ایران دے کرد علاقے
کردستان ایران | |
---|---|
کشور | ایران |
استان | کردستان،[۱] ایلام، کرمانشاه، بخشهای جنوب و غرب از آذربایجان غربی[۲][۳] و شمال از خراسان شمالی |
رقبہ | |
• کل | ۷۴۲۶۸ مربع کلومیٹر (۲۹,۰۰۰ مربع میل) |
مجموع مساحت سه استان کردستان، کرمانشاه و ایلام | |
آبادی | |
• کل | ۸ توں ۱۰ میلیون[۴] ۱۰ توں ۱۲ میلیون[۵] |
مردمشناسی | |
• زبانها | کردتی (سورانی، لکی، کرمانجی، جنوبی، ہورامی) |
• دینها | اسلام سنی، اسلام شیعه، زرتشتی، یارسان، یہودیت، بہائیت |
ایران دے کرد حصے ، ایرانی کردستان یا مشرقی کردستان [۶] ایران وچ واقع حصےآں دا ناں اے تے اس وچ کردستان ، کرمانشاہ ، الہام تے مغربی آذربائیجان ( مکران تے مغربی آذربائیجان) دے صوبےآں وچ کرد علاقے شامل نيں۔ صوبے دے علاقے) تے شمالی خراسان ۔ [۷] ۲۰۱۶ دی مردم شماری وچ انہاں تِناں صوبےآں دی آبادی ۴٬۱۳۵٬۶۰۳ سی جو کہ ایران وچ کرد عوام دی تقسیم دے نقشے دے مطابق صوبےآں دے مطابق انہاں وچوں تقریباً ۳٬۸۵۰٬۰۰۰ کرد نيں۔
مغربی آذربائیجان صوبہ جس وچ تقریباً ۱ ملین سانچہ:Better source کرد نيں۔سانچہ:Better source (صوبے دی آبادی دا ۶۰٪)، شمالی خراسان صوبہ جس وچ تقریباً ۴۰۰٬۰۰۰ کرد نيں (صوبے دی آبادی دا تقریباً ۵۰٪)، صوبہ خراسان رضوی جس وچ تقریباً ۳۰۰٬۰۰۰ کرد نيں (صوبے دی آبادی دا ۵٪)، صوبہ تہران جس وچ تقریباً ۲۵۰٬۰۰۰ کرد نيں۔ (صوبے دی آبادی دا ۲٪)، البرز صوبہ جس وچ تقریباً ۲۰۰٬۰۰۰ کرد نيں (صوبے دی آبادی دا ۷٫۵٪)، صوبہ ہمدان جس وچ تقریباً ۱۷۰٬۰۰۰ کرد نيں (صوبے دی آبادی دا ۱۰٪) تے تقریباً ۳۰۰٬۰۰۰ افراد دے نال ملک دے ہور حصے، سب توں اہم علاقے ایران وچ کرداں دی خاصی آبادی اے، تے ايسے لئی ایران دی کل کرد آبادی ۷٬۲۰۰٬۰۰۰ ملین توں زیادہ اے (۲۰۱۶ وچ ایران دی آبادی دا تقریباً ۷٫۷۵٪)۔ ایران، ترکی تے شام وچ کرداں دے حجم تے آبادی دے بارے وچ کوئی درست اعداد و شمار موجود نئيں نيں۔ [۸] عام طور پر، ارمیا توں ایرانی کردستان، جو کرد کرمانج اے، جنوب وچ مکران دے چھ حصے (صوبہ مغربی آذربائیجان دا جنوبی حصہ) اردلان (صوبہ کردستان سوائے بنیہ تے ماریوان) کرماشان (صوبہ کرمانشاہ دا وسطی حصہ تے آئیون تے ایلام دا حصہ۔ صوبہ الیام وچ ) اورمان (ماریوان پاوہ دے شمالی حصے تے جاونرود دے کچھ حصے) میان (صوبہ کرمانشاہ دے مشرقی علاقے بشمول سہنح تے کنگاور تے الام تے اسد آباد شہر دے شمالی تے شمال مشرقی علاقے)۔
تریخ
[سودھو]عام طور پر، تریخ دے آغاز توں ہی، بحیرہ روم دے اُچے پہاڑ انہاں لوکاں دا گھر تے جگہ رہے نيں جو میدانی سلطنتاں، یعنی بابل تے اشوریہ دی سلطنتاں نال جنگ کردے رہے نيں، تے بعض اوقات انہاں نوں شکست دتی اے۔ زگروس وچ داخل ہونے دے بعد، میڈیس نے اوتھے دے مقامی قبیلے، یعنی کیسیئنز، لولوبیان ، گوتھ تے ہور ایشیائی قبیلے نوں آباد کیا، تے اس علاقے وچ اپنی بولی نوں پھیلایا۔ کرد (سورانی/کرمانجی) زباناں دی جڑاں دوسری ایرانی زباناں جداں فارسی ، بختیاری ، تلیشی ، گیلکی تے بلوچی دے نال مشترک نيں [۹] ۔ [۱۰]
- گوتھاں نوں ہن کرداں دے آباؤ اجداد دے طور اُتے جانیا جاندا اے [۱۱] یا پروٹو کرد قبیلے۔ [۱۲]
- گرانوٹ ونفوہر زیادہ تر کرداں نوں پارسی پہلوی بولی دے نیڑے سمجھدے نيں۔ [۱۳]
- تریخ دے دوران، کردستان دا خطہ میڈیس ، اچیمینیڈس ، سیلوسیڈز ، پارسی تے ساسانی دا حصہ بن گیا۔
- منگول حملے دے بعد جبل دا علاقہ دو غیر مساوی حصےآں وچ تقسیم ہو گیا، عجم عراق ، وڈا تے مشرق وچ ، تے کردستان، چھوٹا تے مغرب، جنہاں وچ کرمانشاہ اک حصہ سی۔ [۱۴]
