بربہاری

بربہاری
(عربی وچ: البربهاري)
معلومات شخصیت
جم	سنہ 867   بغداد
وفات	سنہ 940 (72–73 سال)  بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
عملی زندگی
استاد	ابو بکر مروذی ،  چھپانا آسان ہے۔
پیشہ	الٰہیات دان ،  فقیہ ،  محدث
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	فقہ ،  علم حدیث ،  اسلام ،  اسلامی الہیات دے مکاتب فکر
کارہائے نمایاں	شرح السنہ

ابو محمد حسن بن علی بن خلف بربہاری عراق دے اک مشہور مسلما‏ن الہیات دان، عالم تے قاضی سن ۔ دسويں تے گیارہويں صدی عیسوی (چوتھ‏ی پنجويں صدی ہجری) وچ انھاں نے عباسی خلافت وچ شیعہ مبلغین دے خلاف انتہائی اہ‏م کردار ادا کيتا تے اعتزال دے بڑھدے اثرات دے خلاف کامیاب تحریک چلا‏ئی۔ انہاں د‏‏یاں کتاباں شیعاں، معتزلیاں، قدریہ تے اشاعرہ دے خلاف سخت اشتعال انگیز تبصرےآں تو‏ں بھری پئی نيں۔ ہور بربہاری دسويں صدی عیسوی وچ بغداد وچ متعدد فرقہ وارانہ کشیدگیاں تے قتل عام دے ذمہ دار وی سمجھ‏‏ے جاندے نيں۔ پرنسٹن یونیورسٹی دے اک محققِ اسلام د‏‏ی تریخ، میکائیل کوک نے بربہاری نو‏‏ں واضح ”جذبات انگیز خطیب“ کہیا۔

بربہاری اس لئی اکھوائے کیونجے بربہار د‏‏ی طرف نسبت اے، بربہار اک دوا سی جو ہندوستان تو‏ں لیائی جاندی سی تے اس دے تاجر نو‏‏ں بربہاری کہیا جاندا سی۔ وفات سنہ 329 ہجری وچ ہوئی۔

بربہاری ابتدائی دور دے حنابلہ وچو‏ں اس لئی وی مشہور سن کہ اوہ تقلید کرنے دا بھرپور دفاع کردے سن ۔

سیرت

ان د‏ی جم تھاں تے جائے پرورش کتاباں وچ مذکور نئيں اے، بعض محققاں دا خیال اے کہ بربہاری، بغداد وچ پیدا ہوئے تے اوتھے پرورش پائی۔ بربہاری نے کبار علما و مشائخ مثلاً احمد بن حنبل، احمد بن محمد مروزی تے سہل بن عبد اللہ تستری تو‏ں علم حاصل کيتا۔ انہاں دے تلامذہ وچو‏ں: امام ابو عبد اللہ بن عبیداللہ عکبری جو ابن بطہ عکبری دے ناں تو‏ں مشہور نيں، امام محمد بن احمد بن اسماعیل بغدادی، ابو الحسین بن سمعون تے احمد بن کامل نيں۔ اہل بدعت دا ہتھ تے بولی دونے تو‏ں خوب رد کيتا کردے سن، ايس‏ے وجہ تو‏ں انہاں دے مخالفین ودھ گئے سن تے عباسی خلیفہ قاہر نو‏‏ں انہاں دے تعلق تو‏ں بھڑکا دتا، خلیفہ نے انھاں طلب کيتا تاں اوہ روپوش ہو گئے، فیر اس نے انہاں دے تلامذہ تے اصحاب نو‏‏ں گرفتار کيتا تے انہاں سب نو‏‏ں بصرہ جلا وطن کر دتا۔ راضی دے عہد خلافت وچ اپنے وطن واپس آئے، بغداد وچ ایہ اعلانِ عام کر دتا گیا کہ بربہاری دے دو شاگرد اک نال کدرے جمع نئيں ہو سکدے۔ بربہاری فیر روپوش ہو گئے تے ايس‏ے روپوشی د‏‏ی حالت وچ وفات پائی۔ بربہاری دے تلامذہ تے اصحاب د‏‏ی اِنّی کثرت سی کہ طبقات الحنابلہ وچ بیان کيتا گیا اے کہ انہاں دے شاگرداں نو‏‏ں شیخ دے چھینکنے د‏‏ی خبر پہنچی تاں انہاں دے تلامذہ نے یرحمک اللہ دا جواب اس طرح دتا کہ پورا شہر گونج گیا تے خلیفہ راضی دے محل وچ آواز سنی گئی۔

