برونائی
برونائی | |
---|---|
پرچم | نشان |
شعار | |
ترانہ: الله ڤليهاراكن سلطان | |
زمین و آبادی | |
متناسقات | 4°24′00″N 114°34′00″E / 4.4°N 114.566667°E [۱] |
پست مقام | بحیرہ جنوبی چین (0 میٹر ) |
رقبہ | 5765.313533 مربع کلومیٹر |
دارالحکومت | بندر سری بیگوان |
سرکاری زبان | ملئے [۲]، برطانوی انگریزی [۲] |
آبادی | 458949 (۲۰۲۳)[۳] |
| 235000 (۲۰۲۲)[۴] سانچہ:مسافة |
| 210400 (۲۰۲۲)[۴] سانچہ:مسافة |
حکمران | |
طرز حکمرانی | وحدانی ریاست ، اسلامی ریاست ، مطلق العنان بادشاہت |
اعلی ترین منصب | حسن البلقیہ |
سربراہ حکومت | حسن البلقیہ |
قیام اور اقتدار | |
تاریخ | |
یوم تاسیس | ۱ جنوری ۱۹۸۴، ۱۷ ستمبر ۱۸۸۸، ۱۳۶۸ |
عمر کی حدبندیاں | |
شادی کی کم از کم عمر | 18 years old |
دیگر اعداد و شمار | |
کرنسی | برونائی ڈالر |
منطقۂ وقت | متناسق عالمی وقت+08:00 |
ٹریفک سمت | بائیں [۵] |
ڈومین نیم | bn. |
سرکاری ویب سائٹ | باضابطہ ویب سائٹ (برطانوی انگریزی ) |
آیزو 3166-1 الفا-2 | BN[۶] |
بین الاقوامی فون کوڈ | +673 |
ترمیم |
برونائی دارالسلام (مالے: Negara Brunei Darussalam، جاوی: نڬارا بروني دارالسلام) براعظم ایشیا دے مشرقی جانب، جزائر شرق الہند وچ واقع اک مسلم ملک اے۔ برونائی نوں سرکاری طور اُتے دتی نیشن آف برونائی، دتی ایڈُب آف پیس کہیا جاندا اے۔ جنوبی بحیرہ چین دے ساحل دے علاوہ ایہ پوری دی پوری ملائیشیا دی ریاست ساراوک توں گھری ہوئی اے۔ بورنیو دے جزیرے اُتے واقع ایہ واحد خود مختار ریاست اے جدوں کہ باقی جزیرہ انڈونیشیا تے ملائیشیا دا حصہ اے۔ بورنیو دی کل آبادی جولائی 2012 وچ 408786 نفوس اُتے مشتمل سی۔
برونائی یکم جنوری 1984 نوں برطانیہ توں آزاد ہويا۔ 1999 توں 2008 دے دوران معاشی ترقی دی شرح 56 فیصد رہی جس دی وجہ توں برونائی ہن صنعتی ریاست بن گئی اے۔ اس دی دولت دا وڈا حصہ تیل تے قدرتی گیس دے ذخیراں توں آندا اے۔ جنوب ایشیائی ریاستاں وچ سنگا پور دے بعد برونائی انسانی ترقی دے اعشاریئے وچ دوسرے نمبر اُتے آندا اے تے اسنوں ترقی یافتہ ملک منیا جاندا اے۔ بین الاقوامی مالیاتی فنڈ دے مطابق برونائی وچ فی کس قوت خرید دنیا وچ پنجويں نمبر اُتے اے۔ بین الاقوامی مالیاتی فنڈ دے مطابق لیبیا دے علاوہ برونائی دنیا دا دوسرا ملک اے جتھے قرضے قومی آمدنی دا صفر فیصد نيں۔ فوربس دے مطابق برونائی 182 ملکاں وچ 5واں امیر ترین ملک اے ۔ برونائی چڑھدے ایشیاء دا اک دیس اے۔ ایدی تھاں 5,765 مربع کلومیٹر / 2,226 مربع میل اے۔برونائی دی لوک گنتی 415,717 اے۔ ایدی بولی مالائی اے تے ایدا راجگڑھ بندر سری بیگوان اے۔
تریخ
[سودھو]977 عیسوی وچ بورنیو نوں پونی کہیا جاندا سی۔ 1225 وچ چینی سرکاری نمائندہ چوا جو کوا نے اطلاع دتی بورنیو دی حفاظت دے لئی 100 جنگی بحری جہاز تعینات نيں۔