- غزن خان دے زمانے وچ مشرقی کردستان ایران دے علاقےآں وچوں اک سی۔ صفوی دور وچ کردستان ایران دے چار صوبےآں وچوں اک سی۔ شاہ عباس اول دے دور وچ کردستان ایران دیاں ریاستاں وچوں اک سی تے اس دا گورنر ایران دے پنج گورنراں وچوں اک سی۔ کردستان عصر زند دے صوبےآں وچوں اک سی۔ ملک دی تقسیم تے گورنراں تے ضلعے دے فرائض دے قانون دے مطابق، جو ۷ نومبر ۱۳۱۶ نوں منظور ہويا، کردستان مغربی صوبے دا حصہ سی۔ ۱۳۴۴ وچ ایران نوں تیرہ صوبےآں وچ تقسیم کر دتا گیا جنہاں وچوں کردستان اک سی۔
انیہويں صدی وچ کرمان شاہ نے بہت تجارتی تے تزویراندی اہمیت حاصل کيتی تے ایرانی کردستان دا مرکز بن گیا۔ کرمانشاہ نے اردلان توں وکھ صوبہ بنایا۔ اردلان دا مرکز، جسنوں کردستان وی کہیا جاندا اے، سنی سی۔ ۱۸۰۶ وچ فتح علی شاہ نے اپنے وڈے بیٹے محمد علی مرزا نوں کردستان تے لرستان اُتے حکومت کرنے دے لئی مقرر کيتا۔ اس نے اک فوج تشکیل دتی جس دی تربیت فرانسیسیاں نے کی، تے اس دے دور حکومت وچ کرمانشاہ عثمانی پیش قدمی دے خلاف اک رکاوٹ بن گیا۔ [۱۴]
بولی
[سودھو]جب اسيں کرد بولدے نيں تاں ساڈا مطلب اوہ بولی اے جو کرد ہن وی بولدے نيں۔ مغربی ماہرین لسانیات تے مستشرقین نے کہیا اے کہ: ایہ بولی ہند-یورپی زباناں تے ہند -ایرانی خانداناں وچ سے اک اے تے ایرانی زباناں وچوں اے تے فارسی توں بہت ملدی جلدی اے۔ احمد کسروی شیخ صفی تے انہاں دا نسب ، آذربائیجان دے لوکاں دے نسب تے بولی دی تریخ وچ لکھدے نيں: صفوید توں پہلے آذربائیجان وچ کوئی ترک شاعر نئيں پایا جاندا سی تے تمام لوک، تمام میڈیس تے آریائی ، پہلوی آذری بولی وچ گل کردے سن ۔ فارسی، لوری تے کرد دی طرح۔ [۱۵][۱۶][۱۷] حمزہ اصفہانی سنی کتاب مولوک الارد و الانبیاء وچ لکھدے نيں: فارسی لوک دلمیناں (ایرانی بولنے والے اہم گروہاں وچوں اک) نوں تبرستان دے کرد سمجھدے سن - جس طرح عرب سورستان دے کرد سن ۔ [۱۸]
ایران اُتے عرباں دے حملے توں پہلے کرد ایرانی زباناں دی جڑ اے۔ کرد بولی وچ بہت وسیع ادب اے۔ پارسی پہلوی بولی وچ سب توں قدیم نوشتہ کردستان دے علاقے اورمان توں حاصل کيتا گیا عمل اے۔ [۱۹]
کرد بولی کئی بولیاں اُتے مشتمل اے تے "ایرانی-آریائی" گروپ دی تکمیل کردی اے، جس دا تعلق ہند-ایرانی زباناں دے وڈے خاندان توں اے۔ عام طور پر، کرد بولی نوں تن بولیاں دے گروپاں وچ تقسیم کيتا جاندا اے: ۱- مغربی گروپ بشمول کرمانجی/کرمانجی کہلانے والی بولیاں ۲- مشرقی گروپ ۳- مرکزی گروپ تے جنوبی گروپ وی جو وڈی تعداد وچ متضاد بولیاں اُتے مشتمل اے، جنہاں وچوں کرمانجی کہلانے والی بولیاں شامل نيں۔ لکی، گلہری دی بولی، کلہوری نوں کہیا جاندا اے۔ - مرداویز) [۲۰]
کرمانجی شمالی خراسان دے کرداں دی بولی اے ( بوجنورد ، قوچان ، فروز ، شیروان ، مانہ تے سمنان ، اسفارائن ، وغیرہ)، ایران تے ترکی دا سرحدی علاقہ (مغربی آذربائیجان صوبے دے تمام کرد سوائے مکران دے علاقے) دے نال نال۔ جداں کہ تکاب تے شاہندج دے دیہات تے شہر وچ رہنے والے کرد۔ ایہ ارمیا اے۔ سورانی ایران دے کرد علاقےآں دے درمیانی حصے وچ ، مرکزی سورانی بولنے والے شہر نيں: بوکان ، مہاباد، سنندج ، مغربی آذربائیجان دے جنوبی کرد شہر تے صوبہ کرمانشاہ دے شمال مغربی علاقے۔ جنوبی کرد وچ کرمانشاہ ، گروسی، کیلیائی ، میانی ، سنجابی ، لکی ، کلہوری تے ایلامائٹ کردش دی کرد بولیاں نيں جو کرمانشاہ تے ایلام صوبےآں تے کردستان صوبےآں دے کچھ حصےآں وچ بولی جاندیاں نيں۔
