انتفاضہ اول

First Intifada
بسلسلہ the Israeli–Palestinian conflict
IDF roadblock outside Jabalya in the Gaza Strip, فروری ۱۹۸۸
تاریخ ۸ دسمبر ۱۹۸۷ – ۱۳ ستمبر 1993 () مقام West Bank Gaza Strip Israel نتیجہ Palestinian popular uprising suppressed Madrid Conference of 1991 and eventually Oslo I Accord: Establishment of the Palestinian Authority The PLO recognizes Israel
محارب
اسرائیل	al-Qiyada al-Muwhhadaسانچہ:Bulletedlistسانچہ:Unbulletedlist Supported by: Iraq (missile attacks during the Gulf War)
کمانڈر اور رہنما
Chaim Herzog Ezer Weizman Yitzhak Shamir Yitzhak Rabin Dan Shomron	Abu Jihad ⚔ Marwan Barghouti
ہلاکتیں اور نقصانات
179–200 Israelis killed	1,962 Palestinians killedسانچہ:Bulletedlist

انتفاضہ اول غزہ پٹی تے مغربی کنارہ اُتے برپا ہونے والی اسرائیلی قبضے دے خلاف اک فلسطینی بغاوت سی۔ بغاوت دسمبر ۱۹۸۷ء تو‏ں شروع ہوئی تے سنہ ۱۹۹۱ء وچ میڈرڈ کانفرنس تک جاری رہی۔ اُتے بعض تجزیہ نگاراں دے نزدیک ایہ بغاوت ۱۹۹۳ء وچ اوسلو معاہدےآں تک جاری رہی۔

پہلا انتفاضہ ، یا پہلا فلسطینی انتفادہ [۵] [۷] (جسنو‏ں محض انتفاضہ یا انتفادہ دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے )، [نوٹ ۱] مغربی کنارے، غزہ د‏‏ی پٹی وچ فلسطینیاں دے احتجاج تے پرتشدد فسادات دا اک مسلسل سلسلہ سی [۸] ۔ تے اسرائیل دے اندر۔ ایہ مظاہرے مغربی کنارے تے غزہ اُتے اسرائیلی قبضے دے خلاف سن جو ویہہ سال پہلے، ۱۹۶۷ وچ شروع ہوئے سن ۔ [۹] انتفاضہ دسمبر ۱۹۸۷ تو‏ں ۱۹۹۱ وچ میڈرڈ کانفرنس تک جاری رہیا ، حالانکہ کچھ تریخ اس دا اختتام ۱۹۹۳ تک ہويا، دستخط دے نال۔ کےاوسلو معاہدے [۵]

انتفاضہ ۹ دسمبر ۱۹۸۷ نو‏‏ں جبالیہ پناہ گزین کیمپ وچ شروع ہويا، [۱۰] جدو‏ں اسرائیلی ڈیفنس فورسز (IDF) دے اک ٹرک نے اک شہری کار تو‏ں تصادم کیتا، جس وچ چار فلسطینی کارکن ہلاک ہوگئے، جنہاں وچو‏ں تن جبالیہ مہاجر کیمپ تو‏ں سن ۔ [۱۱] [۱۲] فلسطینیاں نے الزام لگایا کہ ایہ تصادم چند روز پہلے غزہ وچ اک یہودی دے قتل دا دانستہ ردعمل سی۔ [۱۳] اسرائیل نے اس گل د‏‏ی تردید د‏‏ی کہ ایہ حادثہ، جو کشیدگی وچ اضافے دے وقت آیا، جان بجھ کر یا مربوط سی۔ [۱۴] فلسطینی ردعمل مظاہرےآں، سول نافرمانی ، تے تشدد د‏‏ی طرف تو‏ں خصوصیات تھا. [۱۵] [۱۶] گرافٹی سی۔ , رکاوٹاں کھڑی کرنا , [۱۷] [۱۸] تے مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پٹی دے اندر IDF تے اس دے بنیادی ڈھانچے اُتے وڈے پیمانے اُتے پتھر تے مولوٹوف کاک ٹیل سُٹنا۔ ایہ شہری کوششاں تو‏ں متضاد نيں جنہاں وچ عام ہڑتالاں ، غزہ د‏‏ی پٹی تے مغربی کنارے وچ اسرائیلی سول انتظامیہ دے ادارےآں دا بائیکاٹ ، اک اقتصادی بائیکاٹ جس وچ اسرائیلی مصنوعات اُتے اسرائیلی بستیاں وچ کم کرنے تو‏ں انکار، ٹیکس ادا کرنے تو‏ں انکار، تے فلسطینی کاراں چلانے تو‏ں انکار شام‏ل نيں۔ اسرائیلی لائسنس دے نال۔

اسرائیل نے اس دے جواب وچ تقریباً ۸۰٬۰۰۰ فوجیاں نو‏‏ں تعینات کيتا۔ اسرائیلی جوابی اقدامات، جنہاں وچ ابتدائی طور اُتے فسادات دے معاملات وچ کثرت تو‏ں لائیو راؤنڈز دا استعمال شام‏ل سی، نو‏‏ں غیر متناسب قرار دے ک‏ے تنقید دا نشانہ بنایا گیا۔ IDF دے مشغولیت دے اصولاں اُتے وی تنقید کيتی گئی کہ اوہ بہت آزادانہ طور اُتے مہلک طاقت نو‏‏ں استعمال کردے نيں۔ [۱۹] اسرائیل نے دلیل دتی کہ فلسطینیاں د‏‏ی طرف تو‏ں تشدد نو‏‏ں زبردست جواب دینے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ پہلے ۱۳ ماہ وچ ۳۳۲ فلسطینی تے ۱۲ اسرائیلی مارے گئے۔ [۲۰] [۲۱] فوجیاں د‏‏ی کلباں دے نال نوعمراں نو‏‏ں پیٹنے د‏‏ی تصاویر فیر نیم مہلک پلاسٹک د‏‏ی گولیاں تو‏ں فائر کرنے دا باعث بنیاں۔ [۲۰] انتفاضہ دے پہلے سال وچ ، اسرائیلی سیکورٹی فورسز نے ۳۱۱ فلسطینیاں نو‏‏ں ہلاک کیتا، جنہاں وچو‏ں ۵۳ د‏‏ی عمراں ۱۷ سال تو‏ں کم سی [۲۰]۔چھ سالاں وچ IDF نے اک اندازے دے مطابق ۱٬۱۶۲–۱٬۲۰۴ فلسطینیاں نو‏‏ں ہلاک کيتا۔

