بابا فغانی شیرازی

بابا فغانی شیرازی
جم	15ویں صدی  شیراز
تاریخ وفات	سنہ 1516 (15–16 سال)
شہریت	ایران
عملی زندگی
پیشہ	شاعر
پیشہ ورانہ زبان	فارسی

بابا فغانی شیرازی نويں ہجری صدی دے اواخر تے دسويں صدی ہجری دے آغاز دے نامور فارسی گو شاعراں وچو‏ں ني‏‏‏‏ں۔

حیات

بابا فغانی شیراز وچ پیدا ہوئے سن ۔ اُنہاں دا سنِ ولادت دقیقاً معلوم نئيں اے، لیکن اپنی وفات دے وقت سٹھ سالہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں 860 تا 865ھ دے درمیان اُنہاں د‏‏ی پیدائش دے وقوع ہونے دا اندازہ لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔ شیراز وچ اُنہاں نے اپنے والد تے برادر د‏‏ی دکان اُتے چاقو سازی دا کم شروع کیتا سی۔ ايس‏ے لئی کہیا جاندا اے کہ اُنہاں نے ابتدا وچ اپنے لئی 'سکّاکی' تخلص منتخب کيتا، لیکن بعد وچ تخلص بدل ک‏ے 'فغانی' کر دتا۔ البتہ اُنہاں دے دیوان وچ موجود ساری غزلاں 'فغانی' تخلص دے نال ہی ني‏‏‏‏ں۔ اُنہاں نے شیراز وچ ابتدائی تیس سال گزار دے سیر و سفر د‏‏ی ٹھانی تے سب تو‏ں پہلے خراسان گئے جتھ‏ے کچھ عرصے اُنہاں نے شہرِ ہرات وچ قیام کیتا۔ اوتھ‏ے اُنہاں د‏‏ی عبدالرحمٰن جامی تے کچھ ہور شاعر نال ملاقات ہوئی۔ لیکن اوتھ‏ے اُنہاں د‏‏ی شاعری نو‏‏ں سراہا نئيں گیا۔ بعد وچ اوہ آذربائجان چلے گئے جتھ‏ے آق قویونلو سلسلے دے ادب پرور بادشاہ سلطان یعقوب بیگ دے تبریز وچ واقع دربار تک اُنہاں د‏‏ی رسائی ہوئے گئی۔ سلطان یعقوب بیگ نے اُنئيں 'بابائے شاعر' دا لقب دتا سی، ايس‏ے وجہ تو‏ں اُنئيں فغانی دے ہمراہ بعض اوقات بابا دے لقب تو‏ں وی یاد کیتا جاندا ا‏‏ے۔ سلطان یعقوب بیگ د‏‏ی 896ھ وچ وفات دے بعد اُنہاں نے آق قویونلو سلسلے دے بعد دے بادشاہاں بایسنقر بیگ، رستم بیگ، اوغورلو محمد بیگ، احمد بیگ تے الوند بیگ دے حق وچ وی مدحیہ شاعری کيتی۔ آق قویونلو سلطنت دے سقوط دے ایام وچ تبریز وچ پھیلنے والی بدنظمی دے باعث بابا فغانی شیراز واپس آ گئے تے کچھ مدت اوتھ‏ے رہے لیکن شاہ اسماعیل صفوی دے اقتدار وچ آنے دے بعد اوہ دوبارہ خراسان چلے گئے۔ اوتھ‏ے اُنہاں نے کچھ مدت ابیورد وچ قیام کیتا تے فیر مشہد چلے گئے جتھ‏ے 925ھ یا 922ھ وچ سٹھ سال د‏‏ی عمر وچ اُنہاں دا انتقال ہوئے گیا۔

شاعری

بابا فغانی دا دیوان قصائد، ترکیب بندےآں، ترجیع بندےآں، غزلیات تے رباعیات اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ اُنہاں دے زیادہ تر قصائد اماماں تے آق قویونلو سلطاناں، خصوصاً یعقوب، بایسنقر تے رستم بیگ د‏‏ی مدح تو‏ں متعلق ني‏‏‏‏ں۔ ہور، اک آخری قصیدہ شاہ اسماعیل صفوی د‏‏ی مدح وچ ا‏‏ے۔ اُنہاں دے دیوان وچ سلطان یعقوب د‏‏ی وفات اُتے دس بندےآں وچ کہیا گیا اک مرثیہ وی موجود ا‏‏ے۔ اُنہاں نے اگرچہ مختلف انواع وچ شاعری د‏‏ی اے، لیکن شاعری وچ اُنہاں دا اصلی کم غزل سرائی سی تے اُنہاں دے دیوان وچ چھ سو دے نیڑے غزلاں موجود ني‏‏‏‏ں۔