14واں صدی عیسوی وچ پونی نوں ماجاپاہٹ دی ذیلی ریاست بنا دتا گیا تے اسنوں سالانہ 60 کلو کافور خراج دینا پڑدا سی۔ 1369 وچ ثلث نے حملہ کر کے ایتھے لُٹ مار دی تے خزانے تے سونے نوں اپنے نال لے گیا۔ ماجاپاہٹ دے جہازاں نے ثلث نوں بھگا دتا لیکن پونی دا دفاع بہت کمزور ہوئے گیا۔ 1371 وچ اک چینی رپورٹ دے مطابق پونی بہت غریب ریاست سی تے اس اُتے ماجاپاہٹ دا مکمل قبضہ سی۔
15واں توں 17واں صدی دے درمیان برونائی دی سلطنت اپنے عروج اُتے سی تے شمالی بورنیو توں جنوبی فلپائن تک انہاں دی حکومت سی۔ 16واں صدی وچ ایتھے اسلام دی جڑاں مضبوط ہوئے چکیاں سن تے ایتھے اک بہت وڈی مسجد بنائی گیئ۔ 1578 وچ اکہسپانوی سیاح الونسو بیلتران نے پانی دے اُتے پنج منزلہ بلند جگہ دسی۔
یورپی اثرات دے باعث برونائی دی ریاست کمزور پڑنے لگی۔ اسپین نے 1578 وچ برونائی دے خلاف جنگ دا اعلان کر دتا۔ اسپین دی طرف توں 400 ہسپانوی، 1500 فلپائنی تے 300 بورنیو دے باشندے سن ۔ اس جنگ دے نتیجے وچ اک بار راجگڑھ اُتے وی ہسپانوی قبضہ ہوئے گیا۔ اُتے جلد ہی ایہ قبضہ ختم ہوئے گیا تے ہسپانیاں نوں بھگا دتا گیا۔ 1660 توں 1673 تک خانہ جنگی وی رہی۔
کئی مواقع اُتے برطانیاں نے برونائی دے معاملات وچ مداخلت دی سی۔ جولائی 1846 وچ برطانیہ نے برونائی اُتے حملہ کر دتا۔ 1880 وچ سلطان نے جیمز بروک نوں ساراوک دا علاقہ سونپ کر اسنوں راجا بنا دتا۔ اس دی وجہ ایہ سی کہ جیمز بروک دی مدد توں بادشاہ نے اک مقامی بغاوت فرو دی سی۔ وقت دے نال نال بروک تے اس دے بھتیجاں نے ہور زمین وی حاصل کرنے دی حکمت عملی جاری رکھی تے انہاں نوں سفید راجا کہیا جاندا سی۔ سلطان ہاشم جلیل العالم اقامدین نے برطانیاں توں درخواست کيتی کہ اوہ ہور قبضہ نہ کرن۔ 17 ستمبر 1888 نوں اک معاہدہ ہويا جس دے تحت برونائی برطانوی منظوری دے بغیر اپنی سرزمین کسی غیر ملکی نوں استعمال دے لئی نئيں دے سکدا سی۔ اُتے ساراوک نے جدوں برونائی دے کچھ علاقے اُتے 1890 وچ قبضہ کيتا تاں برطانیہ نے اس دے خلاف کوئی حرکت نہ دی حالانکہ ایہ معاہدے دی صریح خلاف ورزی سی۔ اس طرح برونائی دا رقبہ اس دی موجودہ حدود تک سکڑ گیا۔
1906 دے معاہدے دے تحت برطانوی باشندے ایتھے آباد ہونے لگے تے سلطان نوں لازمی طور اُتے انہاں نوں مشیر مقرر کرنا سی۔ رفتہ رفتہ ایہ لوک سلطان توں زیادہ بااختیار ہوئے گئے۔ اُتے ایہ نظام 1959 وچ ختم ہوئے گیا۔
کئی ناکام کوششاں دے بعد 1929 وچ تیل دریافت ہويا۔ 5 اپریل 1929 نوں 297 میٹر دی گہرائی توں تیل نکلیا۔ تیل تے گیس دی پیدوار توں برونائی دی زیادہ تر آمدنی آندی اے۔
جاپانیاں دے قبضے دے بعد انہاں نے سلطان احمد تاجدین توں برونائی اُتے حکومت دا معاہدہ کيتا۔
