Jump to content

باکو خانات

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
Baku Khanate

1735–1806
حیثیتخانیت
دار الحکومتباکو
مذہب
اسلام
حکومتخانیت
تاریخ 
• قیام
1735
• موقوفی نطام
1806
آیزو 3166 رمز[[آیزو 3166-2:|]]
باکو خانات دے بانچ ، آذربائیجان دے قومی تاریخی میوزیم وچ

باکو خانات ( آذری بولی بولی: Bakı xanlığı فارسی: خانات باکو‎ ) ، ایرانی اقتدار کے تحت اک خودمختار مسلم ریاست سی ، جو 1747 تے 1806 دے درمیان موجود سی۔ اصل وچ صفوی سلطنت دا اک صوبہ ، اقتدار د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی وجہ تو‏ں ایران وچ نادر شاہ کے قتل تے مرکزی اقتدار نو‏‏ں کمزور کرنے دے بعد ، ایہ عملی طور اُتے آزاد ہويا۔ اس دا علاقہ اج کل آذربائیجان وچ اے ،

تریخ

[سودھو]

روس-فارسی جنگ (1722–23) دے دوران ، باکو ، جو پہلے صفوی قبضے وچ سی ، روسی دے قبضے وچ چلا گیا۔ اُتے ، جدو‏ں انہاں نے فارس وچ نادر شاہ افشار د‏‏ی فوجی کامیابیاں ، تے روس نو‏‏ں لاحق خطرے دے بارے وچ سنیا تاں ، انہاں نے سن 1735 وچ باکو نو‏‏ں دوبارہ فارس دے حوالے کرنے اُتے اتفاق کيت‏‏ا۔ شاہ نے مرزا محمد خان اول جو بااثر قبائلی سردار درگاہ قلی خانہاں دے بیٹے (جو افشاری قزلباش نسل تو‏ں سن نو‏‏ں 1592 وچ باکو دے نیڑے زمیناں عطا کيتیاں گئیاں )، نو‏‏ں خان مقرر کيت‏‏ا ۔اس موقع اُتے ، خان عملی طور اُتے تے سرکاری طور اُتے فارسی شاہ دا اک باجگزار سی۔ اُتے ، ایہ سن 1747 وچ آزاد ہويا ، جدو‏ں ايس‏ے سال نادر شاہ افشار د‏‏ی موت دے بعد ، مرزا محمد افشاری فارسی سلطنت دے خلاف اٹھیا کھڑا ہويا۔ چونکہ شاہ د‏‏ی موت دے بعد وی سلطنت بد نظمی دا شکار سی ، بغاوت آسانی تو‏ں کامیاب ہوگئی ، تے اگرچہ باکو باضابطہ طور اُتے ایرانی شاہاں دا اک باجگزار ٹھہرایا ، خان اپنے اقدامات تے فیصلےآں وچ عملی طور اُتے آزاد سی۔

سن 1768 وچ ،قوبا دے خان ، فتح علی خان ، نے باکو نو‏‏ں زبردستی قبضہ ک‏ر ليا ، تے دو سال دے قبضے دے بعد اس نے اپنے بھائی عبد اللہ بیگ ، شیروان دے سابق کٹھ پتلی خان ، نو‏‏ں نواں خان مقرر کيت‏‏ا ، تے باکو نو‏‏ں نواں انحصار بنا دتا۔ . اُتے ، 1772 وچ مرزا محمد دے بیٹے ملک محمد خان نے باکو اُتے دوبارہ قبضہ کيت‏‏ا تے نواں خان بن گیا۔ اس د‏ی حکمرانی دے بعد ، جو سن 1783 وچ انہاں د‏‏ی وفات تک جاری رہی ، اس دا بیٹا مرزا محمد خان II خان بن گیا ، لیکن 1791 وچ تخت اُتے مرزا محمد دے چچا محمد قلی خان (مصنف عباس گولو باکیخانوف کے والد) بیٹھے ۔ دو سال د‏‏ی مختصر حکمرانی دے بعد ، اوہ اپنے بھتیجے حسین قلی خان دے ہتھو‏ں تخت تو‏ں محروم ہوگیا ، جو اس دے بھائی حاجلی علی قلی دا بیٹا سی۔ 13 جون 1796 نو‏‏ں ، اک روسی فلوٹلا باکو بے وچ داخل ہويا ، تے روسی فوج دا اک دستہ زبردستی شہر دے اندر رکھیا گیا سی۔ اُتے ، بعد وچ ، زار پاول اول نے اس مہم دا خاتمہ کرنے تے اپنے پیشرو ، کیتھرین اعظم د‏‏ی موت دے بعد روسی افواج نو‏‏ں انخلا دا حکم دتا۔ مارچ 1797 وچ ، روسی فوج نے باکو چھڈ دتا. اس صورتحال نو‏‏ں اپنے فائدے دے لئی استعمال کردے ہوئے ، مرزا محمد خان دوم آیا تے خانات نو‏‏ں بحال کر دتا۔ اُتے ، انھاں اک بار فیر 1801 وچ حسین نے دوبارہ معزول کردتا ، جس نے دوبارہ اقتدار سنبھالیا۔ مرزا محمد فرار ہوگیا تے 1809 تو‏ں 1810 تک قوبا دا خان بن گیا۔