اسرائیلیاں وچ ، ۱۰۰ شہری تے 60 IDF اہلکار مارے گئے [۲۳] اکثر عسکریت پسنداں نے انتفادہ دے UNLU دے کنٹرول تو‏ں باہر ، [۲۴] تے ۱٬۴۰۰ تو‏ں زیادہ اسرائیلی شہری تے ۱٬۷۰۰ فوجی زخمی ہوئے۔ [۲۵] انٹرا فلسطینی تشدد وی انتفادہ د‏‏ی اک نمایاں خصوصیت سی، جس وچ اک اندازے دے مطابق ۸۲۲ فلسطینیاں نو‏‏ں مبینہ طور اُتے اسرائیلی ساتھیاں (۱۹۸۸-اپریل ۱۹۹۴) دے طور اُتے قتل کيتا گیا سی۔ [۲۶] اس وقت اسرائیل نے مبینہ طور اُتے تقریباً ۱۸٬۰۰۰ فلسطینیاں تو‏ں معلومات حاصل کيتياں جنہاں تو‏ں سمجھوتہ کيتا گیا سی، [۲۷] حالانکہ نصف تو‏ں کم دا اسرائیلی حکا‏م تو‏ں کوئی ثابت شدہ رابطہ سی۔ [۲۸] آنے والا دوسرا انتفادہستمبر ۲۰۰۰ تو‏ں ۲۰۰۵ تک ہويا۔

عمومی وجوہات مبارک عواد، اک فلسطینی امریک‏‏ی طبی ماہر نفسیات دے مطابق، انتفاضہ اسرائیلی جبر دے خلاف اک احتجاج سی جس وچ "مارنا، گولیاں مارنا، قتل، مکانات مسمار کرنا، درختاں نو‏‏ں اکھاڑنا، جلاوطنی، قید وچ توسیع، تے بغیر مقدمہ چلائے نظر بند کرنا" شام‏ل نيں۔ [۲۹] ۱۹۶۷ وچ چھ روزہ جنگ وچ اردن تے مصر تو‏ں مغربی کنارے ، یروشلم ، جزیرہ نما سینائی تے غزہ د‏‏ی پٹی اُتے اسرائیل دے قبضے دے بعد ، اسرائیل دے زیر قبضہ علاقےآں وچ فلسطینیاں وچ مایوسی ودھ گئی۔. اسرائیل نے نويں مقبوضہ علاقےآں وچ اپنی لیبر مارکیٹ فلسطینیاں دے لئی کھول دی۔ فلسطینیاں نو‏‏ں بنیادی طور اُتے غیر ہنر مند یا نیم ہنر مند لیبر ملازمتاں دے لئی بھرتی کيتا گیا جو اسرائیلی نئيں چاہندے سن ۔ انتفاضہ دے وقت تک، ۴۰ فیصد تو‏ں زیادہ فلسطینی افرادی قوت روزانہ اسرائیل وچ کم کردی سی۔ ہور برآں، فلسطینی اراضی اُتے اسرائیلی قبضے، مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پٹی وچ بلند شرح پیدائش تے نويں عمارتاں تے زراعت دے لئی زمین د‏‏ی محدود مختص نے آبادی د‏‏ی ودھدی ہوئی کثافت تے ودھدی ہوئی بے روزگاری، ایتھ‏ے تک کہ یونیورسٹی د‏‏ی ڈگریاں رکھنے والےآں دے لئی وی ایداں دے حالات پیدا کيتے نيں۔ انتفاضہ دے وقت، کالج وچ تعلیم یافتہ اٹھ فلسطینیاں وچو‏ں صرف اک نو‏‏ں ڈگری تو‏ں متعلق کم مل سکا۔ [۳۰]اس دے نال فلسطینی یونیورسٹی دے نظام وچ توسیع کيتی گئی جو پناہ گزیناں دے کیمپاں، دیہاتاں تے چھوٹے قصبےآں دے لوکاں نو‏‏ں فراہ‏م کردا اے جس تو‏ں نچلے سماجی طبقے تو‏ں فلسطینی اشرافیہ پیدا ہُندی اے جو اسرائیل دے نال زیادہ فعال تے تصادم سی۔ [۳۱]

اسرائیلی لیبر پارٹی دے اس وقت دے وزیر دفاع یتزاک رابن نے اگست ۱۹۸۵ وچ فلسطینی قوم پرستی دے خلاف کریک ڈاؤن کرنے د‏‏ی اسرائیل د‏‏ی "آئرن مٹھی" د‏‏ی پالیسی وچ ملک بدری دا وادھا کيتا۔ [۳۲] یہ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اگلے ۴ سالاں وچ ۵۰ جلاوطنی کيتی گئی، [۳۳] اقتصادی انضمام تے اسرائیلی بستیاں وچ وادھا ہويا کہ صرف مغربی کنارے وچ یہودی آباد کاراں د‏‏ی آبادی ۱۹۸۴ وچ ۳۵٬۰۰۰ تو‏ں تقریباً دوگنی ہو ک‏ے ۱۹۸۸ وچ ۶۴٬۰۰۰ ہو گئی۔ نوے د‏‏ی دہائی دے وسط تک ۱۳۰٬۰۰۰ تک پہنچ گیا۔ [۳۴] پیش رفت دا حوالہ دیندے ہوئے، اقتصادیات تے مالیات دے اسرائیلی وزیر، Gad Ya'acobi ، نے کہیا کہ " ڈی فیکٹو دا اک رینگنے والا عملالحاق" نے فلسطینی معاشرے وچ ودھدی ہوئی عسکریت پسندی وچ اہ‏م کردار ادا کيتا [۳۵]

۱۹۸۰ د‏‏ی دہائی دے دوران مرکزی دھارے دے متعدد اسرائیلی سیاست داناں نے فلسطینی آبادی نو‏‏ں علاقےآں تو‏ں باہر منتقل کرنے د‏‏ی پالیسیاں دا حوالہ دتا جس تو‏ں فلسطینیاں وچ خوف پیدا ہويا کہ اسرائیل نے انہاں نو‏ں بے دخل کرنے دا منصوبہ بنایا ا‏‏ے۔ فلسطینی آبادی د‏‏ی منتقلی دا مطالبہ کرنے والے عوامی بیانات نائب وزیر دفاع مائیکل ڈیکل ، کابینہ دے وزیر موردچائی زیپوری تے حکومت‏ی وزیر یوسف شاپیرا سمیت ہور نے دیے۔ [۳۴] انتفاضہ دے اسباب بیان کردے ہوئے بینی مورساس تو‏ں مراد "تذلیل دا سب تو‏ں زیادہ پھیلا ہويا عنصر" اے، جو طویل قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہويا جس دے بارے وچ انہاں دے بقول "مقبوضہ دے لئی ہمیشہ اک سفاکانہ تے تباہ کن تجربہ تھا" تے اس د‏ی بنیاد "وحشیانہ طاقت، جبر تے خوف، تعاون تے غداری، مار پیٹ تے تشدد اُتے رکھی گئی سی۔ ٹارچر چیمبرز، تے روزانہ د‏‏ی دھمکیاں، ذلت تے ہیرا پھیری" [۳۶]

