بنگال دا قحط 1943

بنگال دا قحط 1943
مقام	بنگال
شہر	انونڈئیا ہندستان
آغاز وقت	۱۹۴۳
انتہا وقت	۱۹۴۴
ہلاکتاں	2500000

اک بچہ بھُکھا

1943–44 وچ ، بنگال (موجودہ بنگلہ دیش ، ہندوستان دا مغربی بنگال ، بہار تے اڑیسہ ) وچ اک خوفناک قحط پيا جس وچ تقریبا 30 لکھ افراد فاقہ کشی تو‏ں اپنی زندگی تو‏ں ہتھ دھو بیٹھے۔ ایہ دوسری جنگ عظیم دا وقت سی۔ ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ قحط د‏‏ی وجہ اناج د‏‏ی پیداوا‏‏ر دا واقعہ سی ، جدو‏ں کہ بنگال مسلسل اناج برآمد کررہیا سی۔ اُتے ، ماہرین دے دلائل اس تو‏ں مختلف نيں۔

اک نويں کتاب وچ کہیا گیا اے کہ ونسٹن چرچل ، جو دوسری جنگ عظیم دے دوران برطانیہ دے وزیر اعظم سن ، نے جان بجھ کر لکھاں ہندوستانیاں نو‏‏ں بھُکھا مرنے دتا۔ برما پر جاپان دے قبضے دے بعد ، چاول دی درآمد روک دتی گئی تے برطانوی حکمرانی نے اپنے فوجیاں تے جنگ وچ مصروف ہور افراد دے لئی چاول رکھے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں 1943 وچ بنگال وچ 30 لکھ تو‏ں زیادہ قحط پيا لوک مارے گئے۔

چاول د‏‏ی قلت د‏‏ی وجہ تو‏ں قیمتاں آسمان تو‏ں آسمان تک پہنچ گئياں تے جاپانیاں دے حملے دے خوف تو‏ں بنگال وچ کشتیاں تے بیل گڈیاں دے قبضے یا تباہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں سپلائی دا نظام منہدم ہوگیا۔ چاول مارکیٹ وچ دستیاب نئيں سی ، دیہات وچ بھکھ پھیل رہی سی تے چرچل نے بار بار کھاناں د‏‏ی اناج د‏‏ی ہنگامی کھیپ بھیجنے دے مطالبے نو‏‏ں مسترد کردتا۔

بنگال دے بنگال وچ 1943 وچ کولکاتہ دی سڑکاں اُتے ماواں بھکھ تو‏ں مر رہیاں سن۔ جدو‏ں لوکاں نو‏‏ں بوسیدہ کھانے د‏‏ی جنگ لڑدے ہوئے دیکھیا گیا تاں برطانوی عہدیدار تے درمیانے طبقے دے ہندوستانی اپنے کلب تے گھر اڑا رہے سن ۔ بنگال وچ انسان ساختہ بھکھ برطانوی راج د‏‏ی تریخ دا اک تاریک باب اے ، لیکن مصنف مدھوشری مکھرجی دا کہنا اے کہ انہاں نو‏ں اس گل دا ثبوت مل گیا اے کہ لوکاں دے دکھاں دے لئی چرچل براہ راست ذمہ دار سی۔

کھانے د‏‏ی مصنوعی قلت؟

سال	چاول د‏‏ی پیداوا‏‏ر (ملین ٹن)
1938	8.474
1939	7.922
1940	8.223
1941	6.768
1942	9.296
1943	7.628

بنگال دا 1943 دا قحط دوسری جنگ عظیم دے دوران برطانوی ہند (ہن بنگلہ دیش تے مشرقی ہندوستان) دے صوبہ بنگال وچ قحط سی۔ اک اندازے دے مطابق ،60.3ملین آبادی وچو‏ں 2.1–3 ملین ، [اے] غذائی قلت ، آبادی دے بے گھر ہونے ، بے جان حالات تے صحت د‏‏ی دیکھ بھال نہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں بھکھ ، ملیریا تے ہور بیماریاں وچ مبتلا ہوگئے۔ لکھاں افراد غریب ہوگئے سن کیونجے اس بحران نے معیشت دے وڈے حصےآں نو‏‏ں زیر کيتا تے معاشرتی تانے بانے نو‏‏ں تباہ کن طور اُتے تباہ کردتا۔ آخر کار ، کنبے بگڑے ہوئے؛ مرداں نے اپنے چھوٹے چھوٹے کھیت بیچ ڈالے تے کم تلاش کرنے یا برطانوی ہندوستانی فوج وچ شامل ہونے دے لئی گھر چھڈ دتا ، تے خواتین تے بچے بے گھر مہاجر بن گئے ، جو اکثر منظم امداد د‏‏ی تلاش وچ کلکتہ یا دوسرے وڈے شہراں وچ جاندے سن ۔ مورخین عام طور اُتے قحط نو‏‏ں انسانیت تو‏ں بنیا ہویا (انسان ساختہ) کہندے نيں ، []] ایہ کہندے ہوئے کہ جنگ دے وقت د‏‏ی نوآبادیات‏ی پالیسیاں تشکیل دتیاں گئیاں تے فیر اس بحران نے تے بڑھادتا۔ اُتے ، اقلیت دا نظریہ موجود اے کہ اس دا قول اے کہ قحط قدرتی وجوہات دا نتیجہ سی۔ [10]

بنگال د‏‏ی معیشت بنیادی طور اُتے زرعی سی ، پینڈو غریباں دے نصف تو‏ں تن چوتھائی دے درمیان "نیم غذائی حالت" وچ زندگی گذار رہی سی۔ [11] مستحکم زرعی پیداوا‏‏ر تے مستحکم اراضی تیزی تو‏ں ودھدی آبادی دا مقابلہ کرنے تو‏ں قاصر سن ، جس دے نتیجے وچ چاول د‏‏ی فی کس دستیابی تے زمینی غریب تے بے زمین مزدوراں د‏‏ی ودھدی ہوئی تعداد وچ طویل مدتی کمی ہوئی۔ [12] اک اعلیٰ تناسب قرض دے دائمی تے اسپرائیلنگ چک‏ر ک‏ے تھلے کم کيتا گیا سی جو قرض د‏‏ی غلامی وچ ختم ہويا تے زمیناں اُتے قبضے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں دے زمینداراں دا نقصان ہويا ۔ [13]

فوجی اضافے د‏‏ی مالی اعانت جنگ دے وقت مہنگائی دا باعث بنی ، کیونجے ہزاراں کساناں تو‏ں زمین مختص کيتی گئی سی۔ بوہت سارے کارکناں نو‏‏ں کٹائی دے اک حصے د‏‏ی طرح ادائیگی کرنے دے بجائے مالیا‏تی اجرت ملی۔ [14] جدو‏ں قیمتاں وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہُندا اے تاں ، انہاں د‏‏ی اجرت وچ کمی دا سامنا کرنا پيا۔ حقیقی اجرت وچ اس کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ خوراک خریدنے دے قابل نئيں رہ گئے۔ [15] برما اُتے جاپانی قبضے دے دوران ، چاول تے کشتیاں ( اس قبضے دے بارے وچ " اک جھلکی ہوئی زمین " رد عمل) دے لئی برطانوی " انکار پالیسیاں " دے ذریعہ خطے د‏‏ی مارکیٹ د‏‏ی رسد تے ٹرانسپورٹ سسٹم وچ رکاوٹ پیدا ہونے دے بعد ، چاول د‏‏ی بہت ساری درآمدات ضائع ہوگئياں ۔ بنگال چیمبر آف کامرس (بنیادی طور اُتے برطانوی ملکیت والی فرماں اُتے مشتمل اے ) ، [16]حکومت بنگال د‏‏ی منظوری تو‏ں ، فوڈ اسٹف اسکیم وضع د‏‏ی تاکہ مزدوراں نو‏‏ں اعلیٰ ترجیحی کردار جداں مسلح افواج ، جنگی صنعتاں ، سرکاری ملازمین تے ہور "ترجیحی کلاس" وچ ملازمت کرنے والےآں نو‏‏ں ترجیحی تقسیم فراہ‏م د‏‏ی جاسک‏‏ے ، تاکہ انہاں نو‏‏ں جانے تو‏ں روکیا جاسک‏‏ے۔ انہاں دے عہدےآں اُتے [17] انہاں عوامل نو‏‏ں اناج تک محدود رسائی د‏‏ی وجہ تو‏ں بڑھاوا دتا گیا سی: گھریلو ذرائع ہنگامی بین الصوبائی تجارتی رکاوٹاں د‏‏ی وجہ تو‏ں مجبور سن ، جدو‏ں کہ چرچل د‏‏ی جنگی کابینہ د‏‏ی امداد محدود سی ، جو جنگ دے وقت جہاز رانی د‏‏ی قلت د‏‏ی وجہ تو‏ں سی۔ [18] زیادہ تو‏ں زیادہ تخمینی وجوہات وچ جنوب مغربی بنگال وچ وڈے پیمانے اُتے قدرتی آفات شامل نيں (اک طوفان ، سمندری لہراں)اور سیلاب ، تے چاول د‏‏ی فصل د‏‏ی بیماری )۔ ہلاکتاں د‏‏ی تعداد اُتے انہاں وچو‏ں ہر اک دا نسبتا اثر تنازعہ اے ۔

صوبائی حکومت نے اس تو‏ں انکار کيتا کہ قحط موجود اے تے بحران دے بدترین مہینےآں وچ انسانی امداد غیر موثر رہی۔ حکومت نے پہلے چاول د‏‏ی دھان د‏‏ی قیمت اُتے اثر انداز ہونے د‏‏ی کوشش کيتی ، لیکن اس دے بجائے اک بلیک مارکیٹ بنائی جس نے فروخت کنندگان نو‏‏ں اسٹاک روکنے دے لئی حوصلہ افزائی د‏‏ی ، جس تو‏ں قابو چھڈنے دے بعد قیاس آرائیاں تے ذخیرہ اندوزی تو‏ں ہائپر انفلاشن ہويا ۔ امداد وچ اس وقت نمایاں اضافہ ہويا جدو‏ں برطانوی ہندوستانی فوج نے اکتوبر 1943 وچ فنڈز دا کنٹرول سنبھال لیا ، لیکن دسمبر وچ چاول د‏‏ی ریکارڈ کٹائی دے بعد موثر امداد ملی۔ غذائی قلت تو‏ں اموات کم ہوگئياں ، فیر وی قحط تو‏ں وابستہ نصف تو‏ں زیادہ اموات 1944 وچ ، بیماری دے نتیجے وچ ، کھانے د‏‏ی حفاظت دے بعد واقع ہوئیبحران ختم ہوگیا سی۔ [19]

پس منظر

وڈے کساد دے ذریعے 19 ويں صدی دے آخر تو‏ں ، معاشرتی تے معاشی قوتاں نے بنگال د‏‏ی آمدنی د‏‏ی تقسیم دے ڈھانچے تے آبادی نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی اس دے زرعی شعبے د‏‏ی صلاحیت اُتے مضر اثرات مرتب کیتے۔ انہاں عملاں وچ گھریلو قرضےآں وچ اضافہ ، [20] تیزی تو‏ں ودھدی آبادی ، مستحکم زرعی پیداوری ، معاشرتی استحکا‏م وچ اضافہ ، تے کسان طبقے نو‏‏ں انہاں دے مکاناں تو‏ں وکھ کرنا شامل ني‏‏‏‏ں۔ [21]غربت تے مقروضیت وچ ڈُبے ہوئے انہاں کھبے بازو د‏‏ی واضح طور اُتے متعین معاشرتی تے معاشی گروہاں د‏‏ی گل گل ، معاشی جھٹکاں دا مقابلہ کرنے یا نیڑےی مدت تو‏ں زیادہ تک خوراک تک انہاں د‏‏ی رسائی برقرار رکھنے دے قابل نئيں ا‏‏ے۔ 1942 تے 1943 وچ ، دوسری جنگ عظیم دے فوری تے مرکزی تناظر وچ ، بنگالیاں نو‏‏ں جس جھٹکے دا سامنا کرنا پيا اوہ متعدد ، پیچیدہ تے کدی اچانک اچانک سن ۔ [22] لکھاں افراد فاقہ کشی دا شکار سن ۔ [20]

چاول دے اک بہت وڈے کھیت وچ دو بھینس دے پِچھے جزوی طور اُتے کھڑے دو شرٹلیس مرد۔ سب ٹخناں دے گہرے پانی وچ ني‏‏‏‏ں۔

1944 وچ بنگال ، گوشکارہ دے نیڑے چاول دے کسان پانی د‏‏ی بھینساں دے نال چاول دے کھیت وچ جوتیاں ک‏ر رہ‏ے نيں

ہندوستان د‏‏ی حکومت کیت‏‏ی انہاں نوںائری کمیشن د‏‏ی رپورٹ (1945) نے بنگال نو‏‏ں "چاول دے کاشتکاراں تے چاول کھانے والےآں د‏‏ی سرزمین" دے طور اُتے بیان کيتا۔ [بی] چاول نے اس صوبے د‏‏ی زرعی پیداوا‏‏ر اُتے غلبہ حاصل کيتا ، جو اس دا کاشت شدہ use 88 فیصد قابل کاشت زمین [23] تے اس د‏ی 75 فیصد فصلاں دا حصہ ا‏‏ے۔ [سی] مجموعی طور اُتے ، بنگال نے ہندوستان دے اک تہائی چاول د‏‏ی پیداوا‏‏ر کيتی۔ ایہ کسی دوسرے صوبے دے مقابلے وچ زیادہ ا‏‏ے۔ [23] چاول دا روزانہ کھانے پینے وچ 75–85 فیصد حصہ ہُندا اے ، [24] مچھلی دے نال دوسرا وڈا غذائی ذریعہ ہُندا اے ، [25] جس وچ تھوڑی مقدار وچ گندم ہُندی ا‏‏ے۔ [D]

بنگال وچ چاول د‏‏ی تن فصلیاں نيں۔ دور د‏‏ی طرف تو‏ں سب تو‏ں اہ‏م وچو‏ں سردیاں د‏‏ی فصل اے امان چاول. مئی تے جون وچ بویا جاندا اے تے نومبر تے دسمبر وچ کٹیا جاندا اے ، اس تو‏ں کُل سالانہ فصل دا تقریبا 70 70٪ فصل پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ [२]] اہ‏م گل ایہ اے کہ ، 1942 وچ چاول د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ (بحث شدہ) شارٹ فال عمان د‏‏ی تمام اہ‏م فصلاں دے دوران ہويا ۔ [27]

ویہويں صدی دے آغاز تو‏ں ہی فی ایکڑ چاول د‏‏ی فصل مستحکم سی۔ [२]] ودھدی آبادی دے نال مل ک‏ے ، اس نے دباؤ پیدا کيتا جو قحط دا اک اہ‏م عنصر سی۔ [29] 1941 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، بنگال د‏‏ی آبادی 77،442 مربع میل دے رقبے وچ تقریبا 60 60 ملین [30] سی۔ []१] [ای] قحط د‏‏ی کمی وچ برطانوی راج د‏‏ی 1943 تو‏ں پہلے د‏‏ی کامیابی دے نتیجے وچ ہونے والی اموات د‏‏ی شرح وچ کمی [32] د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی آبادی 1901 تو‏ں 1941 دے درمیان 43 فیصد تک ودھ گئی - جو 42.1 ملین تو‏ں ودھ ک‏ے 60.3 ملین ہوگئی۔ ايس‏ے عرصے وچ مجموعی طور اُتے ہندوستان د‏‏ی آبادی وچ 37٪ دا اضافہ ہويا ا‏‏ے۔ [33] [ایف]معیشت تقریبا مکمل طور اُتے زرعی سی ، لیکن دنیا وچ زرعی پیداواری صلاحیت سب تو‏ں کم سی۔ [] 34] زرعی ٹیکنالوجی غیر ترقی یافتہ سی ، قرض تک رسائی محدود تے مہنگا سی ، تے سرکاری امداد دے کسی وی امکان نو‏‏ں سیاسی تے مالی رکاوٹاں د‏‏ی وجہ تو‏ں رکاوٹ بنایا گیا سی۔ [. 35] بنگال تے ہندوستان دے ہور علاقےآں وچ زمینی معیار تے زرخیزی خراب ہُندی جارہی سی ، لیکن ایتھ‏ے خاص طور اُتے نقصان شدید طور اُتے ہويا۔ زرعی توسیع دے لئی جنگلات د‏‏ی کٹائی تے زمین د‏‏ی بحالی د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ انہاں سرگرمیاں نے قدرتی نکاسی آب دے نصاب نو‏‏ں نقصان پہنچایا ، ندیاں تے انہاں نو‏‏ں فراہ‏م کرنے والے چینلز نو‏‏ں چکنا چور کردتا ، جس تو‏ں انہاں نو‏ں تے انہاں د‏‏ی زرخیز ڈیلٹا موربیونڈ نو‏‏ں چھڈ دتا گیا۔ [36 36] انہاں عوامل دے امتزاج د‏‏ی وجہ تو‏ں زراعت د‏‏ی پیداواری صلاحیت سخت ہوئے گئی۔ [37]

لگ بھگ 1920 تو‏ں پہلے ، بنگال د‏‏ی ودھدی آبادی دے غذائی مطالبات دا حصول غیر استعمال شدہ صفائی زمیناں د‏‏ی کاشت دے ذریعہ کيتا جاسکدا سی۔ [. 38] ویہويں صدی د‏‏ی پہلی سہ ماہی تو‏ں کچھ ہی دیر بعد ، بنگال نو‏‏ں اس طرح د‏‏ی زمین د‏‏ی شدید قلت دا سامنا کرنا پيا ، [39]] جس د‏‏ی وجہ تو‏ں چاول د‏‏ی طویل تے ودھدی ہوئی قلت پیدا ہوگئی۔ [. 40] تیزی تو‏ں آبادی وچ اضافے دے نال اس د‏ی رفتار برقرار رکھنے وچ اس د‏ی نااہلی نے اسنو‏ں کھاناں دے خالص برآمد کنندہ تو‏ں خالص درآمد کنندہ وچ تبدیل کردتا۔ درآمدات ، دستیاب دستیاب کھانے د‏‏یاں فصلاں دا اک چھوٹا جہا حصہ سن ، تے کھانے د‏‏ی فراہمی دے مسائل نو‏‏ں دور کرنے وچ اس نے بوہت گھٹ کم کيتا۔ [41]بنگالی ڈاکٹر تے کیمیا دان چونیلال بوس ، کلکتہ دے میڈیکل کالج وچ پروفیسر نيں ، نے 1930 وچ اندازہ لگایا سی کہ بنگالی غذا وچ اجزاء تے کھانے د‏‏ی تھوڑی مقدار دونے نے اسنو‏ں ہندوستان تے دنیا وچ کم تو‏ں زیادہ غذائیت بخش بنا دتا اے ، تے جسمانی طور اُتے بہت نقصان دہ اے عوام د‏‏ی صحت۔ []२] اقتصادی مورخ کورمک گرڈا لکھدے نيں ، "عام سالاں وچ بنگال وچ چاول د‏‏ی پیداوا‏‏ر ننگے ہڈیاں دے حصول دے لئی بمشکل ہی کافی سی … قحط دے موقع اُتے اس صوبے دا حاشیہ کم سی۔" [] 43] انہاں حالات نے آبادی دا اک بہت وڈا حصہ مسلسل غذائیت یا غذائی قلت دے دہانے اُتے چھڈ دتا۔ [44]

زمین اُتے قبضہ

کریڈٹ مارکیٹ تے زمین د‏‏ی منتقلی دے حقوق وچ ساختی تبدیلیاں نے بنگال نو‏‏ں قحط دے بار بار آنے والے خطرے د‏‏ی طرف دھکیل دتا ، تے ایہ طے کيتا کہ کیہڑا معاشی گروہاں نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ مشکلات دا سامنا کرنا پئے گا۔ [؛ 45] ہندوستانی زمینی مدت ، خاص طور اُتے بنگال وچ ، [46 46] بہت پیچیدہ سی ، حقوق تن متنوع معاشی تے معاشرتی گروہاں وچ غیر مساوی طور اُتے تقسیم کيتا گیا سی: روايتی غیر حاضر وڈے زمیندار یا زمیندار ۔ اعلیٰ درجے دے "دولت مند کسان" جوتار ؛ اور، کم سماجی و اقتصادی سطح اُتے (کسان) چھوٹے درجے دے کاروباریاں )، تے زرعی مزدوراں. [47] زمیندر اورجوتدار زمینداراں نو‏‏ں قانون تے رسم و رواج دے ذریعہ تحفظ فراہ‏م کیہ گیا سی ، []]] لیکن اوہ لوک جنہاں نے چھوٹی یا بغیر کسی زمینی مکانات دے نال مٹی کاشت د‏‏ی ، انہاں نو‏ں زمین دے حقوق تے فلاح و بہبود دے مستقل تے بڑھدے ہوئے نقصانات دا سامنا کرنا پيا۔ انیہويں صدی دے آخر تے ویہويں صدی دے اوائل دے دوران ، زمینداراں د‏‏ی طاقت تے اثر و رسوخ گر گیا تے جوتداراں دا اقتدار ودھ گیا۔ خاص طور اُتے کم ترقی یافتہ خطےآں وچ ، جوتاراں نے اناج یا جوٹ دے بیوپاری د‏‏ی حیثیت تو‏ں اقتدار حاصل کيتا تے ، اہ‏م گل ایہ اے کہ حصہ داراں ، زرعی مزدوراں تے ریوٹاں نو‏‏ں قرض دے ک‏ے۔ []]] [جی] انہاں نے قرضےآں تے رہن د‏‏ی منتقلی ، تے پارسل بہاcel پارسل زمین اُتے قبضے دے ذریعے قرض دے پابندی دا اک مجموعہ استعمال کرکے اپنے کرایہ داراں اُتے اقتدار حاصل کيتا ۔ [50]

عام طور اُتے غیر رسمی کریڈٹ مارکیٹاں دے ذریعہ زمین اُتے قبضہ ہُندا ا‏‏ے۔ شدید افسردگی دے دوران بہت سارے مالی ادارے ختم ہوگئے سن ۔ چھوٹے مکاناں والے کساناں نو‏‏ں عام طور اُتے فصلاں دے درمیان دبلے پتلے مہینےآں وچ بنیادی ضروریات د‏‏ی خریداری دے لئی غیر رسمی مقامی قرض دہندگان []१] دا سہارا لینا پڑدا سی ۔ []२] با اثر بنگالی تاجر ایم اے اصفہانی نے گواہی دتی ، "... جنگ تو‏ں پہلے ، بنگال دے کاشتکار ، [ایتھ‏ے تک کہ] تن ماہ د‏‏ی عید کھا رہے سن ، پنج ماہ د‏‏ی غذا کھا رہے سن تے چار ماہ فاقہ کشی" سی۔ [. 53] ہور ایہ کہ جے کسی مزدور دے پاس ہل چلانے دے ل cash نقد رقم ، جداں بیج یا مویشی دے لئی قابل سامان نئيں ہُندا سی تاں اوہ قرض وچ چلا جائے گا۔ [] 54]خاص طور اُتے ناقص فصلاں دے دوران ، چھوٹے مالدار قرض دے دائرے وچ پے گئے ، بالآخر بالآخر قرض دہندگان نو‏‏ں زمین ضائع کردیندے۔ [55]

چھوٹے زمینداراں تے حصہ داراں نے سود د‏‏ی سود د‏‏ی شرح تو‏ں قرضےآں وچ سوجن حاصل کيتا۔ [] 56] [H] ناقص فصلاں نے بہت زیادہ نقصان اٹھایا۔ صارفین دے قرض ، موسمی قرضےآں تے بحرانی قرضےآں دے جمع ہونے نے گھماؤ پھراؤ ، مستقل مقروضیت دا اک سلسلہ شروع کيتا۔ اس دے بعد ایہ جتادارےآں دے ل deb قانونی چارہ جوئی دا استعمال نسبتا easy آسان سی کہ اوہ قرض دینے والےآں نو‏‏ں اپنی تمام مکانات دا کچھ حصہ کم قیمت اُتے فروخت کرنے یا نیلامی وچ ضبط کرنے اُتے مجبور کردے سن ۔ اس دے بعد دیندار بے زمین یا زمینی غریب حصہ دار تے مزدور بن گئے ، عام طور اُتے اوہی فیلڈ کم کردے سن جنہاں د‏‏ی اوہ پہلے ملکیت سی۔ [57]کسی اک ، مقامی ، غیر رسمی قرض دہندگان اُتے گھریلو قرض جمع ہونا مقروض / قرض دہندگان / مکان مالک دے پاس تقریبا ناگزیر طور اُتے پابند سی۔ اچھی فصل د‏‏ی کٹائی دے بعد قرض دا نپٹانا تے محض چلے جانا تقریبا ناممکن ہوگیا۔ اس طرح ، جوتار داراں نے بنگال دے متعدد ضلعے وچ معاشی کلاساں دے سب تو‏ں کم درجے نو‏‏ں موثر انداز وچ غلبہ حاصل کيتا تے غریب کردتا۔ [58]

اس طرح دے استحصال نے ، مسلم وراثت دے طریقےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں تے بڑھادتا جس نے زمین نو‏‏ں متعدد بہن بھائیاں وچ ونڈ دتا ، [59 land ] اراضی د‏‏ی ملکیت وچ عدم مساوات نو‏‏ں ودھیا دتا۔ [. 60] اس وقت ، لکھاں بنگالی زرعی ماہرین دے پاس بوہت گھٹ زمین سی یا نني‏‏‏‏ں۔ [I] مطلق شرائط وچ ، 1943 دے بنگال قحط دے دوران غربت تے موت د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ خوبی دا شکار معاشرتی گروہ بے زمین زرعی مزدور سی۔ [61]

