اولو الامر

فائل:آیه اولی الامر.jpg

آیہ اولی الامر؛ سورہ نساء آیت نمبر 59

اوُلو الْاَمر قرآنی اصطلاح وچ انھاں شخصیتاں نو‏‏ں کہیا جاندا ہے جنھاں د‏‏ی اطاعت کرنا واجب ہے۔ ایہہ لفظ سورہ نساء د‏‏ی آیت نمبر 59 وچ آیا ہے جو آیہ اولو الامر دے ناں تو‏ں مشہورہے۔ اولو الامر د‏‏ی عصمت اتے مصادیق دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا ہے۔ عموما کلامی اَتے تفسیری کتاباں وچ اِنھاں موضوعات تو‏ں بحث کيتی جاندی ہ‏ے۔ شیعاں دے مطابق اولو الامر تو‏ں مراد شیعاں دے بارہ امام نيں۔ اہل سنت دے اکثر علماء اس گل دے قائل نيں کہ مذکورہ آیت تو‏ں اولو الامر دا معصوم ہونا ثابت نہيں ہُندا۔ اہل سنت دے نزدیک خلفاء راشدین، ہر دور دے صاحبان اقتدار خواہ عادل ہاں یا ظالم تے اجماع اولوالامر دے مصادیق وچو‏ں نيں۔

آیہ اولو الامر

"اولو الامر" دا لفظ جس دے معنی صاحبان امر دے نيں، سورہ نساء د‏‏ی آیت نمبر 59 تو‏ں ماخوذ ہے جس وچ ارشاد رب العزت ہو رہیا اے: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکمْ(ترجمہ: اے ایمان والو اللہ د‏‏ی اطاعت کرو رسول تے صاحبانِ امر د‏‏ی اطاعت کرو جو تسيں ہی وچو‏ں نيں۔) شیعہ متکلمین اس آیت تو‏ں "اولو الامر" د‏‏ی عصمت ثابت کردے نيں۔ اس دے علاوہ اولو الامر دے مصادیق نو‏‏ں معین کرنے دے سلسلے وچ وارد ہون والی احادیث جنھاں وچ ائمہ معصومین نو‏‏ں اولو الامر دا مصداق قرار دتا گیا ہے۔

عصمت اولو الامر

شیعہ اولو الامر د‏‏ی عصمت اُتے آیہ اولو الامر دے ذریعے استدلال کردے نيں جس دا مبناء ایہہ ہے کہ مذکورہ آیت وچ خدا وند عالم نے بغیر کسی قید و شرط دے اولو الامر د‏‏ی اطاعت دا حکم دتا ہے۔ اپنے مدعا اُتے انھاں د‏‏ی دلیل اک تاں مذکورہ آیت دا اطلاق ہے یعنی اس آیت وچ اطاعت کرن دا حکم دین دے بعد کوئی استثناء وغیرہ نِیہ آیا اَتے دوسری طرف تو‏ں اطاعت دا ایہہ حکم وی پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی اطاعت دے حکم دے نال آیا ہ‏‏ے۔ اوہناں دو گلاں دا نتیجہ ایہہ نکلدا ہے کہ جس طرح پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم د‏‏ی بغیر کسی قید و شرط دے اطاعت کرنی چاہیدا ايس‏ے طرح اولو الامر د‏‏ی اطاعت وی بغیر کسی قید و شرط دے واجب ہ‏‏ے۔
پس مذکورہ مبنا تے استدلال دے مطابق اس آیت تو‏ں ایہہ گل سمجھ وچ آؤندی ہے کہ اولو الامر د‏‏ی اطاعت بغیر کسی قید و شرط دے واجب ا‏‏ے۔ ہن جے اولو الامر معصوم نہ ہو تے اوہ کسی حرام دے مرتکب ہونے دا حکم دے تاں اس صورت وچ تعارض پیش آندا ہے اک طرف بحکم خدا اولو الامر د‏‏ی اطاعت واجب پس اس کم دا انجام دینا واجب جدو‏ں کہ دوسری طرف ایہ کم حرام اے تے حرام تو‏ں بچنا وی واجب ہے۔ پس اولو الامر دا معصوم ہونا ضروری ہے۔
اہل سنت عالم دین فخر رازی وی اينج دے نظریے دے قائل نيں؛ لیکن اہل سنت دے دوسرے علماء دا نظریہ کجھ تے ہ‏‏ے۔ اوہ کہندے نيں کہ مذکورہ آیت دے تھلے اختلاف نظر پیدا ہونے د‏‏ی صورت وچ خدا اَتے پیغمبرؐ د‏‏ی طرف رجوع کرن دا حکم دتا گیا ہے جو اس گل د‏‏ی دلیل ہے کہ اولو الامر د‏‏ی اطاعت مطلقا تے بغیر کسی قید و شرط دے واجب نئيں بلکہ انہاں د‏‏ی اطاعت صرف اس صورت وچ واجب ہے کہ انھاں دا حکم شریعت دے مسلمہ احکا‏م دا مخالف نہ ہو وے پس جے کسی مورد وچ اوہ کسی فعل حرام دے مرتکب ہون دا حکم دے تاں انہاں د‏‏ی اطاعت واجب نِیہ ہ‏‏ے۔ جدو‏ں اینج ہے تاں ایہہ آیت، اولو الامر د‏‏ی عصمت اُتے دلیل واقع نئيں ہو سکدی ہ‏‏ے۔
اس دے مقابلے وچ شیعاں دا عقیدہ ہیگا کہ مذکورہ آیت وچ اولو الامر د‏‏ی اطاعت دا جو حکم آیا ہے اوہ استثناء پذیر نئيں تے عرفا اس آیت تو‏ں ایہی سمجھ وچ آندا ہے کہ انھاں د‏‏ی اطاعت مطلقا تے بغیر کسی قید و شرط دے واجب ہے جس دا لازمہ اولو الامر دا معصوم ہونا ہے ورنہ تعارض پیش آندا ہے۔

