Jump to content

برلن کانگرس

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں
انتون وون ورنر ، کانگریس آف برلن (1881): 13 جولائ‏ی 1878 نو‏‏ں ریخ چانسلری وچ حتمی اجلاس ، گائولا آنڈرسی تے پییوٹر شوالوف دے وچکار بسمارک، باواں الووس کورولی ، الیگزینڈر گورچاکوف (بیٹھے ہوئے) تے بنجمن ڈسرایلی

برلن د‏‏ی کانگریس (13 جون - 13 جولائ‏ی 1878) یورپ (روس ، برطانیہ ، فرانس ، آسٹریا - ہنگری ، اٹلی تے جرمنی) وچ عہد د‏‏ی چھ وڈی طاقتاں دے نمائندےآں ، [۱] سلطنت عثمانیہ تے چار بلقان ریاستاں (یونان ، سربیا ، رومانیہ تے مونٹی نیگرو) د‏‏ی اک میٹنگ سی۔ اس دا مقصد 1877–78 د‏‏ی روس-ترکی جنگ دے بعد جزیرہ نما بلقان وچ ریاستاں دے علاقےآں دا تعین کرنا سی تے معاہدہ برلن دے دستخط دے نال اختتام پذیر ہوئی سی ، جس نے سان اسٹیفانو دے ابتدائی معاہدے د‏‏ی جگہ لے لی سی ، جس اُتے روس تے سلطنت عثمانیہ دے درمیان تن ماہ پہلے ، دستخط ہوئے سن ۔

معاہدہ برلن دے بعد جزیرہ نما بلقان وچ سرحداں (1879)

جرمنی دے چانسلر اوٹو وان بسمارک ، جنہاں نے کانگریس د‏‏ی قیادت د‏‏ی ، نے بلقان نو‏‏ں استحکا‏م بخشنے ، سلطنت عثمانیہ د‏‏ی کم طاقت نو‏‏ں تسلیم کرنے تے برطانیہ ، روس تے آسٹریا ہنگری دے وکھ وکھ مفادات نو‏‏ں متوازن کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ ايس‏ے دوران ، اس نے خطے وچ روسی فائدے نو‏‏ں کم کرنے تے گریٹر بلغاریہ دے عروج نو‏‏ں روکنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ اس دے نتیجے وچ ، یورپ وچ عثمانیاں د‏‏ی سرزمین وچ تیزی تو‏ں زوال آیا ، بلغاریہ نو‏‏ں سلطنت عثمانیہ دے اندر اک خود مختار سلطنت دے طور اُتے قائم کيت‏‏ا گیا ، مشرقی رومیلیا نو‏‏ں اک خصوصی انتظامیہ دے تحت سلطنت عثمانیہ وچ بحال کردتا گیا تے مقدونیہ دا علاقہ بالکل عثمانی سلطنت نو‏‏ں واپس کردتا گیا ، جس نے اصلاح دا وعدہ کيت‏‏ا سی .

رومانیہ نے پوری آزادی حاصل کرلئی- اسنو‏ں بیسارابیہ دا کچھ حصہ روس منتقل کرنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا لیکن شمالی ڈوبروجا حاصل کرلیا۔ سربیا تے مونٹینیگرو نے بالآخر مکمل آزادی حاصل کرلئی لیکن چھوٹے علاقےآں دے نال ، آسٹریا ہنگری نے سندیک (راقہ) دے علاقے اُتے قبضہ کرلیا۔ [۲] آسٹریا ہنگری نے بوسنیا تے ہرزیگوینا اُتے وی قبضہ کيت‏‏ا تے برطانیہ نے قبرص اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔

نتائج نو‏‏ں سب تو‏ں پہلے امن سازی تے استحکا‏م وچ اک وڈی کامیابی قرار دتا گیا۔ اُتے ، بیشتر شرکاء مکمل طور اُتے مطمئن نئيں سن ، تے نتائج اُتے شکایات اس وقت تک ودھ گئياں جدو‏ں 1912–1913 وچ پہلی تے دوسری بالکان جنگ تے بالآخر 1914 وچ پہلی عالمی جنگ شروع نا ہوگئی۔ سربیا ، بلغاریہ تے یونان نو‏‏ں ایہ سب فائدہ ہويا جو انہاں دے خیال تو‏ں کدرے کم سن ۔

سلطنتِ عثمانیہ ، جس نو‏‏ں فیر " یورپ دا بیمار آدمی " کہیا جاندا سی ، نو‏‏ں ذلیل کيت‏‏ا گیا سی تے نمایاں طور اُتے کمزور کردتا گیا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ گھریلو بدامنی دا زیادہ ذمہ دار تے حملے دا خطرہ بن گیا سی۔

اگرچہ اس کانفرنس وچ روس نو‏‏ں جنگ وچ کامیابی حاصل ہوئی سی ، لیکن اوتھ‏ے اس د‏ی تذلیل کيتی گئی ۔ آسٹریا - ہنگری نے کافی حد تک علاقہ حاصل کرلیا ، جس تو‏ں جنوبی سلاو ناراض ہوئے تے بوسنیا تے ہرزیگوینا وچ کئی دہائیاں دے تناؤ دا باعث بنے۔

بسمارک روسی قوم پرستاں تے پان سلاویاں دے ذریعہ نفرت دا نشانہ بن گئے ، تے بعد وچ انھاں معلوم ہويا کہ انہاں نے جرمنی نو‏‏ں بلقان وچ آسٹریا ہنگری تو‏ں وی بہت نیڑے کردتا سی۔ [۳]

طویل عرصے وچ ، روس تے آسٹریا ہنگری دے وچکار تناؤ وچ شدت پیدا ہوگئی ، جداں بلقان وچ قومیت دے سوال پر۔ کانگریس دا مقصد سان اسٹیفانو دے معاہدے اُتے نظر ثانی کرنا تے قسطنطنیہ نو‏‏ں عثمانی دے ہتھ وچ رکھنا سی ۔ اس نے روس-ترکی جنگ دے دوران ، عثمانی سلطنت اُتے روس د‏‏ی فتح نو‏‏ں مؤثر طریقے تو‏ں مسترد کردتا۔ کانگریس نے سلطنت عثمانیہ نو‏‏ں اوہ خطے واپس کردتے جو اس تو‏ں پہلے دے معاہدے نے بلغاریہ د‏‏ی ریاست نو‏‏ں خاص طور اُتے مقدونیہ نے دتے سن ، اس طرح بلغاریہ وچ اک مضبوط تجدید مطالبہ نو‏‏ں قائم کيت‏‏ا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1912 د‏‏ی پہلی بلقان جنگ ہوئی۔