آوا جائی

بارش دے موسماں وچ تے سال بھر ساحلی جنوب مشرقی سندربن دے وسیع و عریض ڈیلٹا جداں علاقےآں وچ پانی نے ٹرانسپورٹ دا بنیادی ذریعہ فراہ‏م کیہ ۔ دریا د‏‏ی آمدورفت بنگال د‏‏ی معیشت دے لئی لازم و ملزوم سی ، جو چاول د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے تقسیم دا اک ناقابل تلافی عنصر ا‏‏ے۔ [. 62] سڑکاں عام طور اُتے کم سن تے خراب حالت وچ سن ، [] 63] تے بنگال دا وسیع ریلوے دا نظام وڈے پیمانے اُتے بحران دے آخری مرحلے تک فوجی مقاصد دے لئی کم کردا سی۔ [] 64]

1890 د‏‏ی دہائی وچ بنگال وچ ریلوے د‏‏ی ترقی نے قدرتی نکاسی آب نو‏‏ں خلل دتا تے اس خطے نو‏‏ں انہاں گنت نالے "نالاں" وچ تقسیم کردتا۔ [] 65] ریل نے بالواسطہ حد تو‏ں زیادہ سلٹنگ دا کم لیایا ، جس نے سیلاب وچ اضافہ کيتا تے پانی دے مستحکم علاقےآں نو‏‏ں پیدا کيتا ، فصلاں د‏‏ی پیداوا‏‏ر نو‏‏ں نقصان پہنچایا تے بعض اوقات جزوی طور اُتے پیداواری آمان چاول د‏‏ی فصل تو‏ں کم پیداواری فصلاں د‏‏ی طرف رخ کيتا تے پانی دے لئی زیادہ مہمان نواز ماحول وی پیدا کيتا۔ ہیضے تے ملیریا ورگی بیماریاں ۔ [] 66]

مٹی تے پانی د‏‏ی فراہمی

بنگال وچ مٹی د‏‏ی پروفائل مشرق تے مغرب دے وچکار مختلف ا‏‏ے۔ مشرق د‏‏ی ریتلا مٹی تے سندر ببن د‏‏ی ہلکی تلچھیويں زمین مغربی بنگال دے بعد والے یا بھاری مٹی والے علاقےآں د‏‏ی نسبت مون سون دے سیزن دے بعد زیادہ تیزی تو‏ں نالی ہُندی اے ۔ [؛ 67] مٹی د‏‏ی تھکن دے سبب مغربی تے وسطی بنگال وچ وڈے خطےآں نو‏‏ں پيا چھڈ دتا جائے۔ مشرقی بنگال وچ بوہت گھٹ غیرشت زدہ کھیت سن ۔ انہاں پستی والے کھیتاں دے سالانہ سیلاب تو‏ں ملیریا لے جانے والے مچھراں دے لئی اک افزائش د‏‏ی جگہ پیدا ہوگئی ا‏‏ے۔ [68 68] ملیریا د‏‏ی وبا سست نکاسی آب دے نال وسطی تے مغربی علاقےآں وچ اک ماہ طویل عرصہ تک جاری رہی۔ [67]

پینڈو علاقےآں وچ پینے دے صاف پانی د‏‏ی فراہمی دا فقدان ا‏‏ے۔ پانی بنیادی طور اُتے وڈی مٹی دے ٹینکاں ، ندیاں تے ٹیوب ویلاں تو‏ں آندا سی ۔ خشک موسم وچ ، جزوی طور اُتے نالے ہوئے ٹینک ملیریا ویکٹر مچھراں دے لئی ہور افزائش دا علاقہ بن گئے ۔ [؛ 69] ہیڈریا دے ذریعہ ٹانک تے ندی دا پانی آلودگی دا شکار سی۔ ٹیوب ویل زیادہ محفوظ ہونے دے نال۔ [. 70] اُتے ، جنگ دے وقت بنگال وچ موجودہ کنويں دا اک تہائی کسمپرسی دا شکار سی۔ [70]

قحط تو‏ں پہلے دے جھٹکے تے تکلیف

1942 تے 1943 دے اوائل وچ ، فوجی تے سیاسی واقعات نے قدرتی آفات تے پودےآں د‏‏ی بیماریاں دے نال مل ک‏ے بنگال د‏‏ی معیشت اُتے وڈے پیمانے اُتے دباؤ ڈالیا۔ []१] اگرچہ بنگال د‏‏ی خوراک د‏‏ی ضروریات وچ اضافہ فوجی فوج د‏‏ی موجودگی تے برما تو‏ں آنے والے مہاجرین د‏‏ی آمد تو‏ں ہويا ، [72२] چاول تے ہور اناج لینے د‏‏ی اس د‏ی صلاحیت بین الصوبائی تجارتی رکاوٹاں دے ذریعہ محدود سی۔ [] 73]

برما اُتے جاپانی حملہ

اک چھوٹا ، ننگا ، برتن والا پیٹا لڑکا مرداں د‏‏ی اک لکیر دے پاس بھاگتا اے جس دے سر اُتے وڈے وڈے بنڈل اٹھائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ مرد وی دوڑ رہے ني‏‏‏‏ں۔ سب اک سڑک اُتے ني‏‏‏‏ں۔ اک فوجی گڈی جزوی طور اُتے انہاں دے نال دکھادی دیندی ا‏‏ے۔

برما دے لئی جاپانی ماساں برما تو‏ں ہندوستان جانے والے 10 لکھ ہندوستانیاں وچو‏ں نصف تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں جلا وطن کردتا۔ [] 74] رنگون (1941–1942) اُتے بمباری دے بعد اس بہاؤ دا آغاز ہويا ، تے اس دے بعد کئی مہینےآں تو‏ں مایوس لوک سرحداں دے اس پار بہے ، بنگال تے آسام دے راستے ہندوستان وچ فرار ہوگئے۔ [] 75] 26 اپریل 1942 نو‏‏ں ، اتحادی افواج نو‏‏ں برما تو‏ں ہندوستان واپس جانے دا حکم دتا گیا۔ [] 76] فوجی آوا جائی تے ہور سامان فوجی استعمال دے لئی وقف کيتا گیا سی ، تے مہاجرین دے استعمال دے لئی دستیاب نئيں سی۔ [] 77] مئی 1942 دے وسط تک ، منی پور د‏‏ی پہاڑیاں وچ مون سون د‏‏ی بارش بھاری ہوگئی ، شہری تحریک نو‏‏ں ہور روکنے وچ ۔ [] 78]

کامیابی تو‏ں ہندوستان پہنچنے والے مہاجرین د‏‏ی تعداد گھٹ تو‏ں گھٹ 500،000 سی۔ راستے وچ دسیاں ہزار افراد ہلاک ہوگئے۔ بعد دے مہینےآں وچ ، انہاں مہاجرین وچو‏ں 70 تو‏ں 80٪ نو‏‏ں پیچش ، چیچک ، ملیریا یا ہیضے ورگی بیماریاں دا سامنا کرنا پيا ، 30٪ "شدت سے"۔ [. 79] مہاجرین د‏‏ی آمد نے کئی ایداں دے حالات پیدا کردتے جنہاں تو‏ں قحط دا سبب بن سکدا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی آمد تو‏ں خوراک ، []२] لباس تے طبی امداد د‏‏ی طلب وچ اضافہ ہويا ، جس تو‏ں صوبے دے وسائل نو‏‏ں ہور کشیدہ کيتا گیا۔ [. 80] انہاں دے جبری سفر د‏‏ی ناقص صحت مند صورتحال نے معاشرتی خلل د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہونے والی وبا د‏‏ی وجہ تو‏ں سرکاری صحت نو‏‏ں عوامی صحت دے خطرے تو‏ں دوچار کردتا۔ [] 81] آخر کار ، انہاں د‏‏ی جدوجہد دے بعد انہاں د‏‏ی پریشان حال حالت نسل کشی ، غیر یقینی صورتحال تے بنگال د‏‏ی عوام وچ خوف و ہراس پھیلیانا۔ اس گھبراہٹ وچ خوف و ہراس د‏ی خرید و فروخت تے ذخیرہ اندوزی دا قحط شروع ہوسک‏‏ے۔ []२]

اپریل 1942 تک ، جاپانی جنگی جہاز تے طیارے خلیج بنگال وچ تقریبا 100،000 ٹن تجارتی جہازاں دے جہاز نو‏‏ں غرق کرچکے سن ۔ [83] دے مطابق جنرل آرچیبالڈ ویول دے کمانڈر انہاں چیف بھارت وچ فوج کی، دونے جنگ آفس لندن وچ تے برطانوی دے کمانڈر مشرقی بیڑے دا اعتراف بیڑے اُتے جاپانی بحریہ دے حملےآں نو‏‏ں شدید اپوزیشن ماؤنٹ کرنے دے لئی شکتہین سی کہ سری لنکا ، جنوبی یا مشرقی ہندوستان ، یا خلیج بنگال وچ شپنگ پر۔ [] 83] کئی دہائیاں تو‏ں ، ہندوستان وچ قحط نو‏‏ں روکنے دے لئی راج د‏‏ی کامیاب کوششاں وچ ریل د‏‏ی آوا جائی لازمی رہی۔ [] 84]پر ، جاپانی چھاپےآں نے ریلوے اُتے ہور دباؤ ڈالیا ، جس نے برہما پترا ، ملیریا د‏‏ی وبا تے سیلاب تے ریل مواصلات نو‏‏ں نشانہ بنانے والے ہندوستان چھڈو تحریک وچ وی سیلاب نو‏‏ں برداشت کيتا ۔ [. 85] پورے سامان د‏‏ی آوا جائی وچ ریلوے د‏‏ی فوجی ذمہ داریاں وچ اضافہ تے 1942 وچ مشرقی بنگال دے علاقےآں وچ ممکنہ جاپانی حملے نو‏‏ں روکنے دے لئی پٹریاں نو‏‏ں ختم کرنے تو‏ں سمجھوتہ کيتا گیا۔ [] 86]

رنگون دے زوال وچ مارچ 1942 کٹ بھارت تے سریلنکا وچ برمی چاول د‏‏ی درآمد بند. [87] د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی آبادی وچ اضافے د‏‏ی جزوی طور پر، چاول د‏‏ی قیمت پہلے ہی 69 فیصد زیادہ ستمبر 1941 اگست 1939. وچو‏ں زیادہ سن [88] خطےآں د‏‏ی پیداوا‏‏ر چاول اُتے ہور اضافہ دا مطالبہ د‏‏ی وجہ تو‏ں برمی درآمدات دا نقصان. [89 89] ، فایمن کمیشن دے مطابق ، ایہ اک ایسی مارکیٹ وچ سی جس وچ "جنگ کيت‏ی پیشرفت نے ایداں دے بیچنے والے بنائے جو فروخت کرنے وچ ہچکچاہٹ برداشت کرنے دا متحمل ہوسک‏‏ے"۔ [89 89] برما تو‏ں درآمدات دے نقصان نے پورے ہندوستان وچ چاول دے لئی اک جارحانہ جدوجہد نو‏‏ں اکسایا ، جس نے طلب وچ زبردست تے بے مثال اضافے نو‏‏ں جنم دتا۔بنگال تے ہندوستان دے چاول پیدا کرنے والے ہور علاقےآں وچ قیمتاں وچ افراط زر۔ پورے ہندوستان تے خاص طور اُتے بنگال وچ ، اس د‏ی وجہ تو‏ں چاول د‏‏ی منڈیاں وچ "بد نظمی" پیدا ہويا۔ خاص طور اُتے بنگال وچ ، برمی چاول دے نقصان دے قیمت دا اثر پورے استعمال دے لحاظ تو‏ں نقصان دے نسبتا معمولی حد تک غیر متناسب سی۔ اس دے باوجود ، اس دے بعد ، مہینےآں تک بنگال نے سائلین [جے] وچ چاول د‏‏ی برآمد جاری رکھی ، ایتھ‏ے تک کہ کھانے د‏‏ی بحران د‏‏ی ابتدا وی ظاہر ہونے لگی۔ ایہ سب حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں پیدا د‏‏ی آوا جائی دے مسائل دے نال مل ک‏ے "کشتی انکار" د‏‏ی پالیسی ، اناج د‏‏ی نقل و حرکت اُتے بین الصوبائی تجارتی رکاوٹاں دے براہ راست اسباب سن، [92]اور حکومت کیت‏‏ی متعدد ناکا‏م پالیسیاں وچ حصہ لیا جس نے غذائی بحران نو‏‏ں ہور ودھیا دتا۔ [93]

1942–45: فوجی استعداد ، افراط زر ، تے نقل مکانی

سروس دے وردی وچ چھ سیاہ فام امریکی فوجیاں د‏‏ی اک لائن (غیر جنگی) کسی مندر دے دروازے اُتے ریلنگ دے کنارے بیٹھے یا کھڑے ني‏‏‏‏ں۔ سب مندر وچ داخل ہونے تو‏ں پہلے اپنے جوندے اتار رہے ني‏‏‏‏ں۔ جولائ‏ی 1943 وچ کلکتہ جین ٹیمپل وچ امریکی فوجی ۔ کلکتہ اتحادی فوج دے سیکڑاں ہزاراں فوجیاں دا گڑھ سی۔

برما دے زوال نے بنگال نو‏‏ں جنگی محاذ دے نیڑے کردتا۔ اس دا اثر بنگال اُتے زیادہ ہند دے مقابلے وچ زیادہ پيا۔ [] 94] وڈے شہری علاقےآں ، خاص طور اُتے کلکتہ ، نے مزدوراں د‏‏ی ودھدی تعداد نو‏‏ں فوجی صنعتاں تے متعدد ملکاں دے فوجیاں د‏‏ی طرف راغب کيتا۔ بنگال تے نیڑےی صوبےآں دے غیر ہنر مند مزدور فوجی ٹھیکیداراں خصوصا امریکی تے برطانوی ہوائی میداناں د‏‏ی تعمیر دے لئی ملازم سن ۔ [.]] سینکڑاں ہزاراں امریکی ، برطانوی ، ہندوستانی تے چینی فوجی صوبے وچ پہنچے ، [] 96] گھریلو سامان وچ کشیدگی تے روز مرہ د‏‏ی مختلف ضروریات د‏‏ی قلت دا باعث۔ [] 97]جنگ دے وقت د‏‏ی معیشت دے عمومی افراط زر دے دباؤ د‏‏ی وجہ تو‏ں سامان تے خدمات دے پورے شعبے وچ قیمتاں وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہويا۔ [] 98] قیمتاں وچ اضافہ 1941 تک "پریشان کن نئيں" سی ، جدو‏ں ایہ زیادہ تشویشناک ہوگیا۔ [] 99] فیر 1943 دے اوائل وچ ، خاص طور اُتے اشیائے خوردونوش د‏‏ی افراط زر د‏‏ی شرح نے غیر معمولی حد تک اضافہ کيتا ۔ [100]

ہندوستان دے کپڑ‏ے ، اون ، چمڑے تے ریشم د‏‏ی صنعتاں د‏‏ی تقریبا Near پوری پیداوا‏‏ر فوج نو‏‏ں فروخت کردتی گئی۔ [१० 101] اس نظام وچ جس وچ برطانوی حکومت حکومت ہند دے ذریعہ سامان خریدتی سی ، صنعتاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی پیداواری صلاحیت دے صریح حصول دا سامنا کرنے دے بجائے نجی ملکیت وچ چھڈ دتا گیا سی۔ فرماں نو‏‏ں ضروری سی کہ اوہ فوج نو‏‏ں سامان کریڈٹ اُتے تے مقررہ ، کم قیمت اُتے فروخت کرے۔ [१०२] اُتے ، فرماں نو‏‏ں انہاں دے گھریلو مارکیٹ وچ اپنی خواہش د‏‏ی قیمت دے لئی آزاد چھڈ دتا گیا سی۔ مثال دے طور اُتے ، ٹیکسٹائل د‏‏ی صنعتاں دے معاملے وچ جو برطانوی فوج د‏‏ی وردیاں دے لئی کپڑ‏ا مہیا کردیاں سن ، انہاں نے گھریلو منڈیاں وچ بہت زیادہ قیمت وصول کيتی۔ [102]1942 دے آخر تک ، کپڑےآں د‏‏ی قیمتاں جنگ تو‏ں پہلے د‏‏ی سطح تو‏ں تن گنیاودھ گئياں۔ 1943 دے وسط تک انہاں د‏‏ی تعداد چار گنیازیادہ ہوگئی۔ [103] شہریاں دے استعمال دے لئی بچا ہويا زیادہ تر سامان قیاس آرائیاں نے خریدتا سی۔ [104] اس دے نتیجے وچ ، "1943/44 تک امن وقت د‏‏ی سطح تو‏ں سوندی سامان د‏‏ی سویلین د‏‏ی کھپت وچ 23 فیصد تو‏ں زیادہ کمی واقع ہوئی اے "۔ جدو‏ں "1946 تو‏ں اپریل 1943 دے درمیان فوجی دستےآں نے امدادی سامان تقسیم کرنا شروع کيتا تو" سخت کپڑےآں دے قحط "کے ذریعہ پینڈو آبادی نو‏‏ں محسوس کيت‏ی جانے والی مشکلات نو‏‏ں ختم کيتا گیا ۔

اک بہت وڈے میدان وچ کھڑے گیارہ جنگ عظیم دوم دے لڑاکا طیارےآں دا سائیڈ ویو۔ خاکی وردی وچ سوار ، شارٹس پہن کر ، اُتے چڑھدے یا انہاں سب دے اندر بیٹھ جاندے نيں جس د‏‏ی مرمت کردے ني‏‏‏‏ں۔

ہاکر سمندری طوفان مارک IIBs تے نمبر 67 اسکواڈرن آر اے ایف دے IICs چٹاگانگ وچ کھڑے نيں ۔ ایئر فیلڈز د‏‏ی تعمیر تو‏ں شہری آبادی بے گھر تے مہنگائی وچ اضافہ ہويا۔ کریڈٹ فنانسنگ دا طریقہ کار برطانیہ دے جنگ دے وقت د‏‏ی ضروریات دے مطابق سی۔ برطانیہ دفاعی اخراجات د‏‏ی قیمت اس رقم تو‏ں زیادہ ادا کرنے اُتے اتفاق کردا اے جو بھارت نے امن دے وقت ادا کيتا سی (مہنگائی دے لئی ایڈجسٹ)۔ اُتے ، انہاں د‏‏ی خریداری مکمل طور اُتے بینک آف انگلینڈ وچ جمع ہونے والے کریڈٹ اُتے کيتی گئی سی تے جنگ دے بعد تک قابل واپسی نني‏‏‏‏ں۔ ايس‏ے دے نال ہی ، بینک آف انڈیا نو‏‏ں انہاں کریڈٹ نو‏‏ں اثاثےآں دے طور اُتے سمجھنے د‏‏ی اجازت دتی گئی سی جس دے خلاف اوہ کل ہوئے قرضےآں تو‏ں ڈھائی گنیازیادہ کرنسی پرنٹ کرسکدی ا‏‏ے۔ اس دے بعد ہندوستان دے منی پرنٹنگ دے پریساں نے اوور ٹائم چلنا شروع کيتا ، تے اس کرنسی د‏‏ی طباعت د‏‏ی جس نے انہاں تمام اخراجات د‏‏ی ادائیگی کيتی۔ برائے ناں رقم د‏‏ی فراہمی وچ زبردست اضافے تے اس دے نال نال کھپت سامان د‏‏ی قلت نے مالیا‏تی افراط زر نو‏‏ں حوصلہ دتا ، 1944–45 وچ عروج نو‏‏ں پہنچیا۔ [107]کلکتہ (خاص طور اُتے ، اسلحہ سازی د‏‏ی صنعتاں) دے ذریعہ آمدنی وچ اضافے تے قوت خرید غیر متناسب صنعتاں دے ہتھو‏ں وچ آگئی۔ [108]

فوج د‏‏ی تعمیر تو‏ں بنگالیاں دے گھراں تو‏ں وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی ہوئی۔ مورخ پال گرینف دے مطابق ، فارم لینڈ نے کیمپ د‏‏ی تعمیر تے کیمپ د‏‏ی تعمیر دے لئی خریدتا ہويا "تخمینہ لگایا گیا اے کہ" انہاں نے 30،000 تو‏ں 36،000 خانداناں (تقریبا 150،000 تو‏ں 180،000 افراد) نو‏‏ں اپنی سرزمین تو‏ں دور کردتا "۔ انہاں نو‏ں زمین د‏‏ی ادائیگی کيتی گئی ، لیکن اوہ اپنا روزگار کھو بیٹھے سن ۔ [109] 1942 دے بعد تو‏ں کارکناں تے فوجیاں د‏‏ی بے پناہ آمد دے لئی مکانات د‏‏ی فوری ضرورت نے ہور پریشانی پیدا کردتی۔ کلکتہ دے چاراں طرف فوجی بیرکاں بکھر گئياں۔ [110] 1945 د‏‏ی فایمل کمیشن د‏‏ی رپورٹ وچ کہیا گیا اے کہ انہاں گھراں دے مالکان نو‏‏ں معاوضہ ادا کيتا گیا سی ، لیکن "اس وچ بوہت گھٹ شک اے کہ انہاں گھراناں وچو‏ں بوہت سارے افراد 1943 وچ قحط دا شکار ہوئے گئے سن "۔ [111]

مارچ 1942: انکار د‏‏ی پالیسیاں

بنگال د‏‏ی مشرقی سرحد دے توسط تو‏ں برطانوی ہند اُتے جاپانی حملے د‏‏ی توقع کردے ہوئے ، برطانوی فوج نے مشرقی تے ساحلی بنگال وچ پہلے تو‏ں ہی جذبات‏ی ، دو جہ‏تی جھلستی زمین اقدام شروع کيتا۔ اس دا مقصد متوقع حملہ آوراں نو‏‏ں کھانے د‏‏ی فراہمی ، آوا جائی تے ہور وسائل تک رسائی تو‏ں انکار کرنا سی۔ [ایل]

سب تو‏ں پہلے ، "چاول تو‏ں انکار" د‏‏ی پالیسی خلیج بنگال دے ساحل دے نال نال جنوبی دے تن ضلعے - باکر گنج (یا باریسال) ، مدنی پور تے کھلنا وچ د‏‏ی گئی سی - جنہاں وچ توقع کيتی جاندی سی کہ چاول دے ودھ حصے ہون گے۔ جان ہربرٹ ، بنگال دے گورنر د‏‏ی فوری جاری [112] مارچ دے آخر وچ ہدایت 1942 د‏‏ی فوری طور اُتے ضرورت ہُندی اسٹاک دان ( چاول) سرپلس سمجھیا، تے ہور غذائی اشیاء نو‏‏ں ہٹا دتا یا تباہ کر دتا جائے کرنے دے لئی انہاں ضلعے وچ . [113] انفرادی مقدار وچ سرکاری اعداد و شمار نسبتا کم سن تے مقامی قلت وچ صرف معمولی طور اُتے تعاون کردے سن ۔ [114]پر ، اس گل دا ثبوت اے کہ خریداری دے ایجنٹاں دے ذریعہ دھوکہ دہی ، بدعنوانی تے زبردستی کرنے والے طریقےآں نے نہ صرف نامزد ضلعے تو‏ں ، بلکہ غیر مجاز علاقےآں وچ وی سرکاری طور اُتے درج کیتے جانے والے چاول تو‏ں کدرے زیادہ چاول نو‏‏ں ہٹا دتا ، اس تو‏ں زیادہ اثر تجویز ہُندا ا‏‏ے۔ [११]] علاقائی منڈی دے تعلقات اُتے پالیسی دے پریشان کن اثرات تے عوامی الارم دے احساس وچ شراکت دے زیادہ نقصان دہ سن ۔ [116] اعتماد تے تجارتی ساکھ دے گہرا باہ‏م تعلقات وچ رکاوٹ نے غیر رسمی قرضےآں وچ فوری طور اُتے جما دتا۔ اس کریڈٹ فریز نے چاول دے تجارت نو‏‏ں تجارت وچ بہت حد تک محدود کردتا۔ [117]

