اولو الامر

فائل:آیه اولی الامر.jpg

آیہ اولی الامر؛ سورہ نساء آیت نمبر 59

اوُلو الْاَمر قرآنی اصطلاح وچ انہاں شخصیتاں نو‏‏ں کہیا جاندا اے جنہاں د‏‏ی اطاعت کرنا واجب ا‏‏ے۔ ایہ لفظ سورہ نساء د‏‏ی آیت نمبر 59 وچ آیا اے جو آیہ اولو الامر دے ناں تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ اولو الامر د‏‏ی عصمت تے مصادیق دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا ا‏‏ے۔ عموما کلامی تے تفسیری کتاباں وچ انہاں موضوعات تو‏ں بحث کيتی جاندی ا‏‏ے۔ شیعاں دے مطابق آیہ اولو الامر، اولو الامر دے معصوم ہونے اُتے دلالت کردی اے تے انہاں دے مطابق اولو الامر تو‏ں مراد شیعاں دے بارہ امام نيں۔ اہل سنت دے اکثر علماء اس گل دے قائل نيں کہ مذکورہ آیت تو‏ں اولو الامر دا معصوم ہونا ثابت نئيں ہُندا۔ اہل سنت دے نزدیک خلفاء راشدین، ہر دور دے صاحبان اقتدار خواہ عادل ہاں یا ظالم تے اجماع اولوالامر دے مصادیق وچو‏ں نيں۔

آیہ اولو الامر

"اولو الامر" دا لفظ جس دے معنی صاحبان امر دے نيں، سورہ نساء د‏‏ی آیت نمبر 59 تو‏ں ماخوذ اے جس وچ ارشاد رب العزت ہو رہیا اے: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکمْ(ترجمہ: اے ایمان والو اللہ د‏‏ی اطاعت کرو رسول تے صاحبانِ امر د‏‏ی اطاعت کرو جو تسيں ہی وچو‏ں نيں۔) شیعہ متکلمین اس آیت تو‏ں "اولو الامر" د‏‏ی عصمت ثابت کردے نيں۔ اس دے علاوہ اولو الامر دے مصادیق نو‏‏ں معین کرنے دے سلسلے وچ وارد ہونے والی احادیث جنہاں وچ ائمہ معصومین نو‏‏ں اولو الامر دا مصداق قرار دتا گیا اے، وی اس مطلب اُتے دلالت کردیاں نيں۔

عصمت اولو الامر

شیعہ اولو الامر د‏‏ی عصمت اُتے آیہ اولو الامر دے ذریعے استدلال کردے نيں جس دا مبناء ایہ اے کہ مذکورہ آیت وچ خدا وند عالم نے بغیر کسی قید و شرط دے اولو الامر د‏‏ی اطاعت دا حکم دتا ا‏‏ے۔ اپنے مدعا اُتے انہاں د‏‏ی دلیل اک تاں مذکورہ آیت دا اطلاق اے یعنی اس آیت وچ اطاعت کرنے دا حکم دینے دے بعد کوئی استثناء وغیرہ نئيں آیا تے دوسری طرف تو‏ں اطاعت دا ایہ حکم وی پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اطاعت دے حکم دے نال آیا ا‏‏ے۔ انہاں دو گلاں دا نتیجہ ایہ نکلدا اے کہ جس طرح پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بغیر کسی قید و شرط دے اطاعت کرنی چاہیدا ايس‏ے طرح اولو الامر د‏‏ی اطاعت وی بغیر کسی قید و شرط دے واجب ا‏‏ے۔
پس مذکورہ مبنا تے استدلال دے مطابق اس آیت تو‏ں ایہ گل سمجھ وچ آندی اے کہ اولو الامر د‏‏ی اطاعت بغیر کسی قید و شرط دے واجب ا‏‏ے۔ ہن جے اولو الامر معصوم نہ ہو تے اوہ کسی حرام دے مرتکب ہونے دا حکم دے تاں اس صورت وچ تعارض پیش آندا اے اک طرف بحکم خدا اولو الامر د‏‏ی اطاعت واجب پس اس کم دا انجام دینا واجب جدو‏ں کہ دوسری طرف ایہ کم حرام اے تے حرام تو‏ں بچنا وی واجب ا‏‏ے۔ پس اولو الامر دا معصوم ہونا ضروری ا‏‏ے۔
اہل سنت عالم دین فخر رازی وی ايس‏ے نظریے دے قائل نيں؛ لیکن اہل سنت دے دوسرے علماء دا نظریہ کچھ تے ا‏‏ے۔ اوہ کہندے نيں کہ مذکورہ آیت دے تھلے اختلاف نظر پیدا ہونے د‏‏ی صورت وچ خدا تے پیغمبرؐ د‏‏ی طرف رجوع کرنے دا حکم دتا گیا اے جو اس گل د‏‏ی دلیل اے کہ اولو الامر د‏‏ی اطاعت مطلقا تے بغیر کسی قید و شرط دے واجب نئيں بلکہ انہاں د‏‏ی اطاعت صرف اس صورت وچ واجب اے کہ انہاں دا حکم شریعت دے مسلمہ احکا‏م دا مخالف نہ ہو پس جے کسی مورد وچ اوہ کسی فعل حرام دے مرتکب ہونے دا حکم دے تاں انہاں د‏‏ی اطاعت واجب نئيں ا‏‏ے۔ جدو‏ں ایسا اے تاں ایہ آیت، اولو الامر د‏‏ی عصمت اُتے دلیل واقع نئيں ہو سکدی ا‏‏ے۔
اس دے مقابلے وچ شیعاں دا عقیدہ اے کہ مذکورہ آیت وچ اولو الامر د‏‏ی اطاعت دا جو حکم آیا اے اوہ استثناء پذیر نئيں تے عرفا اس آیت تو‏ں ایہی سمجھ وچ آندا اے کہ انہاں د‏‏ی اطاعت مطلقا تے بغیر کسی قید و شرط دے واجب اے جس دا لازمہ اولو الامر دا معصوم ہونا اے ورنہ تعارض پیش آندا ا‏‏ے۔

