَائِهِمْ مِثْلَ الَّذِی الْتَبَسَ عَلَیهِمْ، فَكَانَ إِحْكَامُ ذَلِكَ عَلَی مَا كَرِهْتُ مِنْ تَنْبِیهِكَ لَهُ أَحَبَّ إِلَی مِنْ إِسْلاَمِكَ إِلَی أَمْر لاآمَنُ عَلَیكَ بِهِ الْهَلَكَةَ، وَرَجَوْتُ أَنْ یوَفِّقَكَ اللهُ فِیهِ لِرُشْدِكَ، وَأَنْ یهْدِیكَ لِقَصْدِكَ فَعَهِدْتُ إِلَیكَ وَصِیتِی هَذِهِ۔	اب وچ اپنی تربیت دا آغاز کتاب خدا تے اوہدی تاویل ۔قوانین اسلام تے اس دے احکم حلال و حرام تو‏ں کر رہیا ہاں تے تمنيں چھڈ کردوسرے دی طرف نئيں جانا۔پھر مینو‏ں ایہ خوف وی اے کہ کدرے لوگاں دے عقائد و افکار و خواہشات کااختلاف تواڈے لئے اسی طرح مشتبہ نہ ہو جائے جس طرح انہاں لوگاں دے لئے ہو گیا اے لہٰذا انہاں دا مستحکم کر دینا میری نظر وچ ا تو‏ں زیادہ محبوب اے کہ تمنيں ایسے حالات دے حوالے ک‏ے داں جنہاں وچ ہلاکت تو‏ں محفوظ رہنے دا اطمینان نئيں اے ۔اگرچہ مینو‏ں ایہ تعلیم دیندے ہوئے اچھا نئيں لگ رہیا اے ۔لیکن مینو‏ں امید اے کہ پروردگار تمنيں نیکی دی توفیق دے گا تے سیدھے راستہ دی ہدایت عطا کرے گا۔اسی بنیاد اُتے ایہ وصیت نامہ لکھ دتا ا‏‏ے۔
وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ أَحَبَّ مَا أَنْتَ آخِذٌ بِهِ إِلَی مِنْ وَصِیتِی تَقْوَی اللهِ الاِقْتِصَارُ عَلَی مَا فَرَضَهُ اللهُ عَلَیكَ، وَالاَْخْذُ بِمَا مَضَی عَلَیهِ الاَْوَّلُونَ مِنْ آبَائِكَ، الصَّالِحُونَ مِنْ أَهْلِ بَیتِكَ، فَإِنَّهُمْ لَمْ یدَعُوا أَنْ نَظَرُوا لاَِنْفُسِهِمْ كَمَا أَنْتَ نَاظِرٌ، وَفَكَّرُوا كَمَا أَنْتَ مُفَكِّرٌ، ثُمَّ رَدَّهُمْ آخِرُ ذَلِكَ إِلَی الاَْخْذِ بِمَا عَرَفُوا، الاِْمْسَاكِ عَمَّا لَمْ یكَلَّفُوا، فَإِنْ أَبَتْ نَفْسُكَ أَنْ تَقْبَلَ ذَلِكَ دُونَ أَنْ تَعْلَمَ كَمَا عَلِمُوا فَلْیكُنْ طَلَبُكَ ذَلِكَ بِتَفَهُّم وَتَعَلُّم، لابِتَوَرُّطِ الشُّبُهَاتِ، وَعُلَقِ الْخُصُومَاتِ.	فرزند! یاد رکھو کہ میری بہترین وصیت جسنو‏ں تمنيں اخذ کرنا اے اوہ ایہ اے کہ تقویٰ الٰہی اختیار کرو تے اس دے فرائض اُتے اکتفا کرو تے اوہ تمام طریقے جنہاں اُتے تواڈے باپ دادا تے تواڈے گھرانے دے نیک کردار افراد چلدے رہے نيں انہاں نو‏ں اُتے چلدے رہو کہ انہاں نے اپنے بارے وچ کسی ایسی فکر نو‏‏ں نظرانداز نئيں کیتا جو تواڈی نظر وچ اے تے کسی خیال نو‏‏ں فرو گذاشت نئيں کیتا اے تے اسی فکرونظر نے ہی انہاں نو‏ں اس نتیجہ تک پہنچایا اے کہ معروف چیزاں کوحاصل کرلاں تے لا یعنی چیزاں تو‏ں پرہیز کرن۔اب جے تواڈا نفس انہاں چیزاں نو‏‏ں بغیر جانے پہچانے قبول کرنے دے لئے تیار نئيں اے تو پھر اوہدی تحقیق باقاعدہ علم و فہم دے نال ہونی چاہیے تے شبہات وچ مبتلا نئيں ہونا چاہیےتے نہ جھگڑاں دا شکار ہونا چاہیے۔
وَابْدَأْ قَبْلَ نَظَرِكَ فِی ذَلِكَ بِالاِْسْتِعَانَةِ بِإِلَهِكَ، وَالرَّغْبَةِ إِلَیهِ فِی تَوْفِیقِكَ، وَتَرْكِ كُلِّ شَائِبَة أَوْلَجَتْكَ فِی شُبْهَة، أَوْ أَسْلَمَتْكَ إِلَی ضَلاَلَة. فَإِنْ أَیقَنْتَ أَنْ قَدْ صَفَا قَلْبُكَ فَخَشَعَ، وَتَمَّ رَأْیكَ فَاجْتَمَعَ، وَكَانَ هَمُّكَ فِی ذَلِكَ هَمّاً وَاحِداً، فَانْظُرْ فِیمَا فَسَّرْتُ لَكَ، وَإِنْ لَمْ یجْتَمِعْ لَكَ مَا تُحِبُّ مِنْ نَفْسِكَ، وَفَرَاغِ نَظَرِكَ وَفِکْرِكَ، فَاعْلَمْ أَنَّكَ إِنَّمَا تَخْبِطُ الْعَشْوَاءَ، وَتَتَوَرَّطُ الظَّلْمَاءَ. وَلَیسَ طَالِبُ الدِّینِ مَنْ خَبَطَ أَوْ خَلَطَ وَالاِْمْسَاكُ عَنْ ذَلِكَ أَمْثَلُ.	تے انہاں مسائل وچ نظر کرنے تو‏ں پہلے اپنے پروردگار تو‏ں مدد طلب کرو تے توفیق دے ئے اوہدی طرف توجہ کرو تے ہر اس شائبہ نو‏‏ں چھڈ دو جو کسی شبہ وچ ڈال دے یا کسی گمراہی دے حوالے کردے ۔پھر جے تمنيں اطمینان ہو جائے کہ تواڈا دل صاف تے خاشع ہو گیا اے تے تواڈی رائے تام و کامل ہو گئی اے تے تواڈے پاس صرف ایہی اک فکر رہ گئی اے تو جنہاں باتاں نو‏‏ں ميں نے واضح کیتا اے انہاں وچ غورو فکر کرنا ورنہ جے حسب منشاء فکر و نظر دا فراغ حاصل نئيں ہويا اے تو یاد رکھو کہ اس طرف صرف شبکور اونٹنی دی طرح ہتھ پیر ماردے رہو گے تے اندھیرے وچ بھٹکتے رہو گے تے دین دا طلب گار اوہ نئيں اے جواندھیراں وچ ہتھ پاواں مارے تے باتاں نو‏‏ں مخلوط کردے۔اس تو‏ں تو ٹھہر جانا ہی بہتر ا‏‏ے۔
فَتَفَهَّمْ یا بُنَی وَصِیتِی، وَاعْلَمْ أَنَّ مَالِكَ الْمَوْتِ هُوَ مَالِكُ الْحَیاةِ، وَأَنَّ الْخَالِقَ هُوَ الْمُمِیتُ، وَأَنَّ الْمُفْنِی هُوَ الْمُعِیدُ، وَأَنَّ الْمُبْتَلِی هُوَ الْمُعَافِی، وَأَنَّ الدُّنْیا لَمْ تَكُنْ لِتَسْتَقِرَّ إِلاَّ عَلَی مَا جَعَلَهَا اللهُ عَلَیهِ مِنَ النَّعْمَاءِ، وَالاِْبْتِلاَءِ، وَالْجَزَاءِ فِی الْمَعَادِ، أَوْ مَا شَاءَ مِمَّا لاتَعْلَمُ، فَإِنْ أَشْكَلَ عَلَیكَ شَیءٌ مِنْ ذَلِكَ فَاحْمِلْهُ عَلَی جَهَالَتِكَ، فَإِنَّكَ أَوَّلُ مَا خُلِقْتَ بِهِ جَاهِلاً ثُمَّ عُلِّمْتَ، وَمَا أَکْثَرَ مَا تَجْهَلُ مِنَ الاَْمْرِ، یتَحَیرُ فِیهِ رَأْیكَ، وَیضِلُّ فِیهِ بَصَرُكَ ثُمَّ تُبْصِرُهُ بَعْدَ ذَلِكَ! فَاعْتَصِمْ بِالَّذِی خَلَقَكَ وَرَزَقَكَ وَسَوَّاكَ، وَلْیكُنْ لَهُ تَعَبُّدُكَ، وَإِلَیهِ رَغْبَتُكَ، وَمِنْهُ شَفَقَتُكَ.	فرزند! میری وصیت نو‏‏ں سمجھو تے ایہ جان لو کہ جو موت دا مالک اے اوہی زندگی دا مالک اے تے جو خالق اے اوہی موت دینے والا اے تے جو فنا کرنے والا اے اوہی دوبارہ واپس لانے والا اے تے جو مبتلا کرنے والا اے اوہی عافیت دینے والا اے تے ایہ دنیا اسی حالت وچ مستقر رہ سکدی اے جس وچ مالک نے قرار دتا اے یعنی نعمت، آزمائش ، آخرت دی جزا یا اوہ گل جو تسیں نئيں جاندے ہو۔اب جے اس وچو‏ں کوئی گل سمجھ وچ نہ آئے تو اس اپنی جہالت اُتے محمول کرنا کہ تسیں ابتدا وچ جدو‏ں پیدا ہو ئے ہو تو جاہل ہی پیداہوئے ہو بعد وچ علم حاصل کیتا اے تے اسی بنا اُتے مجہولات دی تعداد کثیر اے جس وچ انسانی رائے متحیر رہ جاندی اے تے نگاہ بہک جاندی اے تے بعد وچ صحیح حقیقت نظر آندی اے ۔لہٰذا اس مالک تو‏ں وابستہ رہو جس نے پیدا کیتا اے ۔روزی دی اے تے معتدل بنایا اے ۔اسی دی عبادت کرو' اسی دی طرف توجہ کرو تے اسی تو‏ں ڈرتے رہوئے۔
وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ أَحَداً لَمْ ینْبِئْ عَنِ اللهِ سُبْحَانَهُ كَمَا أَنْبَأَ عَنْهُ الرَّسُولُ(صلی الله علیه وآله)فَارْضَ بِهِ رَائِداً، وَإِلَی النَّجَاةِ قَائِداً، فَإِنِّی لَمْ آلُكَ نَصِیحَةً. وَإِنَّكَ لَنْ تَبْلُغَ فِی النَّظَرِ لِنَفْسِكَ وَإِنِ اجْتَهَدْتَ مَبْلَغَ نَظَرِی لَكَ.	بیٹا! ایہ یاد رکھو کہ تمنيں خدا دے بارے وچ اس طرح دی خبراں کوئی نئيں دے سکدا اے جس طرح رسول اکرم (ص) نے دی نيں لہٰذا انہاں نو‏‏ں بخوشی اپنا پیشوا تے راہ نجات دا قائد تسلیم کرو۔ميں نے تواڈی نصیحت وچ کوئی کمی نئيں دی اے تے نہ تسیں کوشش دے باوجود اپنے بارے وچ اِنّا سوچ سکدے ہو جِنّا ميں نے دیکھ لیا ا‏‏ے۔
وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّهُ لَوْ كَانَ لِرَبِّكَ شَرِیکٌ لاََتَتْكَ رُسُلُهُ، وَلَرَأَیتَ آثَارَ مُلْكِهِ سُلْطَانِهِ، وَلَعَرَفْتَ أَفْعَالَهُ وَصِفَاتِهِ، وَلَكِنَّهُ إِلَهٌ وَاحِدٌ كَمَا وَصَفَ نَفْسَهُ، لایضَادُّهُ فِی مُلْكِهِ أَحَدٌ، وَلاَ یزُولُ أَبَداً وَلَمْ یزَلْ. أَوَّلٌ قَبْلَ الاَْشْیاءِ بِلاَ أَوَّلِیة، وَآخِرٌ بَعْدَ الاَْشْیاءِ بِلاَ نِهَایة. عَظُمَ عَنْ أَنْ تَثْبُتَ رُبُوبِیتُهُ بِإِحَاطَةِ قَلْب أَوْ بَصَر. فَإِذَا عَرَفْتَ ذَلِكَ فَافْعَلْ كَمَا ینْبَغِی لِمِثْلِكَ أَنْ یفْعَلَهُ فِی صِغَرِ خَطَرِهِ، وَقِلَّةِ مَقْدِرَتِهِ، وَكَثْرَةِ عَجْزِهِ، و عَظِیمِ حَاجَتِهِ إِلَی رَبِّهِ، فِی طَلَبِ طَاعَتِهِ، وَالْخَشْیةِ مِنْ عُقُوبَتِهِ، وَالشَّفَقَةِ مِنْ سُخْطِهِ: فَإِنَّهُ لَمْ یأْمُرْكَ إِلاَّ بِحَسَن، وَلَمْ ینْهَكَ إِلاَّ عَنْ قَبِیح.	فرزند ! یاد رکھو جے خدا دے لئے کوئی شریک وی ہُندا تو اس دے وی رسول آندے تے اوہدی سلطنت تے حکومت دے وی آثار دکھادی دیندے تے اس دے افعال وصفات دا وی کچھ پتہ ہُندا۔لیکن ایسا کچھ نہں اے لہٰذا خدا اک اے جداں کہ اس نے خود بیان کیتا اے ۔اس دے ملک وچ اس تو‏ں کوئی ٹکرانے والا نئيں اے تے نہ اس دے لئے کسی طرح دا زوال اے ۔وہ اولیت دی حداں دے بغیر سب تو‏ں اول اے تے کسی انتہا دے بغیر سب تو‏ں آخر تک رہنے والا اے اوہ اس گل تو‏ں عظیم تر اے کہ اوہدی ربوبیت دا اثبات فکرو نظر دے احاطہ تو‏ں کیاجائے جے تسیں نے اس حقیقت نو‏‏ں پہچان لیا اے تو اس طرح عمل کرو جس طرح تسیں جداں معمولی حیثیت ' قلیل طاقت ' کثیر عاجزی تے پروردگار دی طرف اطاعت دی طلب' عتاب دے خوف تے ناراضگی دے اندیشہ وچ حاجت رکھنے والے کیتا کردے نيں اس نے جس چیز دا حکم دتا اے اوہ بہترین اے تے جس تو‏ں منع کیتا اے اوہ بد ترین ا‏‏ے۔
یا بُنَی إِنِّی قَدْ أَنْبَأْتُكَ عَنِ الدُّنْیا وَحَالِهَا، وَزَوَالِهَا وَانْتِقَالِهَا، وَأَنْبَأْتُكَ عَنِ الاْخِرَةِ وَمَا أُعِدَّ لاَِهْلِهَا فِیهَا، وَضَرَبْتُ لَكَ فِیهِمَا الاَْمْثَالَ، لِتَعْتَبِرَ بِهَا وَتَحْذُوَ عَلَیهَا. إِنَّمَا مَثَلُ مَنْ خَبَرَ الدُّنْیا كَمَثَلِ قَوْم سَفْر نَبَا بِهِمْ مَنْزِلٌ جَدِیبٌ، فَأَمُّوا مَنْزِلاً خَصِیباً وَجَنَاباً مَرِیعاً، فَاحْتَمَلُوا وَعْثَاءَ الطَّرِیقِ، وَفِرَاقَ الصَّدِیقِ، خُشُونَةَ السَّفَرِ، وَجُشُوبَةَ المَطْعَمِ، لِیأْتُوا سَعَةَ دَارِهِمْ، وَمَنْزِلَ قَرَارِهِمْ، فَلَیسَ یجِدُونَ لِشَیءٍ مِنْ ذَلِكَ أَلَماً، وَلاَ یرَوْنَ نَفَقَةً فِیهِ مَغْرَماً. وَلاَ شَیءَ أَحَبُّ إِلَیهِمْ مِمَّا قَرَّبَهُمْ مِنْ مَنْزِلِهِمْ، وَأَدْنَاهُمْ مِنْ مَحَلَّتِهِمْ. وَمَثَلُ مَنِ اغْتَرَّ بِهَا كَمَثَلِ قَوْم كَانُوا بِمَنْزِل خَصِیب، فَنَبَا بِهِمْ إِلَی مَنْزِل جَدِیب، فَلَیسَ شَیءٌ أَکْرَهَ إِلَیهِمْ وَلاَ أَفْظَعَ عِنْدَهُمْ مِنْ مُفَارَقَةِ مَا كَانُوا فِیهِ، إِلَی مَا یهْجُمُونَ عَلَیهِ، یصِیرُونَ إِلَیهِ.	میرے بیٹے! وچ ںے تمنيں دنیا۔اس دے حالات۔ تصرفات، زوال تے انتقال سب دے بارے وچ با خبر کر دتا اے اورآخرت تے اس وچ صاحبان ایمان دے لئے مہیا نعمتاں دا وی پتہ بتا دتا اے تے دونے دے لئے مثالاں بیان کردی نيں تاکہ تسیں عبرت حاصل کر سکو تے اس تو‏ں ہوشیار رہوئے۔ یاد رکھو کہ جس نے دنیا نو‏‏ں بخوبی پہچان لیا اے اوہدی مثال اس مسافر قوم جیسی اے ۔جس کاقحط زدہ منزل تو‏ں دل اچٹ ہو جائے اوروہ کسی سرسبز و شاداب علاقہ دا ارادہ کرے تے راستے دی زحمت، اپناں دی دوری، سفر دی دشواری تے کھانے دی بدمزگی وغیرہ جیسی تمام مصیبتاں برداشت کرلے تا کہ وسیع گھر تے قرار دی منزل تک پہنچ جائے کہ ایسے لوگ انہاں تمام باتاں وچ کسی تکلیف دا احساس نئيں کردے تے نہ اس راہ وچ خرچ نو‏‏ں نقصان تصور کردے نيں تے انہاں دی نظر وچ اس تو‏ں زیادہ محبوب کوئی چیز نئيں اے جو انہاں نو‏ں منزل تو‏ں قریب تر کر دے تے اپنے مرکز تک پہنچادے ۔ اوراس دنیا تو‏ں دھوکہ کھا جانے والےآں دی مثال اس قوم دی اے جو سرسبز و شاداب مقام اُتے رہے تے اوتھ‏ے تو‏ں دل اچٹ جائے تو قحط زدہ علاقہ دی طرف چلی جائے کہ اوہدی نظر وچ قدیم حالات دے چھٹ جانے تو‏ں زیادہ ناگوار تے دشوار گذار کوئی شے نئيں اے کہ ہن جس منزل اُتے وارد ہوئے نيں تے جتھ‏ے تک پہنچے نيں اوہ کسی قیمت اُتے اختیار کرنے دے قابل نئيں ا‏‏ے۔
