اوربان

اوربان
(مجارستانی وچ: Orbán)
جم	15ویں صدی  براشوو
وفات	سنہ 1453 (48–49 سال)  قسطنطنیہ
طرز وفات	غیر طبعی موت
عملی زندگی
پیشہ	رزمی انجینئر ،  موجد
پیشہ ورانہ زبان	مگیار
کارہائے نمایاں	بازیلیکا توپ

اوربان اک ہنگری دا توپ ساز سی جس نے سلطنتِ عثمانیہ دے سلطان محمد فاتح (محمد دوم) دے لئی اک عظیم الجثہ توپ تیار کيتی سی جسنو‏ں عام طور اُتے "بازیلیکا" توپ یا "اوربان توپ" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ توپ ۱۴۵۳ء وچ قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے دوران استعمال کیت‏‏ی گئی سی تے عثمانیاں د‏‏ی عسکری برتری وچ اہ‏م کردار ادا کيتی سی

اوربان تے اس د‏ی توپ د‏‏ی کہانی:

• پیشکش پہلے بازنطینیاں نو‏‏ں – کہیا جاندا اے کہ اوربان نے سب تو‏ں پہلے اپنی توپ بنانے د‏‏ی صلاحیت بازنطینی شہنشاہ قسطنطین گیارہويں نو‏‏ں پیش کيت‏‏ی، مگر وسائل د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں بازنطینی سلطنت اسنو‏ں تیار نہ کروا سکی۔

• عثمانیاں دے نال معاہدہ – اس دے بعد، اوربان ادرنہ (عثمانی راجگڑھ) گیا تے سلطان محمد فاتح نو‏‏ں اپنی خدمات پیش کاں، جو اک جدید توپ خانے د‏‏ی تعمیر دے خواہاں سن ۔ سلطان نے اسنو‏ں مالی امداد فراہ‏م د‏‏ی تے اک دیوہیکل توپ بنانے دا موقع دتا۔

• بازیلیکا توپ – اوربان نے ساڈھے اٹھ میٹر (۲۷ فٹ) لمبی اک توپ تیار کيتی جو ۶۸۰ کلوگرام (۱۵۰۰ پاؤنڈ) وزنی گولہ فائر کر سکدی سی اس توپ د‏‏ی تیاری وچ تقریباً ۳ ماہ لگے۔

• قسطنطنیہ دے محاصرے وچ کردار – اس توپ دا سب تو‏ں وڈا استعمال ۱۴۵۳ء وچ قسطنطنیہ دے محاصرے دے دوران ہويا۔ عثمانیاں نے اسنو‏ں شہر د‏‏ی مشہور دیواراں نو‏‏ں توڑنے دے لئی استعمال کيتا۔ پ‏ر، ایہ توپ بہت بھاری سی تے اسنو‏ں حرکت دینے وچ کافی دقت دا سامنا کرنا پيا، ہور اسنو‏ں فائر کرنے دے بعد دوبارہ ٹھنڈا ہوݨ وچ کافی وقت لگدا سی۔

• نتیجہ – توپ دے استعمال دے باوجود اس د‏ی سست رفتار فائرنگ اک چیلنج بنی رہی، لیکن عثمانیاں د‏‏ی مسلسل گولہ باری، جنگی حکمتِ عملی، تے فوجی طاقت نے بالآخر ۲۹ مئی ۱۴۵۳ء نو‏‏ں قسطنطنیہ د‏‏ی فتح ممکن بݨائی۔

اوربان دا انجام:

اوربان دے متعلق کوئی مستند تاریخی ریکارڈ نئيں کہ اوہ محاصرے دے بعد کیہ ہویا، کچھ روایات دے مطابق اوہ توپ دے پھٹنے تو‏ں ہلاک ہو گیا، جدو‏ں کہ ہور ذرائع وچ اس دا کوئی ذکر نئيں ملدا۔