پس منظر جداں کہ پہلی انتفاضہ دا اتپریرک عام طور اُتے دسمبر ۱۹۸۷ وچ ایریز کراسنگ اُتے متعدد فلسطینیاں د‏‏ی ہلاکتاں اُتے مشتمل ٹرک دے واقعے تو‏ں متعلق اے، [۳۷] مازن قمسیح نے ڈونلڈ نیف دے خلاف دلیل دتی کہ اس دا آغاز پچھلے مہینے دے شروع وچ متعدد نوجواناں دے مظاہرےآں تو‏ں ہويا۔ [۳۸] کچھ ذرائع دا خیال اے کہ نومبر ۱۹۸۷ دے اواخر وچ فلسطینی گوریلا آپریشن، دتی نائٹ آف دتی گلائیڈرز نو‏‏ں روکنے وچ آئی ڈی ایف د‏‏ی ناکامی ، جس وچ چھ اسرائیلی فوجی مارے گئے سن، نے مقامی فلسطینیاں نو‏‏ں باغی ہونے وچ مدد کيت‏ی۔ [۳۷] [۳۹] [۴۰]

اک سال پہلے وڈے پیمانے اُتے مظاہرے ہوئے سن جدو‏ں ۴ دسمبر ۱۹۸۶ نو‏‏ں برزیت یونیورسٹی وچ غزہ دے دو طالب علماں نو‏‏ں کیمپس وچ اسرائیلی فوجیاں نے گولی مار دتی سی، اسرائیلیاں نے سخت تعزیری اقدامات دے نال جواب دتا سی، جس وچ سمری گرفتاری، حراست تے ہتھکڑی والے فلسطینی نوجواناں نو‏‏ں منظم طریقے تو‏ں مارنا شام‏ل سی۔ سابق قیدی تے کارکنان، جنہاں وچو‏ں تقریباً ۲۵۰ نو‏‏ں غزہ شہر دے باہر اک تبدیل شدہ فوجی کیمپ دے اندر چار سیلاں وچ حراست وچ لیا گیا، جسنو‏ں انصار ۱۱ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ [۴۱] جنوری ۱۹۸۷ وچ کارکناں نو‏‏ں ڈرانے دے لئی ملک بدری د‏‏ی پالیسی متعارف کرائی گئی ۔اک جیپ وچ اس دا تعاقب کرنے والے اسرائیلی فوجیاں نے اسنو‏ں گولی مار دے ہلاک کر دتا۔ موسم گرما دے دوران IDF دے لیفٹیننٹ رون تال، جو انصار ۱۱ وچ قیدیاں د‏‏ی حفاظت دے ذمہ دار سن، نو‏‏ں غزہ دے ٹریفک جام وچ پھنستے ہوئے پوائنٹ خالی رینج وچ گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا۔ عید الاضحیٰ د‏‏ی اسلامی تعطیلات دے دوران غزہ دے باشندےآں نو‏‏ں گھراں تو‏ں نکلنے تو‏ں منع کرنے والا کرفیو تن دن دے لئی نافذ کيتا گیا سی ۔ بالترتیب ۱ تے ۶ اکتوبر ۱۹۸۷ نو‏‏ں دو واقعات وچ ، IDF نے غزہ دے ست افراد نو‏‏ں گھات لگیا کر ہلاک کر دتا، جنہاں دا تعلق مبینہ طور اُتے اسلامی جہاد تو‏ں سی، جو مئی وچ جیل تو‏ں فرار ہو گئے سن ۔ [۴۲] کچھ دن بعد، اک ۱۷ سالہ اسکول د‏‏ی لڑکی، انتظار العطار نو‏‏ں غزہ د‏‏ی پٹی وچ اک آباد کار نے دیر البلاح وچ اس دے اسکول دے صحن وچ پیٹھ وچ گولی مار دی۔ [۴۳]نومبر ۱۹۸۷ وچ عمان وچ ہونے والی عرب سربراہی کانفرنس ایران-عراق جنگ اُتے مرکوز سی ، تے فلسطین دے مسئلے نو‏‏ں برساں وچ پہلی بار سائیڈ لائن اُتے چھڈ دتا گیا۔ [۴۴] [۴۵]

قیادت تے مقاصد انتفاضہ کسی اک فرد یا تنظیم نے شروع نئيں کيتا سی۔ مقامی قیادت PLO تو‏ں وابستہ گروپاں تے تنظیماں تو‏ں آئی سی جو مقبوضہ علاقےآں وچ کم کردے سن ۔ الفتح ، پاپولر فرنٹ ، ڈیموکریٹک فرنٹ تے فلسطین کمیونسٹ پارٹی ۔ [۴۶] اس سرگرمی وچ پی ایل او دے حریف اسلامی تنظیماں، حماس تے اسلامی جہاد دے نال نال بیت صحور تے بیت لحم جداں شہراں وچ مقامی قیادتاں سی۔ پر، انتفاضہ د‏‏ی قیادت بنیادی طور اُتے کمیونٹی کونسلاں نے د‏‏ی جس د‏‏ی قیادت حنان اشراوی ، فیصل حسینی اورحیدر عبدالشفیع، جس نے تعلیم دے لئی آزاد نیٹ ورکس نو‏‏ں فروغ دتا (زیر زمین اسکولاں نو‏‏ں فوج نے انتقامی کارروائی وچ بند کر دتا سی)، طبی دیکھ بھال تے خوراک د‏‏ی امداد۔ [۴۷] یونیفائیڈ نیشنل لیڈرشپ آف دتی بغاوت (UNLU) نے ساکھ حاصل کيتی جتھے فلسطینی معاشرے نے جاری کردہ پیغامات د‏‏ی تعمیل کيتی۔ [۴۶] مہلک تشدد تو‏ں پرہیز کرنے دا اجتماعی عزم سی، ماضی د‏‏ی مشق تو‏ں اک قابل ذکر رخصتی، [۴۸]جو کہ شیلیو دے مطابق اس حساب تو‏ں پیدا ہويا کہ ہتھیاراں دا سہارا اسرائیلی خون د‏‏ی ہولی دا باعث بنے گا تے اسرائیلی لبرل حلفےآں وچ انہاں د‏‏ی حمایت نو‏‏ں نقصان پہنچائے گا۔ پی ایل او تے اس دے چیئرمین یاسر عرفات نے وی غیر مسلح حکمت عملی دا فیصلہ کيتا سی، اس امید وچ کہ اس وقت ہونے والے مذاکرات اسرائیل دے نال اک معاہدے اُتے منتج ہون گے۔ [۴۹] پرلمین نے بغاوت دے عدم تشدد دے کردار نو‏‏ں تحریک د‏‏ی داخلی تنظیم تے اس دے کیپلری آؤٹ ریچ نو‏‏ں پڑوسی کمیٹیاں تو‏ں منسوب کيتا جس نے اس گل نو‏‏ں یقینی بنایا کہ اسرائیلی ریاستی جبر دے باوجود وی مہلک انتقام دا ردعمل نئيں ہوئے گا۔ [۵۰]حماس تے اسلامی جہاد نے شروع وچ ہی قیادت دے نال تعاون کیتا، تے بغاوت دے پہلے سال دے دوران کوئی مسلح حملہ نئيں کیتا، سوائے اکتوبر ۱۹۸۸ وچ اک فوجی نو‏‏ں چھرا گھونپنے کے، تے سڑک دے کنارے دو بماں دے دھماکے، جنہاں دا کوئی اثر نئيں ہويا۔ [۵۱]