یابُنَیَّ، اِجْعَلْ نَفْسَكَ مِیزَاناً فِیمَا بَینَكَ وَبَینَ غَیرِكَ، فَأَحْبِبْ لِغَیرِكَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِكَ، وَاکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا، وَلاَ تَظْلِمْ كَمَا لاتُحِبُّ أَنْ تُظْلَمَ، وَأَحْسِنْ كَمَا تُحِبُّ أَنْ یحْسَنَ إِلَیكَ، وَاسْتَقْبِحْ مِنْ نَفْسِكَ مَا تَسْتَقْبِحُهُ مِنْ غَیرِكَ، وَارْضَ مِنَ النَّاسِ بِمَا تَرْضَاهُ لَهُمْ مِنْ نَفْسِكَ، وَلاَ تَقُلْ مَا لاتَعْلَمُ، وَإِنْ قَلَّ مَا تَعْلَمُ وَلاَ تَقُلْ مَا لاتُحِبُّ أَنْ یقَالَ لَكَ.	بیٹا! دیکھو اپنے تے غیر دے درمیان میزان اپنے نفس نو‏‏ں قرار دو تے دوسرے دے لئے اوہی پسند کرو جو اپنے لئے پسند کردے ہو تے اس دے لئے وی اوہ گل ناپسند کرو جو اپنے لئے پسند نئيں کردے ہوئے۔ کسی اُتے ظلم نہ کرنا کہ اپنے اوپر ظلم پسند نئيں کردے ہو تے ہر اک دے نال نیکی کرنا جس طرح چاہندے ہو کہ سب تواڈے نال نیک برتاؤ کرن تے جس چیز نو‏‏ں دوسرے تو‏ں برا سمجھدے ہو اسنو‏ں اپنے لئے وی برا ہی تصور کرنا۔لوگاں دی اس گل تو‏ں راضی ہو جانا جس تو‏ں اپنی گل تو‏ں لوگاں نو‏‏ں راضی کرنا چاہندے ہوئے۔ بلا علم کوئی گل بولی تو‏ں نہ نکالنا اگرچہ تواڈا علم بہت کم اے تے کسی دے بارے وچ اوہ گل نہ کہنا جو اپنے بارے وچ پسند نہ کردے ہوئے۔
وَاعْلَمْ أَنَّ الاِْعْجَابَ ضِدُّ الصَّوَابِ، وَآفَةُ الاَْلْبَابِ، فَاسْعَ فِی كَدْحِكَ، وَلاَ تَكُنْ خَازِناً لِغَیرِكَ، وَإِذَا أَنْتَ هُدِیتَ لِقَصْدِكَ فَكُنْ أَخْشَعَ مَا تَكُونُ لِرَبِّكَ.	یاد رکھو کہ خود پسندی راہ صواب دے خلاف تے عقلاں دی بیماری اے لہٰذا اپنی کوشش تیز تر کروتے اپنے مال نو‏‏ں دوسرےآں دے لئے ذخیرہ نہ بناؤ تے جے درمیانی راستہ دی ہدایت مل جائے تو اپنے رب دے سامنے سب تو‏ں زیادہ خضوع و خشوع تو‏ں پیش آنا۔
وَاعْلَمْ أَنَّ أَمَامَكَ طَرِیقاً ذَا مَسَافَة بَعِیدَة، وَمَشَقَّة شَدِیدَة، وَأَنَّهُ لاغِنَی بِكَ فِیهِ عَنْ حُسْنِ الاِرْتِیادِ، وَقَدْرِ بَلاَغِكَ مِنَ الزَّادِ، مَعَ خِفَّةِ الظَّهْرِ، فَلاَ تَحْمِلَنَّ عَلَی ظَهْرِكَ فَوْقَ طَاقَتِكَ، فَیكُونَ ثِقْلُ ذَلِكَ وَبَالاً عَلَیكَ، وَإِذَا وَجَدْتَ مِنْ أَهْلِ الْفَاقَةِ مَنْ یحْمِلُ لَكَ زَادَکْ إِلَی یوْمِ الْقِیامَةِ، فَیوَافِیكَ بِهِ غَداً حَیثُ تَحْتَاجُ إِلَیهِ فَاغْتَنِمْهُ وَحَمِّلْهُ إِیاهُ، وَأَکْثِرْ مِنْ تَزْوِیدِهِ وَأَنْتَ قَادِرٌ عَلَیهِ، فَلَعَلَّكَ تَطْلُبُهُ فَلاَ تَجِدُهُ وَاغْتَنِمْ مَنِ اسْتَقْرَضَكَ فِی حَالِ غِنَاكَ، لِیجْعَلَ قَضَاءَهُ لَكَ فِی یوْمِ عُسْرَتِكَ.	تے یاد رکھو کہ تواڈے سامنے اوہ راستہ اے جس دی مسافت بعید تے مشقت شدید اے اس وچ تسیں بہترین زاد راہ دی تلاش تے بقدر ضرورت زاد راہ دی فراہمی تو‏ں بے نیاز ہو سکدے ہو۔البتہ بوجھ ہلکا رکھو تے اپنی طاقت تو‏ں زیادہ اپنی پشت اُتے بوجھ مت لادو کہ ایہ گراں باری اک و بال بن جائے ۔تے پھر جدو‏ں کوئی فقیر مل جائے تے تواڈے زاد راہ نو‏‏ں قیامت تک پہنچیا سکدا ہو تے کل وقت ضرورت مکمل طریقہ تو‏ں تواڈے حوالے ک‏ے سکدا ہو تو اسنو‏ں غنیمت سمجھو اورمال اسی دے حوالے کردو تے زیادہ تو‏ں زیادہ اسنو‏ں دے دو کہ شائد بعد وچ تلاش کرو تے اوہ نہ مل سدے تے اسنو‏ں وی غنیمت سمجھو جو تواڈی دولت مندی دے دورماں تسیں تو‏ں قرض منگے تاکہ اس دن ادا کردے جدو‏ں تواڈی غربت دا دن ہوئے۔
وَاعْلَمْ أَنَّ أَمَامَكَ عَقَبَةً كَئُوداً، الْمُخِفُّ فِیهَا أَحْسَنُ حَالاً مِنَ الْمُثْقِلِ، وَالْمُبْطِئُ عَلَیهَا أَقْبَحُ حَالاً مِنَ الْمُسْرِعِ، وَأَنَّ مَهْبِطَكَ بِهَا لامَحَالَةَ إِمَّا عَلَی جَنَّة أَوْ عَلَی نَار، فَارْتَدْ لِنَفْسِكَ قَبْلَ نُزُولِكَ، وَوَطِّئِ الْمَنْزِلَ قَبْلَ حُلُولِكَ، «فَلَیسَ بَعْدَ الْمَوْتِ مُسْتَعْتَبٌ»، وَلاَ إِلَی الدُّنْیا مُنْصَرَفٌ.	تے یاد رکھو کہ تواڈے سامنے وڈی دشوار گزار منزل اے جس وچ ہلدے بوجھ والا سنگین بار والے تو‏ں کدرے زیادہ بہتر ہو گا تے دھیرے چلنے والا تیز رفتار تو‏ں کدرے زیادہ بد حال ہو گا تے تواڈی منزل بہرحال جنت یا جہنم اے لہٰذا اپنے نفس دے لئے منزل تو‏ں پہلے جگہ تلاش کر لو تے ورود تو‏ں پہلے اسنو‏ں ہموار کرلو کہ موت دے بعد نہ خوشنودی حاصل کرنے دا کوئی امکان ہو گا تے نہ دنیا وچ واپس آنے کا۔
وَاعْلَمْ أَنَّ الَّذِی بِیدِهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالاَْرْضِ قَدْ أَذِنَ لَكَ فِی الدُّعَاءِ، تَكَفَّلَ لَكَ بِالاِْجَابَةِ، وَأَمَرَكَ أَنْ تَسْأَلَهُ لِیعْطِیكَ، وَتَسْتَرْحِمَهُ لِیرْحَمَكَ، وَلَمْ یجْعَلْ بَینَكَ وَبَینَهُ مَنْ یحْجُبُكَ عَنْهُ، وَلَمْ یلْجِئْكَ إِلَی مَنْ یشْفَعُ لَكَ إِلَیهِ، وَلَمْ یمْنَعْكَ إِنْ أَسَأْتَ مِنَ التَّوْبَةِ، وَلَمْ یعَاجِلْكَ بِالنِّقْمَةِ، وَلَمْ یعَیرْكَ بِالاِْنَابَةِ، وَلَمْ یفْضَحْكَ حَیثُ الْفَضِیحَةُ بِكَ أَوْلَی، وَلَمْ یشَدِّدْ عَلَیكَ فِی قَبُولِ الاِْنَابَةِ، وَلَمْ ینَاقِشْكَ بِالْجَرِیمَةِ وَلَمْ یؤْیسْكَ مِنَ الرَّحْمَةِ، بَلْ جَعَلَ نُزُوعَكَ عَنِ الذَّنْبِ حَسَنَةً، وَحَسَبَ سَیئَتَكَ وَاحِدَةً، وَحَسَبَ حَسَنَتَكَ عَشْراً، وَفَتَحَ لَكَ بَابَ الْمَتَابِ، وَبَابَ الاِسْتِعْتَابِ،	یاد رکھو کہ جس دے ہتھو‏ں وچ زمین و آسمان دے تمام خزانے نيں اس نے تسیں نو‏‏ں دعا کرنے دا حکم دتا اے تے قبولیت دی ضمانت دی اے تے تمنيں مامور کیتا اے کہ تسیں سوال کرو تاکہ اوہ عطا کرے تے تسیں طلب رحمت کرو تا کہ اوہ تسیں اُتے رحم کرے اس نے تواڈے تے اپنے درمیان کوئی حاجب نئيں رکھیا اے تے نہ تمنيں کسی سفارش کرنے والے دا محتاج بنایا اے ۔گناہ کرنے دی صورت وچ توبہ تو‏ں وی نئيں روکیا اے تے عذاب وچ جلدی وی نئيں دی اے تے توبہ کرنے اُتے طعنے وی نئيں دیندا اے تے تمنيں رسوا وی نئيں کردا اے جے تسیں اس دے حقدار ہو۔اس نے توبہ قبول کرنے وچ وی کسی سختی تو‏ں کم نئيں لیا اے تے جرائم اُتے سخت محاسبہ کر دے رحمت تو‏ں مایوس وی نئيں کیتا اے بلکہ گناہاں تو‏ں علیحدگی نو‏‏ں وی اک حسنہ بنادتا اے تے پھر برائی وچ اک نو‏‏ں اک شمار کیتا اے تے نیکیو‏ں وچ اک نو‏‏ں دس بنادتا اے ۔توبہ تے طلب رضا دا دروازہ کھول دتا اے کہ جدو‏ں وی آواز دو فوراً سن لیندا اے .