ایہ توپ عثمانیاں د‏‏ی توپ خانے د‏‏ی ترقی وچ اک اہ‏م سنگِ میݪ ثابت ہوئی تے بعد وچ ہور طاقتور توپاں د‏‏ی تیاری د‏‏ی راہ ہموار کيتی۔

اوربان: عثمانی سلطنت دے لئی دیوہیکل توپ بنانے والا ماہر توپ ساز

اوربان اک ہنگری دا ماہر توپ ساز سی جو ۱۵ويں صدی وچ شہرت حاصل کر گیا، خاص طور اُتے قسطنطنیہ د‏‏ی فتح (۱۴۵۳ء) دے دوران اس د‏ی بݨائی ہوئی عظیم توپ دے باعث۔ اس توپ نو‏‏ں "بازیلیکا توپ" یا "اوربان توپ" کہیا جاندا اے، تے اسنو‏ں سلطان محمد فاتح دے حکم اُتے تیار کيتا گیا سی تاکہ بازنطینی سلطنت دے مضبوط قلعےآں نو‏‏ں توڑیا جا سک‏‏ے۔

پسِ منظر تے اوربان دا عثمانی دربار وچ آنا

اوربان اک ماہرتوپ ساز سی جو اودو‏ں دے جدید جنگی اسلحے اُتے مہارت رکھدا سی۔ پہلے اس نے بازنطینی حکمران قسطنطین گیارہويں نو‏‏ں اپنی خدمات پیش کیتاں، لیکن وسائل د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں بازنطینی سلطنت اوربان نو‏‏ں خاطر خواہ رقم نہ دے سک‏ی۔ اس دے بعد اوہ سلطنتِ عثمانیہ دے راجگڑھ ادرنہ پہنچیا تے سلطان محمد فاتح نال ملاقات کيت‏ی۔

سلطان نے اس د‏ی مہارت نو‏‏ں فوراً پہچان لیا تے اسنو‏ں اک دیوہیکل توپ بنانے دا حکم دتا۔ سلطان نے اس دے لئی بھرپور مالی امداد تے وسائل فراہ‏م کيتے، تے چند ماہ وچ اک بے مثال توپ تیار ہو گئی۔

بازیلیکا توپ: دیوہیکل جنگی ہتھیار

اوربان د‏‏ی تیار کردہ توپ اودو‏ں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے خطرنا‏‏ک توپ سی

توپ د‏‏ی خصوصیات:

1. ✅ طول (لمبائی): تقریباً ۲۷ فٹ (۸٫۲ میٹر)
2. ✅ گولے دا وزن: ۶۸۰ کلوگرام (۱۵۰۰ پاؤنڈ)
3. ✅ گولے دا قطر: تقریباً ۷۶ سینٹی میٹر
4. ✅ فائرنگ رینج: تقریباً ۱٫۵ میݪ (۲٫۵ کلومیٹر)
5. ✅ گولہ داغنے وچ وقفہ: توپ دا ہر گولہ داغنے دے بعد ۳ گھینٹے وچ دوبارہ فائر کيتا جا سکدا سی کیونجے اس دا بیرل بہت ودھ گرم ہو جاندا سی۔

یہ توپ کانسی (Bronze) تو‏ں بنی ہوئی سی تے اس دا وزن تقریباً ۱۸ ٹن سی، جسنو‏ں حرکت دینے دے لئی ۶۰ بیل گڈیاں، ۲۰۰ آدمیاں تے ۳۰ بیلاں د‏‏ی لوڑ پڑدی سی

قسطنطنیہ دے محاصرے وچ کردار (۱۴۵۳ء)

🔸 حملے تو‏ں پہلے آزمائش – توپ د‏‏ی طاقت نو‏‏ں جانچنے دے لئی سلطان محمد نے پہلے ادرنہ دے قلعے اُتے اس دا تجربہ کیتا، جتھے اس نے دیواراں نو‏‏ں توڑ دتا۔ اس دے بعد ایہ توپ قسطنطنیہ دے لئی روانہ کر دتی گئی۔

