ایوان چہارم دا کتب خانہ
سولھواں صدی وچ روس دے حاکم ایوان غضبناک دی قیمتی قدیم قلمی کتاباں دے مجموعے دے اُتے اسراس طریقے توں غائب ہو جانے دا مسئلہ اج وی دانشوراں تے خزاناں دے متلاشی افراد نوں چین نئيں لینے دیندا۔ کئی صدیاں توں اس کتب خانے دی تلاش دا ناکام عمل جاری اے۔ ایوان غضبناک اس کتب خانے دے اولاں مالک نئيں سن ۔
آغاز[سودھو]
یہ کتاباں بازنظینی شہنشاہاں نے ساڈے عہد دے آغاز توں پہلے جمع کرنا شروع دی سن، جنہاں دے راجگڑھقسطنطنیہ وچ جسنوں اج استنبول دے ناں توں جانیا جاندا اے، دنیا بھر توں باقدر ترین کتاباں لیائی جادیاں سن، مثال دے طور اُتے سکندریہ، مصر دے معروف ترین کتب خانے تاں۔ 1453 وچ قسطنطنیہ ترکاں دے ہتھوں وچ چلا گیا سی ۔ جلدے ہوئے شہر وچ کتب خانے نوں معجزانہ طور اُتے بچا لیا گیا سی ۔ انّیس برس بعد آخری بازنطینی شہزادی صوفیہ ایوان سوم دے عقد وچ آئی سی، جو ایوان غضبناک دے دادا سن ۔ دلہن دے نال سامان توں لدے ہوئے چھکڑاں دے چھکڑے آئے سن ۔ اس جہیز دا سب توں وڈا خزانہ، شہنشاہاں دا کتب خانہ، ماسکو دے زاراں دی ذاتی جائداد بن گیا سی ۔ ایوان غضبناک نوں تریخ وچ اک ظالم بادشاہ دے طور اُتے جانیا جاندا اے لیکن اوہ اپنے دور دے اک بہت پڑھے لکھے شخص سن، انہاں دا حافظہ بلا دا سی تے اوہ بہت سریع العقل سن ۔ زار موصوف نوں کتاباں نال پیار سی، اوہ اپنے کتب خانہ وچ اضافہ کرنے دی خاطر کتاب دا انتخاب بنفس نفیس کیتا کردے سن ۔ انہاں دی ہزاراں گراں مایہ کتاباں لوہے دے صندوقاں وچ محفوظ رکھی جادیاں سن۔ کتب خانے وچ بہت ہی چنیدہ شخص نوں داخل ہونے دی اجازت دتی جاندی سی۔ مستزاد ایہ کہ اپنی عمر دے آخری برساں وچ غضبناک زار اس قدر سنکی ہو چکے سن کہ انہاں نوں کسی پہ وی اعتبار نئيں رہیا سی ۔ 1584 وچ زار ایوان غضبناک دی ناگہانی موت دے بعد کتب خانہ غائب ہو گیا سی ۔
تلاش و جستجو[سودھو]
اس کتب خانے نوں کس کس نے تلاش نئيں کیتا۔ اٹھارواں صدی دے اوائل دے کسی کونان اوسیپوو دی تحریر محفوظ اے۔ اس دے دوست نے مرنے توں پہلے اسنوں دسیا سی کہ صندوق کریملن دی زیر زماں راہداریاں دے اک خفیہ کمرے وچ رکھے گئے نيں۔ متجسس اوسیپوو نے خفیہ کمرے نوں تلاش کرنے دا عزم کیتا سی، لیکن زیر زمین داخل ہونے دا جو راستہ اسنوں دسیا گیا سی، اوہ مسدود ہو چکيا سی ۔ اس سلسلے وچ حکومت توں مدد کيتی درخواست دے لئی رجوع کرنا پيا سی ۔ زیر زمین راہداریاں تاں سن لیکن کمرہ کوئی نہ مل سکیا سی ۔ 1822 وچ پروفیسر دابیلوو نے اک مضمون وچ اک ایسی دستاویز دا ذکر کیتا سی، جس وچ ایوان غضبناک دے کتب خانے وچ شامل کتاباں دی فہرست درج سی۔ اس فہرست وچ دانشوراں نے دلچسپی لی تاں معلوم ہويا کہ اس وچ قدیم یونان تے روم دی غیر معروف کتاباں دا تذکرہ اے جو ارستوفینس، سویتونیس،تاسیتوس، ورجل تے سیسیرو نے لکھی سن۔ اس طرح دیاں کتاباں دی عالمی ورثے وچ بہت زیادہ قدر ہُندی لیکن معلوم ایہ ہويا کہ دابیلوو دے پاس اس فہرست دی نقل سی۔ اصل فہرست ایداں غائب ہوئی کہ سراغ تک نہ مل پایا۔ اے ناں راز دی بات؟ دابیلوو کوئی وضاحت تک نہ کر پائے سن تے اپنے اس افشائے راز دے فوراً بعد غیر متوقع طور پہ اس جہان توں سدھار گئے سن ۔ اِنّے دانا تے تجربہ کار پروفیسر توں اِنّی اہم دستاویز بھلا کِداں کھو سکدی تھی؟
متضاد آراء[سودھو]
آثار قدیمہ دے ماہر اگناندی ستیلیتسکی نوں زار دے کتب خانے دے متلاشیاں دیاں گلاں پہ شک سی ۔ انہاں نے تاں ایتھے تک دعوٰی کیتا سی کہ کہ اوہ 1914 وچ اس پراسرار فہرست نوں لبھن وچ کامیاب وی ہو چکے سن ۔ ۔۔۔۔ فہرست اک بار فیر پراسرار طور اُتے کھو گئی سی۔ انہاں نے وڈے طریقے توں تے تسلسل دے نال ایون غضبناک دی مختلف رہائش گاہاں یعنی وولوگدا، الیکساندروو تے ظاہر اے ماسکو دے کریملن نوں کھنگال ماریا سی ۔ 1933 وچ اس ماہر آثار قدیمہ نے خود جوزف سٹالن توں مدد دے لئی رجوع کیتا سی ۔ کھدائی کرنے دے لئی ٹیماں تشکیل دتی گئی سن لیکن تمام تر کوششین ناکام رہی سی۔ فیر زیادہ دیر دی گل نئيں اے، 1995 وچ ماسکو دے مئیر نے وی کتب خانہ تلاش کرنے دی سعی دی سی۔ چار سال دی عرق ریز محنت دا کوئی نتیجہ برآمد نئيں ہويا سی ۔
کیا اس تلاش دا کوئی جواز باقی رہیا اے ؟ ممکن اے قلمی کتاباں دیمک کھا گئی ہو، ممکن اے جل چکی ہاں یا فیر لٹیراں دے ہتھ لگ چکی ہون۔ اک زیادہ درست تصور تے وی اے کہ زار دا کتب خانہ مل چکيا اے۔ سارا تاں نئيں لیکن اس دا اک چھوٹا جہا حصہ۔ روسی سٹیٹ لائیبریری دے اہلکاراں دا کہنا اے کہ اس لائبریری وچ چھ لکھ مخطوطات نيں، جنہاں وچوں سٹھ ہزار قدیم مخطوطات نيں۔ ممکن اے کہ انہاں وچ کچھ ایوان غضبناک دیاں کتاباں وی ہون۔
فیر کیہ کيتا جائے؟ کیتا تلاش چھڈ دتی جائے یا زیادہ شدّومد توں ڈھوندا جائے، تاکہ لوکاں نوں اس گراں قدر مخطوطہ جات دا خزانہ لوٹایا جا سکے؟ بہر حال جو وی ہو، اس داستانی کتب خانے دے بارے وچ کوئی حتمی گل کیتے جانا تاحال پہلے ازوقت اے۔ اس کتب خانے نوں کس کس نے تلاش نئيں کیتا۔ اٹھارواں صدی دے اوائل دے کسی کونان اوسیپوو دی تحریر محفوظ اے۔ اس دے دوست نے مرنے توں پہلے اسنوں دسیا سی کہ صندوق کریملن دی زیر زماں راہداریاں دے اک خفیہ کمرے وچ رکھے گئے نيں۔ متجسس اوسیپوو نے خفیہ کمرے نوں تلاش کرنے دا عزم کیتا سی، لیکن زیر زمین داخل ہونے دا جو راستہ اسنوں دسیا گیا سی، اوہ مسدود ہو چکيا سی ۔ اس سلسلے وچ حکومت توں مدد کيتی درخواست دے لئی رجوع کرنا پيا سی ۔ زیر زمین راہداریاں تاں سن لیکن کمرہ کوئی نہ مل سکیا سی ۔ 1822 وچ پروفیسر دابیلوو نے اک مضمون وچ اک ایسی دستاویز دا ذکر کیتا سی، جس وچ ایوان غضبناک دے کتب خانے وچ شامل کتاباں دی فہرست درج سی۔ اس فہرست وچ دانشوراں نے دلچسپی لی تاں معلوم ہويا کہ اس وچ قدیم یونان تے روم دی غیر معروف کتاباں دا تذکرہ اے جو ارستوفینس، سویتونیس،تاسیتوس، ورجل تے سیسیرو نے لکھی سن۔ اس طرح دیاں کتاباں دی عالمی ورثے وچ بہت زیادہ قدر ہُندی لیکن معلوم ایہ ہويا کہ دابیلوو دے پاس اس فہرست دی نقل سی۔ اصل فہرست ایداں غائب ہوئی کہ سراغ تک نہ مل پایا۔ اے ناں راز دی بات؟ دابیلوو کوئی وضاحت تک نہ کر پائے سن تے اپنے اس افشائے راز دے فورآ" بعد غیر متوقع طور پہ اس جہان توں سدھار گئے سن ۔ اِنّے دانا تے تجربہ کار پروفیسر توں اِنّی اہم دستاویز بھلا کِداں کھو سکدی تھی؟ آثار قدیمہ دے ماہر اگناندی ستیلیتسکی نوں زار دے کتب خانے دے متلاشیاں دیاں گلاں پہ شک سی ۔ انہاں نے تاں ایتھے تک دعوٰی کیتا سی کہ کہ اوہ 1914 وچ اس پراسرار فہرست نوں لبھن وچ کامیاب وی ہو چکے سن ۔ ۔۔۔۔ فہرست اک بار فیر پراسرار طور اُتے کھو گئی سی۔ انہاں نے وڈے طریقے توں تے تسلسل دے نال ایون غضبناک دی مختلف رہائش گاہاں یعنی وولوگدا، الیکساندروو تے ظاہر اے ماسکو دے کریملن نوں کھنگال ماریا سی ۔ 1933 وچ اس ماہر آثار قدیمہ نے خود جوزف سٹالن توں مدد دے لئی رجوع کیتا سی ۔ کھدائی کرنے دے لئی ٹیماں تشکیل دتی گئی سن لیکن تمام تر کوششین ناکام رہی سی۔ فیر زیادہ دیر دی گل نئيں اے، 1995 وچ ماسکو دے مئیر نے وی کتب خانہ تلاش کرنے دی سعی دی سی۔ چار سال دی عرق ریز محنت دا کوئی نتیجہ برآمد نئيں ہويا سی ۔
کیہ ہن وی تلاش دا جواز باقی اے ؟[سودھو]
کیہ اس تلاش دا کوئی جواز باقی رہیا اے ؟ ممکن اے قلمی کتاباں دیمک کھا گئی ہو، ممکن اے جل چکی ہاں یا فیر لٹیراں دے ہتھ لگ چکی ہون۔ اک زیادہ درست تصور تے وی اے کہ زار دا کتب خانہ مل چکيا اے۔ سارا تاں نئيں لیکن اس دا اک چھوٹا جہا حصہ۔ روسی سٹیٹ لائیبریری دے اہلکاراں دا کہنا اے کہ اس لائبریری وچ چھ لکھ مخطوطات نيں، جنہاں وچوں سٹھ ہزار قدیم مخطوطات نيں۔ ممکن اے کہ انہاں وچ کچھ ایوان غضبناک دیاں کتاباں وی ہون۔ فیر کیہ کيتا جائے؟ کیتا تلاش چھڈ دتی جائے یا زیادہ شدّومد توں ڈھوندا جائے، تاکہ لوکاں نوں اس گراں قدر مخطوطہ جات دا خزانہ لوٹایا جا سکے؟ بہر حال جو وی ہو، اس داستانی کتب خانے دے بارے وچ کوئی حتمی گل کیتے جانا تاحال پہلے ازوقت اے۔