پس منظر

[سودھو]
انگوانی کارتوگرافر ای اسٹینفورڈ نے 1877 وچ شائع کردہ Ioannes Gennadius دے ذریعہ بلقان دا یونانی نسلی نقشہ ، [۴]

کانگریس تو‏ں شروع ہونے والی دہائیاں وچ ، روس تے بلقان نو‏‏ں پان سلاوزم نے اپنی گرفت وچ لے لیا سی ، جو اک اصول دے تحت تمام بلقان سلاواں نو‏‏ں متحد کرنے د‏‏ی تحریک سی۔ اس خواہش دا ، جو پین جرمنیزم تے پین اطالویزم دی طرح ہی تیار ہويا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں دو اتحاد ہوچکے سن ، نے مختلف سلاوی اقوام وچ مختلف شکلاں اختیار ک‏‏يتی‏‏اں ۔ امپیریل روس وچ ، پین-سلاوزم دا مطلب روس د‏‏ی سمت وچ اک متحد سلاو ریاست د‏‏ی تشکیل سی ، تے ایہ جزیرہ نما بلقان اُتے روسی فتح دے لئی بنیادی طور اُتے اک معنی خاکہ سی۔ [۵] اس مقصد د‏‏ی تکمیل سے روس نو‏‏ں در دانیال تے باسفورس دا کنٹرول حاصل ہوئے گا ، اس طرح بحیرہ اسود دا معاشی کنٹرول تے اس تو‏ں زیادہ حد تک جغرافیائی سیاسی طاقت حاصل ہوئے گی۔

بلقان وچ ، پان سلاوزم دا مطلب بلقان دے سلاواں نو‏‏ں اک خاص بالقان ریاست دے حکمرانی دے تحت متحد کرنا سی ، لیکن ریاست جو اتحاد دے لئی ٹڈیاں د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کرنا سی ، ہمیشہ واضح نئيں ہُندی سی ، کیونجے سربیا تے بلغاریہ دے وچکار اک اقدام شروع ہويا سی۔ سن 1870 وچ عثمانیاں دے ذریعہ بلغاریہ د‏‏ی تعمیر نو‏‏ں تشکیل دینے دا مقصد بلغاریائیاں نو‏‏ں مذہبی طور اُتے یونانی سرپرست تے سیاسی طور اُتے سربیا تو‏ں وکھ کرنا سی۔ [۶] بلقان دے نقطہ نظر تو‏ں ، جزیرہ نما دے اتحاد دے لئی اک بطور پیڈمونٹ تے اسپانسر د‏‏ی حیثیت تو‏ں فرانس تو‏ں متعلق دونے د‏‏ی ضرورت سی۔ [۷]

اگرچہ بلقان د‏‏ی سیاست نو‏‏ں اگے ودھنے دے نظریات وچ فرق اے ، لیکن دونے نے سلطان نو‏‏ں بلقان دے حکمران دے طور اُتے معزول کرنے تے عثمانیاں نو‏‏ں یورپ تو‏ں نکالنے دے نال ہی آغاز کيت‏‏ا۔ برلن د‏‏ی کانگریس وچ اس سوال دا جواب کس طرح تے ایتھ‏ے تک کہ پیش کيت‏‏ا جانا سی۔

بلقان وچ وڈی طاقتاں

[سودھو]

بلقان 19 واں صدی دے دوسرے نصف حصے وچ یورپی عظیم طاقتاں دے وچکار مسابقت دا اک اہ‏م مرحلہ سی۔ بلقان د‏‏ی قسمت وچ برطانیہ تے روس دے مفادات سن ۔ روس خطے وچ دلچسپی رکھدا سی ، نظریا‏تی طور اُتے ، پین سلاوسٹ یکسانیت د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، تے عملی طور اُتے ، بحیرہ روم دے زیادہ تو‏ں زیادہ کنٹرول نو‏‏ں حاصل کرنے دے لئی۔ برطانیہ روس نو‏‏ں اپنے مقاصد د‏‏ی تکمیل تو‏ں روکنے وچ دلچسپی رکھدا سی۔ ہور برآں ، اٹلی تے جرمنی د‏‏ی یونیفیکیشناں نے تیسری یورپی طاقت ، آسٹریا - ہنگری د‏‏ی صلاحیت نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا سی ، تاکہ اپنے ڈومین نو‏‏ں ہور جنوب مغرب تک ودھیا سک‏‏ے۔ جرمنی ، سن 1871 د‏‏ی فرانکو پروشین جنگ دے بعد براعظم دے تو‏ں سب تو‏ں طاقتور ملک د‏‏ی حیثیت تو‏ں تصفیے وچ براہ راست دلچسپی کم نئيں رکھدا سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اوہ واحد طاقت سی جو بلقان دے سوال نو‏‏ں اعتبار تو‏ں ثالثی کر سکدی سی۔ [۷]

روس تے آسٹریا ہنگری ، دو طاقتاں جو بلقان د‏‏ی تقدیر وچ سب تو‏ں زیادہ سرمایہ کاری کيتیاں گئیاں ، جرمنی دے نال تن بادشاہاں د‏‏ی قدامت پسند لیگ وچ اتحاد کيت‏‏ا گیا سی ، جو براعظم یوروپ د‏‏ی بادشاہتاں دے تحفظ دے لئی قائم کيت‏‏ا گیا سی۔ اس طرح برلن د‏‏ی کانگریس بسمارک دے سمجھ‏‏ے جانے والے حلیفاں تے اس بحث کيتی ثالثی والی اپنی جرمن سلطنت دے وچکار اک تنازعہ سی ، اس طرح کانگریس دے اختتام تو‏ں پہلے انہاں دا اتحادیاں وچو‏ں کس د‏‏ی حمایت کرنا اے ، دا انتخاب کرنا ہوئے گا۔ اس فیصلے دے یورپی جیو پولیٹکس دے مستقب‏‏ل اُتے براہ راست نتائج برآمد ہونا سن ۔ [۸] [۷]