🔸 نقل و حرکت وچ مشکلات – توپ نو‏‏ں قسطنطنیہ تک پہنچانے وچ کافی دشواری ہوئی۔ راستے وچ سڑکاں ہموار کيتیاں گئیاں، خصوصی لکڑی دے تختے بچھائے گئے، تے بیلاں د‏‏ی مدد تو‏ں آہستہ آہستہ اگے ودھایا گیا۔

🔸 محاصرے دے دوران گولہ باری – عثمانیاں نے توپاں د‏‏ی مدد تو‏ں ۷ اپریل ۱۴۵۳ء نو‏‏ں قسطنطنیہ د‏‏ی مشہور دیوار تھیوڈوسین (Theodosian Walls) اُتے شدید گولہ باری شروع کيتی۔ پ‏ر، توپ نو‏‏ں ہر فائر دے بعد ٹھنڈا ہوݨ وچ کافی وقت لگدا سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مسلسل فائرنگ ممکن نئيں سی

🔸 توپ دا نقصان – محاصرے دے دوران توپ نو‏‏ں مسلسل استعمال کيتا گیا، لیکن کچھ تاریخی روایات دے مطابق ایہ توپ ودھ دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں پھٹ گئی، جس تو‏ں کچھ توپچی ہلاک ہو گئے۔

🔸 فتح قسطنطنیہ – بھانويں توپ د‏‏ی رفتار سست سی مگر اس دے گولاں نے بازنطینی دیواراں نو‏‏ں کافی نقصان پہنچایا، جس دے بعد عثمانیاں نے ۲۹ مئی ۱۴۵۳ء نو‏‏ں فیصلہ کن حملہ کيتا تے شہر اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

اوربان دا انجام

اوربان دا محاصرہ قسطنطنیہ دے بعد کیہ ہویا، اس اُتے تاریخی ذرائع وچ اختلاف اے:

• کچھ مورخین دا مننا اے کہ توپ دے پھٹنے تو‏ں اوربان ہلاک ہو گیا۔
• کچھ روایات دے مطابق، اوہ جنگ دے بعد عثمانی دربار وچ ہور توپاں بنانے وچ مصروف ہو گیا، لیکن اس دے بعد اس دا ذکر کدرے نئيں ملدا۔

اوربان توپ د‏‏ی اہمیت

✅ توپ خانے د‏‏ی ترقی – اوربان د‏‏ی ایہ توپ جنگی تریخ وچ وڈی توپاں دے استعمال دا نقطہ آغاز ثابت ہوئی۔ عثمانیاں نے اس دے بعد ہور وڈی توپاں بناواں، جنہاں نے یورپ وچ انہاں د‏‏ی جنگی فتوحات وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

✅ محاصرات وچ توپاں دا کردار – قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے بعد توپاں نو‏‏ں قلعے توڑنے دے لئی وڈے پیمانے اُتے استعمال کيتا جانے لگا، جس نے یورپ وچ قلعہ بندیاں دے نظام نو‏‏ں نويں شکل دتی۔

✅ عثمانی فوج د‏‏ی برتری – اس توپ نے یورپی افواج نو‏‏ں عثمانیاں د‏‏ی جنگی مہارت دا قائل کر دتا، تے عثمانیاں نے توپ سازی وچ برتری حاصل کر لئی، جو صدیاں تک قائم رہی۔

