بوذاسف و بلوہر
بدھ مت دا اصل اصول ترک لذت تے روحانی ترقی سی اس لئی انہاں دیاں کتاباں وچ اعلیٰ درجہ دے اخلاقی اصول ، دنیا دی بے ثباندی ، ظاہری جاہ و حشم دی دہوکادہی ، دنیا دی لذتاں دی بے حقیقی تے جذبات گمراہی نوں ثابت کیتا گیا اے ۔ ہندوستان وچ جدوں بدھ مت دا دور دورہ سی تاں اس مذہب دے مبلغین نے بدھ دے تعلیمات نوں مختلف پیرایاں جنہاں وچ جاتکاں یا کھتاواں دی صورت وچ ميں بیان کیتا اے ۔ ایہ کہانیاں سنسکرت وچ بدھ جاتکا کہلاندی نيں ۔ جدوں بدھ مت برصغیر وچ مغلوب ہويا تاں ہندوآں دے دلاں اُتے بدھ دی اخلاقی عظمت انہاں اثر کرچکی سی ۔ اس لئی انہون نے بدھی قصےآں نوں اپنی کتھا دیاں کتاباں وچ شامل کرلیا ۔ اگرچہ بوذاسف و بلوہر دی حقیقت دا انہاں نے اقرار نئيں کیتا اے مگر مشہور کتاب للت دستا وچ ایہ قصہ شامل اے ۔
ایران[سودھو]
اس قسم دیاں کتاباں دی تعداد 550 تک بیان کيتی گئی اے ۔ اردشیر بابکان دے زمانے وچ برصغیر توں ایران تک بدھ مت دا دورہ سی تے اس وقت اہل ایران نوں ایداں دے پند و نصاءح دیاں کتاباں دی ضرورت پئی ۔ اس لئی اس زمانہ وچ بعض سنسکرت دیاں کتاباں فارسی وچ ترجمہ کيتیاں گئیاں ۔ انہاں کتاباں وچ کلیہ دمنہ تے تے بوذاسف و بلوہر زیادہ مشہور نيں تے انہاں کتاباں نے مشرق و مغرب دے اخلاق اُتے بہت گہرا اثر ڈالیا اے ۔ بوذاسف و بلوہر انہاں کتاباں توں اک اے ۔ اس کتاب کہ بارے وچ ایہ معلومات نئيں ہوسکی کہ ایہ کدوں لکھی گئی سی ۔ مگر اس کتاب وچ کچھ شہادتاں ایسی نيں کہ کچھ اندازے لگائے جاسکدے نيں ۔ مثلاً جدوں بوذاسف ہلوہر ایمان لیایا تاں بدھ نوں آئے ہوئے تن سو سال گزر چکے سن تے آخر وچ اس کتاب دے مصنف نے لکھیا اے کہ بوذاسف دا چچا سمتا تے اس دے بعد اس دا بیٹا سامل تخت نشین ہويا ۔ اس دے بعد اس دی اولاد وچ سلطنت منتقل ہُندی رہی اے تے ہن اس دی اولاًد ملک شولایت وچ حکومت کردی اے ۔ بوذاسف بوہر دے دو سو سال بعد ایہ کتاب لکھی گئی سی ۔ چونکہ بدھ حضرت عیسیٰ توں پانسو سال پہلے گزریا اے اس لئی کہیا جاسکدا اے ایہ کتاب حضرت عیسیٰ توں کچھ پہلے لکھی گئی اے ۔
شہزادہ کپل دستو[سودھو]
بوذا سفر و بلوہر عجیب و غریب ناں اے تے کثرت توں استعمال ہويا اے ۔ مگر ایہ ناں کِسے بولی وچ نئيں ملدا اے جے اس دی اصلیت دا پتہ لگایا جائے تاں واضح ہُندا اے کہ بدھ مت دیاں کتاباں وچ شہزادہ کپل دستو تے اس دے مریداں نوں بدھ ست یعنی طالب حق دے لقب مخاطب کیتا گیا اے تے بوذاسف اس دی بگڑی شکل اے ۔ اس طرح پروہت دا کلمہ عربی رسم الخط دی وجہ توں کاتباں یا ترجمہ کرنے والےآں نے بلوہر کردتا ۔