سلطان دا تخت برقرار رہیا تے اسنوں جاپانیاں توں پینشن تے اعزازت دتے گئے۔
برطانیہ نوں جاپانی حملے دا خدشہ تاں سی لیکن یورپ وچ جنگ کيتی وجہ توں برونائی دا دفاع ممکن نہ ہوئے سکا۔
قبضے دے دوران جاپانیاں نے اپنی بولی نوں اسکولاں وچ رائج کيتا تے سرکاری افسران نوں جاپانی سیکھنے دے لئی مجبور کيتا گیا۔ مقامی کرنسی دی جگہ دوسری کرنسی رائج کيتی گئی۔ 1943 وچ معاشی بحران توں اس نويں کرنسی دی قدر ختم ہوئے گئی تے کوڑیاں دے بھاؤ ملنے لگی۔ اتحادی جہازاں نے بحری ناکہ بندی کر دتی تے تجارت ختم ہوئے کے رہ گئی۔ خوراک، ادویات تے ہور ضروریات زندگی دی قلت پیدا ہوئے گئی تے قحط تے بیماریاں توں شہری بری طرح متاثر ہوئے۔
جاپانیاں نے برونائی وچ بحری مستقر تے ہوائی اڈا وی بنایا۔ بحری مستقر تاں اتحادی بمباری توں تباہ ہوئے گیا لیکن ہوائی پٹی بچ گئی جس دی مرمت کر کے عوامی ائیرپورٹ بنا دتا گیا۔
10 جون 1945 وچ امریکی ہوائی تے بحری فوج دی مدد توں آسٹریلیا دی فوج نے حملہ کر کے بورنیو نوں جاپان توں واپس لے لیا۔ جاپانیاں نے 10 ستمبر 1945 نوں ہتھیار ڈال دیے۔ برطانیہ نے جاپان توں حکومت دا قبضہ لے لیا تے جولائی 1946 تک قابض رہے۔
بعد وچ جنگ عظیم دوم
[سودھو]برطانیہ دی فوجی حکومت نے برونائی وچ حکومت بنائی جس وچ آسٹریلیا دے فوجی شامل سن ۔ سویلین حکومت نوں 6 جولائی 1945 نوں اختیارات سونپ دتے گئے۔
1959 وچ نويں آئین دے مطابق برونائی نوں خود مختار حکومت دے دتی گئی جدوں کہ خارجہ امور، دفاع تے حفاظت دا ذمہ برطانیہ دے پاس ہی رہیا۔
یکم جنوری 1984 نوں برونائی نے برطانیہ توں آزادی حاصل کيتی۔ روايتی اعتبار توں قومی دن 23 فروری نوں منایا جاندا اے ۔
آئین
[سودھو]جولائی 1953 نوں آئین بنانے دے لئی 7 رکنی کمیٹی بنائی گئی جس دے بنائے گئے آئین دے خاکے نوں برطانیہ نے قبول کر ليا۔
29 ستمبر 1959 نوں بندر سری بیگوان وچ آئین دے معاہدے اُتے دستخط ہوئے۔ اس دے اہم نکات درج ذیل نيں :
- سلطان نوں ریاست دا سربراہ بنایا گیا
- برونائی اپنے اندرونی نظم تے نسق دا ذمہ دار ہوئے گا
- برطانوی حکومت محض دفاع تے امور خارجہ نوں سنبھالے گی
- ریزیڈنٹ دی جگہ برطانوی ہائی کمشنر ہوئے گا
آزادی
[سودھو]1971 دا معاہدہ
[سودھو]14 نومبر 1971کو سلطان حسن البلقیہ 1959 دے آئین وچ ترامیم دے بارے گل گل کرنے لندن پہنچے۔ 23 نومبر 1971 نوں اک نواں معاہدہ طے ہويا جس دے اہم نکات ایہ نيں :
- برونائی نوں مکمل اندرونی خود مختاری دے دتی گئی
- خارجہ تے دفاع دے امور برطانیہ دے ذمے بدستور رہن گے
- دفاع تے حفاظت دے امور برونائی تے برطانیہ مل کے طے کرن گے
اس معاہدے دے تحت برونائی وچ تعینات ہونے والے گورکھیا فوجی حالے تک برونائی وچ تعینات نيں۔