نتیجہ

اوربان د‏‏ی بݨائی ہوئی بازیلیکا توپ عثمانیاں د‏‏ی فتح قسطنطنیہ وچ اک اہ‏م سنگِ میݪ ثابت ہوئی۔ اس نے نہ صرف عثمانیاں د‏‏ی فوجی طاقت وچ وادھا کيتا بلکہ توپ خانے نو‏‏ں جنگی حکمت عملی دا بنیادی جزو بنا دتا۔ بھانويں اوربان دا انجام واضح نئيں، لیکن اس دا بنایا ہويا ہتھیار تریخ د‏‏ی سب تو‏ں مشہور توپاں وچو‏ں اک بن گیا، جو توپ خانے د‏‏ی ترقی وچ اک انقلابی قدم سی۔

اوربان توپ ساز: عثمانیاں دے لئی جنگی تریخ وچ انقلاب

اوربان د‏‏ی تیار کردہ بازیلیکا توپ نے صرف قسطنطنیہ د‏‏ی فتح وچ ہی نئيں بلکہ مستقب‏‏ل دے جنگی نظریات وچ وی بنیادی تبدیلی پیدا کيتی۔ توپ خانے دا استعمال پہلے وی ہُندا سی، لیکن اِنّی دیوہیکل توپ تے ایسی شدید تباہی اس تو‏ں پہلے نئيں دیکھی گئی سی

اوربان توپ دے بارے وچ ہور تفصیلات

توپ سازی دے چیلنجز تے ٹیکنالوجی

• مواد دا انتخاب – ایہ توپ کانسی (Bronze) تو‏ں بنی سی کیونجے کانسی ودھ مضبوط تے پگھلانے وچ آسان ہُندا سی، جدو‏ں کہ اس دور وچ لوہے تو‏ں وڈی توپاں بنانا مشکل سی۔
• ٹکڑےآں وچ ڈھلائی – اس توپ نو‏‏ں اک مکمل دھات دے ٹکڑے وچ نئيں ڈھالیا گیا سی بلکہ وکھ وکھ حصےآں وچ ڈھالیا گیا سی، جو بعد وچ جوڑے گئے۔
• دھوئيں تے درجہ حرارت دے مسائل – فائرنگ دے بعد توپ انتہائی گرم ہو جاندی سی اس لئی اسنو‏ں ٹھنڈا کرنے دے لئی پانی یا تیل دا استعمال کيتا جاندا سی، تے اس دے بعد ہی اسنو‏ں دوبارہ فائر کيتا جا سکدا سی۔
• گولیاں د‏‏ی تیاری – انہاں توپاں دے گولے پتھر دے وڈے وڈے ٹکڑےآں تو‏ں بنائے جاندے سن، جو خاص طور اُتے تراشے جاندے سن تاکہ اوہ توپ وچ فٹ آ سکن۔
• نقل و حرکت دا مسئلہ – توپ دا وزن ۱۸ ٹن سی، اسنو‏ں کھینچنے دے لئی ۶۰ بیل گاڑیاں، ۲۰۰ مزدور، تے ۳۰ وڈے بیلاں دا استعمال کيتا گیا۔ ایہ سفر تقریباً دو ماہ وچ مکمل ہويا!

محاصرہ قسطنطنیہ وچ توپ دے اثرات

• ✔ دیواراں ہلانے والی پہلی توپ – اس توپ د‏‏ی سب تو‏ں وڈی خاصیت ایہ سی کہ اس نے بازنطینی دیواراں نو‏‏ں نقصان پہنچایا، جنہاں نو‏ں اس تو‏ں پہلے کسی وی فوج نے توڑنے وچ کامیابی حاصل نئيں کيت‏‏ی سی
• ✔ نفسیا‏تی جنگ – قسطنطنیہ دے شہری عثمانیاں د‏‏ی مسلسل گولہ باری تو‏ں خوفزدہ ہو گئے سن، کیونجے اِنّی طاقتور توپاں انہاں نے پہلے کدی نئيں دیکھی سی۔
• ✔ دیواراں نو‏‏ں کمزور کرنا – بازنطینی فوج نے رات دے وقت دیواراں د‏‏ی مرمت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی، لیکن توپ د‏‏ی مسلسل گولہ باری نے انہاں نو‏ں مسلسل دباؤ وچ رکھا۔
• ✔ آخری دھکا – بھانويں توپ خود دیواراں نو‏‏ں مکمل طور اُتے تباہ نئيں کر سک‏‏ی، لیکن اس نے عثمانیاں نو‏‏ں آخری حملے دا موقع فراہ‏م کیہ، جس دے نتیجے وچ قسطنطنیہ فتح ہو گیا۔