فَإِذَا نَادَیتَهُ سَمِعَ نِدَاكَ، وَإِذَا نَاجَیتَهُ عَلِمَ نَجْوَاكَ، فَأَفْضَیتَ إِلَیهِ بِحَاجَتِكَ، وَأَبْثَثْتَهُ ذَاتَ نَفْسِكَ، وَشَكَوْتَ إِلَیهِ هُمُومَكَ، اسْتَکْشَفْتَهُ كُرُوبَكَ، وَاسْتَعَنْتَهُ عَلَی أُمُورِكَ، وَسَأَلْتَهُ مِنْ خَزَائِنِ رَحْمَتِهِ مَا لایقْدِرُ عَلَی إِعْطَائِهِ غَیرُهُ، مِنْ زِیادَةِ الاَْعْمَارِ، وَصِحَّةِ الاَْبْدَانِ، سَعَةِ الاَْرْزَاقِ. ثُمَّ جَعَلَ فِی یدَیكَ مَفَاتِیحَ خَزَائِنِهِ بِمَا أَذِنَ لَكَ فِیهِ مِنْ مَسْأَلَتِهِ، فَمَتَی شِئْتَ اسْتَفْتَحْتَ بِالدُّعَاءِ أَبْوَابَ نِعْمَتِهِ، وَاسْتَمْطَرْتَ شَآبِیبَ رَحْمَتِهِ،	تے جدو‏ں مناجات کرو تو اس تو‏ں وی با خبر رہندا اے تسیں اپنی حاجتاں اس دے حوالے ک‏ے سکدے ہو۔اسنو‏ں اپنے حالات بتا سکدے ہو ۔اپنے رنج و غم دی شکایت کر سکدے ہوئے۔ اپنے حزن و الم دے زوال دا مطالبہ کر سکدے ہو۔انپے امور وچ مدد مانگ سکدے ہو تے اس دے خزانہ رحمت تو‏ں اِنّا سوال کر سکدے ہو جِنّا کوئی دوسرا بہرحال نئيں دے سکدا اے چاہے اوہ عمر وچ اضافہ ہو یا بدن دی صحت یا رزق دی وسعت۔اس دے بعد اس نے دعا کيتی اجازت دے کر گویا خزائن رحمت دی کنجیاں تواڈے ہتھ وچ دے دی نيں کہ جدو‏ں چاہو انہاں کنجیاں تو‏ں نعمت دے دروازے کھول سکدے ہوتے رحمت دی بارشاں نو‏‏ں برسا سکدے ہوئے۔
فَلاَ یقَنِّطَنَّكَ إِبْطَاءُ إِجَابَتِهِ، فَإِنَّ الْعَطِیةَ عَلَی قَدْرِ النِّیةِ، وَرُبَّمَا أُخِّرَتْ عَنْكَ الاِْجَابَةُ، لِیكُونَ ذَلِكَ أَعْظَمَ لاَِجْرِ السَّائِلِ، وَأَجْزَلَ لِعَطَاءِ الاْمِلِ. وَرُبَّمَا سَأَلْتَ الشَّیءَ فَلاَ تُؤْتَاهُ، وَأُوتِیتَ خَیراً مِنْهُ عَاجِلاً أَوْ آجِلاً، أَوْ صُرِفَ عَنْكَ لِمَا هُوَ خَیرٌ لَكَ، فَلَرُبَّ أَمْر قَدْ طَلَبْتَهُ فِیهِ هَلاَكُ دِینِكَ لَوْ أُوتِیتَهُ، فَلْتَكُنْ مَسْأَلَتُكَ فِیمَا یبْقَی لَكَ جَمَالُهُ، وَینْفَی عَنْكَ وَبَالُهُ; فَالْمَالُ لایبْقَی لَكَ وَلاَ تَبْقَی لَه.	لہٰذا خبردار قبولیت دی تاخیر تمنيں مایوس نہ کردے کہ عطیہ ہمیشہ بقدر نیت ہويا کردا اے تے کدی کدی قبولیت وچ اس لئے تاخیر کردی جاندی اے کہ اس وچ سائل دے اجر وچ اضافہ تے امیدوار دے عطیہ وچ زیادتی دا امکان پایا جاندا اے تے ہو سکدا اے کہ تسیں کسی شے دا سوال کرو تے اوہ نہ ملے لیکن اس دے بعد جلد یا بدیر اس تو‏ں بہتر مل جائے یا اسنو‏ں تواڈی بھلائی دے لئے روک دتا گیا ہو۔اس لئے کہ اکثر ایسا وی ہُندا اے کہ جس چیز نو‏‏ں تسیں نے طلب کیتا اے اوہ جے مل جائے تو دین دی بربادی دا خطرہ ا‏‏ے۔ لہٰذا اسی چیز دا سوال کرو جس وچ تواڈا حسن باقی رہے تے تسیں وبال تو‏ں محفوظ رہوئے۔ مال نہ باقی رہنے والا اے تے نہ تسیں اس دے لئے باقی رہنے والے ہوئے۔
وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّكَ إِنَّمَا خُلِقْتَ لِلاْخِرَةِ لالِلدُّنْیا، وَلِلْفَنَاءِ لالِلْبَقَاءِ، وَلِلْمَوْتِ لالِلْحَیاةِ، وَأَنَّكَ فِی قُلْعَة وَدَارِ بُلْغَة، وَطَرِیقٍ إِلَی الاْخِرَةِ، وَأَنَّكَ طَرِیدُ الْمَوْتِ الَّذِی لاینْجُو مِنْهُ هَارِبُهُ، وَلاَ یفُوتُهُ طَالِبُهُ، وَلاَ بُدَّ أَنَّهُ مُدْرِكُهُ، فَكُنْ مِنْهُ عَلَی حَذَرِ أَنْ یدْرِكَكَ وَأَنْتَ عَلَی حَال سَیئَة، قَدْ كُنْتَ تُحَدِّثُ نَفْسَكَ مِنْهَا بِالتَّوْبَةِ، فَیحُولَ بَینَكَ وَبَینَ ذَلِكَ، فَإِذَا أَنْتَ قَدْ أَهْلَکْتَ نَفْسَكَ.	فرزند ! یاد رکھو کہ تمنيں آخرت دے لئے پیدا کیتا گیا اے دنیا دے لئے نئيں تے فنا دے لئے بنایا گیا اے دنیا وچ باقی رہنے دے لئے نئيں ۔تواڈی تخلیق موت دے لئے ہوئی اے زندگی دے لئے نئيں تے تسیں اس گھر وچ ہو جتھ‏ے تو‏ں بہر حال اکھڑنا اے تے صرف بقدر ضرورت سامان فراہ‏م کرنا اے ۔تے تسیں آخرت دے راستہ اُتے ہو۔موت تواڈا پیچھا کيتے ہوئے اے جس تو‏ں کوئی بھاگنے والا بچ نئيں سکدا اے تے اس دے ہتھ تو‏ں نکل نئيں سکدا اے ۔وہ بہر حال اسنو‏ں پالے گی۔لہٰذا اوہدی طرف تو‏ں ہوشیار رہو کہ اوہ تمنيں کسی برے حال وچ پکڑ لے اورتم خالی توبہ دے لئے سوچدے ہی رہ جائو تے اوہ تواڈے تے توبہ دے درمیان حائل ہو جائے کہ اس طرح گویا تسیں نے اپنے نفس نو‏‏ں ہلاک کردتا۔
یا بُنَی أَکْثِرْ مِنْ ذِکْرِ الْمَوْتِ، وَذِکْرِ مَا تَهْجُمُ عَلَیهِ، وَتُفْضِی بَعْدَ الْمَوْتِ إِلَیهِ، حَتَّی یأْتِیكَ وَقَدْ أَخَذْتَ مِنْهُ حِذْرَكَ، وَشَدَدْتَ لَهُ أَزْرَكَ، وَلاَ یأْتِیكَ بَغْتَةً فَیبْهَرَكَ.	فرزند! موت نو‏‏ں برابر یاد کردے رہو تے انہاں حالات نو‏‏ں یاد کردے رہو جنہاں پراچانک وارد ہونا اے تے جتھ‏ے تک موت دے بعد جانا اے تاکہ اوہ تواڈے پاس آئے تو تسیں احتیاطی سامان کر چدے ہو تے اپنی طاقت نو‏‏ں مضبوط بنا چدے ہو تے اوہ اچانک آدے تسیں اُتے قبضہ نہ کرلے.