1979 دا دوستی تے تعاون دا اینگلو برونائی معاہدہ
[سودھو]7 جنوری 1979 نوں برونائی تے یونائیٹڈ کنگڈم دے درمیان معاہدہ ہويا جس دے تحت برونائی نوں بین الاقوامی امور خود سنبھالنے ہون گے تے آہستہ آہستہ برونائی پوری طرح آزاد ہوئے جائے گا تے برطانیہ بین الاقوامی امور وچ مدد کريں گا۔
مکمل آزادی
[سودھو]مئی 1983 وچ برطانیہ نے ایہ اعلان کيتا کہ یکم جنوری 1984 نوں برونائی پوری طرح آزاد ہوئے جائے گا۔
31 دسمبر 1983 نوں ملک دے چاراں ضلعے دی مسیتاں وچ اجتماعات ہوئے۔
یکم جنوری 1984 دی نصف شب نوں سلطان نے آزادی دا اعلان پڑھ کر سنایا۔
سیاست تے حکومت
[سودھو]سیاسی نظام بنیادی طور اُتے مالے دی اسلامی بادشاہت دے اصول اُتے قائم اے جس دے تن حصے نيں۔ مالے سبھیاچار، مذہب اسلام تے بادشاہت دے زیر انتظام سیاسی ڈھانچہ۔ قانونی نظام برطانوی نظام عدل اُتے مشتمل اے لیکن بعض صورتاں وچ شرعی قوانین نوں زیادہ اہمیت دتی جاندی اے۔
برونائی دی اپنی پارلیمان اے۔
خارجہ تعلقات
[سودھو]1979 تک خارجہ تعلقات برطانیہ دی ذمہ داری سن ۔ اس دے بعد برونائی دی سفارتی ٹیم نے ایہ کم سنبھال لیا اے۔ آزادی دے بعد اس ٹیم نوں باقاعدہ وزارت دا درجہ دے دتا گیا اے۔ خارجہ پالیسی دے اہم اصول درج ذیل نيں :
- ہور ریاستاں دی خود مختاری، سالمیت تے آزادی دا احترام کرنا
- ہور اقوام دے نال دوستانہ تعلقات
- ہور اقوام دے اندرونی معاملات وچ دخل اندازی نہ کرنا
- علاقے وچ امن، حفاظت تے استحکام نوں یقینی بنانا
جغرافیہ
[سودھو]برونائی جنوب مشرقی ایشیا دا ملک اے تے اس دے دو حصے اک دوسرے توں وکھ تھلگ نيں۔ کل رقبہ 5765 مربع کلومیٹر اے۔ اس دی 381 کلومیٹر لمبی سرحد ملائیشیا توں ملدی اے۔ علاقائی سمندری پانی دی حد 500 مربع کلومیٹر اے تے 200 بحری میل اس دے بحری معاشی علاقے شمار ہُندے نيں۔
برونائی دی کل آبادی 408000 نفوس اُتے مشتمل اے۔ راجگڑھ بندر سری بیگوان وچ ڈیڑھ لکھ افراد بستے نيں۔ زیادہ تر برونائی رین فارسٹ اُتے مشتمل اے۔
برونائی دا موسم استوائی نوعیت دا اے تے اوسط سالانہ درجہ حرارت 26.1 ڈگری رہندا اے۔
معیشت
[سودھو]برونائی اک چھوٹی لیکن انتہائی امیر معیشت اے جس وچ ملکی تے بین الاقوامی شمولیت پائی جاندی اے جسنوں حکومتی نگرانی، فلاحی اقدامات تے دیہاتی رواجاں توں سنبھالیا جاندا اے۔ خام تیل تے قدرتی گیس ملکی آمدنی دا 90 فیصد توں زیادہ حصہ بناتے نيں۔ برونائی روزانہ 167000 بیرل خام تیل پیدا کردا اے جو جنوب مشرقی ایشیا وچ چوتھے نمبر اُتے اے۔ اس دے علاوہ 25 ملین مکعب میٹر قدرتی گیس وی روز پیدا ہُندی اے جس توں برونائی دنیا وچ نواں وڈا قدرتی گیس پیدا کرنے والا ملک اے۔
برونائی دی آمدنی دا کچھ حصہ بیرون ملک سرمایہ کاری توں وی آندا اے۔ حکومت ہر طرح دی طبی سہولیات، چاول دی قیمت وچ رعایت تے گھر مہیا کردی اے۔