ایرانی کرداں دی تحریری بولی اس وقت فارسی اے۔ سنندج دے اک محقق عبدالحمید ہیرات سجادی Archived 2022-03-08 at the وے بیک مشین نے اپنی کتاب "فارسی فارسی شاعرات" وچ ۱۲۵۰ توں زیادہ کرد شاعراں دا تعارف کرایا اے جنہاں دے ۹۰۰ صفحات وچ فارسی نظماں سی۔ ایہ تمام شاعر ایران دے کرد علاقےآں توں نيں تے انہاں دی فارسی نظماں صوفیانہ، رومانوی، سماجی تے سیاسی موضوعات اُتے محیط نيں۔ [۲۱]
مذہب
[سودھو]مغربی آذربائیجان صوبے دے کرد سنی نيں۔ صوبہ کردستان وچ ، اکثریت سنیاں دی اے، لیکن شیعہ کرداں دی اک وڈی تعداد بجر تے کوروہ دے شہراں وچ وی رہندی اے۔ نقل مکانی دی وجہ توں صوبے دے مرکز سنندج وچ شیعاں دی آبادی بڑھی اے۔
صوبہ کرمانشاہ وچ آبادی شیعہ، سنی تے یارسان دے درمیان تقسیم اے۔ یارسان دے لوک بنیادی طور اُتے صوبہ کرمانشاہ دے مغرب وچ دلاہو کے علاقے وچ ، صوبے دے مشرق وچ لک بستیاں تے صوبے دے مرکز وچ وی رہندے نيں۔
صوبہ الیام وچ ، اکثریت شیعہ کرداں دی اے، لیکن یارسان دے پیروکاراں دی اک اقلیت وی اس صوبے وچ رہندی اے۔
خراسان دے کرد بنیادی طور اُتے شیعہ نيں۔ مازندران تے گیلان دے کرد بنیادی طور اُتے شیعہ نيں تے انہاں وچوں کچھ یارسان نيں۔ خوزستان دے کرد، جو بنیادی طور اُتے خرمشہر وچ رہندے نيں، بنیادی طور اُتے شیعہ نيں تے انہاں وچوں کچھ یارسان نيں۔ تہران دے مضافات وچ خاص طور اُتے مغربی تے جنوب مغربی مضافاتی علاقےآں دے نال نال کرج وچ وی بوہت سارے کرد آباد نيں، جتھے تِناں مذاہب دے پیروکار نيں: سنی، شیعہ تے یارسان۔ کرداں وچ عیسائی ، یہودی تے بہائی عقائد دے لوک وی نيں۔ [۲۲] غیرمذہبی کرداں دے بارے وچ حالے تک اعدادوشمار جاری نئيں کيتے گئے۔
ہنری بائنڈر ، اک فرانسیسی سیاح جس نے ۱۹واں صدی دے اواخر وچ سویٹ پیلس دا دورہ کیا، ۱۸۸۷ وچ شائع ہونے والے اپنے سفرنامے " کردستان، میسوپوٹیمیا تے فارس وچ " وچ لکھدے نيں:
.... بیشتر کُردان ایران از فرقهٔ علیاللهی هستند. جے آنها را در انجام کارهایشان آزاد گذارند، آنها هم در کار دیگران مداخله نمیکنند. حس احترام به عقیدهٔ مذهبی دیگران در نزد ایشان بسیار زیاد است.[۲۳]
آبادی
[سودھو]ایران دے کرد علاقے مغربی آذربائیجان دے صوبے تے کردستان دے بیشتر صوبے کرمانشاہ دا حصہ نيں۔ اس وچ لرستان، ایلام تے شمالی خراسان تے جنوبی تے قدرے شمالی حصے شامل نيں۔ [۲۴] کرمانشاہ ایران دا سب توں وڈا کرد شہر اے جس دی آبادی ۹۴۶٬۶۵1 (2016) اے۔
تھلے لکھے جدول وچ ۲۰۱۶ دی شمسی مردم شماری دی بنیاد اُتے ایران وچ کرد شہراں دی آبادی شامل اے:
قطار | شہر دا نام | حالت | شہر دی آبادی | شہرستان دی آبادی | صوبے وچ درجہ بندی |
---|---|---|---|---|---|
۱ | کرمانشاہ | صوبہ کرمانشاہ | ۹۴۶. ۶۵۱. | ۱٬۰۸۳٬۸۳۳ | ۱ |
۲ | سنندج | صوبہ کردستان | ۴۱۲. ۷۶۷ | ۵۰۱. ۴۰۲ | ۱ |
۳ | بجنورد | شمالی خراسان صوبہ | ۲۲۸. ۹۳۱ | ۳۶۵ ٬ ۸۹۶ | ۱ |
۴ | ایلام | صوبہ ایلام | ۱۹۴٫۰۳۰ | ۲۳۵. ۱۴۴ | ۱ |
۵ | بوکان | مغربی آذربائیجان | ۱۹۳٫۵۰۱ | ۲۵۱. ۴۰۹ | ۳ |
۶ | مہاباد | مغربی آذربائیجان | ۱۶۸. ۳۹۳ | ۲۳۶. ۸۴۹ | ۴ |
۷ | ترش | صوبہ کردستان | ۱۶۵ ٬ ۲۵۸ | ۲۲۶. ۴۵۱. | ۲ |
۸ | قوچان | صوبہ خراسان رضوی | ۱۰۱٬۶۰۴ | ۱۷۹. ۷۱۴ | ۵ |
سی آئی اے دا اندازہ اے کہ ایران وچ رہنے والے تمام کرداں دی آبادی ملک دی آبادی دا ۱۰٪ اے۔ [۲۵]