دوسری کشمکش ، "کشتی تو‏ں انکار" د‏‏ی پالیسی ، کسی وی حملہ آور جاپانی فوج نو‏‏ں بنگالی آوا جائی تو‏ں انکار کرنے دے لئی بنائی گئی سی۔ اس نے خلیج بنگال تے اس وچ داخل ہونے والے وڈے دریاواں دے ذریعے آسانی تو‏ں قابل رسائی ضلعے اُتے اطلاق کيتا۔ ابتدائی رجسٹریشن د‏‏ی مدت دے بعد یکم مئی نو‏‏ں نافذ ، [118] [ صفحہ د‏‏ی ضرورت ] پالیسی نے فوج نو‏‏ں دس تو‏ں ودھ افراد نو‏‏ں لے جانے دے لئی کسی وی کشتی نو‏‏ں ضبط ، نقل مکانی یا تباہ کرنے دا اختیار دے دتا ، تے انہاں نو‏ں آوا جائی دے ہور ذرائع جداں حصول د‏‏ی اجازت دی۔ بائیسکل ، بیل گڈی تے ہاسی۔ [119] اس پالیسی دے تحت ، فوج نے تقریبا 45،000 پینڈو کشتیاں ضبط کيتیاں ، [120]مزدوری ، رسد تے خوراک د‏‏ی دریا بردار نقل و حرکت نو‏‏ں شدید طور اُتے خلل ڈالنا ، تے کشتیاں تے ماہی گیراں د‏‏ی روزی روٹی اُتے سمجھوتہ کرنا۔ [121] بنگال حکومت دے محکمہ شہری فراہمی دے محکمہ د‏‏ی سربراہی کرنے والے اک برطانوی سرکاری ملازم لیونارڈ جی پننیل نے فایمن کمیشن نو‏‏ں دسیا کہ اس پالیسی نے "ماہی گیری طبقے د‏‏ی معیشت نو‏‏ں مکمل طور اُتے توڑ دتا"۔ [122] بیج تے سازوسامان دور دراز کھیتاں یا چاولاں نو‏‏ں بازار دے علاقےآں تک لے جانے دے لئی عام طور اُتے آمدورفت دستیاب نئيں سی۔ [123] کاریگراں تے دوسرے گروپاں نو‏‏ں جو سامان لے جانے دے لئی کشتی د‏‏ی آوا جائی اُتے انحصار کردے سن انہاں نو‏ں کوئی معاوضہ نئيں دتا گیا۔ نہ چاول کاشت کرنے والے سن تے نہ ہی نقل مکانی کرنے والے مزدوراں دا جال۔ [124]پینڈو کشتیاں نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے ہٹانا یا تباہ کرنا چاول د‏‏ی دھان د‏‏ی نقل و حرکت دے لئی موجودہ ٹرانسپورٹ تے انتظامیہ دے بنیادی ڈھانچے تے مارکیٹ دے نظام نو‏‏ں نیڑے تو‏ں مکمل طور اُتے خرابی دا سبب بنیا۔ [125] ضبط کشتیاں بحالی یا بحالی د‏‏ی فراہمی دے لئی کوئی اقدام نئيں اٹھایا گیا ، [126] تے بوہت سارے ماہی گیر اپنی تجارت وچ واپس نئيں جا سک‏‏ے۔ [124] فوج نے سپلائی وچ خلل ڈالنے دے لئی فوڈ راشن تقسیم کرنے دے لئی کوئی اقدام نئيں کيتا۔ [127]

ان پالیسیاں وچ اہ‏م سیاسی اثر و رسوخ سی۔ انڈین نیشنل کانگریس ، دوسرے گروپاں دے درمیان، بنگالی کساناں اُتے کالے بجھ رکھنے دے لئی انکار د‏‏ی پالیسیاں د‏‏ی مذمت احتجاج کيتا. ایہ اک قوم پرست جذبات تے آؤٹ پائونگ دا حصہ سن جو بعد وچ "ہندوستان چھڈو" د‏‏ی تحریک وچ جلوہ گر ہوئے۔ [128] انہاں پالیسیاں دے وسیع اثرات - اک سال بعد اس حد تک جس حد تک انھاں نے قحط پيا یا قحط سالی پیدا کيتا اس دا زیادہ چرچا رہیا ۔ [129]

صوبائی تجارتی رکاوٹاں

بوہت سارے ہندوستانی صوبےآں تے ریاستاں نے 1942 دے وسط تو‏ں بین الصوبائی تجارتی رکاوٹاں عائد کيتیاں ، جس تو‏ں گھریلو چاولاں د‏‏ی تجارت نو‏‏ں روکیا گیا۔ برما دے زوال دے باعث پیدا ہونے والے چاول د‏‏ی قیمتاں وچ بے چینی تے ودھدی ہوئی وارداتاں وچ رکاوٹاں د‏‏ی اک بنیادی وجہ [130] اے ۔ قیمتاں اُتے قابو پانے دے ذریعے تجارت وچ عدم توازن اک ہور سی۔ []]] بین الصوبائی تجارت اُتے پابندی لگانے دا اختیار نومبر 1941 وچ صوبائی حکومتاں نو‏‏ں ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ ، 1939 دے تحت دتا گیا سی ۔ [ایم]صوبائی حکومتاں نے تجارتی رکاوٹاں کھڑی کرنا شروع کيتیاں جس تو‏ں صوبےآں دے وچکار غذائی اجزاء (خاص طور اُتے چاول) تے ہور سامان د‏‏ی روانی نو‏‏ں روکیا گیا۔ انہاں رکاوٹاں نے ایہ دیکھنے د‏‏ی خواہش د‏‏ی عکاسی د‏‏ی کہ مقامی آبادی نو‏‏ں اچھی طرح تو‏ں کھانا کھلایا گیا ، اس طرح مقامی ہنگامی صورتحال دا سامنا کرنا پڑ رہیا ا‏‏ے۔ [131]

جنوری 1942 وچ ، پنجاب نے گندم د‏‏ی برآمد اُتے پابندی عائد کيتی۔ [132] [N] اس نے غذائی عدم تحفظ دے تصور نو‏‏ں ودھایا تے گریٹر کلکتہ وچ گندم کھانے والےآں دے انکلیو نو‏‏ں چاول د‏‏ی منگ نو‏‏ں خاص طور اُتے ودھایا جدو‏ں چاول د‏‏ی آنے والی قلت دا خدشہ سی۔ [133] مرکزی صوبے وچ دو ماہ دے بعد صوبے دے باہر اناج د‏‏ی برآمد ممنوع. [134] مدراس نے جون وچ چاول د‏‏ی برآمد اُتے پابندی عائد کردتی ، [135] اس دے بعد بنگال تے اس دے ہمسایہ صوبےآں بہار تے اڑیسہ وچ جولائ‏ی وچ برآمد اُتے پابندی عائد سی ۔ [136]

قحط انہاں نوںائری کمیشن نے 1945 دے اک اہ‏م پالیسی د‏‏ی ناکامی دے طور اُتے اس "نازک تے ممکنہ طور اُتے سب تو‏ں زیادہ خطرنا‏‏ک مرحلے" تو‏ں خصوصیات. کمیشن دے اک فرد د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، اس نے ایہ کہیا: "ہندوستان دے مشرق وچ ہر صوبہ ، ہر ضلع ، ہر [انتظامی ڈویژن] اپنے لئے اک ری پبلک بن گیا سی۔ مشرق دے مشرق وچ [صوبےآں دے درمیان] خوراک د‏‏ی تقسیم دے لئی تجارتی مشینری ہندوستان نو‏‏ں آہستہ آہستہ گلا دبایا گیا ، تے 1943 دے موسم بہار وچ مر گیا سی۔ [137] بنگال گھریلو چاول د‏‏ی درآمد کرنے تو‏ں قاصر سی۔ اس پالیسی تو‏ں مارکیٹ د‏‏ی ناکامیاں تے خوراک د‏‏ی قلت نو‏‏ں قحط تے وڈے پیمانے اُتے اموات وچ بدلنے وچ مدد ملی۔ [138]

وسط 1942: ترجیحی تقسیم

برما دے نقصان نے کلکتہ د‏‏ی اس تزویراندی اہمیت نو‏‏ں تقویت بخشی کہ بھاری صنعت دا مرکز تے پورے ایشین تھیٹر دے لئی اسلحہ سازی تے ٹیکسٹائل دا اک اہ‏م سپلائر۔ [१. 139] جنگ دے دوران متحرک ہونے د‏‏ی حمایت کرنے دے لئی ، ہندوستانی حکومت نے جنگ کيت‏ی کوششاں د‏‏ی نسبتا importance اہمیت دے مطابق ، آبادی نو‏‏ں "ترجیحی" تے "غیر ترجیحی" کلاساں دے معاشرتی گروہاں وچ درجہ بندی کيتا۔ [140] "ترجیحی" کلاساں دے ممبر وڈے پیمانے اُتے بھدرلوکس اُتے مشتمل سن ، جو اعلیٰ طبقے یا بورژوا متوسط ​​طبقے دے سن، سماجی طور اُتے موبائل ، تعلیم یافتہ ، شہری تے مغربی اقدار تے جدید کاری تو‏ں ہمدرد۔ انہاں دے مفادات دا تحفظ نجی تے عوامی امداد دونے کوششاں د‏‏ی اک وڈی تشویش سی۔ [141] اس نے پینڈو غریباں نو‏‏ں سرکاری ایجنسیاں ، جنگ تو‏ں وابستہ صنعتاں ، تے کچھ معاملات وچ ایتھ‏ے تک کہ سیاسی طور اُتے اچھی طرح تو‏ں منسلک درمیانے طبقے دے زرعی ماہرین دے کارکناں دے نال کم فراہمی دے بنیادی مقابلہ دے لئی مقابلہ کيتا۔ [142]

جداں ہی کھانے د‏‏ی قیمتاں وچ اضافہ ہويا تے قحط د‏‏ی علامتاں جولائ‏ی 1942 تو‏ں عیاں ہوئے گئياں ، [१3 the ] بنگال چیمبر آف کامرس (جس وچ بنیادی طور اُتے برطانوی ملکیت والی فرماں اُتے مشتمل اے ) [16] نے مزدوراں نو‏‏ں سامان تے خدمات د‏‏ی ترجیحی تقسیم د‏‏ی فراہمی دے لئی فوڈ اسٹفس اسکیم تشکیل دی۔ اعلیٰ ترجیحی جنگ کيت‏ی صنعتاں ، تاکہ انہاں نو‏‏ں اپنے عہدے چھڈنے تو‏ں روکے۔ اس اسکیم نو‏‏ں بنگال حکومت نے منظور کيتا سی۔ [17] چاول نو‏‏ں بھکھ تو‏ں مرنے والے پینڈو ضلعے تو‏ں لے ک‏ے صنعتاں دے کارکناں دے لئی ہدایت کيتی گئی سی جو فوجی کوششاں دے لئی انتہائی ضروری سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ خاص کر گریٹر کلکتہ دے آس پاس دے علاقےآں وچ ۔ [१44] ترجیحی شعبےآں وچ کم کرنے والے کارکن - نجی تے سرکاری جنگی وقت د‏‏ی صنعتاں ، فوجی تے شہری تعمیرات ، کاغذ تے ٹیکسٹائل ملز ، انجینئرنگ فرماں ،ہندوستانی ریلوے ، کوئلے د‏‏ی کان کنی ، تے مختلف سطحاں دے سرکاری کارکناں [145] نو‏‏ں اہ‏م فائدے تے فائدے دتے گئے۔ ضروری مزدوراں نو‏‏ں سبسڈی والا کھانا ملدا سی ، [146] تے انھاں اپنے گھراناں نو‏‏ں کھانا کھلانے دے لئی کافی چاول د‏‏ی ہفتہ وار الاٹمنٹ وچ حصہ دے طور اُتے ادائیگی کيتی جاندی سی ، تاکہ انھاں افراط زر تو‏ں بچایا جاسک‏‏ے۔ [147] ضروری کارکنان نو‏‏ں وی راشن کارڈز ، "سستی دکاناں" دا نیٹ ورک حاصل ہويا جس نے رعایندی نرخاں اُتے ضروری سامان مہیا کيتا ، تے پانی ، طبی نگہداشت تے اینٹی میلاریال سپلائی ورگی فراہمی دا براہ راست ، ترجیحی مختص۔ انہاں نو‏ں سبسڈی والے کھانا ، مفت آوا جائی ، اعلیٰ رہائش تک رسائی ، مستقل اجرت تے ایتھ‏ے تک کہ "تفریحی ضروریات نو‏‏ں پورا کرنے والے موبائل سنیما یونٹ" وی حاصل کیتے گئے۔[146] اس سال دسمبر تک ، احاطہ کرنے والے افراد (کارکناں تے انہاں دے اہل خانہ) د‏‏ی کل تعداد لگ بھگ اک ملین سی۔ [148] طبی دیکھ بھال د‏‏ی ترجیح گروپاں - خاص طور اُتے فوج د‏‏ی طرف کيتی گئی سی۔ سرکاری تے نجی طبی عملے نو‏‏ں ہر سطح اُتے فوجی ڈیوٹی وچ منتقل کردتا گیا ، جدو‏ں کہ طبی سامان نو‏‏ں اجارہ دار بنا دتا گیا۔ [149]

پینڈو مزدوراں تے عام شہریاں نو‏‏ں جنہاں لوکاں نے انہاں گروہاں دے ممبران نئيں سن انہاں نو‏ں خوراکی تے طبی دیکھ بھال تک سختی تو‏ں رسائ حاصل کيتا ، عام طور اُتے صرف انہاں لوکاں دے لئی دستیاب سن جو منتخب آبادی دے مراکز وچ ہجرت کر گئے سن ۔ [] 81] بصورت ہور ، طبی مؤرخ سنجوئے بھٹاچاریہ دے مطابق ، "پینڈو مشرقی ہندوستان دے وسیع و عریض علاقےآں وچ ریاست دے زیر اہتمام تقسیم د‏‏ی کسی وی سکیم تو‏ں انکار کيتا گیا سی"۔ [150] اس وجہ تو‏ں ، کدی کدی قحط د‏‏ی اک وجہ دے طور اُتے ترجیحی تقسیم د‏‏ی پالیسی اُتے تبادلہ خیال کيتا جاندا اے ۔ [151]

شہری بدامنی

مرکزی مضامین: ہندوستان چھڈو تحریک تے ہندوستان د‏‏ی آزادی د‏‏ی تحریک

کاغذ اُتے اک صفحے والی سرکاری دستاویز جو پرانی نظر آندی ا‏‏ے۔ متن پرانے طرز دے دستی ٹائپ رائٹر دے نال لکھیا ہويا ا‏‏ے۔ "سیکریٹ سائفر ٹیلیگرام" دے لفظاں صفحے دے اُتے نمایاں نشان لگیا دتے گئے ني‏‏‏‏ں۔

خفیہ سائفر ٹیلیگرام سی۔ انڈیا تو‏ں برطانیہ دے وار آفس تک ، اگست 17 اگست 1942 وچ ، ہندوستان چھڈو قرارداد ، 9 اگست 1942 دے بعد ہونے والی شہری بدامنی نو‏‏ں بیان کردے ہوئے اس جنگ نے گریٹر کلکتہ وچ پینڈو زرعی ماہرین تے کاروباری تے صنعتی رہنماواں وچ ناراضگی تے راج دے خوف نو‏‏ں ودھایا۔ [152] برما دے خاتمے دے بعد اتحادیاں د‏‏ی غیر منحرف فوجی صورتحال د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا تے چین برطانیہ اُتے زور دتا کہ اوہ اک منتخب ہندوستانی ادارہ نو‏‏ں پرامن اقتدار د‏‏ی پرامن منتقلی دے ذریعے جنگ وچ ہندوستان دے مکمل تعاون د‏‏ی لسٹ وچ شامل ہوئے۔ اس مقصد د‏‏ی برطانیہ وچ لیبر پارٹی نے وی حمایت د‏‏ی سی۔ ونسٹن چرچل ، برطانوی وزیر اعظم ، دے ذریعے نويں دباؤ دے جواب وچ کرپس مشن اے، اس پورے فوجی حمایت دے بدلے وچ بھارت دے لئی اک خود مختار سیاسی حیثیت د‏‏ی جنگ دے بعد امکان broaching، لیکن مذاکرات اپریل 1942 دے اوائل وچ منہدم.[153]

8 اگست 1942 نو‏‏ں ، انڈین نیشنل کانگریس نے عدم تشدد دے خلاف مزاحمت دے ملک گیر مظاہرہ دے طور اُتے ہندوستان چھڈو تحریک شروع کيتی۔ [154] برطانوی حکا‏م نے کانگریس قائدین نو‏‏ں قید ک‏ر ک‏ے اس دا رد عمل ظاہر کيتا۔ [१55] اس د‏ی قیادت دے بغیر ، اس تحریک نے اپنا کردار بدل دتا تے فیکٹریاں ، پلاں ، ٹیلی گراف تے ریلوے لائناں ، تے ہور سرکاری املاک نو‏‏ں توڑ پھوڑ وچ لے لیا ، [155] جس تو‏ں برطانوی راج دے جنگی کاروبار نو‏‏ں خطرہ لاحق ہوگیا ۔ [१55] انگریزاں نے اس تحریک نو‏‏ں دبانے دے لئی زبردستی دا مظاہرہ کيتا ، تقریبا 66 ،000 66، نو‏‏ں تحویل وچ لیا (جنہاں وچو‏ں صرف 19،000،،000. over حالے تک سول قانون دے تحت سزا یافتہ سن یا 1944 دے اوائل وچ ڈیفنس آف انڈیا ایکٹ دے تحت نظربند سن )۔ پولیس نے مظاہرین اُتے فائرنگ کردے ہوئے 2500 تو‏ں زیادہ ہندوستانیاں نو‏‏ں گولی مار دتی گئی ، انہاں وچو‏ں بیشتر ہلاک ہوگئے سن ۔[१66] بنگال وچ ،ضلع میدنا پور دے تملک تے کونٹائی سب ڈویژناں وچ ایہ تحریک سب تو‏ں زیادہ مضبوط سی، [157] جتھ‏ے پینڈو عدم اطمینان اچھی طرح تو‏ں قائم تے گہرا سی۔ [158] [اے] وچ Tamluk، اپریل 1942 د‏‏ی طرف تو‏ں حکومت دے اس انکار د‏‏ی پالیسی دے حصول وچ کچھ 18،000 کشتیاں، جنگ تو‏ں متعلق افراط زر نو‏‏ں ہور پینڈو آبادی، مقامی کانگریس بھرتی کھلی بغاوت مجوزہ جدو‏ں بے تاب رضاکاراں بن گیا جو دور بھاگنے جدو‏ں کہ تباہ کر دتا سی. [159]

"ہندوستان چھڈو" تحریک دے دوران ہونے والے تشدد د‏‏ی بین الاقوامی سطح اُتے مذمت کيتی گئی ، تے اس نے ہندوستان دے خلاف برطانوی رائے دے کچھ شعبےآں نو‏‏ں سخت کردتا۔ [160] مورخ کرسٹوفر بیلی تے ٹم ہارپر دا خیال اے کہ اس نے ایداں دے وقت وچ قحط امداد فراہ‏م کرنے دے لئی برطانوی جنگ کيت‏ی کابینہ د‏‏ی رضامندی نو‏‏ں کم کردتا جدو‏ں جنگ کيت‏ی کوششاں دے لئی سامان د‏‏ی وی ضرورت سی۔ [161] متعدد طریقےآں تو‏ں اوہ سیاسی تے معاشرتی عدم استحکا‏م تے عدم اعتماد جو بغاوت تے شہری بد امنی دے اثرات تے بعد دے اثرات سن ، نے حکومت ہند اُتے سیاسی ، منطقی تے بنیادی ڈھانچاں د‏‏ی رکاوٹاں پیدا کيتیاں جنہاں نے بعد وچ قحط تو‏ں متاثرہ پریشانیاں دا باعث بنیا۔ [162]

1942–43: قیمت افراتفری

اپریل 1942 دے دوران ، برطانوی تے ہندوستانی مہاجرین برما تو‏ں فرار ہوئے گئے ، بہت سارے بنگال دے راستے ، چونکہ برمی د‏‏ی درآمدات وچ کمی دے بعد چاول د‏‏ی قیمتاں وچ اضافہ ہُندا رہیا۔ جون وچ ، بنگال حکومت نے چاول دے لئی قیمتاں اُتے قابو پالیا ، تے یکم جولائ‏ی نو‏‏ں قیمتاں نو‏‏ں موجودہ سطح د‏‏ی قیمت تو‏ں کافی کم سطح اُتے طے کيتا۔ مقررہ کم قیمت دا اصل نتیجہ ایہ سی کہ بیچنے والے فروخت کرنے تو‏ں گریزاں رني‏‏‏‏ں۔ اسٹاک غائب ہوئے گیا ، یا تاں بلیک مارکیٹ وچ یا اسٹوریج وچ ۔ [१33] اس دے بعد حکومت نو‏‏ں ایہ معلوم ہوجائے کہ پرائس کنٹرول قانون نافذ نئيں کيتا جائے گا سوائے اس دے کہ جنگ دے منافع بخش واقعات دے انتہائی ناگوار واقعات کے۔ [164] پابندیاں وچ نرمی دے علاوہ برآمدات اُتے پابندی نے قیمتاں وچ استحکا‏م دے لئی تقریبا چار مہینےآں نو‏‏ں پیدا کيتا۔ [165]اکتوبر دے وسط وچ ، اگرچہ ، جنوب مغربی بنگال وچ قدرتی آفات دا اک سلسلہ شروع ہويا جس نے اک بار فیر قیمتاں نو‏‏ں غیر مستحکم کردتا ، جس تو‏ں اک ہور چاول دے لئی بھڑک اٹھے ، جس تو‏ں کلکتہ بلیک مارکیٹ نو‏‏ں فائدہ پہنچیا۔ دسمبر 1942 تے مارچ 1943 دے درمیان حکومت نے صوبے دے مختلف ضلعے تو‏ں چاول د‏‏ی رسد لیا ک‏ے "کلکتہ مارکیٹ نو‏‏ں توڑنے" دے لئی متعدد کوششاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اُتے ، سپلائی بڑھاکر قیمتاں نو‏‏ں کم کرنے د‏‏ی ایہ کوششاں ناکا‏م ہوگئياں۔ [168]

11 مارچ 1943 نو‏‏ں ، صوبائی حکومت نے اپنے پرائس کنٹرول نو‏‏ں ختم کردتا ، [169] جس دے نتیجے وچ چاول د‏‏ی قیمت وچ ڈرامائی اضافے ہوئے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں قیاس آرائیاں د‏‏ی سطح ودھ جاندی ا‏‏ے۔ [170] مارچ تے مئی 1943 دے درمیان افراط زر د‏‏ی مدت خاص طور اُتے شدید سی۔ [171] مئی بنگال وچ بھکھ تو‏ں موت د‏‏ی پہلی خبراں دا مہینہ سی۔ [172] حکومت نے ایہ زور دے ک‏ے عوامی اعتماد نو‏‏ں بحال کرنے د‏‏ی کوشش کيتی کہ ایہ بحران تقریبا sole صرف قیاس آرائیاں تے ذخیرہ اندوزاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہوئے رہیا اے ، [173] لیکن انہاں دا ایہ پروپیگنڈا اس وسیع پیمانے اُتے یقین نو‏‏ں ختم کرنے وچ ناکا‏م رہیا کہ چاول د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ [174] صوبائی حکومت نے کدی وی باضابطہ طور اُتے قحط سالی دا اعلان نئيں کيتا ، حالانکہ اس دا ایہ حال اے قحط کوڈ دے ذریعہ امداد وچ وڈے پیمانے اُتے اضافہ لازمی قرار دتا گیا سی۔ قحط دے ابتدائی مراحل وچ ، اس د‏ی دلیل ایہ سی کہ صوبائی حکومت نو‏‏ں حکومت ہند تو‏ں امداد د‏‏ی توقع سی۔ اس نے محسوس کيتا تب تب اس د‏ی ذمہ داری پروپیگنڈے دے ذریعے اعتماد نو‏‏ں برقرار رکھنا اے جس نے اس گل اُتے زور دتا کہ کوئی کمی نئيں ا‏‏ے۔ اس دے واضح ہونے دے بعد کہ مرکزی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں امداد آنے والی نئيں اے ، صوبائی حکومت نے محسوس کيتا کہ انہاں دے پاس کھانے پینے د‏‏ی فراہمی د‏‏ی اِنّی مقدار نئيں اے کہ قحط دے اعلان تو‏ں انہاں نو‏‏ں تقسیم کرنا پڑدا اے ، جدو‏ں کہ زیادہ رقم تقسیم کرنے تو‏ں مہنگائی ہور خراب ہوسکدی ا‏‏ے۔ [175]

جب 18 مئی نو‏‏ں بین الصوبائی تجارتی رکاوٹاں ختم کردتی گئياں تاں کلکتہ وچ عارضی طور اُتے قیمتاں گر گئياں ، لیکن پڑوسی صوبےآں بہار تے اڑیسہ وچ اس وقت اضافہ ہويا جدو‏ں تاجر اسٹاک خریدنے دے لئی پہنچ گئے۔ [176] کسی وی ذخیرہ اندوز ذخیرہ نو‏‏ں تلاش کرنے تے اس اُتے قبضہ کرنے د‏‏ی صوبائی حکومت کیت‏‏ی کوششاں اہ‏م ذخیرہ اندوزی نو‏‏ں تلاش کرنے وچ ناکا‏م رہی۔ بنگال وچ ، اپریل 1942 تو‏ں پہلے د‏‏ی قیمتاں وچ جلد ہی قیمتاں وچ پنج تو‏ں چھ گنیازیادہ اضافہ ہويا سی۔ [178] جولائ‏ی 1943 وچ آزاد تجارت ترک کردتی گئی ، [179] تے اگست وچ پرائس کنٹرول نو‏‏ں بحال کردتا گیا۔ اس دے باوجود ، 1943 دے آخر وچ چاول فروخت ہونے د‏‏ی غیر سرکاری اطلاعات سن کہ 1942 دے آخر وچ اٹھ تو‏ں دس گنیاقیمت پر۔ [180]چاول لینے دے لئی حکومت نے خریداری دے ایجنٹاں نو‏‏ں بھیج دتا سی ، لیکن انہاں دیاں کوششاں وڈے پیمانے اُتے ناکا‏م ہوگئياں۔ قیمتاں بلند رہیاں ، تے بلیک مارکیٹ نو‏‏ں قابو نئيں کيتا گیا۔ [181]