آبادی دی خصوصیات
[سودھو]جولائی 2013 وچ برونائی دی کل آبادی 415717 افراد اُتے مشتمل سی جس وچوں 76 فیصد آبادی شہراں وچ رہندی اے۔ اوسط زیادہ توں زیادہ عمر 77 سال توں زیادہ اے۔ آبادی دا 66 فیصد توں زیادہ حصہ مالے اے جدوں کہ چینی، مقامی تے ہور نسلاں دے لوک باقی آبادی دا حصہ نيں۔
برونائی دی سرکاری بولی مالے اے۔
سرکاری طور اُتے برونائی دا مذہب اسلام اے تے دو تہائی آبادی مسلمان اے۔ ہور مذاہب وچ بدھ مت، مسیحیت وغیرہ شامل نيں۔
سبھیاچار
[سودھو]برونائی وچ مالے سبھیاچار پائی جاندی اے تے اس اُتے اسلام دا گہرا اثر اے۔
شرعی ریاست ہونے دی وجہ توں شراب دی خرید تے فروخت تے استعمال ممنوع اے۔ غیر ملکی اپنے استعمال دے لئی دوسرے ملکاں توں محدود مقدار وچ شراب لا سکدے نيں۔
میڈیا
[سودھو]برونائی دا میڈیا حکومت نواز اے۔ حکومت تے بادشاہت اُتے تنقید کرنا ممکن نئيں اے۔
برونائی دی حکومت چھ ٹی وی چینل چلاندی اے۔ اک پرائیوٹ کمپنی کیبل ٹی وی چلاندی اے تے اک پرائیوٹ ریڈیو ایف ایم چینل وی موجود اے۔
دفاع
[سودھو]برونائی دے تن انفینٹری دستے نيں جو ملک وچ پھیلے ہوئے نيں۔ برونائی دی بحری فوج دے پاس کئی اجتہاد قسم دی جنگی کشتیاں وی موجود نيں۔ اک برطانوی فوجی مرکز وی ایتھے قائم اے جس وچ گورکھیا فوجیاں دی تعداد 1500 اے ۔
برونائی | |
State of Brunei, The Abode of Peace Negara Brunei Darussalam | |
بروني دارالسلام | |
راجگڑھ: | بندر سری بیگوان |
تھاں: | 5,765 مربع کلومیٹر |
لوک گنتی: | 415,717 |
کرنسی: | ڈالر |
بولی: | مالائی |
انتظامی ڈھانچہ
[سودھو]اہم آباد علاقے 2800 کلومیٹر طویل سڑکاں دی مدد توں اک دوسرے توں منسلک نيں۔
برونائی تک زمینی، بحری تے فضائی، ہر طریقے توں پہنچیا جا سکدا اے۔ برونائی دا بین الاقوامی ہوائی اڈا ملک وچ آمد دا اہم ترین ذریعہ اے۔ برونائی وچ اک بندرگاہ وی اے۔
برونائی وچ تقریباً ہر دو انساناں دے لئی اک کار موجود اے تے ایہ شرح دنیا وچ بلند ترین شرحاں وچوں اک اے۔
صحت عامہ
[سودھو]برونائی وچ چار سرکاری ہسپتال نيں۔ اس دے علاوہ 16 مراکز صحت تے 10 کلینک وی کم کردے نيں۔
شہری ہر بار ڈاکٹر دے پاس جانے دے لئی محض اک برونائی ڈالر ادا کردے نيں۔ جے کسی وجہ توں ملک وچ علاج ممکن نہ ہوئے تاں سرکاری خرچے اُتے مریض نوں دوسرے ملک بھیجیا جاندا اے۔ 2011-12 وچ کل 327 مریضاں نوں حکومت کیتی طرف توں ملائیشیا تے سنگا پور بھیجیا گیا تے اس اُتے 1 کروڑ 20 لکھ امریکی ڈالر دا خرچہ ہويا۔
برونائی وچ کوئی میڈیکل کالج نئيں تے ڈاکٹر بننے دے لئی طلبہ تے طالبات نوں ملک توں باہر جانا پڑدا اے۔
لسٹ متعلقہ مضامین برونائی
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]- Government of Brunei Darussalam website