ایران دی آبادی ۷۵٬۱۴۹٬۶۶۹ (۱۳۹۰ دی مردم شماری) تے ۷۹٬۹۲۶٬۲۷۰ (۱۳۹۵ دی مردم شماری) اے تے ایران دا رقبہ ۱٬۶۴۸٬۱۹۵ مربع کلومیٹر اے، لہذا ۱۳۹۰ وچ تین بنیادی طور اُتے کرد صوبےآں دا رقبہ تقریباً ۴ فیصد اے۔ ایران تے ۱۳۹۰ وچ ایران دی آبادی دا تقریبا ۵٫۳۱٪ تے ۱۶۹۵ وچ ایران دی آبادی دا ۵٫۱۷٪، جو کہ ۱۳۹۰ توں ۱۶۹۵ دے دوران ملک دی کل آبادی وچ انہاں چاراں صوبےآں دی آبادی دے فیصد دی کمی نوں ظاہر کردا اے۔ (ہور علاقےآں دے مقابلے آبادی وچ کم وادھا تے منفی اندرونی یا بیرونی نقل مکانی)۔ ۲۰۱۶ وچ انہاں تِناں صوبےآں دی کل آبادی وچ ۱۳۹۱۳۲ افراد دی مردم شماری دے مطابق ۱۳۹۰ (سالانہ اوسطاً ۲۷٬۸۲۷ افراد) دے مقابلے وچ وادھا ہويا اے۔
قطار | صوبے دا نام | مرکز | رقبہ (مربع کلومیٹر) | سال دی آبادی 90 | سال دی آبادی 95 |
---|---|---|---|---|---|
۱ | کردستان | سنندج | ۲۹٬ ۱۳۷ | ۱٬۴۹۳٬۶۴۵ | ۱٫۶۰۳٫۰۱۱ |
۲ | کرمانشاہ | کرمانشاہ | ۲۴. ۹۹۸ | ۱٫۹۴۵٫۲۲۲ | ۱٫۹۵۲٫۴۳۴ |
۳ | ایلام | ایلام | ۲۰. ۱۳۳ | ۵۵۷. ۵۹۹ | ۵۸۰. ۱۵۸ |
کل | ایران دے کرد حصے | کرمانشاہ (سب توں وڈا شہر) | (۴٬۵۱) ۷۴٬۲۶۸ | (۵٫۳۱) ۳٫۹۹۶٫۴۷۱ | (۵٫۱۷) ۴٫۱۳۵٫۶۰۳ |
- درست اعدادوشمار دی کمی دی وجہ توں مغربی آذربائیجان تے شمالی خراسان دے کرد حصےآں اُتے غور نئيں کيتا گیا۔ اس دے علاوہ کرمانشاہ تے کردستان صوبےآں دے رقبے دا ذکر مختلف قدراں وچ کيتا گیا اے۔ [۲۶] مکران دا تاریخی خطہ جس دا رقبہ ۱۷٬۹۴۶ مربع کلومیٹر اے کرد اے لیکن اسنوں آذربائیجان دا حصہ سمجھیا جاندا اے۔
سبھیاچار تے رسم و رواج
[سودھو]نوروز
[سودھو]کرد کہانیاں وچ دسیا گیا اے کہ چار ہزار سال ق م وچ کرد قوم دے ناں اُتے کرداں دا ناں پایا جاندا سی تے شروع ہی توں شیطان دا ناں انہاں نال دشمنی اختیار کر گیا سی۔ اس نے روانڈا دے پہاڑاں وچ شیطان دا مقابلہ کیا، تے جنگ دے آغاز وچ اس نے اپنی فوجاں نوں حکم دتا کہ جے اوہ دشمن نوں شکست دے داں تے شیطان نوں پہاڑاں دی چوٹیاں تے پہاڑیاں تے پہاڑیاں اُتے مار ڈالاں تاں اگ دے مینار لگاواں۔ فتح تے کمانڈ دا نشان۔ IRGC محاذاں توں اس دے پاس واپس آیا۔ بالآخر شیطان دے نال جنگ کلی مورس کور دی فتح اُتے ختم ہوئی تے پہاڑاں اُتے اگ پھیل گئی تے شعلاں دی چمک دے نال باطل اُتے حق دی فتح تے شیطان دی شکست عوامی شعور تک پہنچ گئی۔ دشمن اُتے فتح دا دن موجودہ نوروز توں دس دن پہلے سی۔ دی مورس نے انہاں نوں حکم دتا کہ اوہ نہ صرف اوہ دن بلکہ نو دن تے راتاں اگ جلانے تے جشن منانے دے بعد گزاراں۔ اس طرح، اس رسمی تقریب دے دوران، پہاڑاں توں شہر دے مراکز تک ۹ دن تک، فتح دے گیت دے نال اگ دی چمکیلی روشنی موجود سی تے اس نے تاریک رات نوں روشن دن وچ بدل دتا۔ تب توں، نہروج تہوار نوں اک خاص شان حاصل اے تے ہر سال خصوصی آتش بازی دے نال منعقد کيتا جاندا اے۔ [۲۷]
کی مورس دے چار سال بعد، ضحاک نامی نے اپنی وڈی فوج دے نال یروشلم توں کردستان دی طرف کوچ کيتا تے زمین اُتے قبضہ کر ليا۔ ضحاک دے پاس دو سپ سن جنہاں دی اوہ پوجا کردا سی تے اس نے لوکاں نوں اپنے سانپاں دی پوجا کرنے دا حکم وی دتا۔ اس فرمان دے دامن وچ جبر شروع ہويا تے اس نے اپنی رعایا نوں ستایا۔ کرداں نے کچھ دیر تک صبر کیا، آخر کار کاویحانگر مل گیا۔ تے مظلوماں دی اک جماعت نوں اپنے گرد جمع کر ليا۔ کاوی کافی عرصے توں سوچ رہیا سی کہ ضحاک دے خلاف اٹھنے دے لئی کوئی مناسب وقت تلاش کيتا جائے، ایتھے تک کہ اس نے اس اہم کم دے لئی ۹ دن (نو دن دا جشن) دا انتخاب کيتا۔ فجر دے وقت، ۹ دن (۲۱ مارچ دے برابر)، اس نے اپنے اتحادیاں دی مدد توں ضحاک جبر دے مرکز اُتے حملہ کيتا تے اسنوں اپنے زیر اثر لے لیا۔ ضحاک نوں فتح یافتہ جابراں دی اک وڈی تعداد دے نال قتل کرنے دے بعد، اوہ ابتین دے بیٹے فریدون نامی آریائی شہزادےآں دی رہائش گاہ اُتے چلا گیا تے اسنوں سلطنت وچ بلايا گیا۔ اس دن ظالم ضحاک دے خلاف کاویح دی فتح دی خوشخبری ہر طرف پھیل گئی تے اس طرح نوروز دی ابدی مظہر تے شاندار یاد، جس دا مرکزی موضوع کیومر دے دور دا سی، زمانے دے صفحات اُتے کندہ ہو گیا۔ [۲۸]
