اولو الامر
اوُلو الْاَمر قرآنی اصطلاح وچ انہاں شخصیتاں نوں کہیا جاندا اے جنہاں دی اطاعت کرنا واجب اے۔ ایہ لفظ سورہ نساء دی آیت نمبر 59 وچ آیا اے جو آیہ اولو الامر دے ناں توں مشہور اے۔ اولو الامر دی عصمت تے مصادیق دے بارے وچ اختلاف پایا جاندا اے۔ عموما کلامی تے تفسیری کتاباں وچ انہاں موضوعات توں بحث کيتی جاندی اے۔ شیعاں دے مطابق آیہ اولو الامر، اولو الامر دے معصوم ہونے اُتے دلالت کردی اے تے انہاں دے مطابق اولو الامر توں مراد شیعاں دے بارہ امام نيں۔ اہل سنت دے اکثر علماء اس گل دے قائل نيں کہ مذکورہ آیت توں اولو الامر دا معصوم ہونا ثابت نئيں ہُندا۔ اہل سنت دے نزدیک خلفاء راشدین، ہر دور دے صاحبان اقتدار خواہ عادل ہاں یا ظالم تے اجماع اولوالامر دے مصادیق وچوں نيں۔
آیہ اولو الامر
[سودھو]"اولو الامر" دا لفظ جس دے معنی صاحبان امر دے نيں، سورہ نساء دی آیت نمبر 59 توں ماخوذ اے جس وچ ارشاد رب العزت ہو رہیا اے: "یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُواْ أَطِیعُواْ اللّهَ وَأَطِیعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِی الأَمْرِ مِنکمْ(ترجمہ: اے ایمان والو اللہ دی اطاعت کرو رسول تے صاحبانِ امر دی اطاعت کرو جو تسيں ہی وچوں نيں۔) شیعہ متکلمین اس آیت توں "اولو الامر" دی عصمت ثابت کردے نيں۔[۱] اس دے علاوہ اولو الامر دے مصادیق نوں معین کرنے دے سلسلے وچ وارد ہونے والی احادیث جنہاں وچ ائمہ معصومین نوں اولو الامر دا مصداق قرار دتا گیا اے، وی اس مطلب اُتے دلالت کردیاں نيں۔[۲]
عصمت اولو الامر
[سودھو]شیعہ اولو الامر دی عصمت اُتے آیہ اولو الامر دے ذریعے استدلال کردے نيں جس دا مبناء ایہ اے کہ مذکورہ آیت وچ خدا وند عالم نے بغیر کسی قید و شرط دے اولو الامر دی اطاعت دا حکم دتا اے۔[۳] اپنے مدعا اُتے انہاں دی دلیل اک تاں مذکورہ آیت دا اطلاق اے یعنی اس آیت وچ اطاعت کرنے دا حکم دینے دے بعد کوئی استثناء وغیرہ نئيں آیا تے دوسری طرف توں اطاعت دا ایہ حکم وی پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی اطاعت دے حکم دے نال آیا اے۔ انہاں دو گلاں دا نتیجہ ایہ نکلدا اے کہ جس طرح پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی بغیر کسی قید و شرط دے اطاعت کرنی چاہیدا ايسے طرح اولو الامر دی اطاعت وی بغیر کسی قید و شرط دے واجب اے۔[۴]
پس مذکورہ مبنا تے استدلال دے مطابق اس آیت توں ایہ گل سمجھ وچ آندی اے کہ اولو الامر دی اطاعت بغیر کسی قید و شرط دے واجب اے۔ ہن جے اولو الامر معصوم نہ ہو تے اوہ کسی حرام دے مرتکب ہونے دا حکم دے تاں اس صورت وچ تعارض پیش آندا اے اک طرف بحکم خدا اولو الامر دی اطاعت واجب پس اس کم دا انجام دینا واجب جدوں کہ دوسری طرف ایہ کم حرام اے تے حرام توں بچنا وی واجب اے۔ پس اولو الامر دا معصوم ہونا ضروری اے۔[۵]
اہل سنت عالم دین فخر رازی وی ايسے نظریے دے قائل نيں؛[۶] لیکن اہل سنت دے دوسرے علماء دا نظریہ کچھ تے اے۔ اوہ کہندے نيں کہ مذکورہ آیت دے تھلے اختلاف نظر پیدا ہونے دی صورت وچ خدا تے پیغمبرؐ دی طرف رجوع کرنے دا حکم دتا گیا اے جو اس گل دی دلیل اے کہ اولو الامر دی اطاعت مطلقا تے بغیر کسی قید و شرط دے واجب نئيں بلکہ انہاں دی اطاعت صرف اس صورت وچ واجب اے کہ انہاں دا حکم شریعت دے مسلمہ احکام دا مخالف نہ ہو پس جے کسی مورد وچ اوہ کسی فعل حرام دے مرتکب ہونے دا حکم دے تاں انہاں دی اطاعت واجب نئيں اے۔ جدوں ایسا اے تاں ایہ آیت، اولو الامر دی عصمت اُتے دلیل واقع نئيں ہو سکدی اے۔[۷]
اس دے مقابلے وچ شیعاں دا عقیدہ اے کہ مذکورہ آیت وچ اولو الامر دی اطاعت دا جو حکم آیا اے اوہ استثناء پذیر نئيں تے عرفا اس آیت توں ایہی سمجھ وچ آندا اے کہ انہاں دی اطاعت مطلقا تے بغیر کسی قید و شرط دے واجب اے جس دا لازمہ اولو الامر دا معصوم ہونا اے ورنہ تعارض پیش آندا اے۔[۸]
مصداق اولو الامر