- Chief of State and Cabinet Members Archived 2009-10-26 at the وے بیک مشین
|
وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: برونائی |
|
|
- ↑ "صفحہ [[:سانچہ:نام صفحہ]] في خريطة الشارع المفتوحة"۔ OpenStreetMap۔ اخذ شدہ بتاریخ ۲۳ دسمبر ۲۰۲۴ وصلة إنترويكي مضمنة في URL العنوان (معاونت)
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ Negara Brunei Darussalam - Constitutional Documents — باب: Part XI - Miscellaneous, Section 82 - Official Language — ناشر: Attorney General's Chambers, Prime Minister's Office, Brunei Darussalam — شائع شدہ از: ۸ نومبر ۲۰۰۸
- ↑ https://data.who.int/countries/096 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ نومبر ۲۰۲۴
- ↑ ۴.۰ ۴.۱ https://deps.mofe.gov.bn/DEPD%20Documents%20Library/DOS/POP/2022/RPT.pdf
- ↑ http://chartsbin.com/view/edr
- ↑ https://www.ISO.org/obp/ui/#iso:code:3166:BN — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۲ ستمبر ۲۰۲۴
- Pages with non-numeric formatnum arguments
- صفحات مع خاصیت P242
- مضامین جنہاں وچ مالے عربی بولی دا متن شامل اے
- صفحات مع خاصیت P1451
- صفحات مع خاصیت P85
- صفحات مع خاصیت P51
- متناسقات ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- مرجع جغرافي من ويكي بيانات
- صفحات مع خاصیت P1589
- صفحات مع خاصیت P2046
- صفحات مع خاصیت P36
- صفحات مع خاصیت P37
- صفحات مع خاصیت P1082
- صفحات مع خاصیت P122
- صفحات مع خاصیت P35
- صفحات مع خاصیت P6
- صفحات مع خاصیت P571
- صفحات مع خاصیت P3000
- صفحات مع خاصیت P38
- صفحات مع خاصیت P421
- صفحات مع خاصیت P1622
- صفحات مع خاصیت P78
- صفحات مع خاصیت P856
- صفحات مع خاصیت P297
- صفحات مع خاصیت P474
- صفحات مع ویکی ڈیٹا حوالے
- مقام نقشہ ویکی ڈیٹا توں ماخوذ
- مضامین جنہاں وچ مالے بولی دا متن شامل اے
- برونائی
- 1984ء وچ قائم ہونے والے ملک تے علاقے
- آسیان دے رکن ملک
- آئینی بادشاہتاں
- اقوام متحدہ دے رکن ملک
- انگریزی بولنے والے ملک تے علاقہ جات
- ایشیائی ملکاں
- بحیرہ جنوبی چین دے کنارے واقع ملک
- برونائی وچ 1984ء دیاں تاسیساں
- برطانیہ دی سابقہ مستعمرات
- بورنیو
- جزیرہ ملک
- جنوب مشرقی ایشیائی ملک
- دولت مشترکہ دے رکن ملک
- سلطنتاں
- مالے بولی بولنے والے ملک تے علاقہ جات
- مسلم اکثریتی ملکاں
- مؤتمر عالم اسلامی دے رکن ملک
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- دیس
- ایشیا دے دیس
- صفحات تحتوي مراجع تستخدم وصلات إنترويكي في العنوان
- مضامین جنہاں وچ برطانوی انگریزی بولی دا متن شامل اے
- نقشیاں نال صفحے