علاقائی معیشت
[سودھو]سرحد تے ایران عراق جنگ دے محل وقوع تے حزب اختلاف دی جماعتاں دے نال جنگ کيتی وجہ توں، سیاسی امتیاز تے ایران دے مرکز توں دور ہونے دی وجہ توں خطے وچ ترقی یافتہ صنعتاں دے لحاظ توں زیادہ ترقی نئيں ہوئی۔ لیکن حالیہ برساں وچ بوہت سارے وڈے تے چھوٹے کارخانے بنائے گئے نيں۔ حوالےدی لوڑ؟
صنعت
[سودھو]اس خطے دی اہم ترقی یافتہ صنعتاں نيں: تیل، گیس، پیٹرو کیمیکل ، کرمانشاہ تے کردستان تے مغربی آذربائیجان وچ اسٹیل دی صنعتاں، سیمنٹ ، قرویہ تے تکاب وچ سونے دے انگوٹھے، ڈیم دی تعمیر تے خوراک اور…
کردستان دی اہم دستکاری تے روايتی صنعتاں نيں: قالین تے قالین ، کلیم تے لحاف دی بنائی ، لہراندی بنائی اور…
معدنیات
[سودھو]کردستان معدنی ذخائر دے لحاظ توں بہت امیر اے تے اس خطے وچ ملک دے سونے دے ذخائر تے لوہے تے المونیم دی وڈی کاناں اور… حوالےدی لوڑ؟
تیل تے گیس
[سودھو]الہام (ہور صوبےآں وچ گیس دے دوسرے وڈے ذخائر) تے کرمان شاہ وچ تیل تے گیس دے بہت وڈے ذخائر نيں، جو انہاں دونے صوبےآں وچ ایران دے تیل تے گیس دے ثابت شدہ ذخائر دا تقریباً ۱۵٪ توں ۱۳٪ نيں۔ [۲۹]
سیاحت
[سودھو]کردستان ایران دے پہاڑی تے بارانی حصے وچ واقع ہ[۳۰]ے۔ اس دی وجہ توں دریاواں وچ پانی بھریا ہويا اے تے اس دے حاشیے اُتے سرسبز فطرت اے۔ پانی دے وجود نوں قدیم لوکاں نے طویل عرصے توں اوتھے رہنے دے لئی سمجھیا اے۔ پانی دے وجود تے میڈیس دی کردستان دی طرف ہجرت نے عظیم سلطنتاں دی تشکیل دی راہ ہموار دی جس دے اثرات اس سرزمین وچ ہن وی دیکھے جا سکدے نيں۔ خوشگوار نوعیت دے نال نال سرحدی بازاراں دا وجود سیاحاں نوں راغب کرنے دے حوالے توں وی بہت اہم اے جو کہ ہر سال ملک بھر توں لکھاں سیاح سرحدی شہراں دی طرف راغب ہُندے نيں تے صوبےآں دی معیشت وچ اہم کردار ادا کردے نيں[۳۱]۔ [[پرونده:Kamyaran_sanandaj_road.jpg|وسط|thumb|780x780px| سنندج - کامیاران روڈ دے آس پاس دے مناظر۔]]
حالت | شہر | کم دا نام | حالت |
---|---|---|---|
کرمانشاہ | کرمانشاہ | بسٹون دا نوشتہ | ایران دے قومی کماں دی لسٹ وچ عالمی رجسٹریشن تے رجسٹریشن |
کرمانشاہ | کرمانشاہ | تق بوستان | عالمی سطح اُتے رجسٹرڈ ہونا تے ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹر ہونا |
کرمانشاہ | کنگور | اناہیندا مندر | عالمی سطح اُتے رجسٹرڈ ہونا تے ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹر ہونا |
کرمانشاہ | پاؤ | قوری قلعہ غار | دنیا بھر وچ رجسٹرڈ ہونا تے ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹر ہونا |
کرمانشاہ | رجاب پنڈ | رجب دا تاریخی پنڈ تے سیاح | ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
کرمانشاہ | سرپل ذهاب | یزدگرد کیسل | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
کردستان | بیجار | قمچگھے تاریخی قلعہ تے قلعہ | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
کردستان | ہوراماں پنڈ | ہورامن دا تاریخی پنڈ تے سیاح | ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
کردستان | مریوان | زریوار جھیل | دنیا بھر وچ رجسٹرڈ ہونا تے ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹر ہونا |
کردستان | ترش | غار بنایا گیا۔ | ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
کردستان | ترش | زیویہ ہل | ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