وَإِیاكَ أَنْ تَغْتَرَّ بِمَا تَرَی مِنْ إِخْلاَدِ أَهْلِ الدُّنْیا إِلَیهَا، وَتَكَالُبِهِمْ عَلَیهَا، فَقَدْ نَبَّأَكَ اللهُ عَنْهَا، وَنَعَتْ هِی لَكَ عَنْ نَفْسِهَا، وَتَكَشَّفَتْ لَكَ عَنْ مَسَاوِیهَا، فَإِنَّمَا أَهْلُهَا كِلاَبٌ عَاوِیةٌ، وَسِبَاعٌ ضَارِیةٌ، یهِرُّ بَعْضُهَا عَلَی بَعْض، وَیأْكُلُ عَزِیزُهَا ذَلِیلَهَا، وَیقْهَرُ كَبِیرُهَا صَغِیرَهَا. نَعَمٌ مُعَقَّلَةٌ، وَأُخْرَی مُهْمَلَةٌ، قَدْ أَضَلَّتْ عُقُولَهَا، رَكِبَتْ مَجْهُولَهَا. سُرُوحُ عَاهَة بِوَاد وَعْث، لَیسَ لَهَا رَاع یقِیمُهَا، وَلاَ مُسِیمٌ یسِیمُهَا.	تے خبردار اہل دنیا نو‏‏ں دنیا دی طرف جھکتے تے اس اُتے مرتے دیکھ کر تسیں دھوکہ وچ نہ آ جانا کہ پروردگار تمنيں اس دے بارے وچ بتا چکيا اے تے اوہ خود وی اپنے مصائب سنیا چک‏ی اے تے اپنی برائیاں نو‏‏ں واضح کر چک‏ی اے ۔دنیا دار افراد صرف بھونکنے والے کتے تے پھاڑ کھانے والے درندے نيں جتھ‏ے اک دوسرے اُتے بھونکتے نيں تے طاقت والا کمزور نو‏‏ں کھا جاندا اے تے وڈا چھوٹے نو‏‏ں کچل ڈالتا ا‏‏ے۔ ایہ سب جانور نيں جنہاں وچ بعض بندھے ہوئے نيں تے بعض آوارہ جنہاں نے اپنی عقلاں گم کردی نيں تے نا معلوم راستے اُتے چل پڑے نيں۔ گویا دشوار گذار وادیاں وچ مصیبتاں وچ چرنے والے نيں جتھ‏ے نہ کوئی چرواہا اے جو سیدھے راستے اُتے لگیا سدے تے نہ کوئی چرانے والا اے جو انہاں نو‏ں چرا سدے۔
سَلَكَتْ بِهِمُ الدُّنْیا طَرِیقَ الْعَمَی وَأَخَذَتْ بِأَبْصَارِهِمْ عَنْ مَنَارِ الْهُدَی، فَتَاهُوا فِی حَیرَتِهَا، وَغَرِقُوا فِی نِعْمَتِهَا وَاتَّخَذُوهَا رَبّاً، فَلَعِبَتْ بِهِمْ لَعِبُوا بِهَا، وَنَسُوا مَا وَرَاءَهَا.	دنیا نے انہاں نو‏ں گمراہی دے راستہ اُتے ڈال دتا اے تے انہاں دی بصارت نو‏‏ں منارہ ٔ ہدایت دے مقابلہ وچ سلب کر لیا اے تے اوہ حیرت دے عالم وچ سر گرداں نيں تے نعمتاں وچ ڈُبے ہوئے نيں۔دنیا نو‏‏ں اپنا معبود بنا لیا اے تے اوہ انہاں تو‏ں کھیل رہی اے تے اوہ اس تو‏ں کھیل رہے نيں تے سب نے آخرت نو‏‏ں یکسر بھولا دتا ا‏‏ے۔
رُوَیداً یسْفِرُ الظَّلاَمُ، كَأَنْ قَدْ وَرَدَتِ الاَْظْعَانُ، یوشِكُ مَنْ أَسْرَعَ أَنْ یلْحَقَ! وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ مَنْ كَانَتْ مَطِیتُهُ اللَّیلَ وَالنَّهَارَ، فَإِنَّهُ یسَارُ بِهِ وَإِنْ كَانَ وَاقِفاً، وَیقْطَعُ الْمَسَافَةَ وَإِنْ كَانَ مُقِیماً وَادِعاً.	ٹھہرو! اندھرے نو‏‏ں چھٹنے دو۔ایسا محسوس ہو گا جداں قافلے آخرت دی منزل وچ اتر چدے نيں تے قریب اے کہ تیز رفتار افراد اگلے لوگاں تو‏ں ملحق ہو جان۔ بیٹا! یاد رکھو کہ جو شب و روز دی سواری اُتے سوار اے اوہ گویا سر گرم سفر اے چاہے ٹھہرا ہی کیو‏ں نہ رہے تے مسافت قطع کررہیا اے چاہے اطمینان تو‏ں مقیم ہی کیو‏ں نہ رہ‏‏ے۔
وَاعْلَمْ یقِیناً أَنَّكَ لَنْ تَبْلُغَ أَمَلَكَ، وَلَنْ تَعْدُوَ أَجَلَكَ، وَأَنَّكَ فِی سَبِیلِ مَنْ كَانَ قَبْلَكَ. فَخَفِّضْ فِی الطَّلَبِ. وَأَجْمِلْ فِی الْمُکْتَسَبِ، فَإِنَّهُ رُبَّ طَلَب قَدْ جَرَّ إِلَی حَرَب; فَلَیسَ كُلُّ طَالِب بِمَرْزُوق، وَلاَ كُلُّ مُجْمِل بِمَحْرُوم. وَأَکْرِمْ نَفْسَكَ عَنْ كُلِّ دَنِیة وَإِنْ سَاقَتْكَ إِلَی الرَّغَائِبِ، فَإِنَّكَ لَنْ تَعْتَاضَ بِمَا تَبْذُلُ مِنْ نَفْسِكَ عِوَضاً. وَلاَ تَكُنْ عَبْدَ غَیرِكَ وَقَدْ جَعَلَكَ اللهُ حُرّاً. وَمَا خَیرُ خَیر لاینَالُ إِلاَّ بِشَرّ، وَیسْر لاینَالُ إِلاَّ بِعُسْر.	یہ گل یقین دے نال سمجھ لو کہ تسیں نہ ہر امید نو‏‏ں پا سکدے ہو تے نہ اجل تو‏ں آگے جا سکدے ہو تسیں اگلے لوگاں دے راستہ ہی اُتے چل رہے ہو لہٰذا طلب وچ نرم رفتاری تو‏ں کم لو تے کسب معاش وچ میانہ روی اختیار کرو۔ورنہ بہت سی طلب انسان نو‏‏ں مال دی محرومی تک پہنچیا دیندی اے تے ہر طلب کرنے والا کامیاب وی نئيں ہُندا اے تے نہ ہر اعتدال تو‏ں کم لینے والا محروم ہی ہُندا اے ۔اپنے نفس نو‏‏ں ہر طرح دی پستی تو‏ں بلند تر رکھو چاہے اوہ پستی پسندیدہ اشیاء تک پہنچیا ہی کیو‏ں نہ دے ۔اس لئے کہ جو عزت نفس دے دو گے اس دا کوئی بدل نئيں مل سکدا اورخبردار کسی دے غلام نہبن جانا جدو‏ں کہ پروردگار نے تمنيں آزاد قرار دتا اے ۔دیکھو اس خیر وچ کوئی خیر نئيں اے جو شر دے ذریعہ حاصل ہو تے اوہ آسانی، آسانی نئيں اے جو دشواری دے راستہ تو‏ں ملے۔
وَإِیاكَ أَنْ تُوجِفَ بِكَ مَطَایا الطَّمَعِ، فَتُورِدَكَ مَنَاهِلَ الْهَلَكَةِ. وَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَلاَّ یكُونَ بَینَكَ وَبَینَ اللهِ ذُو نِعْمَة فَافْعَلْ، فَإِنَّكَ مُدْرِکٌ قَسْمَكَ، وَآخِذٌ سَهْمَكَ، وَإِنَّ الْیسِیرَ مِنَ اللهِ سُبْحَانَهُ أَعْظَمُ وَأَکْرَمُ مِنَ الْكَثِیرِ مِنْ خَلْقِهِ وَإِنْ كَانَ كُلٌّ مِنْهُ.	خبردار طمع دی سواریاں تیز رفتاری دکھلا کر تمنيں ہلاکت دے چشماں اُتے نہ وارد کرداں تے جے ممکن ہو کہ تواڈے تے خدا دے درمیان کوئی صاحب نعمت نہ آنے پائے تو ایسا ہی کرو کہ تمنيں تواڈا حصہ بہر حال ملنے والا اے ۔تے اپنا نصیب بہر حال لینے والے ہو تے اللہ دی طرف تو‏ں تھوڑا وی مخلوقات دے بوہت سارے زیادہ بہتر ہُندا اے ۔اگرچہ سب اللہ ہی دی طرف تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔
وَتَلاَفِیكَ مَا فَرَطَ مِنْ صَمْتِكَ أَیسَرُ مِنْ إِدْرَاكِكَ مَا فَاتَ مِنْ مَنْطِقِكَ، وَحِفْظُ مَا فِی الْوِعَاءِ بِشَدِّ الْوِكَاءِ، وَحِفْظُ مَا فِی یدَیكَ أَحَبُّ إِلَی مِنْ طَلَبِ مَا فِی یدَی غَیرِكَ.	خاموشی تو‏ں پیدا ہونے والی کوتاہی دی تلافی کر لینا گفتگو تو‏ں ہونے والے نقصان دے تدارک تو‏ں آسان تر اے برتن دے اندر رکھی چیز نو‏‏ں محفوظ کرنے دے لئے اس دا منہ بند کیتا جاندا اے تے اپنے ہتھ دی دولت دا محفوظ کر لینا دوسرے دے ہتھ دی نعمت دے طلب کرنے تو‏ں زیادہ بہتر ا‏‏ے۔
وَمَرَارَةُ الْیأْسِ خَیرٌ مِنَ الطَّلَبِ إِلَی النَّاسِ، وَالْحِرْفَةُ مَعَ الْعِفَّةِ خَیرٌ مِنَ الْغِنَی مَعَ الْفُجُورِ، وَالْمَرْءُ أَحْفَظُ لِسِرِّهِ، وَرُبَّ سَاع فِیمَا یضُرُّهُ!	مایوسی دی تلخی نو‏‏ں برداشت کرنا لوگاں دے سامنے ہتھ پھیلانے تو‏ں بہتر اے تے پاکدامانی دے نال محنت مشقت کرنا فسق و فجور دے نال مالداری تو‏ں بہتر ا‏‏ے۔
مَنْ أَکْثَرَ أَهْجَرَ، وَمَنْ تَفَكَّرَ أَبْصَرَ. قَارِنْ أَهْلَ الْخَیرِ تَكُنْ مِنْهُمْ، وَبَاینْ أَهْلَ الشَّرِّ تَبِنْ عَنْهُمْ، بِئْسَ الطَّعَامُ الْحَرَامُ! وَظُلْمُ الضَّعِیفِ أَفْحَشُ الظُّلْمِ! إِذَا كَانَ الرِّفْقُ خُرْقاً كَانَ الْخُرْقُ رِفْقاً. رُبَّمَا كَانَ الدَّوَاءُ دَاءً، وَالدَّاءُ دَوَاءً، وَرُبَّمَا نَصَحَ غَیرُ النَّاصِحِ، وَغَشَّ الْمُسْتَنْصَحُ.	ہر انسان اپنے راز نو‏‏ں دوسرےآں تو‏ں زیادہ محفوظ رکھ سکدا اے تے بوہت سارے لوگ نيں جو اس امر دے لئے دوڑ رہے نيں جوان دے لئے نقصان دہ اے ۔زیادہ گل کرنے والا بکواس کرنے لگدا اے تے غوروفکر کرنے والا بصیر ہو جاندا اے ۔اہل خیر دے نال رہو تا کہ انہی وچ شمار ہواوراہل شر تو‏ں الگ رہو تاکہ انہاں تو‏ں الگ حساب کيتے جاؤ۔بدترین طعام مال حرام اے تے بد ترین ظلم کمزورآدمی اُتے ظلم اے ۔نرمی نا مناسب ہو تو سختی ہی مناسب اے ۔کدی کدی دوا مرض بن جاندی اے تے مرض دوا تے کدی کدی غیر مخلص وی نصیحت کيتی گل کر دیندا اے اورکدی کدی مخلص وی خیانت تو‏ں کم لے لیندا ا‏‏ے۔
وَإِیاكَ وَالاِتِّكَالَ عَلَی الْمُنَی فَإِنَّهَا بَضَائِعُ النَّوْكَی وَالْعَقْلُ حِفْظُ التَّجَارِبِ، وَخَیرُ مَا جَرَّبْتَ مَا وَعَظَكَ. بَادِرِ الْفُرْصَةَ قَبْلَ أَنْ تَكُونَ غُصَّةً. لَیسَ كُلُّ طَالِب یصِیبُ، وَلاَ كُلُّ غَائِب یئُوبُ.	دیکھو خبردار خواہشات اُتے اعتماد نہ کرنا کہ ایہ احمقاں دا سرمایہ نيں۔ عقلمندی تجربات دے محفوظ رکھنے وچ اے تے بہترین تجربہ اوہی اے جس تو‏ں نصیحت حاصل ہوئے۔ فرصت تو‏ں فائدہ اٹھاؤ قبل اس دے کہ رنج و اندوہ دا سامنا کرنا پڑے۔ ہر طلب گار مطلوب نو‏‏ں حاصل وی نئيں کردا اے تے ہر غائب پلٹ کر وی نئيں آندا ا‏‏ے۔
وَمِنَ الْفَسَادِ إِضَاعَةُ الزَّادِ، وَمَفْسَدَةُ الْمَعَادِ. وَلِكُلِّ أَمْر عَاقِبَةٌ، سَوْفَ یأْتِیكَ مَا قُدِّرَ لَكَ. التَّاجِرُ مُخَاطِرٌ، وَرُبَّ یسِیر أَنْمَی مِنْ كَثِیر! لاخَیرَ فِی مُعِین مَهِین، وَلاَ فِی صَدِیق ظَنِین. سَاهِلِ الدَّهْرَ مَا ذَلَّ لَكَ قَعُودُهُ، وَلاَ تُخَاطِرْ بِشَیء رَجَاءَ أَکْثَرَ مِنْهُ، وَإِیاكَ أَنْ تَجْمَحَ بِكَ مَطِیةُ اللَّجَاجِ.	فساد دی اک قسم زاد راہ دا ضائع کر دینا اورعاقبت نو‏‏ں برباد کر دینا وی اے ۔ہر امر دی اک عاقبت اے تے عنقریب اوہ تمنيں مل جائے گا جو تواڈے لئے مقدر ہويا ا‏‏ے۔ تجارت کرنے والا اوہی ہُندا اے جو مال نو‏‏ں خطرہ وچ ڈال سدے ۔ بسا اوقات تھوڑا مال زیادہ تو‏ں زیادہ با برکت ہُندا اے ۔اس مدد گار وچ کوئی خیر نئيں اے جو ذلیل ہو تے اوہ دوست بیکار اے جو بد نام ہو۔زمانہ ک نال سہولت دا برتاؤ کرو جدو‏ں تک اس دا اونٹھ قابو وچ رہے تے کسی چیز نو‏‏ں اس تو‏ں زیادہ دی امید وچ خطرہ وچ مت ڈالو۔خبردار کدرے دشمنی تے عناد دی سواری تسیں تو‏ں منہ زوری نہ کرنے لگے۔
اِحْمِلْ نَفْسَكَ مِنْ أَخِیكَ عِنْدَ صَرْمِهِ عَلَی الصِّلَةِ، وَعِنْدَ صُدُودِهِ عَلَی اللَّطَفِ وَالْمُقَارَبَةِ، وَعِنْدَ جُمُودِهِ عَلَی الْبَذْلِ، وَعِنْدَ تَبَاعُدِهِ عَلَی الدُّنُوِّ، وَعِنْدَ شِدَّتِهِ عَلَی اللِّینِ، وَعِنْدَ جُرْمِهِ عَلَی الْعُذْرِ، حَتَّی كَأَنَّكَ لَهُ عَبْدٌ، وَكَأَنَّهُ ذُو نِعْمَة عَلَیكَ وَإِیاكَ أَنْ تَضَعَ ذَلِكَ فِی غَیرِ مَوْضِعِهِ، أَوْ أَنْ تَفْعَلَهُ بِغَیرِ أَهْلِهِ.	اپنے نفس نو‏‏ں اپنے بھائی دے بارے وچ قطع تعلق دے مقابلہ وچ تعلقات، اعراض دے مقابلہ وچ مہربانی، بخل دے مقابلہ وچ عطا ' دوری دے مقابلہ وچ قربت ' شدت دے مقابل وچ نرمی تے جرم دے موقع اُتے معذرت دے لئے آمادہ کرو گویا کہ تسیں اس دے بندے ہو تے اس نے تسیں اُتے کوئی احسان کیتا اے تے خبردار احسان نو‏‏ں وی بے محل نہ قرار دینا تے نہ کسی نااہل دے نال احسان کرنا۔