اہل یورپ[سودھو]
اہل یورپ دی ہمیشہ ایہ کوشش رہی اے کہ جو چیز وی مسلماناں وچ باعث افتخار ہوئے اسنوں خواہ مخواہ کِسے عیسائی توں منسوب کر دیندے نيں ۔ اس لئی یورپ وچ پہلے ایہ خیال کیتا گیا سی کہ ایہ کتاب اک عیسائی طبیب یونا (سینٹ جان) دی تصنیف اے جو کہ عباسی خلیفہ ابو جعفر منصور دا درباری سی ۔ مگر ڈاکٹر لابیکٹ تے پروفیسر میکسلر دی تحقیقات نے ایہ ثابت کیتا کہ ایہ کتاب سنسکرت وچ لکھی گئی تے پروفیسر کہن نے تسلیم کیتا کہ عرباں نے اس کتاب نوں محفوظ رکھنے دے لئی اس دا عربی ترجمہ کیتا تے شاءع کیتا ۔
مقبولیت[سودھو]
مسلماناں نے جدوں علم و فنون دی طرف توجہ دتی تے اس دی ابتدا خالد بن یزید بن معاویہ دے دور وچ ہوئی تے عروج عباسی خلیفہ ابو جعفر منصور دے زمانے وچ شروع ہويا تے بیرونی علوم توں فائدہ اٹھانے دے لئی فارسی ، سریانی ، قطبی تے یونانی کتاباں دا ترجمہ کرانا شروع کیتا ۔ ابن الندیم دی کتاب اللسٹ وچ اس کتاب دا ناں ہندی کتاباں وچ داخل اے ۔ خلیفہ منصور دے زمانے مین سندھ دی سفارتی وفد دے نال ہندو پنڈت آیا سی تھا اوہ اس کتاب نوں یقینا تعصب دی وجہ توں اس بدھی کتاب نوں نال نئيں لیایا ہوئے گا ۔ غالباً اس کتاب دا ترجمہ کلیہ دمنہ دی طرح پہلوی توں عربی وچ ہويا اے ۔ ہوسکدا اے اسنوں ترجمہ کرنے والا عبداللہ ابن المقفع ہوئے جس نے کلیہ دمنہ دا ترجمہ کیتا سی ۔ اس کتاب دی مقبولیت دا اندازہ اس توں لگایا جاسکدا اے کہ فارسی ، حبشی ، جارجین ارمنی تے یونانی وچ بولی دے علاوہ یورپ دی ہر بولی وچ اس دا ترجمہ ہوچکيا اے ۔
پروفیسر کہن دے مطابق اس کتاب دے تن عربی ترجمہ ہوئے نيں ۔ ایہ کتاب بہت مقبول ہوئی تے عربی ادب اُتے وی اس کتاب دا بہت اثر ہويا ۔
اہل تشیع و اہل تصوف[سودھو]
بوذاسف و بوہر اپنی اخلاقی عظمت و مقبولیت دی وجہ توں اہل تشیع اُتے وی اثر انداز ہوئی تے شیعاں دی مشہور کتاب اکمال الدین و اتمام النعمہ وچ شامل اے تے انہاں نے اسنوں علی بن حسین بن علی;230; توں منسوب کردتا ۔ ابی جعفر محمد بن علی بابویہ القمی نے اسنوں احادیث وچ درج کیتا اے ۔ محمد ابن بایویہ جو قصہ نقل کیتا اے اوہ اس کتاب دا خلاصہ اے ۔ اس وچ تے اصل قصہ وچ بوہت گھٹ فرق اے ۔ لیکن آخر وچ اس قصہ وچ تبدیلی کردتی گئی تے بہت ساریاں نويں حکایتں درج دی گئیاں نيں ۔ شیخ شہاب الدین سہروردی نے اپنی مشہور کتاب عوارف و المعارف وچ اس دیاں مثالاں درج کيتیاں نيں ۔