مغربی آذربائیجان | مہاباد | غارسولان | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
مغربی آذربائیجان | مہاباد | فقرگاہ | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
مغربی آذربائیجان | ارمیا دا بھائی | جھیل مارمیشو | ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
مغربی آذربائیجان | سردشت | شلمش آبشار | ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
مغربی آذربائیجان | بوکان | قلاچی غار | ایران دی قومی قدرتی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
مغربی آذربائیجان | بوکان | قلعیچی پہاڑی۔ | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
شمالی خراسان | بجنورد | مفخم آئینہ ہاؤس مینشن | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
شمالی خراسان | بجنورد | سردار مفخم مینشن | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
شمالی خراسان | بجنورد | ویہہ قرداش | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
شمالی خراسان | منے تے سمولغان | اسپاکھو مندر | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
شمالی خراسان | اسفراین | بلقیس شہر | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
ایلام | ملک شاہی۔ | شاہی پھُل دا ابھریا ہويا پھُل دا نمونہ | ایران دی قومی یادگاراں دی لسٹ وچ رجسٹریشن |
حالت | ماخذ دا مقام | نام | واٹرشیڈ |
---|---|---|---|
خراسان | حجر مسجد دے پہاڑی سلسلے دی ڈھلواناں (کوچن مینشن پنڈ) | اترک | کیسپین سمندر |
کردستان | چالیس چشمے (ثقز دے ارد گرد) | اوزون ٹراؤٹ ( سفید دریا ) | کیسپین سمندر |
کرمانشاہ | راوانسر تے پراو دریا ( سیماریہ ندی ) | کرخه | دریائے دجلہ |
مغربی آذربائیجان | مہ آباد تے پیران شہر دے درمیان پہاڑ | چھوٹا زیب | خلیج فارس |
مغربی آذربائیجان | عراقی کردستان دے پہاڑ، بنح ، ساقیز ، بوکان توں گزردے ہوئے۔ | سیمینہ ندی | جھیل ارمیا |
کردستان | چہل چشمہ پہاڑ (ساقیز دے ارد گرد) | دریائے زرینہ | جھیل ارمیا |
مغربی آذربائیجان | (کردستان) ترکی | ارس | جھیل ارمیا |
مغربی آذربائیجان | دلامپر | <a href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A8%D8%B1%D8%AF%D9%87_%D8%B3%D9%88%D8%B1" rel="mw:ExtLink" title="برده سور" class="mw-redirect mw-disambig cx-link" data-linkid="۶۲۱">برده سور</a> | جھیل ارمیا |
سیاسی جماعتاں تے تنظیماں۔
[سودھو]- کردستان ڈیموکریٹک پارٹی
- کردستان ڈیموکریٹک پارٹی آف ایران
- ایران دی کردستان دی کوملا پارٹی [۳۲]
- کردستان فری لائف پارٹی [۳۳]
- مشرقی کردستان دی آزاد تے جمہوری سوسائٹی (کودر)
- مشرقی کردستان فری ویمن ایسوسی ایشن (کجر)
- ایرانی اخوان المسلمین (جماعت الدعوۃ و اصلاح ایران) [۳۴]
- یارسان ڈیموکریٹک آرگنائزیشن
- ایرانی کردستان دی انقلابی تنظیم
- ایران دی کمیونسٹ پارٹی دی کومالہ کردستان تنظیم
- کوملہ زحمتکشان کردستان
- ایرانی کردستان انسانی حقوق دی تنظیم
- کردستان فریڈم پارٹی [۳۵]
میڈیا
[سودھو]یہ میڈیا آؤٹ لیٹس اکثر کرد تے فارسی دونے زباناں وچ ہُندے نيں، زیادہ تر ایرانی-کرد سامعین نوں نشانہ بناتے نيں۔
- ایران دے اندر
- کردستان نیٹ ورک (صوبائی)
- کرمانشاہ صوبائی ریڈیو (صوبائی)
- کرد ریڈیو تہران
- ریڈیو ارمیا
- سحر نیٹ ورک ۲ (بیرون ملک)
- کردستان نیٹ ورک (صوبائی)
- کرمانشاہ صوبائی نیٹ ورک (صوبائی)
- کرمانشاہ صوبائی ریڈیو (صوبائی)
- کرد ریڈیو تہران
- ریڈیو ارمیا
- مہ آباد نیٹ ورک (مقامی)