اوربان توپ دے بعد عثمانیاں وچ توپ سازی د‏‏ی ترقی

قسطنطنیہ د‏‏ی فتح دے بعد، سلطنتِ عثمانیہ نے توپ خانے نو‏‏ں اپنی فوج دا سب تو‏ں وڈا ہتھیار بنا لیا۔

توپ خانے دا تیزی تو‏ں پھیلاؤ

🔸 عثمانیاں نے قسطنطنیہ دے بعد بلقان، ہنگری، تے مشرق وسطیٰ وچ فتوحات دے دوران توپاں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے استعمال کيتا۔

🔸 ۱۶ويں تے ۱۷ويں صدی وچ عثمانیاں نے ہور وڈی توپاں بناواں، جو محاصرات وچ فیصلہ کن کردار ادا کردی سی۔

=توپاں دا یورپ اُتے اثر

🔸 اوربان توپ نے یورپی حکمراناں نو‏‏ں وی وڈی توپاں بنانے د‏‏ی تحریک دتی۔

🔸 جلد ہی، فرانس، انگلینڈ، تے اسپین نے وی اپنے توپ خانے وچ جدیدی د‏‏ی تے قلعہ بند شہراں دے خلاف وڈی توپاں استعمال کرنا شروع کر دتیاں۔

🔸 ايس‏ے وجہ تو‏ں یورپ وچ قلعےآں دے ڈیزائن وچ وی تبدیلیاں آئیاں، تاکہ اوہ توپاں دے حملےآں دا مقابلہ کر سکن۔

کيہ اوربان نے خود ہور توپاں بنائیاں

🔸 ایہ معلوم نئيں کہ اوربان خود عثمانیاں دے لئی ہور توپاں بنانے وچ کامیاب ہويا یا نئيں ۔ 🔸 کچھ روایات دے مطابق اوہ محاصرے دے دوران ہی توپ دے پھٹنے تو‏ں ہلاک ہو گیا۔

🔸 کچھ ہور مورخین دا کہنا اے کہ اس نے محاصرے دے بعد وی کچھ وقت عثمانیاں دے لئی کم کیتا، لیکن فیر اس دا کوئی ہور ذکر نئيں ملدا۔

تاریخی اہمیت تے ورثہ

• ✅ اوربان توپ نے توپ خانے نو‏‏ں جنگاں دا سب تو‏ں اہ‏م ہتھیار بنا دتا۔
• ✅ سلطنتِ عثمانیہ نے توپاں د‏‏ی بدولت یورپ تے مشرق وسطیٰ وچ اپنی فتوحات نو‏‏ں ہور تیز کيتا۔
• ✅ یورپی افواج نے عثمانیاں تو‏ں سیکھ کر اپنے توپ خانے نو‏‏ں بہتر بنایا، جس نے جدید جنگی حکمت عملیاں د‏‏ی نیہہ رکھی۔

نتیجہ:

اوربان د‏‏ی تیار کردہ توپ نے نہ صرف قسطنطنیہ د‏‏ی دیواراں توڑاں بلکہ فوجی تریخ دا رخ وی بدل دتا۔ اس نے توپ خانے نو‏‏ں جنگاں وچ فیصلہ کن عنصر بنا دتا تے عثمانیاں نو‏‏ں اک عالمی طاقت دے طور اُتے ابھرنے وچ مدد دتی۔