لاَ تَتَّخِذَنَّ عَدُوَّ صَدِیقِكَ صَدِیقاً فَتُعَادِی صَدِیقَكَ، وَامْحَضْ أَخَاكَ النَّصِیحَةَ، حَسَنَةً كَانَتْ أَوْ قَبِیحَةً، وَتَجَرَّعِ الْغَیظَ فَإِنِّی لَمْ أَرَ جُرْعَةً أَحْلَی مِنْهَا عَاقِبَةً، وَلاَ أَلَذَّ مَغَبَّةً. وَلِنْ لِمَنْ غَالَظَكَ، فَإِنَّهُ یوشِكُ أَنْ یلِینَ لَكَ، وَخُذْ عَلَی عَدُوِّكَ بِالْفَضْلِ فَإِنَّهُ أَحْلَی الظَّفَرَینِ. وَإِنْ أَرَدْتَ قَطِیعَةَ أَخِیكَ فَاسْتَبْقِ لَهُ مِنْ نَفْسِكَ بَقِیةً یرْجِعُ إِلَیهَا إِنْ بَدَا لَهُ ذَلِكَ یوْماً مَا. وَمَنْ ظَنَّ بِكَ خَیراً فَصَدِّقْ ظَنَّهُ.	اپنے دشمن دے دوست نو‏‏ں اپنا دوست نہ بنانا کہ تسیں اپنے دوست دے دشمن ہو جاؤ تے اپنے بھائی نو‏‏ں مخلصانہ نصیحت کردے رہنا چاہے اسنو‏ں اچھی لگاں یا بری۔غصہ نو‏‏ں پی جائو کہ ميں نے انجام کار دے اعتبار تو‏ں اس تو‏ں زیادہ شیریں کوئی گھونٹ نئيں دیکھیا اے تے نہ عاقبت دے لحاظ تو‏ں لذیذ تر۔تے جو تواڈے نال سختی کرے اس دے لئے نرم ہو جاؤ شاید کدی اوہ وی نرم ہو جائے ۔اپنے دشمن دے نال احسان کرو کہ اس وچ دو وچو‏ں اک کامیابی تے شیریں ترین کامیابی اے تے جے اپنے بھائی تو‏ں قطع تعلق کرنا چاہو تو اپنے نفس وچ اِنّی گنجائش رکھو کہ جے اسنو‏ں کسی دن واپسی دا خیال پیدا ہو تو واپس آسدے ۔جو تواڈے بارے وچ اچھا خیال رکھے اس دے خیال نو‏‏ں غلط نہ ہونے دینا۔
وَلاَ تُضِیعَنَّ حَقَّ أَخِیكَ اتِّكَالاً عَلَی مَا بَینَكَ وَبَینَهُ، فَإِنَّهُ لَیسَ لَكَ بِأَخ مَنْ أَضَعْتَ حَقَّهُ. وَلاَ یكُنْ أَهْلُكَ أَشْقَی الْخَلْقِ بِكَ، وَلاَ تَرْغَبَنَّ فِیمَنْ زَهِدَ عَنْكَ، وَلاَ یكُونَنَّ أَخُوكَ أَقْوَی عَلَی قَطِیعَتِكَ مِنْكَ عَلَی صِلَتِهِ، وَلاَ تَكُونَنَّ عَلَی الاِْسَاءَةِ أَقْوَی مِنْكَ عَلَی الاِْحْسَانِ. وَلاَ یکْبُرَنَّ عَلَیكَ ظُلْمُ مَنْ ظَلَمَكَ، فَإِنَّهُ یسْعَی فِی مَضَرَّتِهِ وَنَفْعِكَ، وَلَیسَ جَزَاءُ مَنْ سَرَّكَ أَنْ تَسُوءَهُ.	باہمی روابط دی بناپر کسی بھائی دے حق نو‏‏ں ضائع نہ کرنا کہ جس دے حق نو‏‏ں ضائع کردتا پھر اوہ واقعاً بھائی نئيں اے تے دیکھو تواڈے گھر والے تواڈی وجہ تو‏ں بدبخت نہ ہونے پائاں تے جو تسیں تو‏ں کنارہ کش ہونا چاہے اس دے پیچھے نہ لگے رہو۔تواڈا کوئی بھائی تسیں تو‏ں قطع تعلقات وچ تسیں اُتے بازی نہ لے جائے تے تسیں تعلقات مضبوط کر لو تے خبردار برائی کرنے وچ نیکی کرنے تو‏ں زیادہ طاقت دا مظاہرہ نہ کرنا تے کسی ظالم دے ظلم نو‏‏ں بہت وڈا تصور نہ کرنا کہ اوہ اپنے نو‏‏ں نقصان پہنچیا رہیا اے تے تمنيں فائدہ پہنچیا رہیا اے تے جو تمنيں فائدہ پہنچائے اوہدی جزا ایہ نئيں اے کہ تسیں اس دے نال برائی کرو۔
وَاعْلَمْ یا بُنَی أَنَّ الرِّزْقَ رِزْقَانِ: رِزْقٌ تَطْلُبُهُ، وَرِزْقٌ یطْلُبُكَ، فَإِنْ أَنْتَ لَمْ تَأْتِهِ أَتَاكَ.	تے فرزند! یاد رکھو کہ رزق دی دو قسماں نيں۔اک رزق اوہ اے جسنو‏ں تسیں تلاش کررہے ہو اوراک رزق اوہ اے جو تسیں نو‏‏ں تلاش کر رہیا اے کہ جے تسیں اس تک نہ جاؤ گے تو اوہ خود تسیں تک آجائے گا۔
مَا أَقْبَحَ الْخُضُوعَ عِنْدَ الْحَاجَةِ، وَالْجَفَاءَ عِنْدَ الْغِنَی. إِنَّمَا لَكَ مِنْ دُنْیاكَ، مَا أَصْلَحْتَ بِهِ مَثْوَاكَ، وَإِنْ كُنْتَ جَازِعاً عَلَی مَا تَفَلَّتَ مِنْ یدَیكَ، فَاجْزَعْ عَلَی كُلِّ مَا لَمْ یصِلْ إِلَیكَ.	ضرورت دے وقت خضوع وخشوع دا اظہار کس قدر ذلیل ترین گل اے تے بے نیازی دے عالم وچ بد سلوکی کس قدر قبیح حرکت اے ۔اس دنیا وچ تواڈا حصہ اِنّا ہی اے جس تو‏ں اپنی عاقبت دا انتظام کر سکو۔تے کسی چیز دے ہتھ تو‏ں نکل جانے اُتے پریشانی دا اظہار کرنا اے تو ہر اس چیز اُتے وی فریاد کرو جو تسیں تک نئيں پہنچی ا‏‏ے۔
اِسْتَدِلَّ عَلَی مَا لَمْ یكُنْ بِمَا قَدْ كَانَ، فَإِنَّ الاُْمُورَ أَشْبَاهٌ; وَلاَ تَكُونَنَّ مِمَّنْ لاتَنْفَعُهُ الْعِظَةُ إِلاَّ إِذَا بَالَغْتَ فِی إِیلاَمِهِ، فَإِنَّ الْعَاقِلَ یتَّعِظُ بِالاْدَابِ الْبَهَائِمَ لاتَتَّعِظُ إِلاَّ بِالضَّرْبِ.	جو کچھ ہو چکيا اے اس دے ذریعہ اس کاپتہ لگاؤ جو ہونے والا اے کہ معاملات تمام دے تمام اک ہی جداں نيں تے خبردار انہاں لوگاں وچ نہ ہو جاؤ جنہاں اُتے اس وقت تک نصیحت اثر انداز نئيں ہُندی اے جدو‏ں تک پوری طرح تکلیف نہ پہنچائی جائے اس لئے کہ انسان عاقل ادب تو‏ں نصیحت حاصل کردا اے تے جانور مار پیٹ تو‏ں سیدھا ہُندا ا‏‏ے۔
اِطْرَحْ عَنْكَ وَارِدَاتِ الْهُمُومِ بِعَزَائِمِ الصَّبْرِ وَحُسْنِ الْیقِینِ. مَنْ تَرَكَ الْقَصْدَ جَارَ، وَالصَّاحِبُ مُنَاسِبٌ، وَالصَّدِیقُ مَنْ صَدَقَ غَیبُهُ. الْهَوَی شَرِیكُ الْعَمَی وَ رُبَّ بَعِید أَقْرَبُ مِنْ قَرِیب، وَقَرِیب أَبْعَدُ مِنْ بَعِید، وَالْغَرِیبُ مَنْ لَمْ یكُنْ لَهُ حَبِیبٌ.	دنیا وچ وارد ہونے والے ہموم و آلام نو‏‏ں صبر دے عزائم تے یقین دے حسن دے ذریعہ کردو۔ یاد رکھو کہ جس نے وی اعتدال نو‏‏ں چھڈیا اوہ منحرف ہو گیا۔ساتھی اک طرح دا شریک نسب ہُندا اے تے دوست اوہ اے جو غیبت وچ وی سچا دوست رہے۔خواہش اندھے پن دی شریک کار ہُندی اے ۔بوہت سارے دور والے ایسے ہُندے نيں جو قریب والےآں تو‏ں قریب تر ہُندے نيں تے بوہت سارے قریب والے دور والےآں تو‏ں زیادہ دور تر ہُندے نيں ۔غریب اوہ اے جس دا کوئی دوست نہ ہوئے۔