- علم نیٹ ورک (صوبائی)
- اترک نیٹ ورک (صوبائی)
- ریڈیو مہاباد (مقامی)
- کردستان صوبائی ریڈیو (صوبائی)
- ریڈیو علم (صوبائی)
- ایران توں باہر
- کورڈینو نیٹ ورک دا تعلق جام گروپ توں اے۔
- Rodavo سیٹلائٹ نیٹ ورک
- کردستان سیٹلائٹ نیٹ ورک ۲۴
متعلقہ مضامین
[سودھو]فوٹ نوٹ
[سودھو]- ↑ شماره کتابشناسی ملی:۲۸۹۰۸۵۹/طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ عمومی کشور (شاخصهای غیرثبتی){گزارش}:/به سفارش شورای فرهنگ عمومی کشور؛ مدیر طرح و مسئول سیاست گذاری:منصور واعظی؛ اجرا:شرکت پژوهشگران خبره پارس -شابک:۸-۶۱-۶۶۲۷-۶۰۰-۹۷۸ *وضعیت نشر:تهران-موسسه انتشارات کتاب نشر ۱۳۹۱ *وضعیت ظاهری:۲۵۸ ص:جدول (بخش رنگی)، نمودار (بخش رنگی)
- ↑ "{{{title}}}". تشکیل استان کُردستان شمالی. خبرگزاری مجلس شورای اسلامی جلسه ۲۴۶ سال ۷۲. http://www.ical.ir/index.php?option=com_mashrooh&view=ajax&id=33564&Itemid=38&task=pagePrint&tmpl=component/.
- ↑ "{{{title}}}". جغرافیای تاریخی موکریان در چهار سده اخیر. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی. https://web.archive.org/web/20140219000634/http://www.sid.ir/fa/ViewPaper.asp?ID=126824&varStr=3.14159265358979;%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D9%8A%20%D8%B3%D8%B9%D9%8A%D8%AF;%D8%AA%D8%AD%D9%82%D9%8A%D9%82%D8%A7%D8%AA%20%D8%AC%D8%BA%D8%B1%D8%A7%D9%81%D9%8A%D8%A7%D9%8A%D9%8A;%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1%201388;24;1%20%28%D9%BE%D9%8A%D8%A7%D9%BE%D9%8A%2092%29;129;164. (نشانی در پایگاه مجلات نور؛ نشانی در فصلنامه تحقیقات جغرافیایی)
- ↑ A rough estimate by the CIA Factbook has populations of 14.5 million in Turkey, 6 million in Iran, about 5 to 6 million in Iraq, and less than 2 million in Syria, which adds up to close to 28 million Kurds living in these countries (i.e. in Kurdistan proper and in other parts of the states comprising the area taken together). CIA Factbook estimates as of 2014; Turkey: "Kurdish 18% [of 81.6 million]", Iran: "Kurd 10% [of 80.8 million]", Iraq: "Kurdish 15%-20% [of 32.6 million]" Syria: "Kurds, Armenians, and other 9.7% [of 18 million]".
- ↑ «The Kurdish population». Fondation-Institut kurde de Paris. 20 دسمبر 2016. دریافتشده در 2017-10-15. تاریخ وارد شده در
|date=
را بررسی کنید (کمک) - ↑ کندال، کردها، ترجمه ابراهیم یونسی ص۱۷۴
- ↑ The Kurds and Kurdistan: a selective and annotated bibliography By Lokman I. Meho, Page 1, ABC-CLIO, 1997
- ↑ شماره کتابشناسه ملّی:۲۸۹۰۵۷۷طرح بررسی و سنجش شاخصهای فرهنگ
- ↑ "Ludwig Paul, "Kurdish Language" in Encyclopaedia Iranica" http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-i
- ↑ "Ludwig Paul, "Kurdish Language" in Encyclopaedia Iranica" http://www.iranicaonline.org/articles/kurdish-language-i Any attempt to study or describe the history of the Kurdish (Kd.) language(s) faces the problem that, from Old and Middle Iranian times, no predecessors of the Kurdish language are yet known; the extant Kurdish texts may be traced back to no earlier than the 16th century CE
- ↑ Mallory, J.P. (1989), In Search of the Indo-Europeans: Language, Archaeology, and Myth, London: Thames & Hudson.