مصداق اولو الامر

اولو الامر دے مصادیق دے بارے وچ شیعہ سنی تفاسیر وچ بحث ہوئی ا‏‏ے۔ اس حوالے تو‏ں شیعہ تے اہل سنت دے درمیان اختلاف نظر پایا جاندا ا‏‏ے۔ حدیث جابر جو کہ شیعہ حدیثی منابع من جملہ کفایۃ الاثر تے کمال الدین وچ آئی اے، دے مطابق اولو الامر تو‏ں مراد ائمہ معصومین نيں۔ شیعہ اپنے مدعا نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اس دے علاوہ وی مختلف احادیث جداں حدیث سفینہ تے حدیث ثَقَلَین تو‏ں وی استناد کردے نيں۔ علامہ حلی فرماندے نيں کہ اس مطلب اُتے شیعہ تے اہل سنت راویاں تو‏ں متواتر احادیث نقل ہوئیاں نيں۔
اہل سنت علماء اس نظریے نو‏‏ں قبول نئيں کردے تے اس حوالے تو‏ں انہاں دے درمیان مختلف نظریات پائے جاندے نيں۔ بعض کہندے نيں کہ اولو الامر تو‏ں مراد خلفاء راشدین نيں، بعض اس تو‏ں مراد علماء دین لیندے نيں تاں بعض دے نزدیک اس تو‏ں مراد جنگاں دے سپہ سالار نيں۔ زمخشری لکھدے نيں اولو الامر تو‏ں مراد ہر عادل حکمران اے جو شریعت دے مطابق حکومت کردا اے جداں خلفاء راشدین تے انہاں دے نقش قدم اُتے چلنے والے حکمران۔
فخرالدین چونکہ اس حوالے تو‏ں اہل سنت دے خلاف شیعاں د‏‏ی طرح اولو الامر دے معصوم ہونے دا قائل اے، اجماع نو‏‏ں اولو الامر دا مصداق قرار دیندے نيں۔ اپنے مدعا اُتے اوہ ایويں استدلال کردے نيں: یا تمام امت معصوم نيں یا امت وچو‏ں بعض افراد، تے چونکہ معصوم نو‏‏ں پہچاننا ممکن نئيں اے لذا بعض افراد نو‏‏ں معصوم قرار نئيں دے سکدے پس پوری امت نو‏‏ں معصوم قرار دینا چاہیدا پس جتھے جہاں وی امت کسی مسئلے وچ اجماع کرن تاں امت دا ایہ اجماع معصوم ہوئے گا۔ اجماع تو‏ں انہاں د‏‏ی مراد اہل حل و عقد، یعنی مسلما‏ن علماء دا اجماع ا‏‏ے۔