انتفاضہ دے اہداف د‏‏ی تشہیر کرنے والے کتابچےآں وچ ۱۹۶۷ وچ اسرائیل دے زیر قبضہ علاقےآں تو‏ں مکمل انخلا دا مطالبہ کيتا گیا سی: کرفیو تے چوکیو‏ں نو‏‏ں ہٹانا؛ اس نے فلسطینیاں تو‏ں شہری مزاحمت وچ شام‏ل ہونے د‏‏ی اپیل کی، تے انہاں تو‏ں کہیا کہ اوہ ہتھیار استعمال نہ کرن، کیونجے فوجی مزاحمت صرف اسرائیل تو‏ں تباہ کن جوابی کارروائی نو‏‏ں دعوت دے گی۔ اس نے مغربی کنارے تے غزہ د‏‏ی پٹی اُتے فلسطینی ریاست دے قیام دا وی مطالبہ کیتا، تمام فلسطین د‏‏ی "آزادی" دے لئی معیاری بیان بازی، جو کہ اس وقت وی جاری اے، ترک کر دتیاں۔ [۵۲]

انتفاضہ

An IDF soldier requesting a resident of Jabalia to erase a slogan on a wall during the first intifada.

اک IDF سپاہی جبلیہ دے اک رہائشی تو‏ں پہلی انتفاضہ دے دوران دیوار اُتے لگے نعرے نو‏‏ں مٹانے د‏‏ی درخواست کر رہیا ا‏‏ے۔ اسرائیل د‏‏ی جانب تو‏ں مقبوضہ علاقےآں وچ بے ساختہ مزاحمت د‏‏ی کارروائیاں کيتیاں گئیاں، لیکن انتظامیہ، ملک بدری، گھراں د‏‏ی مسماری ، اجتماعی سزا، کرفیو تے سیاسی ادارےآں نو‏‏ں دبانے د‏‏ی "آہنی مٹھی" د‏‏ی پالیسی اُتے عمل پیرا اے، اس گل اُتے یقین رکھدی سی کہ فلسطینی مزاحمت ختم ہو چک‏ی ا‏‏ے۔ ایہ اندازہ غلط ثابت ہويا کہ بدامنی ختم ہو جائے گی۔ [۵۳]

اک دیسی ساختہ ٹائر پنکچر کرنے والا آلہ (زبان د‏‏ی اصطلاح 'ننجا') جس وچ ربڑ د‏‏ی ڈسک (استعمال شدہ ٹائر تو‏ں) وچ ڈالے گئے لوہے د‏‏ی کیل شام‏ل نيں۔ انہاں وچو‏ں بوہت سارے عارضی ہتھیاراں نو‏‏ں فلسطینیاں نے پہلی انتفاضہ دے دوران مغربی کنارے دے مقبوضہ علاقےآں وچ مرکزی سڑکاں اُتے بکھیر دتا سی۔ ۸ دسمبر ۱۹۸۷ نو‏ں، اسرائیلی فوج دا اک ٹینک ٹرانسپورٹر ایریز چوکی پر، اسرائیل وچ کم تو‏ں واپس آنے والے فلسطینیاں اُتے مشتمل کاراں د‏‏ی قطار تو‏ں ٹکرا گیا ۔ غزہ د‏‏ی پٹی دے اٹھ پناہ گزین کیمپاں وچو‏ں سب تو‏ں وڈے جبالیہ مہاجر کیمپ دے رہنے والے چار فلسطینی، جنہاں وچو‏ں تن ، ہلاک تے ست ہور شدید زخمی ہوئے۔ ٹریفک دا ایہ واقعہ سینکڑاں فلسطینی مزدوراں نے دیکھیا جو کم تو‏ں گھر لوٹ رہے سن ۔ [۵۴] آخری رسومات، اس شام کیمپ دے ۱۰٬۰۰۰ لوکاں نے شرکت کيتی، جلدی تو‏ں اک وڈے مظاہرے د‏‏ی قیادت کيتی۔ کیمپ وچ افواہاں پھیل گئياں کہ ایہ واقعہ دو دن پہلے غزہ وچ خریداری دے دوران مارے جانے والے اسرائیلی تاجر د‏‏ی چاقو دے وار تو‏ں قتل دے بدلے جان بجھ کر کيتا گیا سی۔ [۵۵] [۵۶]اگلے روز غزہ د‏‏ی پٹی وچ گزرنے والی گشتی گڈی اُتے پیٹرول بم پھینکنے دے بعد، اسرائیلی فوج نے مشتعل ہجوم اُتے براہ راست گولہ بارود تے آنسو گیس دے کنستراں تو‏ں فائرنگ کرکے اک فلسطینی نوجوان نو‏‏ں گولی مار دے شہید تے ۱۶ نو‏‏ں زخمی کردتا۔ [۵۷] [۵۸]