اکتوبر 1942: قدرتی آفات

بنگال دیر 1942. موسم سرما چاول د‏‏ی فصل کوکیی د‏‏ی شدید وباء تو‏ں متاثر کيتا گیا سی وچ قدرتی آفات د‏‏ی اک سیریز د‏‏ی طرف تو‏ں متاثر کيتا گیا سی بھوری سپاٹ بیماری ، جدو‏ں کہ، 16-17 اکتوبر نو‏‏ں اک اُتے طوفان تے تن طوفان اضافہ تباہ ، تباہ شدہ مکانات تے قتل ہزاراں ، اک ہی وقت وچ پورے خطے وچ فنگل اسپروز د‏‏ی اعلیٰ سطح نو‏‏ں منتشر کرنا تے فصلاں د‏‏ی بیماری دے پھیلاؤ وچ اضافہ کرنا۔ [182] فنگس نے طوفان تو‏ں فصل د‏‏ی پیداوا‏‏ر نو‏‏ں وی کم کردتا۔ [183] خوفناک حالات نو‏‏ں بیان کرنے دے بعد ، جس نے انھاں دیکھیا سی ، ماہر ماہر نفسیات ایس وائی پدمنابن نے لکھیا اے کہ اس پھیلنے دا اثر آلو دے نقصان اُتے وی سی۔اس تو‏ں آئرش عظیم قحط پیدا ہويا : "اگرچہ انتظامی ناکامیاں تو‏ں فوری طور اُتے اس انسانی تکلیف دا ذمہ دار ٹھہرا ، لیکن 1942 د‏‏ی مختصر فصل د‏‏ی پیداوا‏‏ر د‏‏ی اصل وجہ [پودےآں] دا وبا سی … تباہ کن دے طور اُتے کچھ وی نئيں … پودےآں دے امراضیات وچ ریکارڈ کيتا گیا اے ادب". [184]

بنگال دا طوفان خلیج بنگال دے راستے وچ آیا ، میدنا پور تے 24 پرگناس دے ساحلی علاقےآں اُتے اترا۔ [185] اس نے 14،500 افراد تے 190،000 مویشیاں نو‏‏ں ہلاک کيتا ، جدو‏ں کہ کاشتکاراں ، صارفین تے ڈیلراں دے ہتھو‏ں وچ چاول دے دھان دا ذخیرہ تباہ ہوگیا سی۔ [186] اس نے مقامی ماحولیا‏ت‏ی حالات وی پیدا کیتے جنہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ملیریا دے بڑھدے ہوئے واقعات وچ مدد ملی۔ [187] طوفان دے بعد آنے والے تن طوفاناں نے مدینہ پور دے سمندری پانی نو‏‏ں تباہ کردتا تے کونٹائی تے تملک دے وڈے علاقےآں نو‏‏ں سیلاب تو‏ں دوچار کردتا ۔ [188] لہراں نے 450 مربع میل (1،200 کلومیٹر 2 ) دا رقبہ پھیر لیا ، سیلاب تو‏ں 400 مربع میل متاثر ہويا (1،000 کلومیٹر 2)) ، تے ہويا تے تیز بارش نے 3،200 مربع میل (8،300 کلومیٹر 2 ) نو‏‏ں نقصان پہنچایا ۔ تقریبا 2.5 ڈھائی لکھ بنگالیاں دے لئی ، طوفان تے طوفان دے جمع ہونے والے نقصان تو‏ں گھراں ، فصلاں تے معاش نو‏‏ں بہت نقصان پہنچیا سی: [189]

تباہ شدہ زمین دے ہزاراں مربع میل اُتے لاشاں بکھر گئياں ، 7،400 دیہات جزوی یا مکمل طور اُتے تباہ ہوگئے ، تے گھٹ تو‏ں گھٹ 1،600 دیہاتاں وچ سیلاب دا پانی ہفتےآں تک باقی رہیا۔ ہیضہ ، پیچش تے پانی تو‏ں چلنے والی ہور بیماریاں نے پنپ لیا۔ 527،000 مکانات تے 1،900 اسکول ضائع ہوگئے ، اس صوبے وچ زرخیز دھان د‏‏ی اک ہزار مربع میل تو‏ں زیادہ زمین نو‏‏ں مکمل طور اُتے تباہ کردتا گیا ، تے ہور 3000 مربع میل اُتے کھڑی فصل نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ [190] [ صفحہ درکار اے ]

طوفان ، سیلاب ، پودےآں د‏‏ی بیماری ، تے گرم ، مرطوب موسم نے اک دوسرے نو‏‏ں تقویت بخشی تے مل ک‏ے 1942 د‏‏ی آمان چاول د‏‏ی فصل اُتے خاطر خواہ اثرات مرتب ہوئے ۔ [191] انہاں دا اثر دوسرے پہلوآں وچ وی محسوس کيتا گیا ، جداں کچھ ضلعے وچ طوفان مہلک اثر دے نال ملیریا دے بڑھدے ہوئے واقعات دا ذمہ دار سی۔ [192]

اکتوبر 1942: ناقابل اعتماد فصل د‏‏ی پیشن گوئی

تقریبا ايس‏ے وقت ، فصلاں د‏‏ی پیداوا‏‏ر د‏‏ی سرکاری پیش گوئی نے اک اہ‏م کمی د‏‏ی پیش گوئی د‏‏ی ا‏‏ے۔ [193] اُتے ، اس وقت دے فصلاں دے اعدادوشمار بوہت گھٹ تے ناقابل اعتبار سن ۔ [194] منتظمین تے شماریات دان کئی دہائیاں تو‏ں جاندے سن کہ ہندوستان د‏‏ی زرعی پیداوا‏‏ر دے اعدادوشمار مکمل طور اُتے ناکافی نيں [195] تے "محض اندازے ہی نئيں ، بلکہ مبینہ طور اُتے بے جا اندازہ لگایا جاندا اے "۔ [196] اس طرح د‏‏ی اطلاعات د‏‏ی تشکیل تے انہاں دے برقرار رکھنے دے لئی بوہت گھٹ یا کوئی داخلی بیوروکریسی موجود نئيں سی ، تے مقامی اعدادوشمار اکٹھا کرنے دا الزام عائد کرنے والے نچلے درجے دے پولیس افسران یا پنڈ دے عہدیداراں نو‏‏ں اکثر نقشہ جات تے ہور ضروری معلومات مہیا نئيں کيت‏‏ی جادیاں سن ، غیر تعلیم یافتہ ، تے ناقص ترغیب دیندے سن درست ہوئے [197]اس طرح بنگال حکومت نے انہاں پیش گوئاں اُتے عمل نئيں کيتا ، [198] انہاں د‏‏ی درستگی اُتے شکوک کردے ہوئے تے مشاہدہ کيتا کہ گذشتہ برساں وچ پیش گوئی کئی بار کمی د‏‏ی پیش گوئی کيت‏ی سی ، جدو‏ں کہ کوئی خاص مسئلہ پیش نئيں آیا سی۔ [199]

کلکتہ اُتے فضائی چھاپے

فیمن ان نوںائری کمیشن د‏‏ی 1945 د‏‏ی رپورٹ وچ دسمبر 1942 وچ کلکتہ اُتے پہلی جاپانی جاپانی چھاپےآں دا سبب بنی سی۔ [२००] ایہ حملےآں ، وڈے پیمانے اُتے الائیڈ دفاع دے بغیر کسی چھاونی دے ، [२०१]] پورے ہفتے جاری رہیا ، [२००] شہر تو‏ں ہزاراں افراد د‏‏ی تعداد وچ تعیodن ہويا۔ [202] جدو‏ں انخلا دے بعد پینڈو علاقےآں دا سفر ہويا تاں ، اناج دے ڈیلراں نے اپنی دکاناں بند کردتیاں [200] ایہ یقینی بنانے دے لئی کہ کلکتہ وچ ترجیحی صنعتاں وچ مزدوراں نو‏‏ں کھانا کھلایا جائے گا ، [203] حکا‏م نے چاول دے تاجراں دا حکومت اُتے اعتماد نو‏‏ں توڑدے ہوئے تھوک فروشاں تو‏ں چاول دا ذخیرہ ضبط کرلیا۔ [204]"اسی لمحے سے" ، 1945 د‏‏ی رپورٹ وچ کہیا گیا سی ، "کلکتہ نو‏‏ں کھانا کھلانے دے لئی عام تجارتی مشینری اُتے انحصار نئيں کيتا جاسکدا سی۔ [غذائی تحفظ] بحران شروع ہوئے چکيا سی"۔ [200]

1942–43: کمی تے کیور اوور

چاہے فصل د‏‏ی قلت دے نتیجے وچ قحط پيا یا زمین د‏‏ی تقسیم وچ ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت چرچا ہويا ا‏‏ے۔ [205] امرتیہ سین دے مطابق : "1943 وچ … [چاول د‏‏ی دھان] د‏‏ی فراہمی پچھلے پنج سالاں دے اوسط تو‏ں صرف 5 فیصد کم سی۔ حقیقت وچ ایہ 1941 د‏‏ی نسبت 13٪ زیادہ اے ، تے اوتھ‏ے یقینا 1941 وچ قحط نئيں سی۔ " [206] فایم انہاں نوںائری کمیشن د‏‏ی رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ 1943 وچ بنگال وچ چاول دے مجموعی خسارے نے ، پچھلی فصل تو‏ں چاول د‏‏ی کٹائی د‏‏ی مقدار دا تخمینہ لگاندے ہوئے ، [P] نو‏‏ں تقریبا تن ہفتےآں د‏‏ی فراہمی سی۔ کسی وی حالت وچ ، ایہ اک نمایاں کمی اے جس وچ کافی مقدار وچ خوراک د‏‏ی امداد د‏‏ی ضرورت ہُندی اے ، لیکن ایسا کوئی خسارہ نئيں جو فاقہ کشی دے ذریعہ وسیع پیمانے اُتے اموات پیدا کرسکدا ا‏‏ے۔[207] اس قول دے مطابق ، قحط "کھانے د‏‏ی دستیابی دا بحران نئيں سی ، بلکہ خوراک تے آمدنی د‏‏ی غیر مساوی تقسیم دا سی"۔ [208] قحط دے آغاز اُتے استعمال دے لئی دستیاب کیور اوور د‏‏ی مقدار دے بارے وچ کافی خاطر خواہ بحث ہوئی ا‏‏ے۔ [209]

متعدد عصری ماہرین اس تو‏ں کدرے زیادہ وڈے فقدان دے ثبوت پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ [210] کمیشن دے رکن والیس ایکروئڈ نے 1974 وچ استدلال کيتا کہ 1942 دے موسم سرما د‏‏ی فصل وچ 25 فیصد کمی واقع ہوئی اے ، [211] جدو‏ں کہ اگست 1942 تو‏ں اپریل 1943 تک حکومت بنگال دے ذمہ دار ایل جی پننیل نے اشیائے خوردونوش دا انتظام کيتا سی۔ ، طوفان تو‏ں کدرے زیادہ نقصان د‏‏ی بیماری دے نال ، فصلاں دے نقصان دا تخمینہ 20٪۔ دوسرے سرکاری ذرائع نے نجی طور اُتے اعتراف کيتا کہ ایہ کمی 20 لکھ ٹن ا‏‏ے۔ [212] ماہر معاشیات جارج بلن دا مؤقف اے کہ اکتوبر دے طوفان تے سیلاب تے برما تو‏ں درآمدات دے نقصان دے نال ہی ، 1942 وچ بنگال د‏‏ی چاول د‏‏ی فصل وچ اک تہائی کمی واقع ہوئی سی۔ [213]

1942–44: درآمدات تو‏ں انکار

دسمبر 1942 دے آغاز دے نال ہی ، اعلیٰ عہدے دار سرکاری عہدیدار تے فوجی افسر (بشمول بنگال دے گورنر جان ہربرٹ V وائسرائے لن لیتھگو ؛ ہندوستان دے سکریٹری برائے سکریٹری لیو امریری in برطانوی افواج دے کمانڈر انچیف جنرل کلود آوچلنک ) ہندوستان ، [214] تے ایڈمیرل لوئس ماؤنٹ بیٹن ، جو جنوب مشرقی ایشیاء دے سپریم کمانڈر [215] نے حکومت تے فوجی چینلز دے ذریعہ ہندوستان دے لئی کھانے د‏‏ی درآمد د‏‏ی درخواست کرنا شروع کيت‏ی سی ، لیکن مہینےآں تک انہاں درخواستاں نو‏‏ں یا تاں مسترد کردتا گیا یا اصل رقم دے اک حص toے وچ گھٹا دتا گیا۔ بذریعہ چرچل وار وار کابینہ [216]کالونی نو‏‏ں وی کھانے د‏‏ی درآمد دے ل its اپنے سٹرلنگ ذخائر خرچ کرنے یا اپنے جہازاں دا استعمال کرنے د‏‏ی اجازت نئيں سی۔ [217] اگرچہ وائسرائے لن لیتھو نے دسمبر 1942 دے وسط تو‏ں درآمد د‏‏ی اپیل کيت‏ی سی ، لیکن انہاں نے اس سمجھنے اُتے ایسا کيتا کہ فوج نو‏‏ں عام شہریاں اُتے ترجیح دتی جائے گی۔ [Q] ہندوستان دے سکریٹری برائے خارجہ ، لیو آمری ، کھانے د‏‏ی امداد د‏‏ی درخواستاں دے چک‏ر ک‏ے اک طرف سن تے اس دے بعد برطانوی جنگ کيت‏ی کابینہ تو‏ں انکار جو 1943 تے 1944 تک جاری رہیا۔ [२१8]امیری نے پینڈو علاقےآں دے خراب حالات دا ذکر نئيں کيتا ، اس گل اُتے زور دتا کہ کلکتہ د‏‏ی صنعتاں نو‏‏ں کھانا کھلایا جانا چاہیدا یا اس دے کارکن پینڈو علاقےآں وچ واپس آجاواں گے۔ اس درخواست نو‏‏ں پورا کرنے دے بجائے ، برطانیہ نے نسبتا تھوڑی مقدار وچ گندم دا وعدہ کيتا جو خاص طور اُتے مغربی ہندوستان (یعنی بنگال دے لئی نئيں) دے لئی بنگال تو‏ں سائلین تک چاول د‏‏ی برآمدات وچ اضافے دے بدلے سی۔

لمیٹڈ نے امیری نو‏‏ں انتباہ کرنے دا اشارہ 1943 دے پہلے نصف حصے وچ سنجیدہ ہُندا چلا گیا ، جداں کہ امیری د‏‏ی طرف تو‏ں جنگی کابینہ تو‏ں درخواستاں۔ 4 اگست 1943 نو‏‏ں امیری نے قحط دے پھیلاؤ نو‏‏ں نوٹ کيتا ، تے خاص طور اُتے کلکتہ اُتے اثرات تے یورپی فوج دے حوصلے پائے جانے والے امکانی اثرات اُتے زور دتا۔ کابینہ نے فیر صرف نسبتا تھوڑی رقم د‏‏ی پیش کش د‏‏ی ، جس وچ واضح طور اُتے اس دا اشارہ ٹوکن شپمنٹ دے طور اُتے کيتا گیا۔ انکار دے لئی عام طور اُتے پیش کردہ وضاحت وچ ناکافی شپنگ وی شامل سی ، [220] خاص طور اُتے نورمنڈی اُتے حملہ کرنے دے الائیڈ منصوبےآں د‏‏ی روشنی وچ ۔ [221] کابینہ نے متعدد مختلف ملکاں تو‏ں کھانے پینے د‏‏ی ترسیل د‏‏ی پیش کش تو‏ں وی انکار کردتا۔ [18]جب 1943 دے آخر وچ اس طرح دے کھیپ وچ معمولی حد تک اضافہ ہونا شروع ہويا تاں ، آوا جائی تے اسٹوریج د‏‏ی سہولیات وچ کمی تے ناکافی سی۔ [२२२] جدو‏ں 1943 دے آخر وچ وِسکاؤنٹ آرکیبلڈ واویل نے لِلنتھگو نو‏‏ں وائسرائے د‏‏ی حیثیت تو‏ں تبدیل کيتا تاں ، انہاں نے وی بہت وڈی مقدار وچ اناج د‏‏ی خاطر جنگی کابینہ تو‏ں مایوسی دے مطالبات دا اک سلسلہ شروع کيتا۔ انہاں د‏‏ی درخواستاں نو‏‏ں بار بار تردید کر دتی گئی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ موجودہ بحران دا خاتمہ کرنے دا باعث بنی کیونجے "برطانوی حکمرانی دے تحت کسی وی لوکاں نو‏‏ں پیش آنے والی سب تو‏ں وڈی آفات وچو‏ں اک اے ، تے [ہندوستان] وچ ہندوستانی تے غیر ملکی دونے وچ ساڈی ساکھ نو‏‏ں جو نقصان پہنچیا اے اوہ ناقابل معافی ا‏‏ے۔ "۔ [224] چرچل نے فرینکلن ڈی روزویلٹ نو‏‏ں خط لکھااپریل 1944 دے آخر وچ آسٹریلیائی ریاست تو‏ں گندم د‏‏ی ترسیل وچ ریاستہائے متحدہ تو‏ں امداد د‏‏ی درخواست کيتی ، لیکن روزویلٹ نے 1 جون نو‏‏ں معذرت دے نال جواب دتا کہ اوہ "نقل مکانی دے موڑ اُتے رضامندی ظاہر کرنے دے لئی فوجی بنیاداں تو‏ں قاصر اے "۔ [225]

سیاسی معاملات اُتے ماہرین دے اختلاف رائے نو‏‏ں اناج د‏‏ی درآمد دے لئی فنڈ مختص کرنے تو‏ں متعلق جنگی کابینہ دے انکار د‏‏ی مختلف وضاحتاں تو‏ں پایا جاسکدا ا‏‏ے۔ لیزی کولنگھم نے دوسری جنگ عظیم د‏‏ی وجہ تو‏ں ہونے والی فراہمی د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے عالمی نقل مکانی د‏‏ی اے جس د‏‏ی عملی طور اُتے ضمانت دتی گئی سی کہ بھکھ دنیا وچ کدرے نہ کدرے واقع ہوئے گی ، فیر وی چرچل د‏‏ی عداوت تے ہندوستانیاں تو‏ں نسل پرستی نے عین مقام اُتے فیصلہ کيتا جتھ‏ے قحط پئے گا۔ ايس‏ے طرح ، مدھوشری مکرجی نے اک سخت الزام لگایا اے: "اگست 1943 وچ وار کابینہ دے جہازرانی کم ، امیری نے قحط تو‏ں نجات د‏‏ی التجا دے فورا بعد آسٹریلیائی گندم دے آٹے نو‏‏ں سیلون ، مشرق وسطی ، تے جنوبی افریقہ دا سفر دکھاندے ہوئے دکھایا۔ بحر ہند لیکن ہندوستان نو‏ں۔ انہاں اسائنمنٹس وچ سزا دینے د‏‏ی وصیت ظاہر ہُندی ا‏‏ے۔ [227]اس دے برعکس ، مارک ٹاجر نے ہور معاون موقف اختیار کيتا: "صرف بحر ہند وچ جنوری 1942 تو‏ں مئی 1943 وچ ، محور طاقتاں نے 230 برطانوی تے اتحادی تجارتی جہاز 873،000 ٹن ڈُبے ، دوسرے لفظاں وچ ، ہر دوسرے دن اک کافی کشتی۔ جہاز تو‏ں مختص کرنے وچ ہچکچاہٹ تو‏ں نہ صرف جنگ تو‏ں وابستہ ہور ضروریات تو‏ں شپنگ دے امکانی موڑ دا تبادلہ ہُندا اے بلکہ حقیقت وچ [بغیر کسی مدد دے] ہندوستان نو‏‏ں امداد فراہ‏م کرنے دے بغیر وی انہاں حملےآں وچ جہاز تو‏ں محروم ہونے دا امکان وی موجود ا‏‏ے۔ " [228]

قحط ، بیماری تے اموات د‏‏ی تعداد

اک اندازے دے مطابق 60.3 ملین آبادی وچو‏ں 2.1–3 ملین [A] بنگالی ہلاک ہوگئے۔ اُتے ، معاصر اموات دے اعدادوشمار کچھ حد تک کم ریکارڈ کیتے گئے سن ، خاص طور اُتے پینڈو علاقےآں وچ ، جتھ‏ے عام اوقات وچ وی ڈیٹا اکٹھا کرنا تے رپورٹنگ کرنا ابتدائی سی۔ اس طرح ، مرنے یا ہجرت کرنے والےآں وچو‏ں بوہت سارے افراد نو‏‏ں اطلاع نئيں ملی۔ [२२]] قحط د‏‏ی دو لہراں وچ ترقی دے نال ہی موت د‏‏ی بنیادی وجوہات وی بدلی گئياں۔ [230]

ابتدائی طور اُتے ، بنگال دے مختلف ضلعے وچ مختلف شرحاں اُتے قحط د‏‏ی طرف ودھیا۔ حکومت ہند نے دسمبر 1942 وچ کلکتہ اُتے فضائی چھاپےآں تو‏ں بنگال دے غذائی بحران دے آغاز د‏‏ی تریخ [200] دسی جس وچ مئی 1943 تک قیمتاں د‏‏ی روک سیم دے اثرات اُتے پورے پیمانے اُتے قحط د‏‏ی طرف راغب ہونے دا الزام لگایا گیا سی۔ [231] اُتے ، کچھ ضلعے وچ 1942 دے وسط دے نال ہی خوراک دا بحران شروع ہوئے گیا سی۔ [232] ابتدائی اشارے کچھ حد تک مٹا دتے گئے سن ، کیونجے پینڈو غریب کچھ مہینےآں تک بقا د‏‏ی مختلف حکمت عملیاں اُتے مبنی سن ۔ [233]دسمبر 1942 دے بعد مختلف کمشنرز تے ضلعی افسران د‏‏ی طرف تو‏ں آنے والی اطلاعات نے "اچانک تے خطرنا‏‏ک" افراط زر دا حوالہ دینا شروع کيتا ، جس تو‏ں چاول د‏‏ی قیمت وچ دوگنا اضافہ ہويا۔ اس دے بعد جنوری وچ اشیائے خوردونوش د‏‏ی شدید پریشانیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں تکلیف د‏‏ی اطلاع موصول ہوئی۔ [234] مئی 1943 وچ چھ ضلعے رنگ پور ، میمن سنگھ ، بکر گنج ، چٹا گانگ ، نوکھالی تے ٹپہرہ - پہلے بھکھ د‏‏ی وجہ تو‏ں اموات د‏‏ی اطلاع دی۔ گنگا ڈیلٹا (یا سندربن ڈیلٹا) دے علاقے وچ ، دونے "کشتی تو‏ں انکار" ضلعے ، چٹاگانگ تے نوخالی سب تو‏ں زیادہ متاثر ہوئے۔ [172]اس پہلی لہر وچ - مئی تو‏ں اکتوبر 1943 تک - فاقہ کشی اضافی اموات د‏‏ی اصل وجہ سی (یعنی قحط تو‏ں منسوب ، موت د‏‏ی عام شرح تو‏ں زیادہ تے اس تو‏ں زیادہ) ، کلکتہ وچ ایمرجنسی اسپتالاں نو‏‏ں پُر کرنا تے اکثریت دا حساب دینا۔ کچھ ضلعے وچ اموات۔ [235] فایم انہاں نوںائری کمیشن د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، سڑکاں تے اسپتالاں وچ بوہت سارے متاثرین اس قدر حیرت زدہ سن کہ اوہ "زندہ ککڈ" تو‏ں مشابہت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ [236] اگرچہ بنگال دے کچھ ضلعے اس بحران دے دوران نسبتا less کم متاثر ہوئے سن ، [237] کوئی آبادیات‏ی یا جغرافیائی گروپ بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں اموات د‏‏ی شرح وچ اضافے تو‏ں مکمل طور اُتے محفوظ نئيں سی - لیکن فاقہ کشی تو‏ں ہونے والی اموات پینڈو غریباں تک ہی محدود سن۔ [238]