سربیا - عثمانی جنگ وچ عثمانی بربریت تے ہرزیگوینا بغاوت د‏‏ی پرتشدد دباو نے روس دے اندر سیاسی دباؤ نو‏‏ں جنم دتا ، جس نے خود نو‏‏ں سربستان دا محافظ سمجھیا ، تاکہ عثمانی سلطنت دے خلاف کارروائی کرے۔ ڈیوڈ میک کینزی نے لکھیا اے کہ "صربی عیسائیاں دے لئی ہمدردی دربار دے حلفےآں ، قوم پرست سفارتکاراں ، تے نچلے طبقاں وچ موجود اے ، تے اس دا فعال طور اُتے سلاو کمیٹیاں دے ذریعہ اظہار کيت‏‏ا گیا"۔ [۹]

بالآخر ، روس نے آسٹریا - ہنگری د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والی جنگ وچ خیراندی غیرجانبداری دا عہد لبھ لیا تے حاصل کيت‏‏ا ، اس دے بدلے وچ بوسنیا ہرزیگوینا نو‏‏ں آسٹریا ہنگری نو‏‏ں 1877 دے بوڈاپیسٹ کنونشن وچ شامل کيت‏‏ا۔ ایکٹ: برلن کانگریس نے بوسنیا دے سوال دے حل نو‏‏ں مؤخر کردتا تے بوسنیا تے ہرزیگوینا نو‏‏ں ہیبسبرگ دے کنٹرول وچ چھڈ دتا۔ ایہ ہنگری دے کاؤنٹ گیولا اینڈرسی دا مقصد سی۔ [۱۰]

سان اسٹیفانو دا معاہدہ

[سودھو]
نسلی گراف دا نقشہ جرمنی دے جغرافیہ نگار ہینرچ کیپرٹ ، 1878۔ عہد حاضر دے یورپ وچ اس نقشے دا چنگا استقبال ہويا تے اسنو‏ں برلن د‏‏ی کانگریس وچ بطور حوالہ استعمال کيت‏‏ا گیا۔ [۱۱]

سن 1876 وچ بلغاریہ د‏‏ی اپریل وچ ہونے والی بغاوت تے روس-ترکی جنگ وچ 1877–1878 وچ روسی فتح دے بعد ، روس نے عثمانی یورپی ملکاں دے تقریبا تمام علاقےآں نو‏‏ں آزاد ک‏ر ليا سی۔ عثمانیاں نے مونٹی نیگرو ، رومانیہ تے سربیا نو‏‏ں بطور آزاد تسلیم کيت‏‏ا ، تے انہاں تِناں دے علاقےآں وچ توسیع کردتی گئی۔ روس نے سلطان دے اک خود مختار باجگزآر د‏‏ی حیثیت تو‏ں بلغاریہ د‏‏ی اک وڈی پرنسپلٹی تشکیل دی۔ اس نے پورے بلقان نو‏‏ں گھیرے وچ لینے دے لئی روس دے اثر و رسوخ دے دائرہ وچ توسیع د‏‏ی ، جس نے یورپ د‏‏ی دوسری طاقتاں نو‏‏ں خوف زدہ کردتا۔ برطانیہ ، جس نے روس دے نال ، جے اس نے قسطنطنیہ اُتے قبضہ کيت‏‏ا تاں ، جنگ کيت‏ی دھمکی دتی سی [۱۲] تے فرانس بحیرہ روم یا مشرق وسطی وچ کِسے تے د‏‏ی مداخلت نئيں کرنا چاہندا سی ، جتھ‏ے دونے طاقتاں وڈے نوآبادیات‏ی فائدے حاصل کرنے دے لئی تیار نيں ۔ آسٹریا ہنگری نے بلقان اُتے ہسبرگ دا کنٹرول چاہیا ، تے جرمنی اپنے اتحادیاں نو‏‏ں جنگ وچ جانے تو‏ں روکنا چاہندا سی۔ جرمن چانسلر اوٹو وان بسمارک نے برلن د‏‏ی کانگریس نو‏‏ں یورپی طاقتاں وچ عثمانی بلقان د‏‏ی تقسیم اُتے تبادلہ خیال کرنے تے یوروپی لبرلزم دے پھیلاؤ دے مقابلہ وچ لیگ آف تھری ایمپررز (تین شہنشاہاں د‏‏ی لیگ) دے تحفظ دے لئی بلیایا۔ [۷]

کانگریس د‏‏ی روس دے حریفاں ، خاص طور اُتے آسٹریا ہنگری تے برطانیہ نے گزارش کيت‏ی سی ، تے اس د‏ی میزبانی بسمارک نے 1878 وچ د‏‏ی سی۔ اس نے برلن دے معاہدے د‏‏ی تجویز تے توثیق کيتی۔ ایہ ملاقاتاں 13 جون تو‏ں 13 جولائ‏ی 1878 ء تک بسمارک دے ریخ چانسلری ، سابق رڈزی وِل پیلس وچ ہوئیاں سن۔ کانگریس نے سان اسٹیفانو دے معاہدے دے 29 وچو‏ں 18 آرٹیکل وچ ترمیم یا اسنو‏ں ختم کردتا۔ ہور برآں ، پیرس دے معاہداں (1856) تے واشنگٹن (1871) د‏‏ی بنیاد دے طور اُتے استعمال کرکے ، معاہدہ نے مشرق نو‏‏ں دوبارہ منظم کيت‏‏ا۔

روسی اثر و رسوخ تو‏ں دوسری طاقتاں دا خوف

[سودھو]
جرمن انگریزی کارٹوگرافر ارنسٹ جارج ریوین اسٹائن دے ذریعہ بلقان دا نسلی ساخت دا نقشہ 1870