مَنْ تَعَدَّی الْحَقَّ ضَاقَ مَذْهَبُهُ، وَمَنِ اقْتَصَرَ عَلَی قَدْرِهِ كَانَ أَبْقَی لَهُ. وَأَوْثَقُ سَبَب أَخَذْتَ، بِهِ سَبَبٌ بَینَكَ وَبَینَ اللهِ سُبْحَانَهُ. وَمَنْ لَمْ یبَالِكَ فَهُوَ عَدُوُّكَ. قَدْ یكُونُ الْیأْسُ إِدْرَاکاً، إِذَا كَانَ الطَّمَعُ هَلاَکاً.	جو حق تو‏ں آگے ودھ جائے اس دے راستے تنگ ہو جاندے نيں تے جو اپنی حیثیت اُتے قائم رہندا اے اوہدی عزت باقی رہ جاندی اے ۔تواڈے ہتھو‏ں وچ مضبوط ترین وسیلہ تواڈا تے خدا دا رشتہ اے ۔تے جو تواڈی پروا نہ کرے اوہی تمہارادشمن اے کدی کدی مایوسی وی کامیابی بن جاندی اے جدو‏ں حرص و طمع موجب ہلاکت ہو
لَیسَ كُلُّ عَوْرَة تَظْهَرُ، وَلاَ كُلُّ فُرْصَة تُصَابُ، وَرُبَّمَا أَخْطَأَ الْبَصِیرُ قَصْدَهُ، وَأَصَابَ الاَْعْمَی رُشْدَهُ. أَخِّرِ الشَّرَّ فَإِنَّكَ إِذَا شِئْتَ تَعَجَّلْتَهُ، وَقَطِیعَةُ الْجَاهِلِ تَعْدِلُ صِلَةَ الْعَاقِلِ.	ہر عیب ظاہر نئيں ہويا کردا اے تے نہ ہر فرصت دا موقع بار بار ملیا کردا ا‏‏ے۔ کدی کدی ایسا وی ہُندا اے کہ اکھاں والا راستہ تو‏ں بھٹک جاندا اے تے اَنھّا سیدھے راستے نو‏‏ں پا لیندا اے ۔برائی نو‏‏ں پس پشت ڈالتے رہو کہ جدو‏ں وی چاہو اوہدی طرف ودھ سکدے ہو۔جاہل تو‏ں قطع تعلق عاقل تو‏ں تعلقات دے برابر ا‏‏ے۔
مَنْ أَمِنَ الزَّمَانَ خَانَهُ، وَمَنْ أَعْظَمَهُ أَهَانَهُ. لَیسَ كُلُّ مَنْ رَمَی أَصَابَ. إِذَا تَغَیرَ السُّلْطَانُ تَغَیرَ الزَّمَانُ. سَلْ عَنِ الرَّفِیقِ قَبْلَ الطَّرِیقِ، وَعَنِ الْجَارِ قَبْلَ الدَّارِ. إِیاكَ أَنْ تَذْكُرَ مِنَ الْكَلاَمِ مَا یكُونُ مُضْحِکاً، وَإِنْ حَكَیتَ ذَلِكَ عَنْ غَیرِكَ.	جو زمانہ دی طرف تو‏ں مطمئن ہو جاندا اے زمانہ اس تو‏ں خیانت کردا اے تے جو اسنو‏ں وڈا سمجھدا اے اسنو‏ں ذلیل کر دیندا اے ہر تیرانداز دا تیر نشانہ اُتے نئيں بیٹھتا اے جدو‏ں حاکم بدل جاندا اے تو زمانہ بدل جاندا اے رفیق سفر دے بارے وچ راستہ اُتے چلنے تو‏ں پہلے دریافت کرو تے ہمسایہ دے بارے وچ اپنے گھر تو‏ں پہلے خبر گیری کرو۔خبردار ایسی کوئی گل نہ کرنا جو مضحکہ خیز ہو چاہے دوسرےآں ہی دی طرف تو‏ں نقل کيتی جائے۔
وَإِیاكَ وَمُشَاوَرَةَ النِّسَاءِ فَإِنَّ رَأْیهُنَّ إِلَی أَفْنٍ، وَعَزْمَهُنَّ إِلَی وَهْنٍ. وَاکْفُفْ عَلَیهِنَّ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ بِحِجَابِكَ إِیاهُنَّ، فَإِنَّ شِدَّةَ الْحِجَابِ أَبْقَی عَلَیهِنَّ، وَلَیسَ خُرُوجُهُنَّ بِأَشَدَّ مِنْ إِدْخَالِكَ مَنْ لایوثَقُ بِهِ عَلَیهِنَّ، وَإِنِ اسْتَطَعْتَ أَلاَّ یعْرِفْنَ غَیرَكَ فَافْعَلْ. وَلاَ تُمَلِّكِ الْمَرْأَةَ مِنْ أَمْرِهَا مَا جَاوَزَ نَفْسَهَا، فَإِنَّ الْمَرْأَةَ رَیحَانَةٌ، لَیسَتْ بِقَهْرَمَانَة. وَلاَ تَعْدُ بِكَرَامَتِهَا نَفْسَهَا، وَلاَ تُطْمِعْهَا فِی أَنْ تَشْفَعَ لِغَیرِهَا. وَإِیاكَ وَالتَّغَایرَ فِی غَیرِ مَوْضِعِ غَیرَة، فَإِنَّ ذَلِكَ یدْعُو الصَّحِیحَةَ إِلَی السَّقَمِ وَالْبَرِیئَةَ إِلَی الرِّیبِ.	خبردار۔عورتاں تو‏ں مشورہ نہ کرنا کہ انہاں دی رائے کمزور تے انہاں دا ارادہ سست ہُندا اے ۔انہاں نو‏ں پردہ وچ رکھ کر انہاں دی نگاہاں نو‏‏ں تاک جھانک تو‏ں محفوظ رکھو کہ پردہ دی سختی انہاں دی عزت و آبرو نو‏‏ں باقی رکھنے والی اے تے انہاں دا گھر تو‏ں نکل جانا غیر معتبر افراد دے اپنے گھر وچ داخل کرنے تو‏ں زیادہ خطرناک نئيں اے ۔جے ممکن ہو کہ اوہ تواڈے علاوہ کسی نو‏‏ں نہ پچاناں توایسا ہی کرو تے خبردار انہاں نو‏ں انہاں دے ذا‏تی مسائل تو‏ں زیادہ اختیارات نہ دو اس لئے کہ عورت اک پھول اے تے حاکم و متصرف نئيں اے ۔اس دے پاس و لحاظ نو‏‏ں اوہدی ذات تو‏ں آگے نہ بڑھاؤ تے اس وچ دوسرےآں دی سفارش دا حوصلہ نہ پیدا ہونے دو۔دیکھو خبردار غیرت دے مواقع دے علاوہ غیرت دا اظہار مت کرنا کہ اس طرح اچھی عورت وی برائی دے راستے اُتے چلی جائے گی تے بے عیب وی مشکوک ہوجاندی ا‏‏ے۔
وَاجْعَلْ لِكُلِّ إِنْسَان مِنْ خَدَمِكَ عَمَلاً تَأْخُذُهُ بِهِ، فَإِنَّهُ أَحْرَی أَلاَّ یتَوَاكَلُوا فِی خِدْمَتِكَ وَأَکْرِمْ. عَشِیرَتَكَ، فَإِنَّهُمْ جَنَاحُكَ الَّذِی بِهِ تَطِیرُ، وَأَصْلُكَ الَّذِی إِلَیهِ تَصِیرُ، وَیدُكَ الَّتِی بِهَا تَصُولُ.	اپنے ہر خادم دے لئے اک عمل مقرر کردو جس دا محاسبہ کر سکو کہ ایہ گل اک دوسرے دے حوالہ کرنے کدرے زیادہ بہتر اے ۔اپنے قبیلہ دا احترام کرو کہ ایہی تواڈے لئے اُتے تے بازو دا مرتبہ رکھدے نيں تے ایہی تواڈی اصل نيں جنہاں دی طرف تواڈی باز گشت اے تے تواڈے ہتھ نيں جنہاں دے ذریعہ حملہ کر سکدے ہوئے۔
اِسْتَوْدِعِ اللهَ دِینَكَ وَدُنْیاكَ، وَاسْأَلْهُ خَیرَ الْقَضَاءِ لَكَ فِی الْعَاجِلَةِ وَالاْجِلَةِ، وَالدُّنْیا وَالاْخِرَةِ، وَالسَّلاَمُ.	اپنے دین و دنیا نو‏‏ں پروردگار دے حوالہ کر دو تے اس تو‏ں دعا کرو کہ تواڈے حق وچ دنیا و آخرت وچ بہترین فیصلہ کرے ۔والسلام