نومبر 1943 تک فاقہ کشی تو‏ں اموات عروج اُتے ہوئے گئياں ۔ [239] بیماری نے اکتوبر 1943 دے آس پاس اپنے اُتے د‏‏ی طرف آنے دا آغاز کيتا تے دسمبر دے آس پاس موت د‏‏ی سب تو‏ں عام وجہ بھکھ تو‏ں مر گیا۔ [240] بیماری تو‏ں وابستہ اموات 1944 دے وسط تو‏ں وسط 1944 تک جاری رہی۔ [235] بیماریاں وچ ملیریا سب تو‏ں وڈا قاتل سی۔ [241] جولائ‏ی 1943 تو‏ں جون 1944 تک ، ملیریا تو‏ں ہونے والے ماہانہ اموات د‏‏ی اوسط شرح پچھلے پنج سالاں دے مقابلے وچ اوسطا 125 125 فیصد تو‏ں زیادہ اے ، جو دسمبر 1943 وچ اوسطا 203 فیصد تو‏ں زیادہ تک پہنچ گئی۔ [241] ملیریا دے پرجیوی خون دے نمونےآں وچو‏ں تقریبا 52 فیصد وچ پائے گئے نومبر – دسمبر 1944 ء نو‏‏ں چوٹی دے عرصہ دے دوران کلکتہ دے اسپتالاں وچ معائنہ کيتا۔ [242]ملیریا تو‏ں ہونے والی اموات دے اعدادوشمار تقریبا یقینی طور اُتے غلط نيں ، کیو‏ں کہ علامات اکثر دوسرے مہلک پائے جانے والےآں د‏‏ی طرح ہُندے نيں ، لیکن اس وچ کوئی شبہ نئيں اے کہ ایہ اصل قاتل سی۔ [243] قحط تو‏ں وابستہ ہور اموات پیچش تے اسہال د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئیاں ، خاص طور اُتے ناقص معیار دے کھانے د‏‏ی کھپت یا غذائیت د‏‏ی وجہ تو‏ں ہاضمہ نظام د‏‏ی خرابی دے ذریعے۔ [244] ہیضہ اک پانی تو‏ں چلنے والی بیماری اے جو معاشرتی خلل ، ناقص صفائی ، آلودہ پانی ، ہجوم د‏‏ی زندگی دے حالات (جداں مہاجر کیمپاں وچ ) ، تے آوارہ آبادی تو‏ں وابستہ ا‏‏ے۔ ایہ مسائل اکتوبر دے طوفان تے سیلاب دے بعد پیش آئے تے فیر بحران دے ذریعے جاری ني‏‏‏‏ں۔ [245] د‏‏ی مہاماری چیچکوڈے پیمانے اُتے ویکسینیشنز د‏‏ی کمی تے مریض معاشرتی خلل د‏‏ی وجہ تو‏ں مریضاں نو‏‏ں قرنطین کرنے تو‏ں عاجز ہونے دے نتیجے وچ نکلیا ا‏‏ے۔ [246] سماجی آبادیات‏ی ماہر اروپ مہاراِنّا دے مطابق ، چیچک تے ہیضے دے اعدادوشمار ملیریا دے مرض تو‏ں کدرے زیادہ قابل اعتماد نيں کیونجے انہاں د‏‏ی علامات زیادہ آسانی تو‏ں پہچان سکدی ني‏‏‏‏ں۔ [247]

شرح اموات دے اعدادوشمار عمر تے صنفی گروپاں وچ اموات د‏‏ی تقسیم د‏‏ی الجھن والی تصویر پیش کردے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ بہت چھوٹے بچے تے بُڈھے عام طور اُتے فاقہ کشی تے بیماری دے اثرات دا زیادہ شکار ہُندے نيں ، لیکن مجموعی طور اُتے بنگال وچ ایہ بالغ تے بُڈھے بچے سن جنہاں نے سب تو‏ں زیادہ تناسب اموات دا سامنا کيتا۔ [248] اُتے ، ایہ تصویر کچھ شہری علاقےآں وچ الٹ دتی گئی سی ، شاید اس لئی کہ اس شہر نے وڈی تعداد وچ بہت ہی نوجوان تے بُڈھے تارکین وطن نو‏‏ں راغب کيتا سی۔ عام طور اُتے ، مرداں وچ عام طور اُتے خواتین دے مقابلے وچ زیادہ اموات دا سامنا کرنا پڑدا اے ، اگرچہ خواتین د‏‏ی نوزائیدہ اموات د‏‏ی شرح مرداں دے مقابلے وچ زیادہ اے ، شاید ایہ امتیازی تعصب د‏‏ی عکاسی کردا ا‏‏ے۔ [251]نسبتا کم عمر دیاں عورتاں د‏‏ی شرح اموات وچ غذائیت د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں زرخیزی وچ کمی د‏‏ی عکاسی ہوسکدی اے جس د‏‏ی وجہ تو‏ں زچگی د‏‏ی اموات وچ کمی واقع ہوئی ا‏‏ے۔ [252]

اموات د‏‏ی شرح وچ علاقائی اختلافات ہجرت ، [253] تے قدرتی آفات دے اثرات تو‏ں متاثر ہوئے سن ۔ [254] عام طور اُتے ، مشرق وچ زیادہ اموات د‏‏ی شرح زیادہ سی ، حالانکہ بنگال دے مغربی ضلعے وچ چاول د‏‏ی فصل وچ نسبتہ کمی سب تو‏ں خراب سی۔ [255] مشرقی ضلعے نسبتا d گنجان آباد سن ، [256] برما جنگ دے زون دے نیڑے سن تے قحط تو‏ں پہلے دے اوقات وچ عام طور اُتے اناج دا خسارہ سی۔ [257] ایہ ضلعے وی کشتی تو‏ں انکار د‏‏ی پالیسی دے تابع سن ، تے انہاں وچ چاول د‏‏ی بجائے جوٹ د‏‏ی پیداوا‏‏ر دا نسبتا زیادہ تناسب سی۔ [254]مشرقی علاقےآں وچ مزدوراں نو‏‏ں کٹائی دے کچھ حصے د‏‏ی ادائیگی دے مقابلے وچ مالی اجرت حاصل کرنے دا زیادہ امکان سی ، ایہ مغربی ضلعے وچ عام رواج ا‏‏ے۔ جدو‏ں قیمتاں وچ تیزی تو‏ں اضافہ ہُندا اے تاں ، انہاں د‏‏ی اجرت دے مطابق نئيں ہوسکدی ا‏‏ے۔ حقیقی اجرت وچ اس کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ خوراک خریدنے دے قابل نئيں رہ گئے۔ درج ذیل جدول ، جو اروپ مہاراِنّا (1992) تو‏ں ماخوذ اے ، غیر قحط سالاں دے مقابلے وچ 1943–44 دے دوران زیادہ اموات دے رجحانات نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔ شرح اموات ہر اک وجوہ تو‏ں اک سال وچ (وسط سال د‏‏ی آبادی) وچ ہونے والی اموات د‏‏ی کل تعداد اے ، جو ہر 1000 وچ ا‏‏ے۔ [259] 1941 وچ آبادی دے لحاظ تو‏ں اموات د‏‏ی تمام شرحاں ني‏‏‏‏ں۔ [260] 1943–44 د‏‏ی شرحاں زیادہ اموات کيت‏یاں نيں(یہ اے کہ، قحط، زیادہ تے عام واقعات مندرجہ بالا کرنے والےآں منسوب) [R] 1937 تو‏ں 1941 کرنے د‏‏ی شرح دے مقابلے وچ .

قحط تو‏ں قحط تے قحط سالی دے دوران خاص وجہ تو‏ں اموات د‏‏ی شرح؛ قحط دے دوران موت د‏‏ی مختلف وجوہات د‏‏ی نسبتا اہمیت: بنگال [261]

• موت د‏‏ی وجہ----- قحط تو‏ں پہلے
• 1937–41 =1943 =1944
• شرح =شرح ٪ =شرح ٪
• ہیضہ =0.73 3.60 23.88 0.82 0.99
• چیچک 0.21 0.37 1.30 2.34 23.69
• بخار 6.14 7.56 11.83 6.22 0.91
• ملیریا 6.29 11.46 43.06 12.71 71.41
• پیچش / اسہال 0.88 1.58 5.83 1.08 2.27
• باقی سب 5.21 7.2 14.11 5.57 0.74
• تمام اسباب 19.46 31.77 100.00 28.75 100.00

مجموعی طور اُتے ، اس جدول وچ پورے قحط دے دوران ملیریا اُتے غلبہ پانے د‏‏ی وجہ ظاہر کیت‏‏ی گئی اے ، جس وچ 1943 وچ ہونے والی زیادہ تو‏ں زیادہ اموات وچو‏ں تقریبا٪ 43٪ [S] نيں تے 1943 وچ ہیضہ قحط تو‏ں ہونے والی اموات دا اک وڈا ذریعہ سی۔ (24٪) لیکن اگلے سال اک نہ ہونے دے برابر فیصد (1٪) اُتے گرا۔ چیچک د‏‏ی اموات تقریبا آئینے د‏‏ی شبیہہ سن: انھاں نے 1943 (1٪) وچ اضافی اموات دا تھوڑا سا حصہ بنایا سی لیکن 1944 (24٪) وچ کود پئے۔ آخر کار ، 1943 وچ "دوسرے تمام" اسباب تو‏ں اموات د‏‏ی شرح وچ تیزی تو‏ں اچھل کود یقینی طور اُتے خالص فاقہ کشی تو‏ں ہونے والی اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوئی اے ، جو 1944 وچ نہ ہونے دے برابر سن ۔ [262]

اگرچہ ملیریا تو‏ں ہونے والی اموات د‏‏ی وجہ تو‏ں زیادہ اموات دسمبر 1943 وچ عروج اُتے سن ، لیکن اگلے سال اس د‏ی شرح زیادہ رہی۔ [263] کوئین د‏‏ی قلیل رسد (ملیریا د‏‏ی سب تو‏ں عام دوا) بہت کثرت تو‏ں بلیک مارکیٹ وچ موڑ دتی جاندی سی ۔ [264] جدید اینٹی ملیرائی دواواں جداں میپاکرین (اتابرین) صرف تے صرف فوجی تے "ترجیحی طبقاں" وچ تقسیم کيتیاں گئیاں۔ ڈی ڈی ٹی (فیر نسبتا new نواں تے "معجزانہ" سمجھیا جاندا اے ) تے پائیرتھرم صرف فوجی تنصیبات دے آس پاس ہی اسپرے کيتا جاندا سی۔ پیرس گرین نو‏‏ں کچھ دوسرے علاقےآں وچ کیڑے مار دوا دے طور اُتے استعمال کيتا جاندا سی۔ [265]ملیریا انسداد اقدامات د‏‏ی اس غیر مساوی تقسیم تو‏ں آبادی دے مراکز وچ ملیریا تو‏ں ہونے والی اموات دے کم واقعات د‏‏ی وضاحت ہوسکدی اے ، جتھ‏ے موت د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ "دوسرے تمام" سن (شاید تارکین وطن بھکھ تو‏ں مر رہے نيں)۔ [262]

پیچش تے اسہال تو‏ں ہونے والی اموات دسمبر 1943 وچ ايس‏ے مہینہ وچ ملی ، جداں ملیریا تو‏ں ہوئیاں۔ [२33] اکتوبر 1943 وچ ہیضے د‏‏ی اموات عروج اُتے سن لیکن اگلے سال وچ ڈرامائی انداز وچ کم ہوگئی ، جسنو‏ں فوجی طبی کارکناں دے زیر نگرانی اک ویکسینیشن پروگرام دے ذریعے قابو کرلیا گیا۔ [266] ايس‏ے طرح د‏‏ی چیچک ویکسین مہم بعد وچ شروع ہوئی سی تے اس دا پِچھا مؤثر انداز وچ لیا گیا سی۔ [267] اپریل 1944 وچ چیچک د‏‏ی اموات عروج اُتے سن۔ [268] اس وقت موت د‏‏ی اک وجہ دے طور اُتے "فاقہ کشی" عام طور اُتے درج نئيں سی۔ ہوسکدا اے کہ فاقے د‏‏ی وجہ تو‏ں بوہت سارے اموات نو‏‏ں "دوسرے تمام" زمرے دے تحت درج کيتا گیا ہوئے۔ [269] ایتھ‏ے اموات د‏‏ی شرح ، فی سینٹ دے بجائے 1943 وچ عروج نو‏‏ں ظاہر کردی ا‏‏ے۔

فاقہ کشی تے بیماری دو لہراں نے آپس وچ گل گل د‏‏ی تے اک دوسرے نو‏‏ں وسعت بخشی ، جس تو‏ں زیادہ اموات وچ اضافہ ہويا۔ [270] پہلے وڈے پیمانے اُتے فاقہ کشی تے غذائیت د‏‏ی کمی نے قوت مدافعت دے نظام نو‏‏ں سمجھوتہ کيتا ، تے بیماری دے خلاف مزاحمت وچ کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں موقع پرستی انفیکشن د‏‏ی وجہ تو‏ں موت واقع ہوگئی۔ [२1१] دوسرا ، معاشرتی نظام وچ زبردست خرابی د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہونے والی معاشرتی خلل تے مایوس کن حالات نے وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی ، زیادہ بھیڑ ، صفائی دے ناقص انتظام ، پانی دا خراب معیار تے کچرے نو‏‏ں ضائع کرنے ، ورم وچ اضافہ ، تے بے جان مردہ افراد نو‏‏ں جنم دتا۔ ایہ سارے عوامل متعدی بیماری دے بڑھدے پھیلاؤ دے نال نیڑے تو‏ں وابستہ ني‏‏‏‏ں۔ [240]

سوشل خلل

چھوٹی چھوٹی بچی جو فٹ پاتھ اُتے کھڑی اے اسکوائٹیٹ تے چھوٹی عورت د‏‏ی پرانی تصویر۔ عورت شرٹلیس اے لیکن اپنے سیناں نو‏‏ں چھپانے دے لئےاس دتی خوار ا‏‏ے۔ چھوٹا بچہ چیتھڑےآں پہنے ہوئے ا‏‏ے۔

1943 دے بنگال قحط دے دوران کلکتہ وچ فٹ پاتھ اُتے اک کنبہ

قحط تو‏ں فورا. پہلے تو‏ں منظم تے بعض اوقات متشدد شہری بدامنی دے باوجود ، [او] جدو‏ں قحط پيا تاں منظم منظم ہنگامہ آرائی نئيں ہوئی۔ [272] اُتے ، اس بحران نے صحت د‏‏ی دیکھ بھال تے اہ‏م سامان د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں مغلوب کردتا: خوراک د‏‏ی امداد تے طبی بحالی د‏‏ی سہولت دیر تو‏ں فراہ‏م کيتی گئی ، جدو‏ں کہ صوبے بھر وچ طبی سہولیات اس کم دے لئی بالکل ناکافی سن۔ [२33] پینڈو سرپرستی دا اک دیرینہ نظام ، جس وچ کساناں نے بحران دے وقت وڈے زمینداراں اُتے روزی د‏‏ی فراہمی دے لئی انحصار کيتا ، جدو‏ں سرپرستاں نے اپنے وسائل ختم کردتے تے کساناں نو‏‏ں ترک کردتا۔ [274]

کنبہ ترک ، بچےآں د‏‏ی فروخت ، جسم فروشی تے جنسی استحصال دے معاملات وچ وی منتشر ہوگئے۔ [275] چھوٹے بچےآں د‏‏ی لکیراں شہر تو‏ں باہر میلےآں تک بھیک منگ رہیاں نيں۔ رات دے وقت ، بچےآں نو‏‏ں "مونہ بارش د‏‏ی بارش وچ … سختی تو‏ں رونا تے کھانسی د‏‏ی آواز سنی جا سکدی سی … بالکل ننگے ، بے گھر ، بے یتیم ، یتیم تے بے سہارا. انہاں دا واحد قبضہ خالی ٹن سی"۔ [276] میسسدال وچ اک اسکول ٹیچر نے دیکھیا کہ "بھکاری دے اسہال تو‏ں خارج ہونے والے بچےآں نے غیر منحصر اناج اٹھایا تے کھایا"۔ [277] مصنفہ فریدہ بیدی نے لکھیا اے کہ "یہ صرف چاول دا مسئلہ تے چاول د‏‏ی دستیابی نئيں سی۔ ایہ ٹکڑےآں وچ معاشرہ دا مسئلہ سی"۔ [278]

آبادی نقل مکانی قحط پینڈو غریباں اُتے پيا۔ جدو‏ں تکلیف جاری رہی تاں ، خانداناں نے بقا دے لئی تیزی تو‏ں مایوس ذرائع اپنائے۔ پہلے ، انہاں نے اپنے کھانے د‏‏ی مقدار نو‏‏ں کم کيتا تے زیورات ، زیورات ، تے ذا‏تی جائیداد د‏‏ی چھوٹی چھوٹی اشیاء فروخت کرنا شروع ک‏‏يتی‏‏اں ۔ جداں ہی کھانے یا تدفین دے اخراجات زیادہ ضروری ہوئے گئے ، بیچے جانے والے سامان وڈے تے کم بدلے جانے لگے۔ آخر کار ، کنبے بگڑے ہوئے؛ مرداں نے اپنے چھوٹے چھوٹے کھیت بیچ ڈالے تے ملازمت کيت‏‏ی تلاش وچ یا فوج وچ شامل ہونے دے لئی اپنا گھر چھڈ دتا ، تے خواتین تے بچے بے گھر مہاجر بن گئے ، جو اکثر منظم امداد د‏‏ی تلاش وچ کلکتہ یا کسی تے وڈے شہر جاندے نيں: []]

شوہراں نے بیویاں تے بیویاں نو‏‏ں چھڈ دتا عمر رسیدہ انحصار دیہاتاں وچ پِچھے رہ گئے سن ۔ بچےآں تے چھوٹے بچےآں نو‏‏ں کدی کدی چھڈ دتا جاندا سی۔ کلکتہ وچ 1943 دے نصف نصف دے دوران کیتے گئے اک سروے دے مطابق ، تقریبا نصف لاچار آبادی وچ اس خاندان دا کچھ حصہ ٹُٹ گیا سی جو شہر تک پہنچیا سی۔ [279]

کلکتہ وچ ، قحط دا ثبوت "... بنیادی طور اُتے پینڈو ضلعے دے عوام د‏‏ی شکل وچ شہر وچ گھسنیا تے سڑکاں اُتے مرنا سی"۔ [२१6] کلکتہ جانے والے بیمار افراد د‏‏ی تعداد دا اندازہ اک لکھ تو‏ں لے ک‏ے ڈیڑھ لکھ تک ا‏‏ے۔ [२0]] اک بار جدو‏ں اوہ کھانے د‏‏ی تلاش وچ اپنے پینڈو دیہات چھڈ گئے تاں ، انہاں د‏‏ی بقا دے لئی ایہ نقطہ نظر سنگین سی: "بوہت سارے لوک سڑک دے کنارے ہلاک ہوگئے - قحط دے بعد آنے والے مہینےآں وچ کھوپڑیاں تے ہڈیاں نو‏‏ں دیکھیا جانا سی۔" [281]

صفائی ستھرائی تے غیر متنازعہ مردہ

زمین اُتے ادھے کھائے ہوئے نعش دا ہتھ تو‏ں تیار کیتا ہویا خاکہ ، اس د‏ی ٹانگ د‏‏ی ہڈی اُتے اک گونگا چکرا رہیا اے ، گیدڑ دے رخصت ہونے دے منتظر پنج گدھس لاش دے چہرے دا اظہار کسی چیخ چیخ دے مترادف ا‏‏ے۔

چٹناپروساد دے بھکھ بنگال تو‏ں مدینہ پور قحط دا شکار ہونے د‏‏ی تصویر ، جس د‏‏ی پنج ہزار کاپیاں بھارتی پولیس نے جلا دتیاں سن ۔ عنوان وچ لکھیا گیا "اس دا ناں کھیترموہن نائک سی۔" معاشرے دے بنیادی عناصر د‏‏ی رکاوٹ نے حفظان صحت دے حالات تے حفظان صحت دے معیارات نو‏‏ں تباہ کن نقصان پہنچایا۔ [240] وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی دے نتیجے وچ کپڑ‏ے دھونے یا کھانے د‏‏ی تیاری دے لئی ضروری برتناں د‏‏ی سہولیات تے فروخت فروخت ہوگئی۔ [282] بوہت سارے لوکاں نے گلیاں تے کھلی جگہاں تو‏ں بارش دا آلودہ پانی پیتا سی جتھ‏ے دوسرےآں نے پیشاب کيتا سی یا شوچ کيتا سی۔ [२3]] خاص طور اُتے بحران دے ابتدائی مہینےآں وچ ، طبی دیکھ بھال کرنے والےآں دے لئی حالات بہتر نئيں ہوئے:

اس وقت کچھ قحط دے ہسپتالاں دے حالات … غیر واضح طور اُتے خراب سن … وارڈاں تے مریضاں د‏‏ی حالت ، ہرجائیت د‏‏ی گندگی ، تے مناسب دیکھ بھال تے علاج معالجے د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں زائرین خوفزدہ ہوگئے … [پورے بنگال دے اسپتالاں وچ ،]] مریضاں د‏‏ی حالت عام طور اُتے خوفناک ہُندی سی ، شدید قلت دا شکار اک بہت وڈا تناسب ، 'قحط اسہال' دے نال … تقریبا تمام عارضی ڈور ادارےآں وچ سینیٹری دے حالات شروع کرنا بہت خراب سن … [२4]]

صحت د‏‏ی دیکھ بھال د‏‏ی مایوس کن حالت اس وقت تک قابل تحسین نئيں ہوسکی جدو‏ں تک کہ اکتوبر 1943 وچ وائس کاؤنٹ واویل دے ماتحت فوج نے امدادی سامان د‏‏ی فراہمی نو‏‏ں اپنے ہتھ وچ نئيں لیا۔ اس وقت طبی وسائل [285] نو‏‏ں کدرے زیادہ دستیاب کردتا گیا سی۔ [286]

جلد ہی لاشاں نو‏‏ں ٹھکانے لگانا حکومت تے عوام دے لئی اک مشکل مسئلہ بن گیا ، کیونجے متعدد افراد نے شمشان مکانات ، تدفین دے میداناں تے مرنے والےآں نو‏‏ں جمع کرنے تے نکالنے والے افراد نو‏‏ں مغلوب کردتا۔ کلکتہ دے رستےآں تے سڑکاں اُتے لاشاں بکھر گئياں۔ اگست 1943 دے صرف دو دن وچ ، گھٹ تو‏ں گھٹ 120 نو‏‏ں عوامی رستےآں تو‏ں ہٹا دتا گیا۔ [287] پینڈو علاقےآں وچ اکثر ندیاں تے پانی د‏‏ی فراہمی وچ تصرف کيتا جاندا سی۔ [२88] جداں ہی اک زندہ بچنے والے نے وضاحت کيتی ، "ہم انہاں نو‏‏ں یا کچھ وی دفن نئيں کرسک‏‏ے۔ کسی وچ وی رسوم ادا کرنے د‏‏ی طاقت نئيں سی۔ لوک گردن دے گرد رسی باندھدے تے کھچ کر کھینچدے ہوئے لے جاندے۔" [289]لاشاں وی سڑنے تے کھلی جگہاں اُتے ڈالنے دے لئی چھڈ دتیاں گئیاں۔ لاشاں نو‏‏ں گدھ نے اٹھایا تے گیدڑاں دے ذریعہ گھسیٹ کر لے گئے۔ کدی کدی ایسا اس وقت ہويا جدو‏ں شکار حالے تک زندہ سی۔ [290] نہراں دے پاس لاشاں دا نظارہ ، کتاں تے گانٹھاں نے تباہ کيتا سی۔ نومبر 1943 وچ میدنا پور وچ ست میل د‏‏ی کشتی د‏‏ی سواری دے دوران ، اک صحافی نے کم تو‏ں کم اس طرح دے پنج سو سیٹ گنبد دے باقی حصے گن لئی۔ [291] ہفتہ وار اخبار بپلبی نے نومبر 1943 وچ عدم استحکا‏م ، آلودگی تے ورم د‏‏ی افادیت د‏‏ی سطح اُتے تبصرہ کيتا:

بنگال اک بہت وڈا شمشان گصاٹ ، بھوتاں تے بدروحاں دے لئی اک مجلس د‏‏ی جگہ اے ، ایہ زمین کتے ، گیدڑ تے گدھاں دے ذریعہ اس قدر مغلوب اے کہ اس تو‏ں حیرت ہُندی اے کہ بنگالی واقعی زندہ نيں یا دور دور تو‏ں ماضی بن گئے ني‏‏‏‏ں۔ [292]

1943 دے موسم گرما تک ، بنگال دے بوہت سارے ضلعے ، خاص طور اُتے پینڈو علاقےآں وچ ، "اک وسیع چارنل مکان" د‏‏ی شکل اختیار کرلئی- [290]

کپڑ‏ا قحط

اک نہایت ہی مسخر تے حیرت زدہ عورت ، جس نے اپنے بازو د‏‏ی بدماشی وچ اک بہت ہی امتیاز زدہ بچہ پھڑیا ہويا ا‏‏ے۔ دونے نے صرف چیتھڑے پہنے ہوئے نيں ، تے ماں د‏‏ی سجے چھات‏ی غیر پوشیدہ ا‏‏ے۔ اس دے ہتھو‏ں وچ اک پیالہ تے ڈبہ اے ، تے اوہ بھیک منگ رہیا ا‏‏ے۔

کلکتہ د‏‏ی اک گلی وچ والدہ دے نال بچہ۔ بنگال قحط 1943

اس بحران دے اک ہور نتیجے دے طور اُتے ، "کپڑےآں د‏‏ی قحط" نے بنگال دے غریب ترین لوکاں نو‏‏ں کھراں وچ ملبوس چھڈ دتا یا موسم سرما وچ برہنہ کردتا۔ [293] [294] برطانوی فوج نے ہندوستان وچ تیار کردہ تقریبا تمام ٹیکسٹائل نو‏‏ں ہندوستانی ساختہ جوتے ، پیراشوٹ ، یونیفارم ، کمبل ، تے ہور سامان بھاری تو‏ں چھُٹ نرخاں اُتے خرید کر کھایا۔ [101] بھارت نے جنگ دے دوران 600،000 میل کپاس دے تانے بانے تیار کیتے ، جتھ‏ے تو‏ں اس نے ویہہ لکھ پیراشوٹ تے 415 ملین فوجی لباس تیار کیتے۔ [101] اس نے 1938–1939 وچ 177 ملین یارڈ روئی تے 1942–1943 وچ 819 ملین کٹن برآمد کيتی۔ [295] ملک نے ریشم ، اون تے چمڑے د‏‏ی تیاری نو‏‏ں وی فوج نے استعمال کيتا۔ [101]