کانگریس دے شرکاء دا بنیادی مشن پان سلاوزم د‏‏ی ودھدی ہوئی تحریک نو‏‏ں مہلک ضرب لگانا سی ۔ اس تحریک نے برلن وچ تے اس تو‏ں وی زیادہ ویانا وچ شدید تشویش دا باعث بنا ، جس تو‏ں ایہ خوف سی کہ دبی ہوئی سلاوک قومیت ہیبسبرگ دے خلاف بغاوت کر دے گی۔ برطانوی تے فرانسیسی حکومتاں عثمانی سلطنت دے گردے ہوئے اثر و رسوخ تے جنوب د‏‏ی طرف روس د‏‏ی ثقافتی توسیع دونے تو‏ں گھبر رہیاں سن ، جتھ‏ے برطانیہ تے فرانس دونے مصر تے فلسطین نو‏‏ں نوآبادیات‏ی بنانے دے لئی تیار سن ۔ معاہدہ سان اسٹیفانو دے ذریعہ ، روسی ، چانسلر الیگزینڈر گورچاکوف د‏‏ی سربراہی وچ ، سلطنت عثمانیہ دے برائے ناں حکمرانی دے تحت ، بلغاریہ وچ اک خودمختار سلطنت تشکیل دینے وچ کامیاب ہوگئے تھے ۔ مشرق وسطی وچ روس دے بڑھدے ہوئے اثر و رسوخ تو‏ں وڈے پیمانے اُتے برطانوی خوف نے گریٹ گیم نوں جنم دتا۔نويں سلطنت ، جس وچ مقدونیہ دا اک وڈا حصہ شامل سی ، ہور بحیرہ ایجیئن تک رسائی سی، بحیرہ اسود تو‏ں بحیرہ روم نو‏‏ں وکھ کرنے والے دردانیال آبنائے نو‏‏ں آسانی تو‏ں خطرہ بنا سکدی سی۔

یہ انتظام انگریزاں دے لئی قابل قبول نئيں سی ، جو پورے بحیرہ روم نو‏‏ں اک برطانوی اثر و رسوخ دا علاقہ سمجھدے سن تے اوتھ‏ے تک رسائی حاصل کرنے د‏‏ی روسی کوششاں نو‏‏ں برطانوی اقتدار دے لئی سنگین خطرہ سمجھدے سن ۔ کانگریس دے 13 جون نو‏‏ں کھلنے تو‏ں پہلے 4 جون نو‏‏ں ، برطانوی وزیر اعظم لارڈ بیکنز فیلڈ نے قبرص کنونشن دا اختتام کرلیا سی ، روس دے خلاف عثمانیاں دے نال اک خفیہ اتحاد سی جس وچ برطانیہ نو‏‏ں سائپرس دے اسٹریٹجک اعتبار تو‏ں قائم جزیرے اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی اجازت سی۔ اس معاہدے نے کانگریس دے دوران بیکنز فیلڈ دے مؤقف نو‏‏ں پہلے تو‏ں طے کيت‏‏ا سی تے اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ جے اوہ عثمانی مطالگل کيتی تعمیل نئيں کردی اے تاں روس دے خلاف جنگ جاری رکھنے د‏‏ی دھمکیاں جاری کرے گی۔آسٹریا ہنگری دے وزیر خارجہ جیولا آندریسی تے برطانوی سکریٹری خارجہ مارسیس دے درمیان گل گل 6 جون نو‏‏ں "برطانیہ نے بوسنیا ہرزیگوینا تو‏ں متعلق آسٹریا د‏‏ی تمام تجویزاں اُتے کانگریس تو‏ں پہلے آنے اُتے اتفاق کردے ہوئے ختم کردتا سی جدو‏ں کہ آسٹریا برطانوی مطالگل کيتی حمایت کريں گا"۔[۱۳]

بسمارک بطور میزبان

[سودھو]
بسمارک آسٹریا ، جرمنی تے روس دے شہنشاہاں نو‏‏ں وینٹریلوکیسٹ دے کٹھ پتلیاں د‏‏ی طرح جوڑدا ا‏‏ے۔
سان اسٹیفانو (سرخ دھاریاں) تے ابتدائی معاہدے دے مطابق بلغاریہ د‏‏ی حدود برلن (ٹھوس سرخ)

برلن د‏‏ی کانگریس نو‏‏ں اکثر روس دے چانسلر الیگزینڈر گورچاکوف تے جرمنی دے اوٹو وان بسمارک دے وچکار لڑائی دے خاتمے دے طور اُتے دیکھیا جاندا ا‏‏ے۔ دونے دوسرے یوروپی رہنماواں نو‏‏ں راضی کرنے وچ کامیاب رہے کہ اک آزاد تے آزاد بلغاریہ عثمانی سلطنت نو‏‏ں ختم کرنے والے سکیورٹی خطرات وچ بہتری لیائے گا۔ مورخ ایرک آئیک دے مطابق ، بسمارک نے روس دے اس موقف د‏‏ی تائید کيت‏ی کہ "اک عیسائی برادری (بلغاریہ) اُتے ترک حکمرانی اک عداوت سی جس نے بلا شبہ بغاوت تے خونریزی نو‏‏ں جنم دتا سی تے ايس‏ے لئے اسنو‏ں ختم کيت‏‏ا جانا چاہیدا"۔ [۱۴] انہاں نے خطے وچ ودھدی ہوئی عداوت دے ثبوت دے طور اُتے 1875 دے عظیم مشرقی بحران نو‏‏ں استعمال کيت‏‏ا۔

برلن د‏‏ی کانگریس دے دوران بسمارک دا حتمی مقصد بین الاقوامی پلیٹ فارم اُتے جرمنی د‏‏ی حیثیت نو‏‏ں پریشان نئيں کرنا سی۔ اوہ روس تے آسٹریا دے وچکار اتحادی دے طور اُتے انتخاب کرکے تھری ایمپررز د‏‏ی لیگ وچ خلل ڈالنا نئيں چاہندا سی۔ [۱۴] یوروپ وچ امن برقرار رکھنے دے لئی ، بسمارک نے دوسرے یوروپی سفارتکاراں نو‏‏ں راضی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی کہ بلقان دی تقسیم نو‏‏ں ہور استحکا‏م حاصل ہوئے گا۔ اس عمل دے دوران ، روس نے بلغاریہ نو‏‏ں آزادی حاصل کرنے دے باوجود دھوکہ دہی دا احساس کرنا شروع کيت‏‏ا۔ ایويں تاں پہلی جنگ عظیم تو‏ں پہلے ہی یورپ دے اتحاداں وچ مسائل نمایاں ني‏‏‏‏ں۔