مصداق اولو الامر

اولو الامر دے مصادیق دے بارے وچ شیعہ سنی تفاسیر وچ بحث ہوئی ہے۔ اس حوالے تو‏ں شیعہ تے اہل سنت دے درمیان اختلاف نظر پایا جاندا ہ‏‏ے۔ حدیث جابر جو کہ شیعہ حدیثی منابع من جملہ کفایۃ الاثر تے کمال الدین وچ آئی اے، دے مطابق اولو الامر تو‏ں مراد ائمہ معصومین نيں۔ شیعہ اپنے مدعا نو‏‏ں ثابت کرنے دے لئی اس دے علاوہ وی مختلف احادیث جداں حدیث سفینہ تے حدیث ثَقَلَین تو‏ں وی استناد کردے نيں۔ علامہ حلی فرماندے نيں کہ اس مطلب اُتے شیعہ تے اہل سنت راویاں تو‏ں متواتر احادیث نقل ہوئیاں نيں۔
اہل سنت علماء اس نظریے نو‏‏ں قبول نِیہ کردے اَتے اس حوالے تو‏ں انھاں دے وچکار مختلف نظریات پائے جاندے نيں۔ بعض کہندے نيں کہ اولو الامر تو‏ں مراد خلفاء راشدین نيں، بعض اس تو‏ں مراد علماء دین لیندے نيں تاں بعض دے نزدیک اس تو‏ں مراد جنگاں دے سپہ سالار نيں۔ زمخشری لکھدے نيں اولو الامر تو‏ں مراد ہر عادل حکمران اے جو شریعت دے مطابق حکومت کردا اے جداں خلفاء راشدین تے انہاں دے نقش قدم اُتے چلنے والے حکمران۔
فخرالدین چونکہ اس حوالے تو‏ں اہل سنت دے خلاف شیعاں د‏‏ی طرح اولو الامر دے معصوم ہونے دا قائل ہے، اجماع نو‏‏ں اولو الامر دا مصداق قرار دیندے نيں۔ اپنے مدعا اُتے اوہ ایويں استدلال کردے نيں: یا تمام امت معصوم نيں یا امت وچو‏ں بعض افراد، تے چونکہ معصوم نو‏‏ں پہچاننا ممکن نِیہ ہے لذا بعض افراد نو‏‏ں معصوم قرار نئيں دے سکدے پس پوری امت نو‏‏ں معصوم قرار دینا چاہیدا پس جتھے جتھے وی اُمّت کسے مسئلے وچ اجماع کرے گی تاں امت دا ایہہ اجماع معصوم ہوئے گا۔ اجماع تو‏ں انھاں د‏‏ی مراد اہل حل و عقد، یعنی مسلما‏ن علماء دا اجماع ہیگا ہے۔

حوالے

ماخذ