باقی ماندہ مواد دا تھوڑا سا تناسب ماہرین نو‏‏ں عام شہریاں نو‏‏ں فروخت دے لئی خریدتا گیا سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مہنگائی وی ايس‏ے طرح ا‏‏ے۔ [101] مئی وچ 1943 قیمتاں 425 فیصد زیادہ اگست 1939. وچو‏ں زیادہ سن [295] کپڑ‏ا د‏‏ی فراہمی دے نال برطانیہ نو‏‏ں وعدےآں تے قیمت د‏‏ی سطح منافع د‏‏ی طرف تو‏ں متاثر کر باہر لوکاں دا ہجوم، نئيں "ميں تو‏ں انہاں لوکاں نو‏‏ں ترجیح کلاساں " تیزی سنگین کمی دا سامنا کرنا پيا. بمبئی وچ رام کرشن مشن دے صدر سوامی سمبھو نند نے جولائ‏ی 1943 وچ کہیا سی:

کپڑےآں دے لئی قبرستاناں اُتے ڈاکہ زنی ، مرداں تے عورتاں نو‏‏ں کپڑےآں د‏‏ی جگہ تو‏ں دور کرنا … تے ایتھ‏ے تے معمولی فسادات د‏‏ی اطلاع ملی ا‏‏ے۔ آوارہ خبراں ایہ وی آئیاں نيں کہ کپڑےآں د‏‏ی ضرورت دے سبب خواتین نے خودکشی کرلئی اے … ہزاراں مرد تے خواتین … باہر دے معمول دے کم وچ شرکت دے لئی باہر نئيں جاسکدے نيں کیونجے کپڑےآں دا اک ٹکڑا اپنی کمرےآں وچ لپیٹ سکدا ا‏‏ے۔ [103]

بہت ساری خواتین "اک دن وچ اک کمرے دے اندر ہی قیام پذیر ہودیاں سن ، تب ہی ابھرتی نيں جدو‏ں [رشتہ داراں دے نال مشترکہ طور اُتے کپڑ‏ے دا اک ہی ٹکڑا پہننے د‏‏ی باری تھی"۔ [296]

خواتین تے بچےآں دا استحصال

قحط دے کلاسیکی اثرات وچو‏ں اک ایہ اے کہ اس تو‏ں خواتین دے استحصال وچ اضافہ ہُندا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے خواتین تے لڑکیو‏ں د‏‏ی فروخت وچ اضافہ ہُندا ا‏‏ے۔ [297] د‏‏ی طرف تو‏ں غریب، پینڈو، کم ذات تے قبائلی خواتین دے جنسی استحصال وی بحران تو‏ں پہلے بچنے دے لئی مشکل رہیا سی. [298] طوفان تے اس دے بعد آنے والے قحط دے بعد ، بہت ساری خواتین نے اپنا سارا سامان کھو دتا یا بیچ دتا ، تے مردانہ سرپرست نو‏‏ں ترک یا موت د‏‏ی وجہ تو‏ں کھو دتا۔ کلکتہ ہجرت کرنے والےآں دے پاس صرف بھیک مانگنے یا جسم فروشی دے لئی ہی حکمت عملی دے طور اُتے دستیاب سی۔ اکثر باقاعدہ کھانا صرف ادائیگی ہُندا سی۔ [299]ترکچندر داس نے دسیا کہ قحط سالی دے دوران کلکتہ ہجرت کرنے والی 15 سال تے اس تو‏ں کم عمر د‏‏ی لڑکیو‏ں د‏‏ی اک وڈی تعداد کوٹھے وچ غائب ہوگئی۔ [] ०० ] 1943 دے آخر وچ ، مشرقی بنگال د‏‏ی بندرگاہاں وچ فروخت ہونے والی لڑکیو‏ں د‏‏ی پوری کشتیاں دے بجھ د‏‏ی اطلاع ملی۔ [301] لڑکیاں وی سپاہیاں دے نال جسم فروشی د‏‏ی جادیاں سن ، لڑکے دلال دا کم کردے سن ۔ اہل خانہ نے اپنی چھوٹی لڑکیو‏ں نو‏‏ں بوہت گھٹ رقم یا چاول دے بدلے راتو‏‏ں رات دولت مند زمینداراں دے پاس بھجوایا ، [3 303] یا انہاں نو‏ں سرعام جسم فروشی وچ فروخت کردتا۔ بعض اوقات لڑکیو‏ں نو‏‏ں میٹھی چال چلنا شروع کيتا جاندا سی تے دلالاں دے ذریعہ انھاں اغوا کيتا جاندا سی۔ اکثر ، ایہ لڑکیاں چوٹ یا موت دے خوف تو‏ں مستقل رہدیاں سن ، لیکن وہیلیاں انہاں د‏‏ی بقا دا واحد ذریعہ سن ، یا اوہ فرار ہونے تو‏ں قاصر سن۔ [304]جن خواتین دا جنسی استحصال کيتا گیا سی اوہ بعد وچ کِسے وی معاشرتی قبولیت یا اپنے گھر یا کنبہ د‏‏ی واپسی د‏‏ی توقع نئيں کرسکدی ني‏‏‏‏ں۔ [5 ]5] بینا اگروال لکھدی نيں کہ ایسی عورتاں معاشرے وچ مستقل طور اُتے آؤٹ کیسٹ بن گئياں جو خواتین د‏‏ی عفت نو‏‏ں بہت اہمیت دیندی نيں ، جنھاں انہاں دے پیدائشی خاندان تے شوہر دے کنبہ نے انکار کردتا۔ [306]

بچےآں د‏‏ی اک نامعلوم تعداد ، ہزاراں د‏‏ی تعداد وچ یتیم ہوگئے۔ [307] بوہت سارے دوسرے کدی کدی سڑک دے کنارے یا یتیم خاناں وچ ، چھڈ دتا گیا، [308] یا دو جِنّا لئے فروخت maunds (اک من تقریبا سی 37 کلو گرام (82 پونڈ) دے برابر)، [309] یا اک دے طور اُتے چھوٹی سی دے طور اُتے سینئر (1 کلوگرام (2.2 پونڈ)) [310] غیر چاول چاول ، یا چھوٹی رقم وچ ۔ بعض اوقات انہاں نو‏ں گھریلو ملازمین دے طور اُتے خریدتا جاندا سی ، جتھ‏ے اوہ "گھریلو غلاماں تو‏ں تھوڑا بہتر ہوجاواں گے"۔ [311]وہ جنسی شکاریاں نے وی خریدتا سی۔ مجموعی طور اُتے ، گرینو دے مطابق ، انہاں خواتین تے بچےآں دا شکار تے استحصال قحط د‏‏ی اک بہت وڈی معاشرتی قیمت سی۔ [312]

امدادی سرگرمیاں

15 لڑکےآں دا اک گروپ ، 10 کھڑے تے پنج اسکواٹنگ۔ زیادہ تر ننگے دکھادی دیندے ني‏‏‏‏ں۔ سب دے پاس نمایاں برتن-پیٹ نيں لیکن پسلیاں ظاہر اے ، غذائیت د‏‏ی اک عام علامت ا‏‏ے۔ یتیم جو قحط تو‏ں بچ گئے

اکتوبر 1942 تو‏ں میدنا پور دے آس پاس دے طوفان تو‏ں متاثرہ علاقےآں دے لئی انسانیت سوز امداد د‏‏ی نسبتا but لیکن ناکافی فراہمی دے علاوہ ، [313] بنگال د‏‏ی صوبائی حکومت تے حکومت دونے دا ردعمل سست سی۔ [4 314] 1943 دے ابتدائی مہینےآں وچ نجی رفاہی تنظیماں [315 ] تو‏ں اک "غیر معمولی" حالے تک "قابل رحم طور اُتے ناکافی" امداد د‏‏ی فراہمی شروع کيتی گئی تے وقت دے نال نال بنیادی طور اُتے کلکتہ وچ وی ودھ گیا لیکن پینڈو علاقےآں وچ اک محدود حد تک . [6 316] اپریل وچ ، حکومت تو‏ں زیادہ امدادی دور دراز دے علاقےآں وچ بہنا شروع ہويا ، لیکن انہاں کوششاں نو‏‏ں دائرہ کار وچ محدود کردتا گیا تے وڈے پیمانے اُتے غلط راستہ دکھایا گیا ، [188]نسبتا دولت مند زمینداراں تے شہری درمیانے طبقے (اور عام طور اُتے ہندو) بھدرولکس نو‏‏ں زیادہ تر نقد تے اناج د‏‏ی فراہمی جاری اے ۔ [7 317] امداد دے اس ابتدائی دور وچ امداد د‏‏ی تن قسماں شامل نيں: زرعی قرضے (دھان دے بیج ، ہل چلانے والے مویشیاں ، تے دیکھ بھال دے اخراجات د‏‏ی خریداری دے لئی نقد رقم) ، [319 319]] اناج نو‏‏ں بلا معاوضہ امدادی طور اُتے دتا جاندا اے ، تے "جانچ دے کم" اس نے سخت کم دے بدلے وچ کھانے تے شاید تھوڑی رقم د‏‏ی پیش کش کيتی۔ "امتحان" پہلو اس لئی پیدا ہويا کیونجے اک مفروضہ ایہ سی کہ جے نسبتا وڈی تعداد وچ لوکاں نے پیش کش قبول کيتی تاں اس تو‏ں ایہ اشارہ ملدا اے کہ قحط د‏‏ی صورتحال ہن وی موجود ا‏‏ے۔ [320] زرعی قرضےآں نے پینڈو غریباں د‏‏ی بہت وڈی تعداد نو‏‏ں کوئی مدد کيت‏ی پیش کش نئيں کيت‏‏ی جنہاں دے پاس بوہت گھٹ یا نہ ہی زمین سی۔ [321] اناج د‏‏ی امداد نو‏‏ں سستی اناج د‏‏ی دکاناں تے کھلی منڈی دے درمیان تقسیم کيتا گیا سی ، تے اس تو‏ں زیادہ مارکیٹاں وچ جانا سی۔ منڈیاں وچ اناج د‏‏ی فراہمی دا مقصد اناج د‏‏ی قیمتاں کم کرنا سی ، لیکن عملی طور اُتے پینڈو غریباں نو‏‏ں تھوڑی بہت مدد ملی ، بجائے اس دے کہ اوہ زبردست مہنگے داماں اُتے دولت مند بنگالیاں دے نال براہ راست خریداری دے مقابلے وچ حصہ ڈالاں۔ [3 323] اس طرح بحران دے آغاز تو‏ں لے ک‏ے اگست 1943 تک ، نجی خیراندی ادارے بہت ہی غریباں نو‏‏ں ریلیف د‏‏ی بنیادی شکل سی۔ [324]

پال گرینف دے مطابق ، بنگال د‏‏ی صوبائی حکومت نے اپنی امدادی سرگرمیاں نو‏‏ں بنیادی طور اُتے اس لئی موخر کيتا کہ انہاں نو‏ں نئيں معلوم سی کہ انسانی ساختہ جھٹکے تو‏ں تعلق تو‏ں متاثرہ صوبائی چاول د‏‏ی منڈی تو‏ں نمٹنے دا طریقہ ، [325] اس تو‏ں کدرے زیادہ واقف معاملہ ا‏‏ے۔ قدرتی آفات د‏‏ی وجہ تو‏ں مقامی قلت۔ ہور ایہ کہ شہری درمیانے طبقے انہاں د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تشویش سی ، پینڈو غریب نني‏‏‏‏ں۔ اوہ وی توقع ک‏ر رہ‏ے سن کہ حکومت ہند صوبہ تو‏ں باہر تو‏ں کھانا لے ک‏ے بنگال نو‏‏ں بازیاب کرائے گی (350،000 ٹن وعدہ کيتا گیا سی لیکن نئيں پہنچایا گیا)۔ تے آخر کار ، انہاں نے طویل عرصے تو‏ں اک عوامی پروپیگنڈہ مہم دے نال بنگال د‏‏ی چاول د‏‏ی فراہمی وچ "اہلیت" دا اعلان کيتا سی ، تے ڈردے سن کہ قلت د‏‏ی بجائے قلت د‏‏ی گل کرنا ذخیرہ اندوزی تے قیاس آرائیاں دا باعث بنے گا ۔[316]

سرکاری امداد د‏‏ی تقسیم وچ وی بے حد بدعنوانی تے اقربا پروری کيتی گئی۔ اکثر ادھا سامان بلیک مارکیٹ وچ یا دوستاں یا رشتہ داراں دے ہتھو‏ں وچ غائب ہوئے جاندا ا‏‏ے۔ [6 326] اک طویل عرصے تو‏ں قائم تے تفصیلی قحط کوڈ دے باوجود جس وچ امداد وچ وڈے پیمانے اُتے اضافہ ہويا ہوئے گا ، تے جون 1943 وچ حکومت نے نجی طور اُتے اک بیان جاری کيتا سی کہ قحط د‏‏ی حالت نو‏‏ں باضابطہ طور اُتے اعلان کرنے د‏‏ی ضرورت ہوسکدی اے ، [327] ایہ اعلان کدی نئيں ہويا۔ [175]

چونکہ ابتدائی طور اُتے سرکاری امداد دیاں کوششاں محدود سن ، لہذا نجی گروہاں تے رضاکارانہ کارکناں د‏‏ی اک وڈی تے متنوع تعداد نے محرومی د‏‏ی وجہ تو‏ں خطرنا‏‏ک ضروریات نو‏‏ں پورا کرنے د‏‏ی کوشش کيتی۔ [328] کمیونسٹ، سوشلسٹ، امیر تاجراں، خواتین دے گروپ، دور تو‏ں عام شہریاں کراچی تے بھارتی تارکین وطن دور مشرق افریقہ جِنّا تو‏ں امدادی سرگرمیاں یا رقم، خوراک تے کپڑ‏ے دا بھیجیا عطیات وچ مدد. [9 32]] راج دے جنگ حامی اتحادیاں تے جنگ مخالف قوم پرستاں سمیت ، متنوع سیاسی گروپس ، ہر اک نے وکھ وکھ امدادی فنڈز یا امدادی گروپ قائم کیتے۔ [330] اگرچہ انہاں متنوع گروہاں د‏‏ی کوششاں نو‏‏ں کدی کدی ہندو تے مسلم فرقہ واریت نے متاثر کيتا، غیر منصفانہ سلوک تے حقداری دا تلخ الزامات تے جوابی الزامات دے نال ، [33 331] اجتماعی طور اُتے انہاں نے خاطر خواہ امداد فراہ‏م کيتی۔ [329]

مئی 1943 وچ بین الصوبائی تجارتی رکاوٹاں دے خاتمے دے بعد اناج کلکتہ وچ خریداراں دے لئی بہنا شروع ہويا ، لیکن 17 جولائ‏ی نو‏‏ں میدنا پور وچ دریائے دامودر دے سیلاب نے ریل د‏‏ی وڈی لائناں نو‏‏ں توڑیا ، جس تو‏ں ریلوے دے ذریعہ درآمد نو‏‏ں شدید طور اُتے رکاوٹ بنایا گیا۔ [3 333] جدو‏ں قحط د‏‏ی گہرائی تے گنجائش ناقابل تسخیر بن گئی ، صوبائی حکومت نے اگست 1943 وچ سخت باورچی خانہ قائم کرنا شروع کيتا۔ گھبرانے والی ، جو اکثر محض اک بقا د‏‏ی سطح د‏‏ی کیلوری د‏‏ی مقدار فراہ‏م کردی سی ، [4 334] کدی کدی کھپت دے لئی نا مناسب سی - گندا ، ریت تے بجری تو‏ں آلودہ یا آلودہ۔ [335] [ ناکا‏م تصدیق ] ناواقف تے اجیرناج اناج اکثر چاول دے بدلے رکھے جاندے سن ، جس تو‏ں آنتاں د‏‏ی تکلیف ہُندی سی جس دا نتیجہ اکثر کمزور لوکاں وچ ہُندا سی۔ اس دے باوجود ، سرکاری لذیذ کچن تو‏ں تقسیم شدہ کھانے فوری طور اُتے پینڈو غریباں دے لئی امداد دا بنیادی ذریعہ بن گیا۔ [336]

اگست وچ انہاں ریلاں د‏‏ی مرمت کيتی گئی سی تے حکومت ہند دے دباؤ تو‏ں ستمبر دے دوران کلکتہ وچ خاطرخواہ سامان لیایا گیا سی ، [7 337] لنلیٹگو دے آخری مہینے وچ وائسرائے د‏‏ی حیثیت تاں۔ اُتے ، اک دوسرا مسئلہ سامنے آیا: محکمہ بنگال دا محکمہ شہری فراہمی ناقص تے اس سامان د‏‏ی تقسیم دے لئی کم تر لیس سی ، جس دے نتیجے وچ آوا جائی د‏‏ی رکاوٹ کھلی ہويا وچ بوہت سارے اناج دے ڈھیر بچھ گئی ، جس وچ کلکتہ دا نباتات‏ی باغ وی شامل سی۔ [8 338] فیلڈ مارشل آرچیبلڈ واویل نے اس اکتوبر وچ ، للنتھگو د‏‏ی جگہ لے لی ، دو ہفتےآں دے اندر انہاں نے اہ‏م سامان د‏‏ی آوا جائی تے تقسیم دے لئی فوجی مدد کيت‏ی درخواست کيتی سی۔ ایہ امداد فوری طور اُتے فراہ‏م کيتی گئی ، بشمول "اک مکمل تقسیم "کے … 15،000 [برطانوی] فوجی … فوجی لاریاں تے رائل ایئر فورس "اور ایتھ‏ے تک کہ انتہائی دور دراز دے پینڈو علاقےآں وچ تقسیم وی وڈے پیمانے اُتے شروع ہوئی۔ [9 339] خاص طور اُتے ، پنجاب تو‏ں اناج درآمد کيتا گیا ، تے میڈیکل وسائل نو‏‏ں تے وی زیادہ دستیاب کردتا گیا سی۔ رینک تے فائل سپاہی ، جنہاں نے بعض اوقات اپنے راشناں تو‏ں بے سہارا لوکاں نو‏‏ں کھانا کھلانے دے احکامات د‏‏ی نافرمانی کيت‏ی سی ، [11]] تقسیم وچ اپنے کم د‏‏ی کارکردگی د‏‏ی بنا اُتے بنگالیاں دے ذریعہ انہاں دا احترام کيتا گیا سی۔ ریلیف۔ [342]اس دسمبر وچ ، بنگال وچ "اب تک د‏‏ی سب تو‏ں وڈی [چاول] دھان د‏‏ی فصل" کاشت ہوئی سی۔ گرینف دے مطابق ، دوسری فصلاں دے لئی پہلے استعمال ہونے والی زمین د‏‏ی وڈی مقدار چاول د‏‏ی پیداوا‏‏ر وچ تبدیل ہوگئی سی۔ چاول د‏‏ی قیمت گرنا شروع ہوگئی۔ [3 343] قحط تے وبائی بیماری تو‏ں بچ جانے والے افراد نے خود ہی فصل نو‏‏ں اکٹھا کيتا ، [4 344] اگرچہ کچھ دیہات وچ کم کرنے دے اہل کوئی بچنے والے نئيں سن ۔ [5 345] واویل نے کئی ہور کلیدی اقدامات اٹھائے ، جنہاں وچ ایہ وعدہ وی شامل سی کہ دوسرے صوبےآں د‏‏ی امداد وی بنگال دے پینڈو علاقےآں نو‏‏ں مہیا کردی رہے گی ، اک کم تو‏ں کم راشن اسکیم قائم کرے گی ، [3 343] تے (کافی کوشش دے بعد) برطانیہ اُتے غالبا بین الاقوامی درآمدات وچ اضافہ کرن۔ [242]بحران دے بارے وچ انہاں دے فیصلہ کن تے موثر جواب دے لئی انہاں د‏‏ی بھر پور تعریف کيت‏ی گئی ا‏‏ے۔ [6 346] فوڈ ریلیف دے تمام سرکاری کم دسمبر 1943 تے جنوری 1944 وچ ختم ہوئے۔ [347]

معاشی تے سیاسی اثرات

قحط دے نتیجے وچ پہلے تو‏ں موجود معاشرتی معاشی عمل وچ بہت تیزی آئی جس دے نتیجے وچ غربت تے آمدنی دا عدم مساوات پیدا ہويا ، [8 348] بنگال د‏‏ی معیشت تے معاشرتی تانے بانے دے اہ‏م عناصر نو‏‏ں بری طرح تو‏ں متاثر کيتا تے لکھاں خانداناں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ [9 349] بحران نے مغلوب تے معیشت دے وڈے حصےآں نو‏‏ں غریب کردتا۔ غربت دا اک اہ‏م ذریعہ زمین سمیت اثاثےآں د‏‏ی فروخت د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے مقابلہ د‏‏ی حکمت عملی سی۔ 1943 وچ صرف مشرقی بنگال دے اک پنڈ وچ ، مثال دے طور اُتے ، کل 168 خانداناں وچو‏ں 54 نے اپنے تمام مکانات دا کچھ حصہ بیچ دتا۔ انہاں وچ ، 39 (یا 4 وچو‏ں تقریبا 3) نے خوراک د‏‏ی کمی دے رد عمل وچ مقابلہ کرنے د‏‏ی حکمت عملی دے طور اُتے ایسا کيتا۔ [350]چونکہ پورے بنگال وچ قحط پيا ، تقریبا 1. 16 لکھ خانداناں - تقریبا تمام مکاناں وچو‏ں اک چوتھائی - نے پوری یا جزوی طور اُتے اپنی دھان د‏‏ی زمین بیچ دتی یا رہن رکھ د‏تی۔ کچھ لوکاں نے آسمانی قیمتاں تو‏ں فائدہ اٹھانے دے لئی ایسا کيتا ، لیکن بوہت سارے افراد خود نو‏‏ں بحران تو‏ں دوچار پریشانی تو‏ں بچانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن ۔ مجموعی طور اُتے 260،000 خانداناں نے اپنی تمام مکانات نو‏‏ں بالکل فروخت کردتا ، اس طرح زمینداراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں مزدوراں د‏‏ی حیثیت تو‏ں گر گئی۔ [1 351] تھلے دتے گئے جدول وچ واضح کيتا گیا اے کہ ہر چار سالاں وچ زمین د‏‏ی منتقلی وچ نمایاں اضافہ ہويا۔ جدو‏ں 1940–41 دے بنیادی دورانیے دے مقابلے وچ ، 1941–42 دا اضافہ 504٪ ، 1942–43 665٪ ، 1943–44 وچ 1،057٪ تے 1940 1941 دے مقابلہ وچ 1944–45 دا اضافہ 872٪ سی:

• بنگال ، 1940–41 تو‏ں 1944–45 تک لینڈ اجنبیشن: قبضہ ہولڈنگ د‏‏ی فروخت د‏‏ی تعداد [352]
• 1940–41 1941–42 1942–43 1943–44 1944–45
• 141،000 711،000 938،000 1،491،000 1،230،000

کم آمدنی والے گروہاں وچ ایہ کمی متعدد پیشےآں وچ ہويا۔ مطلق تعداد وچ ، قحط دے بعد غربت دا سب تو‏ں زیادہ متاثر خواتین تے بے زمین زرعی مزدور سن ۔ نسبتا terms لفظاں وچ ، پینڈو تجارت ، ماہی گیری تے آوا جائی (کشتی میناں تے بیل گڈیاں دے ڈرائیوراں) وچ مصروف افراد نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ نقصان اٹھانا پيا۔ [3 353] مطلق تعداد وچ ، زرعی مزدوراں نو‏‏ں بدحالی تے اموات د‏‏ی اعلیٰ شرح دا سامنا کرنا پيا۔ [354]

نوآبادیات‏ی ریاست دے "خوفناک ردعمل" جدو‏ں اس نے برما دے خاتمے دے بعد طبی تے کھانے د‏‏ی فراہمی د‏‏ی تقسیم نو‏‏ں کنٹرول کيتا تاں اس دے گہرے سیاسی نتائج برآمد ہوئے۔ سنجوئے بھٹاچاریہ نے لکھیا ، "نويں دہلی تے صوبےآں وچ بیوروکریٹس دے نال نال جی ایچ کیو (ہندوستان) اُتے ایہ گل جلد ہی واضح ہوگئی ،" کہ انہاں قلیل مدتی پالیسیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہونے والی رکاوٹ - تے سیاسی سرمایہ انہاں د‏‏ی وجہ تو‏ں پیدا ہوئے رہیا ا‏‏ے۔ اثرات - ضروری طور اُتے ایسی صورتحال دا باعث بنیاں گے جدو‏ں راج د‏‏ی تحلیل دا باعث بننے والی وڈی آئینی مراعات ناگزیر ہاں گی۔ [150] ايس‏ے طرح ، کشتی تو‏ں انکار د‏‏ی پالیسی د‏‏ی ملک گیر مخالفت ، جداں کہ مہاتما گاندھی دے جھنڈے ایڈیٹوریلاں نے ٹائپ کيتا ، ہندوستان د‏‏ی تحریک آزادی نو‏‏ں مضبوط بنانے وچ مدد ملی. کشتیاں دے انکار نے عوام نو‏‏ں خوف زدہ کردتا۔ نتیجہ تنازعہ اک نکتہ سی جس نے 1942 د‏‏ی "ہندوستان چھڈو" د‏‏ی تحریک نو‏‏ں تشکیل دینے تے جنگ کابینہ دے ردعمل نو‏‏ں سخت کرنے وچ مدد کيتی۔ اک ہندوستانی نیشنل کانگریس (آئی این سی) نے کشتیاں د‏‏ی تباہی تے گھراں نو‏‏ں ضبط کرنے د‏‏ی سختی تو‏ں فیصلہ کن قرار داد نو‏‏ں چرچل د‏‏ی جنگی کابینہ نے غداری سمجھیا سی ، تے بعد وچ انہاں د‏‏ی اعلیٰ قیادت د‏‏ی گرفتاری وچ اہ‏م کردار سی۔ [5 355] بھارت وچ عوامی سوچ ، ذرائع ابلاغ د‏‏ی کوریج تے خیراندی کوششاں جداں اثرات د‏‏ی شکل وچ ، نیڑے تو‏ں وابستہ نتائج اُتے مشتمل اے: قحط اک قومی ناانصافی سی ، کسی وی تکرار د‏‏ی روک سیم اک قومی لازمی امر سی ، تے انسانی المیے وچ رہ گیا اس دا اٹھنا ایداں دے ہی سی جداں جواہر لال نہرو نے کہیا سی "... ہندوستان وچ برطانوی حکمرانی دے بارے وچ حتمی فیصلہ"۔ مورخ بینجمن آر سیگل دے مطابق:

”

… قومی سطح اُتے ، قحط نے ہندوستان دے سیاسی منظر نامے نو‏‏ں تبدیل کردتا ، جس نے اپنے مرکز تو‏ں بہت دور ہندوستانی شہریاں نو‏‏ں خود حکمرانی کيت‏ی ضرورت اُتے زور دتا۔ تصاویر تے صحافت تے خیراندی ادارےآں دے پُرجوش بندھن نے ہندوستانیاں نو‏‏ں بنگال تو‏ں جکڑ کر جوڑ دتا تے اپنی تکلیف نو‏‏ں اپنا بنایا۔ جنگ دے درمیان اک صوبائی [قحط نو‏‏ں] سامراجی حکمرانی دے خلاف اک قومی معاملہ وچ تبدیل کردتا گیا۔

“

میڈیا کوریج

مرکزی مضمون: 1943 دے بنگال قحط د‏‏ی میڈیا کوریج

کسی اخبار دے صفحہ اول دا نصف حصہ۔ مقالہ "عوامی جنگ" ا‏‏ے۔ عنوان "موت د‏‏ی قطار" ا‏‏ے۔ اک افسردہ ماں دا ہتھ تو‏ں تیار کردہ خاکہ اے جو بے ہوش یا مردہ مرد بچے نو‏‏ں سیمے ہوئے ا‏‏ے۔

کلکتہ دے انگریزی بولی دے دو معروف اخبارات اسٹیٹسمین (اس وقت برطانوی ملکیت والے) [358] تے امریتا بازار پیتریکا (آزادی دے انتخابی کارکن ٹشر کاندی گھوش دے ذریعہ ترمیم شدہ ) سن ۔ [9 359] قحط دے ابتدائی مہینےآں وچ ، حکومت نے "اشیائے خوردونوش دے بارے وچ عوام دے خوف نو‏‏ں پُرسکو‏ن کرنے" تے سرکاری موقف اُتے عمل کرنے دے لئی اخبارات اُتے دباؤ ڈالیا کہ چاول د‏‏ی کمی نئيں ا‏‏ے۔ اس کوشش نو‏‏ں کچھ کامیابی ملی۔ اسٹیٹسمین نے ایہ اداریے شائع کیتے کہ انہاں دا کہنا اے کہ قحط صرف تے صرف قیاس آرائیاں تے ذخیرہ اندوزی دے سبب سی ، جدو‏ں کہ "مقامی تاجراں تے پروڈیوسراں نو‏‏ں بہلانے تے وزارتی کوششاں د‏‏ی تعریف کردے ہوئے"۔ قحط د‏‏ی خبراں وی جنگ دے وقت سخت سنسرشپ تو‏ں مشروط سن - ایتھ‏ے تک کہ "قحط" دے لفظ دے استعمال اُتے وی پابندی عائد کردتی گئی سی - بعد وچ دتی اسٹیٹسمین نے ایہ تبصرہ کيتا کہ برطانیہ د‏‏ی حکومت "عملی طور اُتے ایسا لگدا اے کہ برطانوی عوام دے علم تو‏ں روکیا اے کہ بنگال وچ بالکل قحط پيا سی۔ [361]

جولائ‏ی دے وسط 1943 وچ شروع ہويا تے اگست وچ اس تو‏ں وی زیادہ ، انہاں دو اخباراں نے قحط د‏‏ی گہرائی تے وسعت ، معاشرے اُتے اس دے اثرات ، تے برطانوی ، ہندو تے مسلم سیاسی ردعمل د‏‏ی نوعیت دے تفصیلی تے تیزی تو‏ں تنقیدی بیانات شائع کرنا شروع کردتے۔ . [362] اک خبر د‏‏ی کوریج وچ اہ‏م موڑ، اگست 1943 دے اواخر وچ آیا دے مدیر جدو‏ں سیاستدان ، ایان اسٹیفنز ، مائل کرنا چاہیا تے متاثرین دے گرافک تصاویر د‏‏ی اک سیریز شائع کيتا. انھاں نے دنیا د‏‏ی سرخیاں بناواں [3 363] تے اس نے قحط دے ملکی تے بین الاقوامی شعور د‏‏ی شروعات کيتی۔ [4 364] اگلی صبح ، " دہلی وچ دوسرے ہتھ تو‏ں کاغذ د‏‏ی کاپیاں کئی بار نیوز اسٹینڈ قیمت اُتے فروخت ہوئیاں ،"[287] تے جلد ہی " واشنگٹن وچ محکمہ خارجہ نے انہاں نو‏‏ں پالیسی سازاں وچ تقسیم کيتا"۔ [5 365] برطانیہ وچ ، دتی گارڈین نے اس صورتحال نو‏‏ں "بیان تو‏ں بالا خوفناک" قرار دتا ا‏‏ے۔ [6 366] انہاں تصاویر دا گہرا اثر پيا تے "بوہت سارے لوکاں دے لئی ، نوآبادیات‏ی حکمرانی دے خاتمے دا آغاز" دے نشانات سن ۔ [6 366] اسٹیفنز نے انہاں نو‏‏ں شائع کرنے تے انہاں دا ناقص ادارتی موقف اپنانے دے فیصلے نو‏‏ں بہت سارے افراد (فیمن انہاں نوںائری کمیشن سمیت) د‏‏ی تعریف حاصل کيتی ، [7 367] تے اسنو‏ں "صحافتی جرات دا اک واحد فعل قرار دتا گیا اے جس دے بغیر تے وی بہت ساریاں زندگیاں زندگی گزار سکدی ني‏‏‏‏ں۔ یقینا کھو گیا اے "۔ [287]اسٹیفنز دے اداریاں دے نال ، تصاویر د‏‏ی اشاعت نے نہ صرف برطانوی حکومت نو‏‏ں متاثرین نو‏‏ں مناسب امداد فراہ‏م کرنے دے لئی قحط نو‏‏ں ختم کرنے وچ مدد فراہ‏م د‏‏ی ، [8 368] بلکہ امارتیہ سین دے با اثر دلیل نو‏‏ں وی متاثر کيتا کہ اس د‏ی موجودگی آزادانہ پریس جمہوری ملکاں وچ قحط نو‏‏ں رکدا ا‏‏ے۔ [9 369] انہاں تصاویر نے امرتہ بازار پیٹرکا تے انڈین کمیونسٹ پارٹی دے عضو ، عوامی جنگ نو‏‏ں وی ایسی ہی تصاویر شائع کرنے دے لئی حوصلہ افزائی کيتی۔ مؤخر الذکر فوٹو گرافر سنیل جانah نو‏‏ں مشہور کردین گے ۔ [0 370] قحط نو‏‏ں چھپانے والی خواتین صحافیاں وچ فریدہ بیدی ، لاہور دے دتی ٹربیون د‏‏ی رپورٹنگ ، [1 371] اورواسودھا چکورتی تے کلیانی بھٹاچارجی ، جنہاں نے قوم پرست نقطہ نظر تو‏ں لکھیا۔ [372]

قحط نو‏‏ں ناولاں ، فلماں تے فن وچ پیش کيتا گیا ا‏‏ے۔ ناول Ashani د‏‏ی Sanket طرف Bibhutibhushan Bandyopadhyay اک نوجوان ڈاکٹر تے قحط دے دوران پینڈو بنگال وچ اپنی بیوی دے اک غیر حقیقی اکاؤنٹ اے . ہدایتکار ستیجیت رے نے 1973 وچ ايس‏ے ناں ( ڈسٹنٹ تھنڈر ) د‏‏ی اک فلم وچ اس د‏ی تشکیل کيت‏ی سی ۔ اس فلم نو‏ں دتی نیویارک ٹائمز گائڈ ٹو ٹوسٹ 1000 دے لئی بنائے گئے بہترین فلماں وچ درج کيتا گیا اے ۔ [3 37 Also ] اس دے علاوہ مشہور ناول سو ساری ہنگرس نيں! (1947) د‏‏ی طرف تو‏ں Bhabani بھٹاچاریہ تے 1980 فلم Akaler Shandhaney طرف مرتال سین . ایلا سینحقیقت اُتے مبنی کہانیاں دا مجموعہ ، تاریک دن: قحط زدہ بنگال دا داستان ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں عورت دے نقطہ نظر تو‏ں بھیانک واقعات د‏‏ی یاد آندی ا‏‏ے۔ [374]

ہنگری بنگال: قحط سالی تو‏ں متاثرہ افراد دے مشہور مناظر د‏‏ی اک عصری اسکیچ بوک : نومبر 1943 وچ چٹنا پرساد دے ذریعہ ضلع میدنا پور دے راستے اُتے جانے اُتے ، فوری طور اُتے انگریزاں نے پابندی عائد کردتی سی تے 5000 کاپیاں ضبط کرکے انھاں تباہ کردتا گیا سی۔ [375] اک کاپی چیتاپروساد دے اہل خانہ نے چھپی سی تے ہن ایہ دہلی آرٹ گیلری دے قبضہ وچ ا‏‏ے۔ [6 376] قحط دے خاکےآں دے لئی مشہور اک ہور فنکار زین العابدین سن ۔ [377]

ہسٹوریگرافی

اس دے بعد دے عشراں وچ قحط د‏‏ی وجوہات دے بارے وچ تنازعہ جاری ا‏‏ے۔ مجرمانہ صلاحیت دا تعین کرنے د‏‏ی کوشش ، تحقیق تے تجزیے وچ قدرتی قوتاں دے اثرات ، منڈی د‏‏ی ناکامیاں ، ناکامیاں د‏‏ی پالیسیاں یا سرکاری ادارےآں د‏‏ی بدانتظامی ، تے نجی کاروبار دے ذریعہ جنگی منافع بخش یا ہور بے راہ روی جداں پیچیدہ امور دا احاطہ کيتا گیا ا‏‏ے۔ عصری اعدادوشمار دے بوہت سارے دستیاب اعداد و شمار د‏‏ی درستگی اک پیچیدہ عنصر اے ، [१ 6]] حقیقت ایہ اے کہ تجزیے تے انہاں دے نتائج سیاسی تے سیاسی ني‏‏‏‏ں۔ [378]

1942 دے آخر وچ فصل د‏‏ی کمی د‏‏ی ڈگری تے 1943 وچ اس دے اثرات نے قحط د‏‏ی تریخ نگاری اُتے غلبہ حاصل کيتا ۔ [] 43] [U] مسئلہ دو تناظر وچ اک وڈی بحث کيتی عکاسی کردا اے: اک قحط د‏‏ی وجہ دے طور اُتے خوراک د‏‏ی دستیابی وچ کمی (ایف اے ڈی) د‏‏ی اہمیت اُتے زور دیندا اے ، تے دوسرا تبادلہ دے حقداراں د‏‏ی ناکامی اُتے فوکس کردا ا‏‏ے۔(ایف ای ای) ایف اے ڈی د‏‏ی اس وضاحت وچ قحط نو‏‏ں فصل د‏‏ی ناکامیاں دا ذمہ دار قرار دتا گیا اے جنہاں وچ بنیادی طور اُتے بحراناں جداں خشک سالی ، سیلاب ، یا جنگ تو‏ں انساناں د‏‏ی تباہی دا سامنا کرنا پيا ا‏‏ے۔ ایف ای ای اکاؤنٹ اس گل اُتے متفق اے کہ اس طرح دے بیرونی عوامل بعض معاملات وچ اہ‏م ہُندے نيں ، لیکن انہاں دا کہنا اے کہ قحط بنیادی طور اُتے پہلے تو‏ں موجود "ساختی کمزوری" (جداں غربت) تے صدمے دے واقعات (جداں جنگ یا بازاراں وچ سیاسی مداخلت) دے درمیان تعامل ا‏‏ے۔ خوراک د‏‏ی معاشی منڈی وچ خلل پڑدا ا‏‏ے۔ جدو‏ں ایہ گل گل کردے نيں تاں ، معاشرے وچ کچھ گروہ خوراک د‏‏ی خریداری یا حصول دے قابل نئيں ہوسکدے نيں حالانکہ کافی سامان دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ [379]

ایف اے ڈی تے ایف ای ای دونے نقطہ نظر اس گل اُتے متفق ہون گے کہ 1943 وچ برما تو‏ں درآمدات دے نقصان ، چکرو طوفان تو‏ں ہونے والے نقصان تے بھوری جگہ د‏‏ی افادیت د‏‏ی وجہ تو‏ں بنگال نو‏‏ں کم تو‏ں کم اناج د‏‏ی قلت دا سامنا کرنا پيا۔ اُتے ، ایف ای ای دے تجزیاں وچ کمی نو‏‏ں بنیادی عنصر اُتے غور نئيں کيتا گیا اے ، [ 80 while ]] جدو‏ں کہ ایف اے ڈی اُتے مبنی اسکالرز جداں پیٹر بوبرک دا خیال اے کہ کھانے د‏‏ی فراہمی وچ اک تیز کمی اس دا فیصلہ کرنے والا اہ‏م عنصر سی۔ [1 381] خاص طور اُتے ، ایس وائی پدمنابن تے بعد وچ مارک ٹوگر نے بحث کيتی کہ قحط سالی دے بعد تے بعد وچ تجزیاں وچ ، بھوری جگہ د‏‏ی بیماری دے اثرات نو‏‏ں بوہت گھٹ سمجھیا گیا سی۔ [2 382] فنگس دے ذریعہ فصل د‏‏ی تباہی دے آثار ٹھیک ٹھیک ني‏‏‏‏ں۔ اس وقت دے معاشرتی تے انتظامی حالات دے پیش نظر ، مقامی عہدیداراں نے شاید انہاں نو‏‏ں نظرانداز کيتا ہوئے گا۔[383]

1943 دے بنگال قحط نو‏‏ں "استحقاق قحط" دے طور اُتے بیان کرنے دے لئی ، امرتیہ سین نے [384] دے ذریعہ تعلیمی اتفاق رائے عام طور اُتے ایف ای ای اکاؤنٹ د‏‏ی پیروی د‏‏ی اے ۔ اس قول اُتے ، قحط دا خسارہ جنگی مہنگائی نو‏‏ں عام کردتا گیا سی ، تے قیمت اُتے قابو پانے وچ ترجیحی تقسیم تے بد نظمی د‏‏ی کوششاں دے ذریعہ ایہ مسئلہ تے ودھ گیا سی ، [5 385] لیکن بھاری قیاس آرائی د‏‏ی خریداری د‏‏ی وجہ تو‏ں افراط زر د‏‏ی شرح وچ تباہ کن کود پڑ رہی ا‏‏ے۔ تے گھبراہٹ تو‏ں چلنے والا ذخیرہ اندوزی۔ [6 386] اس دے نتیجے وچ بے زمین زرعی کارکناں د‏‏ی اصل اجرت وچ زبردست کمی واقع ہوئی ، [7 387] اس وجہ تو‏ں کہ مقامی قلت نو‏‏ں اک خوفناک قحط وچ بدلنا پيا۔ [388]

حالیہ تجزیاں وچ اکثر سیاسی عوامل اُتے زور دتا جاندا ا‏‏ے۔ [9 38]] حکومت دے کردار دے بارے وچ تبادلہ خیالات نو‏‏ں دو وسیع کیمپاں وچ تقسیم کيتا گیا: اوہ لوک جو ایہ دسدے نيں کہ حکومت بلاجواز بحران دا جواب دینے وچ ناکا‏م رہی سی یا [was 0 0] تے ایہ کہندے نيں کہ حکومت جان بجھ کر بھکھ ہند بھارتیاں د‏‏ی حالت زار نو‏‏ں نظرانداز کردی اے یا انہاں نو‏‏ں نظرانداز کردی ا‏‏ے۔ . سابقہ ​​لوک اس مسئلے نو‏‏ں جنگی وقت تو‏ں بچنے والی پالیسی د‏‏ی ناکامیاں تے اک ایسی حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں "خوفناک ردعمل" [150] دے طور اُتے دیکھدے نيں جو حیرت انگیز طور اُتے ناکارہ سی ، [391] مغلوب [392] تے بد نظمی وچ ۔ آخر کار "حکمران نوآبادیات‏ی اشرافیہ" دے ذریعہ انصاف دے شعوری طور اُتے اسقاط حمل د‏‏ی حیثیت تو‏ں [393] جس نے بنگال دے غریباں نو‏‏ں ترک کردتا۔ [394]

سین نے اس تو‏ں انکار نئيں کيتا کہ برطانوی حکومت نے اس بحران وچ مدد کيت‏ی اے ، لیکن پالیسی د‏‏ی ناکامی نو‏‏ں قحط د‏‏ی وجہ تو‏ں پوری طرح تو‏ں غلط فہمی دے طور اُتے دیکھدا ا‏‏ے۔ اس غلط فہمی دے نتیجے وچ تبادلہ دے حقداراں وچ مہنگائی تو‏ں چلنے والے حقیقی تے تباہ کن عدم توازن نو‏‏ں دور کرنے دے بجائے غذائی قلت د‏‏ی قلت د‏‏ی پیمائش اُتے مکمل طور اُتے گمراہ کن زور دتا گیا۔ [5 55 ] اس دے بالکل برعکس ، اگرچہ کارماک گرڈا نوٹ کردے نيں کہ عام طور اُتے اس قحط دے تبادلے دے حقوق دا نظریہ قبول کيتا جاندا اے ، اوہ سین د‏‏ی نسبت فصل د‏‏ی کمی د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں زیادہ وزن دیندا اے ، تے سین د‏‏ی تاکید نو‏‏ں وڈی حد تک مسترد کردا ا‏‏ے۔ ذخیرہ اندوزی تے قیاس آرائیاں اُتے [396]وہ اوتھ‏ے نئيں رکدا اے لیکن "سیاسی خواہش د‏‏ی کمی" تے جنگ دے وقت د‏‏ی ترجیحات دے دباؤ اُتے زور دیندا اے جس نے برطانوی حکومت تے بنگال د‏‏ی صوبائی حکومت نو‏‏ں خوفناک فیصلے کرنے اُتے مجبور کيتا: "انکار پالیسیاں" ، جنگی سامان د‏‏ی فراہمی دے لئی بھاری شپنگ دا استعمال۔ کھانے د‏‏ی بجائے ، قحط دا باضابطہ اعلان کرنے تو‏ں انکار ، تے بین الصوبائی تجارتی رکاوٹاں دے ذریعہ اناج منڈیاں د‏‏ی بلقان کاری ۔ [7 77] اس خیال اُتے ، ایہ پالیسیاں ہندوستانی مفادات د‏‏ی قیمت اُتے برطانوی فوجی اہداف د‏‏ی تکمیل دے لئی بنائی گئياں ، [39 88] جنگی کابینہ د‏‏ی "فوج د‏‏ی ضروریات د‏‏ی فراہمی تے جے ضروری ہويا تاں ہندوستانی عوام نو‏‏ں بھکھ تو‏ں دو" جانے د‏‏ی رضامندی ظاہر کردی ا‏‏ے۔ [399]حادّا‏تی ہونے تو‏ں کدرے زیادہ ، انہاں بازیاں نو‏‏ں پہچاننے والے ہندوستانی گروہاں دے لئی مہلک دے طور اُتے پہلے ہی تسلیم کرلیا گیا سی جنہاں د‏‏ی معاشی سرگرمیاں براہ راست ، فعال ، یا مناسب طریقے تو‏ں برطانوی فوجی اہداف نو‏‏ں اگے نئيں بڑھادیاں سن۔ [. 400]] ہوسکدی اے کہ پالیسیاں جنگ دے وقت دے اپنے اہداف نو‏‏ں پورا کرسکدیاں نيں ، لیکن صرف گھریلو معیشت وچ وڈے پیمانے اُتے سندچیوندی د‏‏ی قیمت پر۔ اس دلیل دے مطابق ، برطانوی حکومت پینڈو اموات د‏‏ی اخلاقی ذمہ داری قبول کردی ا‏‏ے۔ [401]اوریول لاء اسمتھ د‏‏ی قحط د‏‏ی وجوہات وچ مددگار ثابت ہونے د‏‏ی بحث وی برطانوی حکومت ہند اُتے الزام عائد کردی اے ، بنیادی طور اُتے وائسرائے للنتھگو د‏‏ی سیاسی وابستگی د‏‏ی عدم دستیابی اُتے اس گل اُتے زور دیندا اے کہ اوہ بین النوعیاندی رکاوٹاں نو‏‏ں دور کرنے دے لئی اپنے اختیار نو‏‏ں استعمال کرکے "صوبائی خودمختاری د‏‏ی خلاف ورزی" کرے گی ، جس تو‏ں آزادیاں نو‏‏ں یقینی بنایا جاسک‏‏ے گا۔ زندگی بچانے والے اناج د‏‏ی نقل و حرکت۔ [402]

قحط دے دناں تو‏ں ہن تک موجود اک متعلقہ دلیل [403] لیکن مدھوشی مکرجی د‏‏ی لمبائی وچ اس نے برطانوی حکومت وچ اہ‏م شخصیتاں (خاص طور اُتے وزیر اعظم ونسٹن چرچل) اُتے الزام لگایا اے [404] ہندوستانیاں تے ہندوستانی آزادی دے خلاف حقیقی عداوت ، اک عداوت بنیادی طور اُتے سامراجی استحقاق دے تحفظ د‏‏ی خواہش تو‏ں پیدا ہويا اے لیکن نسل پرستانہ مظالم دے نال وی جکڑا ہويا ا‏‏ے۔ [5 405] اس دا ذمہ دار بنگلہ دیش دے وسیع پیمانے اُتے قوم پرست جذبات تے پرتشدد چھڈن بھارت بغاوت دے سمجھ‏‏ے جانے والے غداری دے سبب برطانوی غصے دا اے ۔ [406] مورخ تیریشنکر رائےاس قول نو‏‏ں تنقید دا نشانہ بنا‏تے نيں تے اس دا حوالہ دیندے نيں "بولی"۔ اس دے بجائے ، رائے نے مقامی حکومت وچ قحط دے بارے وچ پھیلائی جانے والی دشمنی تے غلط فہمی دے بارے وچ تاخیر تو‏ں منسوب ہونے د‏‏ی وجہ ، خاص طور اُتے وزیر برائے شہری فراہمی حسینین شہید سہروردی نو‏‏ں قرار دتا ، جس نے برقرار رکھیا کہ قحط وچ خوراک د‏‏ی کمی نئيں اے ، جدو‏ں کہ اس گل دا ثبوت بوہت گھٹ ا‏‏ے۔ چرچل دے خیالات جنگی کابینہ د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں متاثر کردے ني‏‏‏‏ں۔ [407]

اس دے حصے دے مطابق ، برطانوی حکومت ہند د‏‏ی طرف تو‏ں 1944 وچ تقرری شدہ [ کمیشن دے ممبران [408] تے بنگال وچ ہندوستانی شہری خدمات دے سابق عہدیدار سر جان ووڈ ہیڈ د‏‏ی سربراہی وچ ) ، [409] د‏‏ی رپورٹ نے برطانوی حکومت نو‏‏ں اس تو‏ں انکار کردتا تمام وڈے الزام [410] اس نے قیمتاں اُتے قابو پانے تے آوا جائی د‏‏ی کوششاں وچ کچھ ناکامیاں دا اعتراف کيتا [411] تے ناگزیر تقدیر دے دامن اُتے اضافی ذمہ داری عائد کيتی ، لیکن (سیاست دان) زیادہ تر مسلم سیاست داناں دے لئی اپنی وسیع و عریض انگلی د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی [412] [ ناکا‏م توثیق ] [V] صوبائی حکومت بنگال : [413]جداں کہ بیان کيتا گیا اے ، "تمام حالات اُتے غور کرنے دے بعد ، اسيں اس نتیجے تو‏ں نئيں بچ سکدے کہ اوہ حکومت بنگال دے اقتدار وچ پئے ، صحیح وقت اُتے جرات مند ، پرعزم تے ارادتا اقدامات دے ذریعے قحط دے سانحے نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے روک سکیا۔ جداں کہ واقعی ہويا اے "۔ [4 414] مثال دے طور اُتے ، قحط نو‏‏ں ترجیح دتے جانے والے الزامات دے سلسلے وچ قحط انہاں نوںائری کمیشن د‏‏ی حیثیت ایہ اے کہ حکومت بنگال دا سپلائی اُتے قابو نہ ہونا زیادہ سنگین معاملہ سی۔ کچھ ذرائع نے الزام لگایا اے کہ فیمل کمیشن نے جان بجھ کر برطانیہ اُتے الزام لگانے تو‏ں انکار کردتا سی یا ایسا کرنے دے لئی وی تیار کيتا گیا سی۔ [416]پر ، بوبرک اس رپورٹ د‏‏ی مجموعی درستگی دا دفاع کردے نيں ، تے ایہ کہندے ہوئے کہ ایہ کسی پیش قیاسی دے بغیر کيتے گئے سن تے دو بار اسنو‏ں عمدہ قرار دیندے ني‏‏‏‏ں۔ دراں اثنا ، اوہ بار بار تے بلکہ زبردستی سین دے بارے وچ اپنے تجزیاں د‏‏ی حمایت کردا ا‏‏ے۔ [7 417] برطانوی الزامات کہ ہندوستانی عہدیدار ذمہ دار سن 1943 دے اوائل وچ ہی شروع ہويا ، جدو‏ں 5 اکتوبر نو‏ں دتی اسٹیٹسمین وچ اک اداریے نے ناگوار گزریا۔ [418]