عیسائی دنیا[سودھو]
یہ کتاب مشرق توں زیادہ مغرب وچ مقبول ہوئی ۔ یونا دمقشی نے جو ابو جعفر المنصور دا طبیب تے راسخ القیدہ عیسائی سی تے آخر عمر وچ راہب بن گیا سی اس دا ترجمہ یونانی بولی وچ کیہ سی ۔ مگر اس نے اس ترجمہ وچ عیسایت دا روغن چڑھادتا تے بوذاسف و بلوہر نوں عیسائی اولیا بنا دتا ۔ شمس العما مولوی سید علی بلگرامی نے اپنے مضمون کلمیہ دمنہ وچ اسنوں یوحنا دا ترجمہ دسیا اے ۔ پرفیسر کہن دا خیال اے یونانی ترجمہ عربی توں نئيں بلکہ پہلوی توں ہويا اے ۔ لیکن ایہ کدرے ثابت نئيں ہُندا اے کہ یوحنا پہلوی جاندا سی یا اوہ کدی ایران گیا سی ۔ البتہ اوہ عربی جاندا سی تے اس نے عربی ترجمہ توں یونانی بولی وچ کیہ ۔ اس ترجمہ وچ عیسائی مبلغ ارسٹائیڈیز دے خط نوں جو اس نے تاں رومی شہنشاہ ہیڈرین نوں 125ء وچ مذہب عیسوی دے اثبات دے لئی لکھیا سی شامل کرلیا تے اس خط دا عربی ترجمہ وچ ذکر نئيں اے ۔
عیسائی دنیا اس قصہ توں معارف سائمون میٹا فراسٹ (1150ء) دی کتاب تذکرہ اولیا توں معارف ہوئی ۔ جس نے اس کتاب وچ اس قصہ نوں دلچسپ پیرایہ وچ بیان کیتا سی ۔ اس قصہ نوں اِنّی مقبولیت ہوئی کہ تذکرہ اولیا دے انتخاب وچ اس قصہ نوں لوکاں دی ہدایت دے لئی شاءع کیتا جاندا رہیا اے ۔ تیرواں صدی عیسواں وچ ونسنٹ نے اس قصہ نوں اپنی کتاب اسپکیولم ہسٹوریال وچ درج کیتا تے جیکوبس ڈی ڈورین نے کس قدر اختصار دے نال اپنی کتاب گولڈن لیجنڈ وچ اس دا اعادہ کیتا ۔ انہاں مصنفاں دی کوششاں دا نتیجہ ایہ نکلیا کہ بوذا سف و بلوہر دا ناں سینٹ جوزف تے سینٹ بارلم دے ناں توں یونانی و رومی کلسیا دے اولیا دی فہرستاں وچ داخل ہويا ۔ سینٹ جوزف تے سینٹ بارلم اس قدر مقبول ہوے کہ اک گرجا سینٹ جوزف دے ناں توں پالرمو اٹلی وچ اج وی موجود اے ۔ ایتھے تک یورپ دی کوئی بولی ایسی نہ رہی جس وچ اس کتاب دا ترجمہ نئيں کیتا گیا ہوئے ۔ یورپ دے لٹریچر دا اس کتاب دے مضامین دا بہت اثر ہويا ۔ اٹلی دے مشہور افسانہ نگار بوکاچیو شکپیر تے دوسرے ادیباں نے اس کتاب دے قصےآں توں مدد لی اے
تبصرہ
اس قصہ اُتے جے نظر پائی جائے تاں کوئی مافوق العات گل نئيں اے تے اس کتاب وچ ساکیا منی دے ابتدائی حالات تے بدھ مت دے اخلاقی نصاءج نوں سِدھے سادھے طور اُتے بیان کیتا اے ۔ ایہ ساکیہ منی دی نمایاں فتح سی کہ اس نے عیسایت نوں اپنی اعلیٰ اخلاقی قوت توں مسخر کیتا ۔
ماخذ[سودھو]
بوذاسف و بلوہر