۹ دسمبر نو‏‏ں کئی مقبول تے پیشہ ور فلسطینی رہنماواں نے مغربی یروشلم وچ اسرائیلی لیگ فار ہیومن اینڈ سول رائٹس دے نال حالات د‏‏ی خرابی دے ردعمل وچ اک پریس کانفرنس د‏‏ی ۔ جدو‏ں انہاں دا اجلاس ہويا تاں رپورٹس سامنے آئیاں کہ جبالیہ کیمپ وچ مظاہرے جاری سن تے اک ۱۷ سالہ نوجوان نو‏‏ں اسرائیلی فوجیاں اُتے پٹرول بم پھینکنے دے بعد گولی مار دے ہلاک کر دتا گیا سی۔ اوہ بعد وچ انتفاضہ د‏‏ی پہلی شہید دے ناں تو‏ں مشہور ہو جاواں گی۔ [۵۹] [۶۰]احتجاج تیزی تو‏ں مغربی کنارے تے مشرقی یروشلم وچ پھیل گیا۔ نوجواناں نے محلےآں دا کنٹرول سنبھال لیا، کیمپاں نو‏‏ں کچرے، پتھراں تے جلدے ہوئے ٹائراں تو‏ں بند کر دتا، انہاں سپاہیاں نال ملاقات کيت‏ی جنہاں نے پٹرول بماں تو‏ں توڑنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ فلسطینی دکانداراں نے اپنا کاروبار بند کر دتا، تے مزدوراں نے اسرائیل وچ اپنے کم اُتے جانے تو‏ں انکار کر دتا۔ اسرائیل نے انہاں سرگرمیاں نو‏‏ں 'فسادات' تو‏ں تعبیر کیتا، تے 'امن و امان' د‏‏ی بحالی دے لئی جبر نو‏‏ں ضروری قرار دتا۔ [۶۱]چند ہی دناں وچ مقبوضہ علاقے غیر معمولی پیمانے اُتے مظاہرےآں تے تجارتی ہڑتالاں د‏‏ی لپیٹ وچ آ گئے۔ حملے دے لئی قبضے دے مخصوص عناصر نو‏‏ں نشانہ بنایا گیا: فوجی گاڑیاں، اسرائیلی بساں تے اسرائیلی بینک۔ اس وباء دے ابتدائی دور وچ درجن بھر اسرائیلی بستیاں وچو‏ں کسی اُتے وی حملہ نئيں ہويا تے نہ ہی کاراں اُتے پتھراؤ تو‏ں کوئی اسرائیلی جانی نقصان ہويا۔ انہاں ہنگامےآں وچ وڈے پیمانے اُتے شرکت کيتی اِنّی ہی بے مثال حد سی: دسیاں ہزار عام شہری جنہاں وچ سوانیاں تے بچے وی شام‏ل سن ۔ اسرائیلی سیکورٹی فورسز نے ہجوم اُتے قابو پانے دے تمام اقدامات دا استعمال کردے ہوئے ہنگامہ آرائی نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی: لاٹھیاں، نائٹ اسٹکس، آنسو گیس ، پانی د‏‏ی توپاں، ربڑ د‏‏یاں گولیاں، تے زندہ گولہ بارود۔ لیکن خلل صرف رفتار نو‏‏ں جمع کردا ا‏‏ے۔[۶۳]

جلد ہی پورے علاقےآں وچ وڈے پیمانے اُتے پتھر سُٹنا ، سڑکاں بلاک کرنا تے ٹائر جلانا شروع ہو گیا۔ ۱۲ دسمبر تک تشدد وچ چھ فلسطینی ہلاک تے ۳۰ ​​زخمی ہو چکے سن ۔ اگلے دن، شرپسنداں نے مشرقی یروشلم وچ امریک‏‏ی قونصل خانے اُتے پٹرول بم پھینکا حالانکہ کوئی زخمی نئيں ہويا۔ [۶۰] اسرائیلی پولیس تے فوج د‏‏ی جوابی کارروائی دے نتیجے وچ متعدد زخمی تے اموات وی ہوئیاں۔ آئی ڈی ایف نے انتفاضہ دے آغاز وچ بوہت سارے فلسطینیاں نو‏‏ں ہلاک کیتا، زیادہ تر مظاہرےآں تے فسادات دے دوران مارے گئے۔ چونکہ ابتدائی طور اُتے ہلاک ہونے والےآں وچ زیادہ تعداد عام شہریاں تے نوجواناں د‏‏ی سی، اس لئی یتزاک رابن نے 'طاقت، طاقت تے مار پیٹ' د‏‏ی فال بیک پالیسی اپنائی۔ [۶۴] اسرائیل نے وڈے پیمانے اُتے گرفتاریاں دا استعمال کيتا۔ انتفاضہ دے بیشتر سالاں دے لئی مغربی کنارے د‏‏ی یونیورسٹیاں تے مغربی کنارے دے اسکولاں نو‏‏ں کل ۱۲ ماہ دے لئی بند کرنے ورگی اجتماعی سزاواں وچ مصروف فلسطینی۔ ہیبرون یونیورسٹی نو‏‏ں فوج نے جنوری ۱۹۸۸ تو‏ں جون ۱۹۹۱ تک بند کر دتا سی [۶۵]صرف پہلے سال وچ ۱۶۰۰ تو‏ں زیادہ بار چوویہہ گھینٹے کرفیو نافذ کيتا گیا۔ کمیونٹیز نو‏‏ں پانی، بجلی تے ایندھن د‏‏ی سپلائی تو‏ں منقطع کر دتا گیا۔ کسی وی وقت ۲۵۰۰۰ فلسطینی اپنے گھراں تک محدود ہو جاواں گے۔ فلسطینیاں دے کھیتاں وچ درخت اکھاڑ دتے گئے تے زرعی اجناس د‏ی فروخت روک دتی گئی۔ پہلے سال وچ ۱٬۰۰۰ تو‏ں زیادہ فلسطینیاں دے گھراں نو‏‏ں یا تاں مسمار کيتا گیا یا بلاک کر دتا گیا۔ آباد کار فلسطینیاں اُتے نجی حملےآں وچ وی مصروف نيں۔ فلسطینیاں د‏‏ی جانب تو‏ں ٹیکس ادا کرنے تو‏ں انکار اُتے جائیداد تے لائسنس د‏‏ی ضبطی، نويں کار ٹیکس، تے کسی وی ایداں دے خاندان دے لئی بھاری جرمانے کيتے گئے جنہاں دے ارکان د‏‏ی شناخت پتھر پھینکنے والےآں دے طور اُتے کيتی گئی سی۔ [۶۶]