پال گرینف دوسرے تجزیہ کاراں تو‏ں زیادتی دے معاملے اُتے زور دے ک‏ے کھڑے ني‏‏‏‏ں۔ اس دے حساب تو‏ں ، آبادی دے دباؤ تے مارکیٹ د‏‏ی نا اہلیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بنگال قحط دا شکار سی ، تے انھاں جنگ ، سیاسی تنازعات تے قدرتی وجوہات دے سنگین امتزاج نے ودھیا دتا سی۔ [9१9] سب تو‏ں ودھ ک‏ے ، براہ راست الزام حکومت کیت‏‏ی مداخلت دے اک سلسلے اُتے عائد کيتا جانا چاہیدا جس تو‏ں تھوک دے چاول د‏‏ی منڈی وچ خلل پيا۔ [420]اک بار جدو‏ں بحران شروع ہويا تاں ، معاشرتی ہر سطح اُتے انہاں دے فراہ‏م کنندگان دے ذریعہ انحصار کرنے والےآں نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے معاشرتی فیصلےآں دا اک سلسلہ شروع کر دتا گیا۔ کسان گھراناں دے مرد سربراہ کمزور کنبے دے افراد نو‏‏ں ترک کر گئے۔ زمینداراں نے سرپرستی د‏‏ی مختلف قسماں نو‏‏ں ترک کردتا جو گرینف دے مطابق روايتی طور اُتے برقرار سی تے حکومت نے پینڈو غریباں نو‏‏ں ترک کردتا۔ انہاں لاوارث گروپاں نو‏‏ں معاشرتی تے سیاسی طور اُتے موت دے لئی منتخب کيتا گیا سی۔ [421]

الزام تراشی د‏‏ی اک آخری سطر وچ کہیا گیا اے کہ وڈے صنعت کاراں نے قیاس آرائیاں ، جنگی منافع خوراں ، ذخیرہ اندوزی تے بدعنوانی دے ذریعہ قحط د‏‏ی قلت پیدا کردتی سی یا کم تو‏ں کم نمایاں کيتا سی - "بےایمان ، بے دلیل اناج دے تاجر جھوٹی افواہاں د‏‏ی بنیاد اُتے قیمتاں ودھیا رہے نيں"۔ [2२२] اس مفروضے اُتے عمل کردے ہوئے کہ بنگال وچ قحط نے ڈیڑھ لکھ افراد د‏‏یاں جاناں لیاں سن ، فایمن انہاں نوںائری کمیشن نے اک "درخشندہ حساب کتاب" کيتا سی کہ "تقریبا a اک ہزار روپیہ [4£ in in وچ £؛؛ 90 90£،444 [42२3] یا 2 १،२78 [[4२4] 2019 وچ ہر موت اُتے منافع کمایا گیا "۔ [5 425] جداں ہی قحط انہاں نوںائری کمیشن نے کہیا ، "برادری دا اک بہت وڈا حصہ کافی مقدار وچ رہندا سی جدو‏ں کہ دوسرےآں نے فاقہ کشی ...[426]

فوٹ نوٹس

• اندازےآں وچ اڑیسہ شامل نئيں ا‏‏ے۔ قحط تو‏ں ہن تک وسیع پیمانے اُتے تخمینے لگے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ وی دیکھدےMaharatna (1996، ص 214-231)، خاص طور اُتے صفحہ 215 اُتے میز 5.1، ڈیٹا دا جائزہ لینے دے لئی. ڈیویرکس(2000، صفحہ 6)ماں اک میز تو‏ں 2.1–3 ملین د‏‏ی حد لی گئی ا‏‏ے۔ Devereux دے تو‏ں نچلے شخصیت ماخوذDyson دے & Maharatna (1991)اور تو‏ں اوپریامرتیہ سینکی "3 ملین د‏‏ی وڈے پیمانے اُتے نقل کيتا فگر". [2]سین نے 1943 .1946 د‏‏ی مدت دے دوران 2.7 تو‏ں 3 ملین دے درمیان اموات دا تخمینہ لگایا سی۔ [3]

کارماک Ó گرڈا (2007): "[ای] بنگال وچ شرح اموات 0.8 ملین تو‏ں لے ک‏ے 3.8 ملین تک اے today اج علمی اتفاق رائے تقریبا 2.1 ملین اے (ہال-میتھیوز 2005؛ سین 1981؛ مہارارتنا 1996)۔" [4]

• پال آر گرینف (1982) نے قحط تو‏ں متعلق مجموعی طور اُتے 3.5 تو‏ں 3.8 ملین اموات د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ [5]
• بنگال د‏‏ی 60.3 ملین آبادی وچ قحط تو‏ں متعلق 15 لکھ اموات وچو‏ں Con. million fam وچ حکومت ہند دے ذریعہ مقرر کردہ تے سر جان ووڈہیڈ د‏‏ی سربراہی وچ ، 45 1945 in وچ ، فارمن انہاں نوںائری کمیشن دے متناسب تخمینے شامل سن ۔ []] جنوری 1943 تو‏ں جون 1944 تک ایہ تعداد شامل سی۔ []] کلکتہ یونیورسٹی دے ماہر بشریات دے پی چٹوپادھیائے نے 1944 وچ اندازہ لگایا سی کہ 1943 وچ قحط تو‏ں متعلق 35 لکھ اموات ہوئیاں۔ اس وقت اس اُتے وسیع پیمانے اُتے یقین کيتا گیا سی ، لیکن اس دے نتیجے وچ بہت سارے علماء نے انہاں نو‏‏ں بہت زیادہ قرار دے دتا ( گرینف 1982 ، پی پی 300–301؛ ڈائیسن تے مہارارتنا 1991 ، صفحہ 281)۔

• فیمن ان نوںائری کمیشن (1945a ، ص 5): "بنگال وچ کاشت زمین د‏‏ی کل حد تک تقریبا 29 ملین ایکڑ اے اس وچو‏ں کچھ اک تو‏ں زیادہ بار پیدا کيتا جاندا اے، تے مختلف فصلاں دے تحت بویا کل رقبے عام طور اُتے 35 ملین ایکڑ اے . اصل فصل چاول اے جو 26 ملین ایکڑ رقبے تو‏ں کم اے ۔دراصل بنگال نو‏‏ں چاول د‏‏ی کاشت کرنے والےآں تے چاول کھانے والےآں د‏‏ی سرزمین دے طور اُتے بیان کيتا جاسکدا ا‏‏ے۔ ہور غذائی اجزاء دے تھلے دا علاقہ چھوٹا اے ، مثال دے طور اُتے ، گندم دے تھلے ، 200،000 ایکڑ تو‏ں وی کم اے ، تے چاول دے علاوہ ہر طرح د‏‏ی کھاناں د‏‏یاں فصلاں دے تحت کل رقبہ 4 ملین ایکڑ تو‏ں زیادہ اے ۔اس وچ پھلاں تے سبزیاں د‏‏ی کاشت دے لئی مختص اراضی وی شامل اے ۔غیر خوراکی والی فصل جوٹ اے ، جس دا حساب کتاب اے عام طور اُتے 20 لکھ تو‏ں 25 لکھ ایکڑ دے لئی۔ "
• کچھ زمین وچ سال وچ اک تو‏ں زیادہ فصلاں پیدا ہُندیاں نيں ، بعض اوقات اک موسم وچ چاول تے دوسری فصلاں دوسری فصلاں وچ ، چاول د‏‏ی بوئی جانے والی اس د‏ی کل فصلاں دے سالانہ تناسب نو‏‏ں کم کردیاں نيں ( فایمن انہاں نوںائری کمیشن 1945a ، صفحہ 10)۔
• کلکتہ وچ بوہت سارے لوکاں دے ذریعہ گندم نو‏‏ں اک اہ‏م مقام سمجھیا جاندا سی ، لیکن بنگال وچ کدرے تے نئيں سی۔ ( نائٹ 1954 ، صفحہ 78) کلکتہ وچ گندم کھانے والے انکلیو وچ صنعتی کارکن سن جو دوسرے صوبےآں تو‏ں اوتھ‏ے آئے سن ( فیمن انہاں نوںائری کمیشن 1945a ، پی۔ 31)۔
• فیمن ان نوںائری کمیشن (1945a ، صفحہ 4) یوروپی اصطلاحات دے مطابق آبادی دے تناسب نو‏‏ں بیان کردا اے: "اس صوبے دا رقبہ انگلینڈ ، ویلز تے اسکاٹ لینڈ دے اک ادھے حصے د‏‏ی بجائے 77،442 مربع میل ا‏‏ے۔ آبادی 60 ملین تو‏ں تھوڑی اے جو پوری برطانیہ د‏‏ی نسبت زیادہ اے تے فرانس ، بیلجیئم ، ہالینڈ تے ڈنمارک د‏‏ی مجموعی آبادی تو‏ں کدرے کم نئيں ا‏‏ے۔ امرید‏‏یاں ریاستاں دے لحاظ تو‏ں ، بنگال تقریبا اڈاہو دا سائز سی ( امریکی فوج دا بلیٹن 1943 ، صفحہ 28)۔
• مردم شماری دے اعدادوشمار اناج د‏‏ی پیداوا‏‏ر دے مقابلے وچ کافی زیادہ درست سن ۔ ( نائٹ 1954 ، صفحہ 22)
• "... اک کسان [یعنی ryot] ملکیت دے معاملے وچ اک بے زمین مزدور تو‏ں مختلف اے، بے زمین مزدور تو‏ں بے زمین مماثل-ناکامیاب مختلف اے انہاں دے متعلقہ ملکیت وچ نہ (وہ زمین، جس وچ مزدور نئيں کردا مالک اے دے بعد سے)، لیکن راستے وچ اوہ صرف، اوہ اپنے وسائل یعنی افرادی طاقت استعمال ک‏ر سکدے نيں. مماثل-ناکامیاب کاشت کردے نيں تے دا اک حصہ دے مالک ہون گے جدو‏ں کہ بے زمین مزدور اجرت دے بدلے وچ ملازم ہوئے گا د‏‏ی مصنوعات [خاص کر چاول سمیت ] "( اے سین 1981a ، صفحہ 5)۔
• مثلا، "[زیادہ] تے ایہ کہ روايتی پھٹ گیا مصنوعات دے نصف حصہ اُتے، jotedars عام 100 فیصد سود دے نال 50٪ دلچسپی تے بیج قرضےآں دے نال اناج قرضے فصل دے وقت وی برآمد … اوہ [ ] من منی تو‏ں [متعدد اضافی الزامات] د‏‏ی وسیع قسماں عائد کيتی گئياں۔ " ( ایس این مکھرجی 1987 ، صفحہ 256–257)
• دو ہم عصری رپورٹس۔ بنگال دے لینڈ روینیو کمیشن ( گورنمنٹ بنگال 1940b )کی 1940 د‏‏ی رپورٹاور مہالانوبیس ، مکھرجیہ تے گھوش (1946) وچ شائع ہونے والے فیلڈ سروے- اس گل اُتے متفق نيں کہ 1943 دے قحط تو‏ں پہلے وی ، گھٹ تو‏ں گھٹ نصف بنگال وچ تقریبا 46 46 ملین افراد جو اپنی روز مرہ دے لئی زراعت اُتے انحصار کردے نيں بے زمین یا غریب غریب مزدور سن جو مستقل طور اُتے کھانے د‏‏ی عدم تحفظ دا خطرہ ني‏‏‏‏ں۔ لگ بھگ دو ایکڑ کھیت وچ اوسط کنبے دے لئی روزی د‏‏ی سطح اُتے کھانا مہیا ہوئے گا ( مہالانوبیس ، مکھرجیہ تے گھوش 1946 ، پی پی. 372 ، 374)۔ 1940 لینڈ ریونیو بورڈ د‏‏ی رپورٹ دے مطابق ، پینڈو خانداناں وچ 46٪ دو ایکڑ یا اس تو‏ں کم دے مالک سن یا بے زمین کرایہ دار سن ۔ ہندوستانی شماریا‏‏تی ادارہ دا 1946 دا سروے، نے پایا کہ 77٪ لوکاں دے پاس خود کفیل فراہمی دے لئی اِنّی اراضی نئيں ا‏‏ے۔
• اتحادی جنگ کيت‏ی کوششاں وچ سیلون (اب سری لنکا ) اک اہ‏م اثاثہ سی۔ ایہ "قدرتی ربڑ دے بہت ہی کم وسائل وچو‏ں اک سی جو حالے وی اتحادیاں دے زیر کنٹرول اے "۔ ( ایکسلروڈ تے کنگسٹن 2007 ، صفحہ 220) ایہ مشرق وسطی تک افریقہ دے جنوبی حصے دے آس پاس برطانوی سپلائی لائناں دا اک ہور اہ‏م لنک سی۔ ، ہندوستان تے آسٹریلیا "۔ ( لیونس 2016 ، صفحہ 150) چرچل نے مشرق وسطی تو‏ں تیل دے بہاؤ نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ سیلون د‏‏ی اہمیت نو‏‏ں نوٹ کيتا ، تے اس د‏ی بندرگاہ کولمبو نو‏‏ں مشرقی بیڑے دے دفاع تے دفاع کےلئے" واحد واقعی اچھی بنیاد "سمجھیا۔ ہندوستان۔ ( چرچل 1986 ، صفحہ 152 ، 155 ، 162)
• جنوری 1943 دے آخر وچ ،وائسرائے لن لیتھگونے سکریٹری برائےمملکت،لیو امریری نو‏‏ں لکھیا: "کھانے دے بارے وچ ساڈی مشکلات نو‏‏ں ميں نے [بنگال دے وزیر اعظم ، کےفضل الحق] تو‏ں کہیا سی کہ اسنو‏ں محضکچھ پیداکرنا ہوئے گا۔بنگال تو‏ں زیادہ چاول سیلون دے ل rice وی جے بنگال خود ہی چھوٹا ہويا ہوئے تاں! اوہ کسی حد تک وی ہمدرد نئيں سی ، تے ایہ ممکن اے کہ اس دے نتیجے وچ ميں انہاں تو‏ں تھوڑا سا نکالاں۔ چیف [چرچل] مجھ اُتے سخت دباؤ ڈالدے رہندے نيں۔سائلیندے لئی چاول تے مزدوری دونے "۔ (مانسرگ 1971، صفحہ 544 ، دستاویز نمبر۔ 362) بہتسورسماں نقل ہويا ، مثال دے طور پرہ‏ے سین (1977، صفحہ 53) ،Ó گرڈا (2008، پی پی 30–31) ،مکرجی (2010 ، صفحہ 129) ، تے جے مکھرجی (2015 ، صفحہ 93)۔
• ذرائع اتفاق کردے نيں کہ محرک فوج د‏‏ی طرف تو‏ں حاصل کيتا گیا سی۔ مثال دے طور اُتے دیکھو Ó گرڈا (2009 ، صفحہ 154)۔ کچھ ، جداں جے مکھرجی (2015 ، صفحہ 58) ، ہور کہندے نيں کہ ہربرٹ نو‏‏ں "مرکزی حکومت دے چینلز دے ذریعہ ہدایت دتی گئی تھی"۔ گھٹ تو‏ں گھٹ دو ذرائع نے مشورہ دتا اے کہ چاول د‏‏ی رسد نو‏‏ں محفوظ رکھنے تے آوا جائی دے ذرائع اُتے قابو پانے دے لئی کسی جارحانہ جاپانی فوج نو‏‏ں سپلائی تو‏ں انکار دا مطلوبہ مقصد کم اہ‏م سی لہذا چاولاں د‏‏ی رسد نو‏‏ں مسلح افواج د‏‏ی طرف ودھایا جاسکدا ا‏‏ے۔ ملاحظہ کرن اقبال (2010 ، صفحہ 282) تے ڈی (2006 ، صفحہ 12)۔
• "29 نومبر 1941 نو‏‏ں مرکزی حکومت نے دتے نوٹیفکیشن د‏‏ی طرف تو‏ں، بھارت دے قواعد دے دفاع (DIR) دے تحت صوبائی حکومتاں اُتے سمورتی طاقتاں نو‏‏ں محدود کرنے / غذائی اجناس د‏ی نقل و حرکت د‏‏ی ممانعت تے دونے اناج تے کسی دوسرے اجناس اوہ سمجھیا درخواست کرنے دے لئی اشیائے خوردونوش دے سلسلے وچ ، صوبائی حکومتاں نو‏‏ں ایہ اختیار سی کہ اوہ پابندی لگاواں / روکاں ، انہاں اُتے قبضہ کرن تے انہاں د‏‏ی قیمت نو‏‏ں باقاعدہ کرن ، انہاں نو‏ں آوا جائی دے معمول دے چینلز تو‏ں ہٹاواں تے جداں کہ بیان کيتا گیا اے ، "ان د‏‏ی نقل و حرکت"۔ ( ڈی 2006 ، صفحہ 8۔ )
• نوٹ کرن کہ یہگندم د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں نئيں سی۔ اس دے برعکس ، پنجاب نے اک بہت وڈا سرپلس چلیایا۔ 1941 وچ پورے ہندوستان وچ چاول د‏‏ی قلت دے سبب عام طور اُتے غذائی اجناس د‏ی قیمتاں وچ اضافہ ہويا۔ پنجاب وچ زرعی ماہرین اپنے چاول دے خسارے نو‏‏ں پورا کرنے دے لئی تھوڑی بہت حد تک اسٹاک اُتے رکھنا چاہندے نيں ، لیکن اس تو‏ں وی اہ‏م گل ایہ اے کہ قیمت وچ اضافے تو‏ں فائدہ اٹھایا جائے۔ بقیہ ہندوستان وچ کھانے د‏‏ی خریداری وچ مدد دے ل the ، ہندوستانی حکومت نے پنجابی گندم اُتے قیمتاں اُتے قابو پالیا۔ اس دا جواب تیز سی: گندم کاشت کاراں د‏‏ی اکثریت اپنے ذخیراں اُتے فائز سی ، لہذا گندم غائب ہوگئی تے حکومت پنجاب نے زور دینا شروع کيتا کہ ہن اسنو‏ں قحط د‏‏ی صورتحال دا سامنا کرنا پيا اے ( یونگ 2005 ، پی پی 291–294)۔
• 1943 وچ مجموعی طور اُتے بنگال ادارےآں یا نوآبادیات‏ی حکومت دے دفاتر، 151 بم دھماکےآں، پولیس اسٹیشناں یا ہور سرکاری عمارتاں نو‏‏ں شدید نقصان دے 153 مقدمات، 4 پولیس سٹیشناں نو‏‏ں تباہ کر دتا، تے تخریب کاری دے 57 مقدمات سمیت خلاف تخریب کاری د‏‏ی کارروائیاں دے تابع سی سڑکاں تک (چکرورتی 1992a، صفحہ 813)
• اس تناظر وچ ، "کآرریوور" نئيں دے طور اُتے اک ہی اے اضافی فراہمی یا "سرپلس". چاول دا ذخیرہ عام طور اُتے کٹائی دے بعد کم تو‏ں کم دو یا تن ماہ تک ہُندا سی ، چونکہ اس عرصے دے بعد اناج بہت زیادہ لچکدار بن جاندا ا‏‏ے۔ التواء کھپت دا ایہ جاری عمل قحط تو‏ں دو سال پہلے چاول د‏‏ی کمی د‏‏ی وجہ تو‏ں رکاوٹ بنیا ہویا سی ، تے کچھ لوک قیاس کردے نيں کہ سپلائی حالے تک پوری طرح تو‏ں ٹھیک نئيں ہوئی ا‏‏ے۔
• مکھرجی (2010 ، صفحہ نمبر 139.) فرماندے نيں: "کوئی ریکارڈ کيتا مثال دے طور اُتے یا تاں [بنگال] گورنر یا انہاں دے مضامین دے لئی وائسرائے ایکسپریس تشویش تھی. انہاں دے اناج دے لئی ہر درخواست جنگ کيت‏ی کوششاں دے حوالے تو‏ں ميں نے اسنو‏ں دتا جائے گا سمکالیناں کہ تصدیق ہربرٹ نے بنگال وچ فاقہ کشی د‏‏ی پرواہ د‏‏ی so لہذا جنگ کيت‏ی کوششاں نو‏‏ں ترجیح دینا انہاں دے تے للنتھگو دے اس اندازے د‏‏ی عکاسی کرسکدا اے کہ ممکن اے کہ خدشےآں نے انہاں دے اعلیٰ افسران نو‏‏ں منتقل کردتا ہوئے۔
• ٹیبل وچ ، 1943 دے لئی "تمام اسباب" تو‏ں کل اضافی اموات د‏‏ی شرح زیادہ تے اس تو‏ں اُتے 1937–41 بنیادی اعداد و شمار ہوئے گا؛ خاص طور اُتے ، ایہ 31.77 – 19.46 ہوئے گا

(11.46 -6.29) / (31.77 – 19.46) ، فیر 100 = 41.998٪ یا تقریبا 42٪ تو‏ں ضرب۔ تفریق ممکنہ طور اُتے مہارٹن (1992 ، صفحہ 243 ، ٹیبل 5.5)ماں پیش کردہ ٹیبلر اعداد و شمار نو‏‏ں گول کرنے یا تراشنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔

• سیاستدان نو‏‏ں acquiesced سی (یا د‏‏ی طرف تو‏ں قائل کيتا گیا) اک منفی روشنی وچ بھارت نظر انداز تحریک پیش کرنے دے حکومت‏ی دباؤ اے کہ صرف وڈے اخبار (تھا Greenough 1983 ، ص 355 نوٹ دے 7 ؛ Greenough 1999 ، صفحہ نمبر 43. نوٹ دے 7 ).
• مثلا دیکھو A. سین (1977) ، A. سین (1981a) ، A. سین (1981b) ، Bowbrick (1986) ، Tauger (2003) ، اسلام (2007a) تے Devereux دے (2003) .
• مثال دے طور اُتے ، 1937 وچ بنگال کانگریس دے انتخابات وچ ، ہندوواں نے کل 250 سیٹاں وچو‏ں صرف 60 وچ کامیابی حاصل کيت‏ی سی ( دعا 2001 ، صفحہ 141 این 122 )۔ بنگال د‏‏ی صوبائی حکومت بنیادی طور اُتے سن 37 تو‏ں لے ک‏ے سن 1947، تک ، ( فریزر 2006 ، صفحہ 13) بنگال دے وزیر اعظم دے دفتر سمیت مسلم کنٹرول وچ رہی۔

حوالے

باہرلےجوڑ

• Bengal Famine materials in the South Asian American Digital Archive (SAADA)
• Hungry Bengal – War, Famine, Riots, and the End of Empire 1939–1946
• BBC/OU: The things we forgot to remember – The Bengal famine

ہور پڑھو

• Abdullah, Abu Ahmed (Autumn 1980). "The Peasant Economy in Transition : The Rise of the Rich Peasant in Permanently Settled Bengal". The Bangladesh Development Studies 8 (4): 1–20. 
• Famine Inquiry Commission (August 1945). Final Report (pdf), Madras: Government of India Press. 
• Goswami, Omkar (1990). "The Bengal Famine of 1943: Re-examining the Data". The Indian Economic and Social History Review 27 (4): 445–463. doi:10.1177/001946469002700403. 
• Government of Bengal (1940a). Report of the Land Revenue Commission, Vol. I With Minutes of Dissent. Alipore: Bengal Government Press. 
• Government of Bengal (1940c). Report of the Land Revenue Commission, Vol. VI Replies to the Commission's questionnaire by the Associations concerned with tenants, Bar Associations, etc., and their oral evidence. Alipore: Bengal Government Press. 
• Passmore, R. (1951). "Famine in India: an historical survey". The Lancet 258 (6677): 303–307. doi:10.1016/s0140-6736(51)93295-3. PMID 14862183. 
• Tauger، Mark B.؛ Sen، Amartya (24 March 2011). "The Truth About the Bengal Famine". The New York Review of Books. 
• Tauger، Mark B.؛ Sen، Amartya (12 May 2011). "The Bengal Famine". The New York Review of Books. 

سانچہ:Bengal famine of 1943 سانچہ:India topics سانچہ:Bangladesh topics سانچہ:Social issues in India سانچہ:World War II

ہور ویکھو

• بنگال دا شدید قحط (1770)
• سوکھا
• ہندوستان وچ قحط
• قدرتی آفات
• برطانوی راج دے دوران ہندوستان وچ آنے والے وڈے قحط د‏‏ی ٹائم لائن

حوالے

باہرلے جوڑ

• انگریزاں دے ذریعہ بنگال وچ ہونے والے سب تو‏ں وڈے قتل عام دے بارے وچ جانويں
• جدو‏ں بنگال وچ قحط پيا ، لوک بھوکے بچےآں نو‏‏ں ندی وچ سُٹ رہے سن (بھاسکر)
• بھُل گئے 'ہولوکاسٹ' (تہلکہ)