روس-فارسی جنگ (1804-1313) وچ ، روسی فوجاں نے جنرل پاول سیسانوف د‏‏ی سربراہی وچ باکو دا محاصرہ کيت‏‏ا تے جنوری 1806 وچ اس اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اُتے ، جدو‏ں شہر د‏‏ی چابیاں جنرل نو‏‏ں دتیاں گئیاں ، تاں حسین قلی خان دے اک کزن نے اسنو‏ں گولی مار دے ہلاک کردتا۔ رہبر دے بغیر ، روسی پِچھے ہٹ گئے ، تے اصل وچ اس شہر اُتے قبضے وچ اک سال تاخیر د‏‏ی ، لیکن اوہ واپس آئے تے اس سال اکتوبر وچ ، جنرل بلگاکوف د‏‏ی سربراہی وچ ، اس شہر اُتے قبضہ کرلیا۔ حسین قلی خان محاصراں دے درمیان شہر تو‏ں فرار ہوچکے سن ، تے اگرچہ اوہ خانت نو‏‏ں اپنا دعویٰ کردے رہے ، لیکن محاصرے دے فورا بعد ہی روسیاں نے اس اُتے قبضہ کرلیا۔ معاہدہ گلستان (1813) وچ ، قاجار فارسیاں نے باکو سمیت اپنے کاکیشین باجگزاراں اُتے روسی اقتدار نو‏‏ں تسلیم کيت‏‏ا ، تے اپنے تمام دعوے ترک کردتے۔ اُتے ، بانو‏ں ميں روسیاں نو‏‏ں واقعتا اک نويں انتظامیہ تشکیل دینے وچ کئی سال لگے۔

خاناں د‏‏ی لسٹ

[سودھو]
بادشاہ حکمرانی دی مدت پیشرو (افراد) دے نال تعلقات
مرزا محمد خان اول 1735–1768 درگاہ قلی خان دا بیٹا۔
فتح علی خان 1768–1770 خان کیوبا نے باکو نو‏‏ں پھڑ لیا۔
عبد اللہ بیگ 1770–1772 باکو نو‏‏ں اس دے بھائی فتح علی خان نے دتا سی۔ خان آف شیروان 1769-1770۔
ملک محمد خان 1772–1783 مرزا محمد خان اول دے بیٹے نے باکو اُتے دوبارہ دعوی کيت‏‏ا۔
مرزا محمد خان دوم 1783–1791 ملک محمد خان دا بیٹا۔
محمد قلی خان 1791–1792 بیٹا مرزا محمد خان اول۔ معزول مرزا محمد خان II.
حسین قلی خان 1792–1797 ہدجلی علی قلی دا بیٹا ، مرزا محمد خان اول دا بیٹا۔
مرزا محمد خان دوم 1797–1801 ملک محمد خان دا بیٹا۔ باکو کناٹے نو‏‏ں اپنے بھتیجے حسین قلی خان تو‏ں واپس لیا۔ خان آف کیوبا خانٹے 1809-1810۔
حسین قلی خان 1801–1806 (1813) ہدجلی علی قلی دا بیٹا ، مرزا محمد خان اول دا بیٹا۔ باکو کناٹے نو‏‏ں اپنے بھتیجے مرزا محمد خان II تو‏ں واپس لیا۔ 1806 وچ معزول ، 1813 وچ باضابطہ طور اُتے وابستہ کردتا گیا۔

ایہ وی دیکھو

[سودھو]

حوالے

[سودھو]