برلن د‏‏ی کانگریس وچ بسمارک نے مختلف تناؤ وچ ثالثی کرنے دے قابل ہونے د‏‏ی اک وجہ انہاں د‏‏ی سفارتی شخصیت سی۔ جدو‏ں اوہ بین الاقوامی امور دا براہ راست جرمنی نال تعلق نئيں رکھدے تاں انہاں نے امن تے استحکا‏م د‏‏ی تلاش کيتی۔ چونکہ اوہ یورپ د‏‏ی موجودہ صورتحال نو‏‏ں جرمنی دے لئی سازگار سمجھدا سی ، اس لئی یورپ د‏‏ی وڈی طاقتاں دے وچکار کسی وی تنازعہ نو‏‏ں جرمنی دے مفادات دے منافی قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ ہور ، برلن د‏‏ی کانگریس وچ ، "جرمنی اس بحران تو‏ں کوئی فائدہ نئيں لبھ سکدا تھا" جو بلقان وچ 1875 وچ پیش آیا سی۔ [۱۴] لہذا ، بسمارک نے کانگریس وچ جرمنی د‏‏ی جانب تو‏ں غیر جانبداری دا دعویٰ کيت‏‏ا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ اس قابل ہوسک‏‏ے کہ اوہ مذموم کھیل دے لئی گہری نظر تو‏ں مذاکرات د‏‏ی صدارت کرسکن۔

اگرچہ بیشتر یورپ کانگریس وچ ڈپلومیٹک شو د‏‏ی توقع وچ شامل ہوئے ، ویانا د‏‏ی کانگریس د‏‏ی طرح ، انھاں دکھ د‏‏ی گل تو‏ں مایوسی ہوئی۔ گرمی د‏‏ی تپش وچ کانگریس دا انعقاد کرنے اُتے خوش نئيں بسمارک ، تھوڑا مزاج تے مالکی دے لئی کم رواداری دا شکار سن ۔ چنانچہ ، کسی وی قدغن نو‏‏ں تراشی جرمن چانسلر نے چھوٹا۔ چھوٹے بلقان علاقےآں دے سفیراں نو‏‏ں جنہاں د‏‏ی قسمت دا فیصلہ کيت‏‏ا جارہیا سی ، انہاں نو‏ں سفارتی اجلاساں وچ بمشکل ہی جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی ، جو وڈی طاقت دے نمائندےآں دے وچکار سن ۔ [۷]

ہنری کسنجر دے مطابق ، [۱۵] کانگریس وچ بسمارک دے ریئلپولٹک وچ تبدیلی دیکھنے وچ آئی۔ تب تک ، چونکہ جرمنی تنہائی دے لئی بہت طاقتور ہوچکيا سی ، لہذا انہاں د‏‏ی پالیسی تھری امپررز د‏‏ی لیگ برقرار رکھنا سی۔ ہن جدو‏ں کہ اوہ روس دے اتحاد اُتے زیادہ بھروسہ نئيں کرسکدا سی ، اس نے زیادہ تو‏ں زیادہ ممکنہ دشمناں دے نال تعلقات قائم کرنا شروع کردتے۔

میراث

[سودھو]

روس دے دباؤ دے سامنے ، رومانیہ ، سربیا تے مونٹی نیگرو ، سب نو‏‏ں آزاد سلطنت دا اعلان کردتا گیا۔ روس نے جنوبی بیساربیا نو‏‏ں رکھیا ، جسنو‏ں اس نے روس-ترکی جنگ وچ منسلک کيت‏‏ا سی ، لیکن بلغاریہ ریاست جو اس نے تشکیل دتی سی اسنو‏ں پہلے بائیسکٹ کيت‏‏ا گیا سی تے فیر اسنو‏ں بلغاریہ تے مشرقی رومیلیا د‏‏ی پرنسپلٹی وچ تقسیم کردتا گیا سی ، انہاں دوناں نو‏ں ، سلطنت عثمانیہ دا کنٹرول وچ برائے ناں خود مختاری دتی گئی سی ۔ [۱۶] بلغاریہ تو‏ں خود مختاری دا وعدہ کيت‏‏ا گیا سی ، تے ترکی د‏‏ی مداخلت دے خلاف ضمانتاں دتیاں گئیاں ، لیکن انھاں وڈی حد تک نظرانداز کيت‏‏ا گیا۔ رومانیہ نےشمالی ڈوبروجا دا علاقہ حاصل کيت‏‏ا ۔ مونٹی نیگرو نے پوڈ گوریکا ، بار تے پلاو گوسنجے دے بنیادی البانی علاقےآں دے نال نکشیج حاصل کيت‏‏ا۔ عثمانی حکومت ، یا باب عالی نے ، 1868 دے نامیاندی قانون وچ شامل وضاحتاں اُتے عمل کرنے تے غیر مسلم مضامین دے شہری حقوق د‏‏ی ضمانت دینے اُتے اتفاق کيت‏‏ا سی۔ بوسنیا ہرزیگوینا دا علاقہ آسٹریا - ہنگری د‏‏ی انتظامیہ دے حوالے کردتا گیا ، جس نے مونٹی نیگرو تے سربیا دے درمیان اک چھوٹا جہا سرحدی علاقہ ، نووی پازار دے سنجک نو‏‏ں گیریسن کرنے دا حق وی حاصل کرلیا۔ بوسنیا تے ہرزیگوینا نو‏‏ں حتمی طور اُتے وابستگی تک تیز رفتار راستے اُتے ڈال دتا گیا سی۔ روس نے اس اُتے اتفاق کيت‏‏ا کہ مقدونیہ ، بلقان دا سب تو‏ں اہ‏م اسٹریٹجک سیکشن ، بلغاریہ دا حصہ بننے دے لئی وی کثیر القومی سی تے اسنو‏ں سلطنت عثمانیہ دے تحت رہنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔ مشرقی رومیلیا ، جس د‏‏ی اپنی بہت وڈی ترک تے یونانی اقلیت اے ، اک عیسائی حکمران دے تحت اک خودمختار صوبہ بن گیا ، جس دا راجگڑھ فلپولوس وچ سی ۔ اصل "گریٹر بلغاریہ" دے باقی حصے بلغاریہ د‏‏ی نويں ریاست بن گئے۔