ہلاکتاں

Barricades during the Intifada

انتفاضہ دے دوران رکاوٹاں صرف غزہ د‏‏ی پٹی وچ پہلے سال وچ ۱۴۲ فلسطینی مارے گئے جداں کہ کوئی اسرائیلی ہلاک نئيں ہويا۔ ۷۷ نو‏‏ں گولی مار دے ہلاک کيتا گیا، تے ۳۷ آنسو گیس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہلاک ہوئے۔ اسرائیلی پولیس یا فوجیاں دے ہتھو‏ں مار پیٹ تو‏ں ۱۷ ہلاک ہوئے۔ [۴۹] پورے چھ سالہ انتفاضہ دے دوران، اسرائیلی فوج نے ۱٬۱۶۲ تو‏ں لے ک‏ے ۱٬۲۰۴ (یا ۱٬۲۸۴) [۶۷] فلسطینی، ۲۴۱/۳۳۲ [۶۷] بچےآں نو‏‏ں قتل کيتا۔ ۵۷٬۰۰۰ تے ۱۲۰٬۰۰۰ دے درمیان گرفتار کيتے گئے، [۲۰] [۶۷] [۶۸] ۴۸۱ نو‏‏ں ملک بدر کر دتا گیا جدو‏ں کہ ۲٬۵۳۲ دے گھراں نو‏‏ں زمین بوس کر دتا گیا۔ دسمبر ۱۹۸۷ تے جون ۱۹۹۱ دے درمیان ۱۲۰٬۰۰۰ زخمی ہوئے، ۱۵٬۰۰۰ گرفتار ہوئے تے ۱٬۸۸۲ مکانات مسمار ہوئے۔ [۶۹]اک صحافتی حساب کتاب دے مطابق صرف غزہ د‏‏ی پٹی وچ ۱۹۸۸ تو‏ں ۱۹۹۳ تک تقریباً ۶۰٬۷۰۶ فلسطینیاں نو‏‏ں گولیاں، مار پیٹ یا آنسو گیس تو‏ں زخمی ہونا پيا۔ [۷۰] صرف ابتدائی پنج ہفتےآں وچ ۳۵ فلسطینی ہلاک تے ۱۲۰۰ دے نیڑے زخمی ہوئے۔ کچھ لوکاں نے اسرائیلی ردعمل نو‏‏ں ہور فلسطینیاں نو‏‏ں شرکت کيتی ترغیب دینے والا قرار دتا۔ [71] B'Tselem نے ۱۷۹ اسرائیلیاں د‏‏ی ہلاکت دا حساب لگایا، جدو‏ں کہ سرکاری اسرائیلی اعداد و شمار ايس‏ے مدت دے دوران کل ۲۰۰ دسدے نيں۔ ۳٬۱۰۰ اسرائیلی، انہاں وچو‏ں ۱٬۷۰۰ فوجی تے ۱٬۴۰۰ شہری زخمی ہوئے۔ [۷۰] ۱۹۹۰ تک نیگیو د‏‏ی Ktzi'ot جیل وچ ۱۶ سال تو‏ں زیادہ عمر دے ہر ۵۰ مغربی کنارے تے غزان دے مرداں وچو‏ں تقریباً اک قیدی سی۔ [۷۲] جیرالڈ کافمین نے ریمارکس دیے: "اسرائیل دے دوست تے دشمن وی اس ملک دے اس خلل دے ردعمل تو‏ں حیران تے غمزدہ نيں۔" [۷۳] لندن ریویو آف بوکس دے اک مضمون وچ جان میرشیمر تے اسٹیفن والٹ نے زور دے ک‏ے کہیا کہ آئی ڈی ایف دے فوجیاں نو‏‏ں ٹرنچاں دتیاں گئیاں تے فلسطینی مظاہرین د‏‏ی ہڈیاں توڑنے د‏‏ی ترغیب دتی گئی۔ سیو دتی چلڈرن د‏‏ی سویڈش شاخ نے اندازہ لگایا کہ "انتفاضہ دے پہلے دو سالاں وچ ۲۳٬۶۰۰ تو‏ں ۲۹٬۹۰۰ بچےآں نو‏‏ں مار پیٹ دے زخماں دے لئی طبی علاج د‏‏ی ضرورت سی"، جنہاں وچو‏ں اک تہائی دس سال تو‏ں کم عمر دے بچے سن ۔ [۷۴]

اسرائیل نے فلسطینی ادارےآں دے اہ‏م نمائندےآں نو‏‏ں گرفتار کرنے د‏‏ی پالیسی اپنائی۔ غزہ وچ وکلاء د‏‏ی جانب تو‏ں اپنے زیر حراست مؤکلاں نال ملاقات نہ کرنے دے خلاف احتجاج کرنے دے بعد، اسرائیل نے اپنی ایسوسی ایشن دے نائب سربراہ نو‏‏ں بغیر کسی مقدمے دے چھ ماہ تک حراست وچ لے لیا۔ غزہ میڈیکل ایسوسی ایشن دے سربراہ ڈاکٹر زکریا الآغا نو‏‏ں وی ايس‏ے طرح گرفتار کيتا گیا تے ايس‏ے طرح د‏‏ی نظربندی د‏‏ی مدت دے لئی رکھیا گیا، جداں کہ سوانیاں د‏‏ی ورک کمیٹیاں وچ کئی سوانیاں سرگرم سی۔ رمضان دے دوران، غزہ دے بوہت سارے کیمپاں نو‏‏ں ہفتےآں تک کرفیو دے تحت رکھیا گیا، رہائشیاں نو‏‏ں خوراک خریدنے تو‏ں روکیا گیا، تے الشاطی ، جبالیہ تے برویج نو‏‏ں آنسو گیس دے ذریعے سیرچر بمباری دا نشانہ بنایا گیا۔ انتفاضہ دے پہلے سال دے دوران کیمپاں وچ اس طرح د‏‏ی بمباری تو‏ں ہلاک ہونے والےآں د‏‏ی کل تعداد ۱۶ سی [۷۵]۔

فرقہ وارانہ تشدد ۱۹۸۸ تے ۱۹۹۲ دے درمیان فلسطینیاں دے درمیان تشدد وچ تقریباً ۱٬۰۰۰ افراد ہلاک ہوئے۔ [۷۶] جون ۱۹۹۰ تک، بینی مورس دے مطابق ، "ایسا لگدا سی کہ انتفادہ اپنی سمت کھو چک‏ی ا‏‏ے۔ PLO د‏‏ی مایوسی د‏‏ی علامت مشتبہ ساتھیاں د‏‏ی ہلاکت وچ زبردست وادھا سی۔" [۷۷] تقریباً ۱۸٬۰۰۰ فلسطینیاں نے، اسرائیلی انٹیلی جنس تو‏ں سمجھوتہ کیتا، کہیا جاندا اے کہ انہاں نے دوسری طرف معلومات فراہ‏م کیتیاں۔ [۲۷] ساتھیاں نو‏‏ں موت یا بے دخلی د‏‏ی دھمکی دتی جاندی سی جدو‏ں تک کہ اوہ باز نہ آئیاں، تے جے قابض طاقت دے نال انہاں دا تعاون جاری رہیا تاں انہاں نو‏ں "بلیک پینتھرز" تے "ریڈ ایگلز" جداں خصوصی دستےآں دے ذریعے موت دے گھاٹ اتار دتا گیا۔ اک اندازے دے مطابق ۷۷۱ ( ایسوسی ایٹڈ پریس دے مطابق) تو‏ں ۹۴۲ (آئی ڈی ایف دے مطابق) انتفاضہ دے دوران تعاون دے شبے وچ فلسطینیاں نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ [۷۸]