- ↑ Maria T. O'Shea, 2004, Trapped between the Map and Reality: Geography and Perceptions of Kurdistan p. 66 ff.
- ↑ Windfuhr, Gernot (1975), “Isoglosses: A Sketch on Persians and Parthians, Kurds and Medes”, Monumentum H.S. Nyberg II (Acta Iranica-5), Leiden: 457-471
- ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ Lambton, A.K.S.. "Kirmāns̲h̲āh." Encyclopaedia of Islam, Second Edition. Brill Online, 2013. Reference. 23 مئی 2013 <http://referenceworks.brillonline.com/entries/encyclopaedia-of-islam-2/kirmanshah-SIM_4392>
- ↑ سیسیل جی ادموندز: کردها، ترکها، عربها ص ۱۳، ترجمه یونسی
- ↑ و. نیکیتین - کرد و کردستان ترجمه محمد قاضی - نشر درایت ۱۳۶۳. ص ۴۲–۵۱،
- ↑ کتابشناسی کسروی
- ↑ تریخ سنی ملوک الارض و الانبیاء علیهم الصلاه و السلام نویسنده:حمزه اصفهانی، حمزه بن حسن. ناشر: منشورات دار مکتبه الحیاه. متن: «کانت الفرس تسمی الدیلم الاکراد طبرستان کما کانت تسمی العرب اکراد سورستان»
- ↑ «دانشنامه کوچک <». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۷-۰۸-۱۷. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۶.
- ↑ "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". https://web.archive.org/web/20090519194250/http://sepehrmag.ir/print.php?id=1770. Retrieved on۱۸ مارس ۲۰۱۳. - ↑ هوشمند، احسان: [پرونده:///E:/کتاب%2047/کرد%20یا%20کردها%20مدخلی%20جامعه%20شناختی%20بر%20کردشناسی.pdf کرد یا کردها مدخلی جامعهشناختی بر کردشناسی]. منبع: نشریه گفتگو، شهریور ۱۳۸۳ شماره ۴۰.
- ↑ مقالهٔ مسیحیت در کردستان در دانشنامهٔ کردستانیکا
- ↑ بایندر، هنری. سفرنامهٔ هنری بایندر: کردستان، بینالنهرین و ایران، ترجمهٔ کرامتالله افسر، تهران: انتشارات فرهنگسرا (یساولی)، چاپ اول: ۱۳۷۰؛ ص ۳۸۲.
- ↑ [۱]
- ↑ CIA – IRAN Archived 2012-02-03 at the وے بیک مشین Teh World Factbook
- ↑ https://www.amar.org.ir/سرشماری-عمومی-نفوس-و-مسکن/نتایج-سرشماری
- ↑ کیوان، نوروز در کردستان، ۵۹ja
- ↑ کیوانja
- ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۱۴-۰۴-۰۶. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۶.
- ↑ "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". https://web.archive.org/web/20110818010745/http://www.ostan-kd.ir/Default.aspx?TabId=93. Retrieved on۱۷ ژوئیه ۲۰۱۳. - ↑ "خطا: {{Cite web}} کے استعمال کے دوران no
|title=
specified زمرہ:مضامین مع شکستہ حوالہ جات". https://web.archive.org/web/20140407005117/http://www3.sanandaj.irna.ir/fa/News/80641257/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C/%D8%A8%D9%86%D8%A7%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D8%AF%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%87_%D8%A8%D8%AE%D8%B4_%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C_%D9%88%D8%A7%DA%AF%D8%B0%D8%A7%D8%B1_%D9%85%DB%8C_%D8%B4%D9%88%D8%AF. Retrieved on۱۴ اکتبر ۲۰۱۹. - ↑ «Archive copy». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۲۲-۰۵-۲۶. دریافتشده در ۲۰۲۲-۰۵-۲۶.
- ↑ [۲]
- ↑ http://www.islahweb.org
- ↑ pazadik.org/
- لوا غلطی:expandTemplate: invalid title "<strong class="error"><span class="scribunto-error mw-scribunto-error-5cd8374c">Lua error in ماڈیول:Citation/lang at line 5: attempt to index global 'p' (a nil value).</span></strong>".
بیرونی لنک
[سودھو]- Pages with non-numeric formatnum arguments
- خطاهای یادکرد: تاریخ
- نگهداری یادکرد:عنوان آرشیو به جای عنوان
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- ایران دے خطے
- منقسم خطہ جات
- ایرانی کرد شخصیتاں
- ایران وچ کرد
- کردستان
- ایرانی کردستان
- صوبہ کرمانشاہ دا جغرافیہ
- صوبہ کردستان دا جغرافیہ
- صوبہ ایلام دا جغرافیہ
- صوبہ آذربائیجان غربی دا جغرافیہ
- حوالے وچ اغلاط: تریخ
- ماخذ وچ نامکمل اندراجات
- غیر نظر ثانی شدہ تراجم اُتے مشتمل صفحات