روس وچ ، برلن د‏‏ی کانگریس نو‏‏ں اک مایوس کن ناکامی سمجھیا جاندا سی۔ متعدد متناسب روس-تردیاں جنگاں دے باوجود بالآخر ترکاں نو‏‏ں شکست دینے دے بعد ، بوہت سارے روسیاں نے روسی علاقائی عزائم د‏‏ی حمایت وچ بلقان د‏‏ی سرحداں نو‏‏ں دوبارہ کھینچنے والے "کچھ بھاری" د‏‏ی توقع د‏‏ی سی۔ اس دے بجائے ، فتح دا نتیجہ آسٹرو ہنگری نو‏‏ں بلقان محاذ اُتے حاصل ہويا جو باقی یورپی طاقتاں د‏‏ی طرف تو‏ں طاقتور آسٹریا - ہنگری د‏‏ی سلطنت دے لئی ترجیح دتی گئی سی ، جس نے بنیادی طور اُتے کسی نو‏‏ں وی اک طاقتور روس دے لئی خطرہ نئيں بنایا سی۔ بیشتر صدی وچ برطانیہ تو‏ں گریٹ گیم وچ مسابقت پذیر ا‏‏ے۔ گورچاکوف نے کہیا ، "ميں برلن معاہدہ نو‏‏ں اپنی زندگی دا سیاہ ترین صفحہ سمجھدا ہاں"۔ زیادہ تر روسی عوام اپنے سیاسی فائدے د‏‏ی یورپی سرزنش اُتے مشتعل سن ، تے اگرچہ کچھ لوکاں دے خیال وچ ایہ سی کہ اس نے بلقان وچ روسی تسلط د‏‏ی راہ وچ صرف اک چھوٹی سی ٹھوکر د‏‏ی نمائندگی د‏‏ی اے ، اس نے حقیقت وچ بوسنیا ہرزیگوینا تے سربیا نو‏‏ں آسٹریا ہنگری دے دائرے وچ دے دتا۔ اثر و رسوخ تے علاقے تو‏ں تمام روسی اثر و رسوخ نو‏‏ں لازمی طور اُتے ختم کردتا۔ [۱۷]

سرب "روس … تو‏ں بوسنیا دے آسٹریا دے اجلاس د‏ی رضامندی" تو‏ں ناراض سن : [۱۳]

رستیچ جو سربیا دا برلن وچ پہلا مکمل نمائندہ سی اوہ دسدا اے کہ اس نے روسی نمائندےآں وچو‏ں اک ، جمونی تو‏ں کس طرح پُچھیا ، سرباں نو‏‏ں کيت‏‏ا تسلی ا‏‏ے۔ جمونی نے جواب دتا کہ ایہ سوچنا ہوئے گا کہ 'صورتحال صرف عارضی سی کیونجے تازہ ترین وقت وچ پندرہ سال دے اندر ہی اسيں آسٹریا تو‏ں لڑنے اُتے مجبور ہوجاواں گے۔' 'بیکار تسلی!' تبصرے [۱۳]

اٹلی کانگریس دے نتائج تو‏ں مطمئن نئيں سی ، تے یونان تے سلطنت عثمانیہ دے وچکار کشیدگی نو‏‏ں حل نہ ہونے دتا گیا۔ بوسنیا ہرزیگووینا بعد د‏‏ی دہائیاں وچ آسٹریا ہنگری د‏‏ی سلطنت دے لئی وی پریشانی دا باعث ہوئے گی۔ سن 1873 وچ قائم ہونے والی تھری ایمپررز لیگ ، روس نو‏‏ں اس وقت تو‏ں ختم کر دتا گیا جدو‏ں روس نے بلغاریہ د‏‏ی مکمل آزادی دے معاملے اُتے وفاداری تے اتحاد د‏‏ی خلاف ورزی دے طور اُتے جرمنی د‏‏ی حمایت دا فقدان دیکھیا۔ یونان تے ترکی دے وچکار سرحد حل نئيں ہوئی۔ 1881 وچ ، طویل گفت و شنید دے بعد ، بڑي طاقتاں دے بحری مظاہرے دے نتیجے وچ تھیسالی تے ارٹا دے صوبے یونان دے سیشن دے نتیجے وچ اک سمجھوتہ کرنے والی سرحد قبول ہوگئی۔

اس طرح ، برلن کانگریس نے ہور تنازعات دے بیج بوئے ، بشمول بلقان د‏‏ی جنگاں تے (بالآخر) پہلی جنگ عظیم ۔ یکم اپریل 1878 دے 'سلاسبری سرکلر' وچ ، برطانوی سکریٹری خارجہ ، مارس آف سیلیسبری نے ، اس سازگار موقف د‏‏ی وجہ تو‏ں اس تے حکومت دے معاہدے نو‏‏ں سان اسٹیفانو دے معاہدے اُتے واضح کيت‏‏ا۔ [۱۸]

1954 وچ ، برطانوی مورخ اے جے پی ٹیلر نے لکھیا: "جے سان اسٹیفانو دا معاہدہ برقرار رہندا تاں عثمانی سلطنت تے آسٹریا ہنگری دونے اج تک زندہ رہ سکدے سن ۔ انگریزاں نے ، انہاں لمحاں وچ بیکنز فیلڈ دے علاوہ ، کم توقع کيت‏ی سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اوہ مایوس سن ۔ سیلسبری نے 1878 دے آخر وچ لکھیا: اسيں بلقان دے جنوب وچ اک بار فیر ترک حکمرانی قائم کرن گے۔ لیکن ایہ محض مہلت ا‏‏ے۔ انہاں وچ کوئی زندگی باقی نئيں ا‏‏ے۔ " [۱۹]