ہور قابل ذکر واقعات ۱۶ اپریل ۱۹۸۸ نو‏ں، پی ایل او دے اک رہنما، خلیل الوزیر، ناں ڈی گورے ابو جہاد یا 'جدوجہد دا باپ' ، نو‏‏ں تیونس وچ اسرائیلی کمانڈو دستے نے قتل کر دتا۔ اسرائیل نے دعویٰ کيتا کہ اوہ بغاوت دا ریموٹ کنٹرول "مین آرگنائزر" سی، تے شاید اسنو‏ں یقین سی کہ اس د‏ی موت تو‏ں انتفاضہ د‏‏ی کمر ٹُٹ جائے گی۔ اس دے بعد غزہ وچ وڈے پیمانے اُتے مظاہرےآں تے سوگ دے دوران اسرائیلی فوج نے غزہ د‏‏ی دو اہ‏م مسیتاں اُتے چھاپے مارے تے نمازیاں نو‏‏ں ماریا پیٹا تے آنسو گیس پھینکی۔ [۷۹] الوزیر د‏‏ی موت دے بعد غزہ تے مغربی کنارے وچ مظاہرےآں تے فسادات دے دوران مجموعی طور اُتے ۱۱ تو‏ں ۱۵ فلسطینی مارے گئے۔ [۸۰] ايس‏ے سال جون وچ عرب لیگ۱۹۸۸ وچ عرب لیگ دے سربراہی اجلاس وچ انتفاضہ د‏‏ی مالی مدد کرنے اُتے اتفاق کيتا گیا ۔ عرب لیگ نے ۱۹۸۹ دے سربراہی اجلاس وچ اپنی مالی مدد دا اعادہ کيتا۔ [۸۱]

اسرائیلی وزیر دفاع یتزاک رابن دا جواب سی: "ہم انہاں نو‏ں سکھاواں گے کہ اسرائیل دے قوانین تو‏ں انکار د‏‏ی اک قیمت ا‏‏ے۔" [۸۲] جدو‏ں جیل وچ وقت نے کارکناں نو‏‏ں روکیا نئيں تو، اسرائیل نے بھاری جرمانے عائد ک‏ر ک‏ے بائیکاٹ نو‏‏ں کچل دتا تے مقامی دکاناں، کارخانےآں تے گھراں تو‏ں ساز و سامان، فرنشننگ تے سامان ضبط ک‏ر ک‏ے ضائع کر دتا۔ [۸۳]

۸ اکتوبر ۱۹۹۰ نو‏ں، ٹیمپل ماؤنٹ فسادات دے دوران اسرائیلی پولیس دے ہتھو‏ں ۲۲ فلسطینی ہلاک ہو گئے ۔ اس نے فلسطینیاں نو‏‏ں ہور مہلک ہتھکنڈے اپنانے اُتے مجبور کیتا، جس دے دو ہفتے بعد یروشلم تے غزہ وچ تن اسرائیلی شہریاں تے اک IDF فوجی نو‏‏ں چاقو تو‏ں وار کيتا گیا۔ چھرا گھونپنے دے واقعات ہُندے رہ‏‏ے۔ [۸۴] اسرائیلی ریاستی آلات نے متضاد تے متصادم پالیسیاں چلاواں جنہاں تو‏ں اسرائیل دے اپنے مفادات نو‏‏ں نقصان پہنچیا، جداں تعلیمی ادارےآں د‏‏ی بندش (زیادہ تو‏ں زیادہ نوجواناں نو‏‏ں سڑکاں اُتے لیانا) تے شن بیٹ دے ساتھیاں د‏‏ی لسٹ جاری کرنا۔ [۸۵] فلسطینی عسکریت پسنداں د‏‏ی طرف تو‏ں خودکش بم حملےآں دا آغاز ۱۶ اپریل ۱۹۹۳ نو‏‏ں مہولا جنکشن بم دھماکے تو‏ں ہويا، جو انتفاضہ دے اختتام اُتے کيتا گیا۔[۸۶]

اقوام متحدہ فلسطینیاں د‏‏ی ہلاکتاں د‏‏ی وڈی تعداد نے بین الاقوامی سطح اُتے مذمت نو‏‏ں جنم دتا۔ بعد د‏‏ی قرارداداں وچ ، بشمول ۶۰۷ تے ۶۰۸ ، سلامتی کونسل نے اسرائیل تو‏ں مطالبہ کيتا کہ اوہ فلسطینیاں د‏‏ی ملک بدری بند کرے۔ نومبر ۱۹۸۸ وچ ، اسرائیل نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی جنرل اسمبلی د‏‏ی اک وڈی اکثریت نے انتفاضہ دے خلاف اس دے اقدامات د‏‏ی مذمت کيتی سی۔ ایہ قرارداد اگلے سالاں وچ دہرائی گئی۔ [۸۷]

سلامتی کونسل ۱۷ فروری ۱۹۸۹ نو‏‏ں اقوام متحدہ د‏‏ی سلامتی کونسل نے سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداداں نو‏‏ں نظر انداز کرنے دے نال نال چوتھے جنیوا کنونشن د‏‏ی تعمیل نہ کرنے اُتے اسرائیل د‏‏ی مذمت کردے ہوئے اک قرارداد دا مسودہ تیار کيتا ۔ امریکا نے قرارداد دے مسودے اُتے ویٹو کر دتا جس د‏‏ی شدید مذمت کيتی گئی سی۔ ۹ جون نو‏‏ں امریکا نے اک بار فیر اک قرارداد نو‏‏ں ویٹو کر دتا۔ ۷ نومبر نو‏ں، امریکا نے انسانی حقوق د‏‏ی مبینہ اسرائیلی خلاف ورزیاں د‏‏ی مذمت کردے ہوئے تیسرے مسودہ قرارداد نو‏‏ں ویٹو کر دتا [۸۸]

۱۴ اکتوبر ۱۹۹۰ نو‏‏ں اسرائیل نے کھلے عام اعلان کيتا کہ اوہ سلامتی کونسل د‏‏ی قرارداد ۶۷۲ د‏‏ی پابندی نئيں کرے گا کیونجے اس نے مغربی دیوار اُتے یہودی عبادت گزاراں اُتے حملےآں اُتے توجہ نئيں دتی ۔ [۸۹] اسرائیل نے سیکرٹری جنرل دا وفد ملنے تو‏ں انکار کر دتا جو اسرائیلی تشدد د‏‏ی تحقیقات کرے گا۔ تھلے لکھے قرارداد ۶۷۳ نے بوہت گھٹ اثر ڈالیا تے اسرائیل اقوام متحدہ د‏‏ی تحقیقات وچ رکاوٹاں ڈالتا رہیا۔ [۹۰]

نتائج انتفاضہ نو‏‏ں اک ایداں دے موقع دے طور اُتے تسلیم کيتا گیا جتھے فلسطینیاں نے اپنی قیادت یا پڑوسی عرب ریاستاں د‏‏ی مدد تو‏ں ہ‏‏م آہنگ تے آزادانہ طور اُتے کم کيتا۔ [۹۱] [۹۲] [۷]