[سودھو]اولو الامر دے مصادیق دے بارے وچ شیعہ سنی تفاسیر وچ بحث ہوئی اے۔[۹] اس حوالے توں شیعہ تے اہل سنت دے درمیان اختلاف نظر پایا جاندا اے۔ حدیث جابر جو کہ شیعہ حدیثی منابع من جملہ کفایۃ الاثر[۱۰] تے کمال الدین[۱۱] وچ آئی اے، دے مطابق اولو الامر توں مراد ائمہ معصومین نيں۔ شیعہ اپنے مدعا نوں ثابت کرنے دے لئی اس دے علاوہ وی مختلف احادیث جداں حدیث سفینہ تے حدیث ثَقَلَین توں وی استناد کردے نيں۔[۱۲] علامہ حلی فرماندے نيں کہ اس مطلب اُتے شیعہ تے اہل سنت راویاں توں متواتر احادیث نقل ہوئیاں نيں۔[۱۳]
اہل سنت علماء اس نظریے نوں قبول نئيں کردے تے اس حوالے توں انہاں دے درمیان مختلف نظریات پائے جاندے نيں۔ بعض کہندے نيں کہ اولو الامر توں مراد خلفاء راشدین نيں، بعض اس توں مراد علماء دین لیندے نيں تاں بعض دے نزدیک اس توں مراد جنگاں دے سپہ سالار نيں۔[۱۴] زمخشری لکھدے نيں اولو الامر توں مراد ہر عادل حکمران اے جو شریعت دے مطابق حکومت کردا اے جداں خلفاء راشدین تے انہاں دے نقش قدم اُتے چلنے والے حکمران۔[۱۵]
فخرالدین چونکہ اس حوالے توں اہل سنت دے خلاف شیعاں دی طرح اولو الامر دے معصوم ہونے دا قائل اے، اجماع نوں اولو الامر دا مصداق قرار دیندے نيں۔ اپنے مدعا اُتے اوہ ایويں استدلال کردے نيں: یا تمام امت معصوم نيں یا امت وچوں بعض افراد، تے چونکہ معصوم نوں پہچاننا ممکن نئيں اے لذا بعض افراد نوں معصوم قرار نئيں دے سکدے پس پوری امت نوں معصوم قرار دینا چاہیدا پس جتھے جہاں وی امت کسی مسئلے وچ اجماع کرن تاں امت دا ایہ اجماع معصوم ہوئے گا۔[۱۶] اجماع توں انہاں دی مراد اہل حل و عقد، یعنی مسلمان علماء دا اجماع اے۔[۱۷]
حوالے
[سودھو]- ↑ علامہ حلی، کشف المراد، ۱۴۱٧ق، ص۴۹۳.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳٧۲، ج۳، ص۱۰۰، ۱۰۱؛ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱٧ق، ج۴، ص۳۱۹.
- ↑ علامہ حلی، کشف المراد، ۱۴۱٧ق، ص۴۹۳؛ مصباح یزدی، راہ و راہنماشناسی، ۱۳٧۶ش، ص۲۰۶.
- ↑ مصباح یزدی، راہ و راہنماشناسی، ۱۳٧۶ش، ص۲۰۶.
- ↑ علامہ حلی، کشف المراد، ۱۴۱٧ق، ص۴۹۳؛ مصباح یزدی، راہ و راہنماشناسی، ۱۳٧۶ش، ص۲۰۶.
- ↑ فخر الدین رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.
- ↑ تفتازانی، شرح المقاصد، ۱۴۰۹ق، ج۵، ص۲۵۰.
- ↑ مصباح یزدی، راہ و راہنماشناسی، ۱۳٧۶ش، ص۲۰٧.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱٧ق، ج۴، ص۳۹۲-۴۰۱؛ فخر الدین رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۲-۱۱۴؛
- ↑ خزاز رازی، کفایہ الاثر، ۱۴۰۱ق، ص۵۴-۵۵.
- ↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۲۵۳-۲۵۴.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۴۱٧ق، ج۴، ص۳۹۹.
- ↑ علامہ حلی، کشف المراد، ۱۴۱٧ق، ص۵۳۹.
- ↑ فخر الدین رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳، ۱۱۴.
- ↑ زمخشری، تفسیر کشاف، ۱۴۰٧ق، ج۱، ص۵۲۴.
- ↑ فخر الدین رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.
- ↑ فخر الدین رازی، مفاتیح الغیب، ۱۴۲۰ق، ج۱۰، ص۱۱۳.
مآخذ
[سودھو]- تفتازانی، سعدالدین مسعود بن عمر، شرح المقاصد، تحقیق عبدالرحمن عمیرہ، قم، الشریف الرضی، چاپ اول، ۱۴۰۹ق۔
- خزاز رازی، علی بن محمد، کفایۃ الاثر فی النص علی الائمۃ الاثنی عشر، تصحیح عبداللطیف حسینی کوہکمری، قم، بیدار، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق۔
- زمخشری، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت، دار الکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰٧ق۔
- شیخ صدوق، محمد بن علی، کمال الدین و تمام النعمۃ، تہران، دارالکتب الاسلامیہ، ۱۳۹۵ق۔
- طباطبایی، سیدمحمدحسین، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم، انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، ۱۴۱٧ق۔
- طبرسى، فضل بن حسن، مجمع البيان فى تفسیر القرآن، تہران، ناصرخسرو، ۱۳٧۲ش۔
- علامہ حلی، حسن بن یوسف، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، تحقیق حسن حسنزادہ آملی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ ہفتم، ۱۴۱٧ق۔
- فخرالدین رازی، ابوعبداللہ محمد بن عمر، مفاتیح الغیب، بیروت، دار احیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق،
- مصباح یزدی، محمدتقی، راہ و راہنماشناسی، قم، انتشارات مؤسسہ آموزشی و پژوہشی امام خمینی، چاپ اول، ۱۳٧۶ش۔
|