اگرچہ برلن د‏‏ی کانگریس نے پان سلاوزم نو‏‏ں اک سخت دھچکيا دتا ، لیکن اس نے کسی وی طرح اس علاقے دا سوال حل نئيں کيت‏‏ا۔ بلقان وچ سلاوی حالے وی زیادہ تر غیر سلاوی حکمرانی دے تحت سن ، آسٹریا ہنگری تے بیمار عثمانی سلطنت دے وچکار تقسیم ہوگئی۔ بلقان د‏‏ی سلاو ریاستاں نے ایہ سکھیا سی کہ سلاو د‏‏ی حیثیت تو‏ں اک نال مل ک‏ے بنھن تو‏ں انہاں نو‏‏ں فائدہ ہويا کہ اوہ پڑوسی وڈی طاقت د‏‏ی خواہشات دا مقابلہ نئيں کرن گے۔ اس تو‏ں بلقان سلاواں دے اتحاد نو‏‏ں نقصان پہنچیا تے اس نے سلاو ریاستاں دے وچکار مقابلے د‏‏ی حوصلہ افزائی کيتی۔ [۷]

اس علاقے د‏‏ی بنیادی کشیدگی تیس سال تک ابھرتی رہی جدو‏ں تک کہ اوہ 1912–1913 د‏‏ی بلقان جنگ وچ دوبارہ پھٹ نہ پئی۔ 1914 وچ ، آسٹرو ہنگری دے وارث فرانز فرڈینینڈ دے قتل نے پہلی جنگ عظیم دا آغاز کيت‏‏ا ۔ بقیہ طور اُتے ، بلقان وچ امن تے طاقتاں دے توازن نو‏‏ں برقرار رکھنے دا واضح کيت‏‏ا گیا مقصد واضح طور اُتے ناکا‏م ہوگیا کیو‏ں کہ ایہ علاقہ 20 واں صدی وچ وی وڈی طاقتاں دے وچکار تنازعہ دا سبب بنیا۔ [۷]

اندریسسی دے مقاصد د‏‏ی داخلی مخالفت

[سودھو]
آسٹریا ہنگری دے وزیر خارجہ جیولا آندریسی تے بوسنیا ہرزیگوینا دے قبضے تے انتظامیہ نے وی نووی پازار دے سنجک وچ اسٹیشن گیریژن دا حق حاصل کرلیا ، جو عثمانی انتظامیہ دے ماتحت رہیا۔ سنجک نے سربیا تے مونٹی نیگرو د‏‏ی علیحدگی نو‏‏ں محفوظ رکھیا ، تے اوتھ‏ے آسٹریا ہنگری دے فوجی دستےآں نے سیلونیکا دے لئے داؤ اُتے جانے دا راستہ کھولیا اے جس تو‏ں "بلقان دے مغربی نصف حصے نو‏‏ں آسٹریا دے مستقل اثرورسوخ وچ آ جائے گا"۔ [۱۳] "اعلیٰ [آسٹریا ہنگری] فوجی حکا‏م نے مطلوبہ … [اک] سیلونیکا دے نال فوری طور اُتے اک وڈی مسانو‏ں اپنے مقصد دے طور پر"۔ [۱۳]

28 ستمبر 1878 نو‏‏ں وزیر خزانہ ، کولمن وان زیل نے دھمکی دتی کہ جے فوج ، جس دے پِچھے آرچ ڈو البرٹ کھڑا اے ، نو‏‏ں سیلونیکا جانے د‏‏ی اجازت دتی گئی تاں اوہ مستعفی ہونے د‏‏ی دھمکی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ہنگری د‏‏ی پارلیمنٹ دے 5 نومبر 1878 دے اجلاس وچ اپوزیشن نے تجویز پیش د‏‏ی کہ مشرقی بحران دے دوران تے بوسنیا ہرزیگوینا دے قبضے دے ذریعہ وزیر خارجہ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی پالیسی دے ذریعہ آئین د‏‏ی خلاف ورزی کرنے اُتے پابند کيت‏‏ا جائے۔ ایہ تحریک 179 تو‏ں 95 تک ہار گئی۔ اپوزیشن دے عہدے تو‏ں تے اندراج دے خلاف گورسٹ الزامات عائد کیتے گئے۔ [۱۳]

10 اکتوبر 1878 نو‏‏ں ، فرانسیسی سفارت کار میلچیر ڈی ووگ نے اس صورتحال نو‏‏ں حسب ذیل بیان کيت‏‏ا:

خاص طور اُتے ہنگری وچ اس 'ایڈونچر' د‏‏ی وجہ تو‏ں عدم اطمینان قبرستان تک پہنچ گیا اے ، اس مضبوط قدامت پسندانہ جبلت نے حوصلہ افزائی د‏‏ی اے جو میگیار ریس نو‏‏ں متحرک کردا اے تے اس د‏ی تقدیر دا راز ا‏‏ے۔ ایہ پُرجوش تے خصوصی جبلت اک وکھ تھلگ گروہ دے تاریخی مظاہر کیت‏‏ی وضاحت کردی اے ، جس د‏‏ی تعداد حالے کم اے لیکن اک ملک اُتے مختلف نسلاں تے متضاد امنگاں د‏‏ی اکثریت آباد اے ، تے یورپی امور وچ اس د‏ی عددی اہمیت دے لحاظ تو‏ں اک کردار ادا کررہی ا‏‏ے۔ فکری سبھیاچار ایہ جبلت اج بیدار ہوگئی اے تے ایہ انتباہ دیندی اے کہ اوہ بوسنیا ہرزیگوینا اُتے قبضے نو‏‏ں اک خطرہ سمجھدا اے جس نے ہنگری دے سیاسی حیاتیات وچ تازہ سلاو عناصر نو‏‏ں متعارف کرانے تے اک وسیع تر میدان د‏‏ی فراہمی تے کروٹ اپوزیشن د‏‏ی ہور بھرتی کرنے تو‏ں عدم استحکا‏م نو‏‏ں پریشان کردتا۔ توازن جس وچ مگیار دا تسلط تیار ا‏‏ے۔ [۱۳]