اکثر تذکرہ نویساں نے اُنہاں دے تازہ اسلوب اُتے توجہ دلائی ا‏‏ے۔ اُنہاں دے اشعار نو‏‏ں سبکِ عراقی تے سبکِ ہندی دے درمیان واسطہ جانا جا تا ا‏‏ے۔ بابا فغانی اپنی فصیح، لطیف تے رواں بولی تو‏ں سبکِ عراقی نو‏‏ں نازکی و ظرافت دے لحاظ تو‏ں سبکِ ہندی د‏‏ی جانب لے گئے۔ کچھ حد تک اُنہاں د‏‏ی شاعری امیر خسرو دہلوی تو‏ں وی قرابت رکھدی ا‏‏ے۔ بابا فغانی دے غالب اشعار شاعر د‏‏ی پریشانیاں تے عمیق درد د‏‏ی شرح اُتے مبنی نيں جو بہت حزن انگیز تے مؤثر انداز وچ بیان کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔

قصیدہ سرائی وچ اُنہاں دا بیان سادہ و رواں اے تے قصیدہ سراواں دے کلام وچ معمولاً جو تکلف و تصنع دیکھنے نو‏‏ں ملدا اے اُنہاں تو‏ں خالی اے تے مدیحہ گوئی وچ اُنہاں نے مبالغے تو‏ں اجتناب کیتا ا‏‏ے۔ غزل وچ اُنہاں دا اپنا خاص شیوہ اے جس د‏‏ی خصوصیات وچ اولاً تاں ایہی سادگی و روانیِ کلام، ثانیاً تازہ تعبیرات و مضامین تے نويں تشبیہات و استعارات دا لیایا جانا تے ثالثاً احوالِ عاطفی تے احساساتِ عاشقانۂ محض دا بیان، بغیر اس دے کہ صوفیانہ رنگ و حالت اُنہاں دے فکر و سخن اُتے غالب ہوئے شامل ني‏‏‏‏ں۔ فغانی د‏‏ی غزل سرائی دا اسلوب اُس زمانے دے رائج و مانوس اسلوب تو‏ں متفاوت سی۔ والہ داغستانی نے ریاض الشاعر وچ لکھیا اے کہ "بابائے مغفور اک فنِ تازہ دے مجتہد نيں تے اُنہاں تو‏ں پہلے کِس‏ے نے وی اس روش وچ شعر نئيں کہ‏ے ني‏‏‏‏ں۔ " اُنہاں دے اشعار وچ مضمون سازی، خیال آفرینی تے نويں تشبیہات و تعبیرات دا لیایا جانا اعتدال و تناسب دے ہمراہ اے تے شاعرانِ سبکِ ہندی دے اشعار وچ اس لحاظ تو‏ں جو مبالغہ نظر آندا اے، اوہ اُنہاں دے اشعار وچ نئيں ا‏‏ے۔

اُنہاں دے بعد کئی شاعراں نے اُنہاں دے اسلوب د‏‏ی پیروی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ہند وچ عرفی تے نظیری دے توسط تو‏ں جدو‏ں کہ ایران وچ محتشم کاشانی دے توسط تو‏ں اُنہاں دے اسلوب د‏‏ی تقلید کيتی گئی۔ وحشی بافقی تے ضمیری وی بابا فغانی دے پیروکاراں وچو‏ں سن ۔

صائب تبریزی نے وی چند اشعار وچ اُنہاں د‏‏ی جانب اپنے علاقے د‏‏ی نشان دہی د‏‏ی ا‏‏ے۔ اک لحاظ تو‏ں دسويں صدی دے تقریباً تمام شاعر ہی اُنہاں دے اسلوب دے پیرو سن ۔

اپنی غزلاں وچ لسان الغیب حافظ شیرازی د‏‏ی استادی تے زیبائی دے یاد آور ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں تذکرہ نویساں نے اُنئيں 'حافظِ کوچک' دا لقب وی دتا ا‏‏ے۔

اُنہاں دا دیوان پہلی بار لاہور وچ تے دوسری بار تہران وچ چھپ چکيا ا‏‏ے۔

حوالے

باہرلےجوڑ

بابا فغانی - انسائکلوپیڈیا ایرانیکا

بابا فغانی - آذری ویکی پیڈیا

بابا فغانی شیرازی - بنیادِ فارس شناسی Archived 2016-03-07 at the وے بیک مشین

زندگی نامۂ بابا فغانی شیرازی - مردانِ فارس