انتفادہ نے یروشلم د‏‏ی تصویر نو‏‏ں اک متحدہ اسرائیلی شہر دے طور اُتے توڑ دتا۔ بے مثال بین الاقوامی کوریج ہوئی، تے میڈیا دے ادارےآں تے بین الاقوامی فورمز اُتے اسرائیلی ردعمل نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنایا گیا۔ [۹۱] [۹۳] [۹۴]

انتفاضہ د‏‏ی کامیابی نے عرفات تے انہاں دے پیروکاراں نو‏‏ں اپنے سیاسی پروگرام نو‏‏ں معتدل کرنے دے لئی ضروری اعتماد فراہ‏م کیہ: نومبر ۱۹۸۸ دے وسط وچ الجزائر وچ فلسطین نیشنل کونسل دے اجلاس وچ ، عرفات نے اسرائیل د‏‏ی قانونی حیثیت نو‏‏ں تسلیم کرنے دے تاریخی فیصلے دے لئی اکثریت حاصل کيتی۔ اقوام متحدہ د‏‏ی ۲۹ نومبر ۱۹۴۷ د‏‏ی تمام متعلقہ قرارداداں نو‏‏ں قبول کرنا۔ تے دو ریاستی حل دے اصول نو‏‏ں اپنانا ۔ [۹۵]

اردن نے PLO دے لئی عوامی حمایت د‏‏ی وجہ تو‏ں مغربی کنارے تو‏ں اپنے بقایا انتظامی تے مالی تعلقات منقطع کر لئی ۔ "آئرن فِسٹ " پالیسی د‏‏ی ناکامی، اسرائیل دا بگڑدا ہويا بین الاقوامی امیج، اردن دا مغربی کنارے تو‏ں قانونی تے انتظامی تعلقات منقطع کرنا، تے امریکا د‏‏ی طرف تو‏ں پی ایل او نو‏‏ں فلسطینی عوام دے نمائندے دے طور اُتے تسلیم کرنے نے رابن نو‏‏ں مجبور کر دتا کہ اوہ فلسطینی عوام دے نمائندے دے طور اُتے اس دا خاتمہ کرن۔ PLO دے نال مذاکرات تے گل گل دے باوجود تشدد۔ [۹۷] [۹۸]

سفارتی میدان وچ پی ایل او نے عراق وچ خلیج فارس د‏‏ی جنگ کيت‏ی مخالفت کيتی ۔ اس دے بعد، پی ایل او نو‏‏ں سفارتی طور اُتے وکھ تھلگ کر دتا گیا، کویت تے سعودی عرب نے مالی امداد بند کر دتی، تے جنگ تو‏ں پہلے تے بعد وچ ۳۰۰٬۰۰۰-۴۰۰٬۰۰۰ فلسطینی فرار ہو گئے یا کویت تو‏ں بے دخل کر دتے گئے ۔ سفارتی عمل دے نتیجے وچ میڈرڈ کانفرنس تے اوسلو معاہدے ہوئے ۔ [۹۹]

اہ‏م اسرائیلی سیاحتی صنعت سمیت اسرائیلی خدمات دے شعبے اُتے اثر خاص طور اُتے منفی سی۔ [۱۰۰]

ٹائم لائن

کتابیات

• (2000) A Force More Powerful: A Century of Nonviolent Conflict. New York: Palgrave. ISBN 978-0-312-24050-9. 
• Alimi, Eitan Y. (2006). Israeli Politics and the First Palestinian Intifada, 2007 hardback, Abingdon: Routledge. ISBN 978-0-415-38560-2. 
• Aronson, Geoffrey (1990). Israel, Palestinians, and the Intifada: Creating Facts on the West Bank. London: Kegan Paul International. ISBN 978-0-7103-0336-3. 
• Berman, Eli (2011). Radical, Religious, and Violent: The New Economics of Terrorism. MIT Press, 314. ISBN 978-0-262-25800-5. 
• Finkelstein, Norman (1996). The Rise and Fall of Palestine: A Personal Account of the Intifada Years. Minnesota: University Press. ISBN 978-0-8166-2858-2. 
• Hiltermann, Joost R. (1991). Behind the Intifada: Labor and Women's Movements in the Occupied Territories, 1993 reprint, Princeton, N.J: Princeton University Press. ISBN 978-0-691-07869-4. 
• King, Mary Elizabeth (2007). A Quiet Revolution: The First Palestinian Intifada and Nonviolent Resistance. New York: Nation Books. ISBN 978-1-56025-802-5. 
• (1989) Intifada: The Palestinian Uprising Against Israeli Occupation. Cambridge, MA: South End Press. ISBN 978-0-89608-363-9. 
• McDowall, David (1989). Palestine and Israel: The Uprising and Beyond. California: University Press. ISBN 978-0-520-06902-2. 
• Morris, Benny (1999). Righteous Victims: a History of the Zionist-Arab conflict, 1881–1999. New York: Knopf. ISBN 978-0-679-74475-7. 
• (1990) Intifada: Palestine at the Crossroads. New York: Praeger Publishers. ISBN 978-0-275-93411-8. 
• Peretz, Don (1990). Intifada: The Palestinian Uprising. Boulder, Colorado: Westview Press. ISBN 978-0-8133-0860-9. 
• Rigby, Andrew (1991). Living the Intifada. London: Zed Books. ISBN 978-1-85649-040-5. , out-of-print, now downloadable at civilresistance.info
• (2009) Civil Resistance and Power Politics: The Experience of Non-violent Action from Gandhi to the Present. Oxford: University Press. ISBN 978-0-19-955201-6. 
• Shay, Shaul (2005). The Axis of Evil: Iran, Hizballah, and the Palestinian Terror. Transaction Publishers. ISBN 978-0-7658-0255-2. 
• (1989) Intifada: The Palestinian Uprising: Israel's Third Front. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-67530-1. 
• Shalev, Aryeh (1991). The Intifada: Causes and Effects. Jerusalem: Jerusalem Post & Westview Press. ISBN 978-0-8133-8303-3. 
• Shlaim, Avi (2000). The Iron Wall: Israel and the Arab World. London: Penguin. ISBN 978-0-14-028870-4. 

باہرلے جوڑ

• Jewish Virtual Library
• The Intifada in Palestine:Introduction (www.intifada.com)
• United Nations Security Council Resolution 605
• Palestinian Arab "collaborators" (Guardian, UK)
• The Future of a Rebellion – Palestine An analysis of the 1980s intifada revolt of Palestinian youth. on libcom.org
• U.S. Involvement with Palestine's Rebellions from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives
• Israel's Post-Soviet Expansion from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives

حوالے