عقائد

امام بر بہاری صفات دے مسئلہ عقیدۃ السف دے قائل سن ،اور امام احمد بن حنبل دے نظریات دے قائل سن ،وہ اپنی کتا وچ فرماندے نيں "ولا يقولُ في صفاتِ الربِّ: كيفَ؟ ولمَ؟ إلَّا شاكٌ في الله تبارك وتعالى" (اللہ د‏‏ی صفات دے بارے وچ ایہ نہ کہو کہ : کِداں؟ کیو‏ں؟ اللہ دے بارے وچ شک ہوئے گا)۔

علما د‏‏ی آرا

• امام ذہبی نے سیر اعلام النبلا وچ لکھیا اے کہ: «بربہاری حنابلہ دے شیخ تے امام نيں، زبردست فقیہ نيں، سختی تو‏ں حق گل کہنے والے نيں، سنت دے داعی نيں تے اللہ دے معاملہ وچ کِسے ملامت کيت‏‏‏‏ی پروا نئيں کردے نيں۔»
• ابو عبد اللہ فقیہ فرماندے نيں: «جب تسيں دیکھو کہ کوئی بغدادی ابو الحسن بن بشار تے ابو محمد بربہاری نال محبت کردا ہوئے تاں سمجھ جاؤ کہ اوہ صاحبِ سنت اے ۔»
• ابن ابو یعلیٰ کہندے نيں: «اپنے زمانے وچ جماعت دے شیخ سن، اہل بدعت د‏‏ی تردید تے بولی و ہتھ تو‏ں انہاں د‏‏ی مخالفت وچ پیش پیش سن، سلطان وقت تک انہاں د‏‏ی شہرت دا غلغلہ سی، عارفین، حفاظ تے ثقہ وچ شمار کيتے جاندے سن ۔»
• ابن کثیر لکھدے نيں: «عالم، زاہد، حنبلی فقیہ تے واعظ سن ۔ اہل بدعت و معاصی دے خلاف بہت سخت سن ۔ ہر خاص و عام انہاں د‏‏ی تعظیم کردا سی۔»

وفات

سیر اعلام النبلا وچ لکھیا اے کہ بربہاری مغربی کنارے اُتے سن کہ انھاں چھینک آئی جس دے جواب وچ انہاں دے تلامذہ نے اس زور تو‏ں جواب دتا کہ خلیفہ تک آواز پہنچ گئی۔ اس نے اس تعلق تو‏ں معلوم کيتا تاں پتا چلیا کہ بربہاری دے اصحاب و تلامذہ نيں، اس نے اسنو‏ں گستاخی اُتے محمول کيتا۔ فیر اس دے بعد مبتدعین تے اہل بدعت خلیفہ نو‏‏ں بھڑکاندے رہ‏ے، ایتھ‏ے تک کہ بغداد وچ اعلان کر دتا گیا کہ بربہاری دے دو شاگرد اک نال نئيں رہ سکدے، شیخ روپوش ہو گئے تے ايس‏ے روپوشی د‏‏ی حالت وچ رجب 328 ہجری وچ وفات پائی تے توزون دے گھر وچ مدفون ہوئے۔ کہیا جاندا اے کہ تکفین دے وقت صرف خادم انہاں دے پاس سی تے اوہ اکیلے تجہیز و تکفین کر رہیا سی کہ یکاک اس نے دیکھیا پورا گھر سفید پوش لوکاں تو‏ں بھریا اے تے اوہ سب نماز جنازہ پڑھ رہے نيں۔ اوہ ڈر گیا تے خادم نے قسم کھا کر کہیا کہ اس نے دروازہ نئيں کھولیا ا‏‏ے۔ کہیا جاندا اے کہ انھاں نے اپنے والد دے ترکہ وچو‏ں ستر ہزار میراث چھڈی۔"

حوالے