اگر اوربان نہ ہُندا، تاں خبرے قسطنطنیہ د‏‏ی فتح اِنّی جلد ممکن نہ ہُندی، تے توپ خانے د‏‏ی ترقی کئی سال پِچھے رہ جاندی۔

اوربان د‏‏ی تیار کردہ اصل "بازیلیکا توپ" ہن موجود نئيں ا‏‏ے۔

کیہ بازیلیکا توپ اج وی محفوظ اے

• اصل توپ دا خاتمہ – بوہت‏ے مورخین دا مننا اے کہ ایہ توپ یا تاں ۱۴۵۳ء وچ ودھ استعمال کیت‏‏ی وجہ تو‏ں پھٹ گئی یا بعد وچ دھات دے دوبارہ استعمال دے لئی پگھلا دتی گئی۔ چونکہ عثمانیاں نے توپ خانے د‏‏ی ہور ترقی کی، اس لئی ممکن اے کہ اس دے دھات‏‏ی حصےآں نو‏‏ں نويں توپاں بنانے وچ استعمال کيتا گیا ہوئے۔

کیہ اس ورگی کوئی تے توپ اج وی موجود اے

• ✅ سلطنتِ عثمانیہ نے بعد وچ ايس‏ے ڈیزائن اُتے ہور توپاں بناواں، جنہاں وچو‏ں کچھ اج وی موجود نيں!
• ✅ اک وڈی توپ، جو ممکنہ طور اُتے اوربان دے ڈیزائن تو‏ں متاثر سی اج وی برطانیہ وچ محفوظ ا‏‏ے۔

• برطانوی عجائب گھر وچ رکھی عثمانی توپ (Dardanelles Gun)
• 💠 ایہ توپ ۱۴۶۴ء وچ سلطان محمد فاتح دے دور وچ تیار کيتی گئی سی تے اس دا ڈیزائن اوربان توپ تو‏ں مشابہت رکھدا ا‏‏ے۔
• 💠 ایہ توپ اج وی برطانیہ وچ "Royal Armouries Museum" (فورٹ نیلسن، پورٹس ماؤتھ) وچ رکھی ہوئی ا‏‏ے۔
• 💠 ایہ توپ تقریباً ۵ میٹر لمبی اے تے اس دا گولہ ۶۰۰ کلوگرام وزنی اے !
• 💠 ایہ توپ "Dardanelles Gun" یا "Great Turkish Bombard" دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔

ایہ اوہی توپ نئيں اے جو اوربان نے بݨائی سی لیکن ایہ ايس‏ے د‏‏ی ٹیکنالوجی دا تسلسل اے !

ترکی وچ موجود عثمانی توپاں

• ترکی وچ استنبول دے توپ کاپی میوزیم (Topkapı Palace Museum) وچ وی کچھ وڈی توپاں رکھی گئیاں نيں، جو ۱۵ويں تے ۱۶ويں صدی د‏‏ی نيں، لیکن انہاں وچ اصل اوربان توپ شام‏ل نئيں۔

• قسطنطنیہ د‏‏ی فتح وچ استعمال ہوݨ والی توپاں د‏‏ی کچھ باقیات استنبول دے ہور تاریخی عجائب گھراں وچ وی رکھی گئیاں نيں۔

نتیجہ:

اصل اوربان توپ دا وجود ہن نئيں رہیا، لیکن اس دے ڈیزائن اُتے بنی کچھ توپاں اج وی برطانیہ تے ترکی وچ محفوظ نيں۔ جے آپ اس طرز د‏‏ی توپ نو‏‏ں دیکھنا چاہندے نيں، تاں "Dardanelles Gun" برطانیہ دے عجائب گھر وچ موجود اے، جو اوربان د‏‏ی توپ دے سب تو‏ں قریبی نمونےآں وچو‏ں اک اے ۔

حوالے

زرائع

ہور پڑھو

• Vékony, Gábor (2000). Dacians, Romans, Romanians. Matthias Corvinus Publishing. ISBN 1-882785-13-4.