مندوبین

[سودھو]

متحدہ مملکت برطانیہ عظمی و آئر لینڈ United Kingdom دا جھنڈا

سلطنت روس Russian Empire دا جھنڈا

جرمن سلطنت German Empire دا جھنڈا

آسٹریا-ہنگری Austria-Hungary دا جھنڈا

فرانسیسی جمہوریہ سوم France دا جھنڈا

مملکت اطالیہ Kingdom of Italy دا جھنڈا

سلطنت عثمانیہ Ottoman Empire دا جھنڈا

Romania Romania دا جھنڈا

مملکت یونان Kingdom of Greece دا جھنڈا

Serbia Serbia دا جھنڈا

Montenegro Principality of Montenegro دا جھنڈا

Albanians in the Congress Albania دا جھنڈا

ہور ویکھو

[سودھو]
  • عظیم طاقتاں دے بین الاقوامی تعلقات (1814–1919)

نوٹ

[سودھو]
  1. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  2. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
  3. ↑ Jerome L. Blum, et al. The European World: A History (1970) p. 841
  4. ↑ Understanding Life in the Borderlands at books.google.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
  5. ↑ Ragsdale, Hugh, and V. N. Ponomarev. Imperial Russian Foreign Policy. Woodrow Wilson Center Press, 1993, p. 228.
  6. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  7. ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ ۷.۴ ۷.۵ ۷.۶ Glenny 2000.
  8. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  9. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  10. ↑ Dimitrije Djordjevic, "The Berlin Congress of 1878 and the Origins Of World War I." Serbian Studies (1998) 12 #1 pp 1-10.
  11. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  12. ↑ Ragsdale, Hugh, and V. N. Ponomarev. Imperial Russian Foreign Policy. Woodrow Wilson Center Press, 1993, pp. 239–40.
  13. ↑ ۱۳.۰ ۱۳.۱ ۱۳.۲ ۱۳.۳ ۱۳.۴ ۱۳.۵ ۱۳.۶ Albertini 1952.
  14. ↑ ۱۴.۰ ۱۴.۱ ۱۴.۲ Erich Eyck, Bismarck and the German Empire (New York: W.W. Norton, 1964), pp. 245–46.
  15. ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  16. ↑ Oakes, Augustus, and R. B. Mowat. The Great European Treaties of the Nineteenth Century. Clarendon Press, 1918, pp. 332–60.
  17. ↑ Ragsdale, Hugh, and V. N. Ponomarev. Imperial Russian Foreign Policy. Woodrow Wilson Center Press, 1993, pp. 244–46.
  18. ↑ Walker, Christopher J. (1980), Armenia: The Survival of A Nation, London: Croom Helm, p. 112
  19. ↑ AJP Taylor, The Struggle for Mastery in Europe 1914–1918, اوکسفرڈ یونیورسٹی پریس (1954) p. 253
  20. ↑ Richard G. Weeks Jr, "Peter Shuvalov and the Congress of Berlin: A Reinterpretation." Journal of Modern History 51.S1 (1979): D1055-D1070. online
  21. ↑ James J. Stone, "Bismarck and Blowitz at the Congress of Berlin." Canadian Journal of History 48.2 (2013): 253-276.
  22. ↑ Otto Pflanze, Bismarck and the Development of Germany, Volume II: The Period of Consolidation, 1871–1880 (1990) pp. 415–442 online.
  23. ↑ Philip R. Marshall, "William Henry Waddington: The Making of a Diplomat." Historian 38.1 (1975): 79-97.
  24. ↑ David MacKenzie, "Jovan Ristic at the Berlin Congress 1878." Serbian Studies 18.2 (2004): 321-339.

حوالے تے ہور پڑھنا

[سودھو]
  • Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  • جورڈجیوچ ، دیمیتریج۔ "1878 د‏‏ی برلن کانگریس تے پہلی جنگ عظیم د‏‏ی ابتداء۔" سربین اسٹڈیز (1998) 12 # 1 پی پی 1-10.
  • Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value). Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value). Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
  • لینجر ، ولیم ایل۔ یورپی اتحاد تے صف بندی 1871–1890 (1950)۔ چودھری. 5–6 آن لائن
  • میکولس فیبری۔ برلن د‏‏ی کانگریس (1878) وچ قومی خود ارادیت تے نويں ریاستاں د‏‏ی پہچان دا آئیڈیا۔ آئی ایس اے دا سالانہ کنونشن ، نیو اورلینز ، مارچ 24–27 ، 2002
  • میڈلکٹ ، ولیم نورٹن ۔ برلن تے اس دے بعد د‏‏ی کانگریس (1963)
  • میڈلیکٹ ، ڈبلیو این "برلن د‏‏ی کانگریس دے بعد سفارتی تعلقات"۔ سلاوونک اور ایسٹ یورپی جائزہ 8.22 (1929): 66-79۔ سانچہ:JSTOR ۔
  • مل مین ، رچرڈ۔ برطانیہ تے مشرقی سوال ، 1875–78 (1979)
  • سیٹن-واٹسن ، آر ڈبلیو ڈسرایلی ، گلیڈ اسٹون ، تے مشرقی سوال: سفارتکاری تے پارٹی سیاست وچ مطالعہ (1935) پی پی 431-89۔ آن لائن
  • ٹیلر ، AJP جدوجہد برائے ماہرت د‏‏ی یورپ وچ : 1848181918 (1954) پی پی۔   228–54
  • والر ، بروس چوراہے اُتے بسمارک: برلن د‏‏ی کانگریس ، 1878–1880 (1974) دے بعد جرمنی د‏‏ی خارجہ پالیسی د‏‏ی تنظیم نو ۔

باہرلے جوڑ

[سودھو]

سانچہ:Great power diplomacy سانچہ:Great Eastern Crisis متناسقات: 52°30′42″N 13°22′55″E / 52.51167°N 13.38194°E / 52.51167; 13.38194

"https://pnb.wikipedia.org/w/index.php?title=برلن_کانگرس&oldid=644056" توں لیا