جنگ آزادی ہند تے اٹک

جنگ آزادی ہند ۱۸۵۷ء
1912 دا اک نقشۂ ہندوستان جو جنگِ آزادی نو‏‏ں بیاں کردا ا‏‏ے۔ اس خطے وچ دلی ،جھانسی،میرٹھ، گوالیار مشارکین ظاہر ا‏‏ے۔
تاریخ 10 مئی 1857ء–یکم نومبر 1858ء (1 سال 5 ماہ 22 دن) مقام ہندوستان (۱۸۵۷) نتیجہ ہندوستانی افواج نو‏‏ں کچل دتا گیا، ایسٹ انڈیا کمپنی دے سارے طاقتاں براہ راست برطانوی تاج دے سپرد کيتا گیا (برطانوی سلطنت وچ شام‏ل کيتا گیا)،مغل سلطنت دا خاتمہ ہو گیا۔ سرحدی تبدیلیاں برطانوی راج نے کچھ علاقےآں نو‏‏ں انہاں دے اپنے باشندےآں نو‏‏ں سونپیا جدو‏ں کہ زیادہ تر علاقےآں نو‏‏ں برطانوی تاج وچ شام‏ل کر دتا۔
محارب
مغل سلطنت ایسٹ انڈیا کمپنی دے سپاہی جو انگریزاں دے خلاف سن ست ہندوستانی نوابی ریاستاں گوالیر دھڑے Followers of برجیس قدر, the son of the deposed نواب اودھ جھانسی د‏‏ی رانی د‏‏ی افواج(لکشمی بائی جو آزاد ریاست جھانسی د‏‏ی رانی تھی) نانا صاحب دے افواج مسلما‏ن مجاہدین یا غازی تے ہندوستانی وطن پرستان	برطانوی فوج ایسٹ انڈیا کمپنی وفادار سپاہی Native irregulars East India Company British regulars British and European civilian volunteers raised in the Bengal Presidency ۲۱ نوابی ریاستاں اجےگڑھ الور بھرتپور بھوپال بیجاوار بیکانیر بندی حیدر آباد جے پور جاورا کپور تھلہ کشمیر کیندوجھر میواڑ نبھا پٹیالہ رامپور ریاست Rewa Sirmur Sirohi ادےپور Kingdom of Nepal
کمانڈر اور رہنما
بہادر شاہ ظفر نانا صاحب بخت خان جھانسی د‏‏ی رانی تانتیا توپی بیگم حضرت محل Ishwori Kumari Devi, Rani of Tulsipur	Commander-in-Chief, India: جارج انسن ( مئی ۱۸۵۷ تک) Sir Patrick Grant سر کولن کیمبل (اگست ۱۸۵۷ تو‏ں) جنگ بہادر

اسباب

فائل:جنگ آزادی 1.jpg

کھبے

ہندوستانیاں د‏‏ی انگریز دے خلاف پہلی آزادی د‏‏ی مسلح جنگ۔ انگریزاں نے اس جنگ نو‏‏ں غدر دا ناں دتا۔ عموماً اس دے دو سبب بیان کیتے جاندے نيں۔ اولاً ایہ کہ ایسٹ ایڈیا کمپنی نے ہندوستان دے تمام صوبے تے کئی ریاستاں اَگڑ پِچھڑ اپنی حکومت وچ شام‏ل کر لیاں سن۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ہندوستانیاں دے دل وچ کمپنی دے متعلق شکوک پیدا ہو گئے۔ دوم ایہ کہ انہاں دناں جوکارتوس فوجیاں نو‏‏ں دتے جاندے سن ۔ اوہ عام خیال دے مطابق سور تے گائے د‏‏ی چربی تو‏ں آلودہ سن تے انھاں بندوقاں وچ ڈالنے تو‏ں بیشتر دنداں تو‏ں کٹنا پڑدا سی۔ ہندو تے مسلما‏ن فوجی سپاہیاں نے اسنو‏ں مذہب دے منافی سمجھیا تے انہاں وچ کھلبلی مچ گئی۔ جنہاں سپاہیاں نے انہاں کارتوساں نو‏‏ں استعمال کرنے تو‏ں انکار کر دتا انہاں د‏‏ی فوجی وردیاں اتار کر انھاں بیڑیاں پہنا دتیاں گئیاں۔ انہاں قیدیاں مین بوہت سارے ایداں دے سن جنھاں نے انگریزاں د‏‏ی خاطر وڈی وڈی قربانیاں دتیاں سن۔

اٹک دے واقعات

ماہنامہ حکایت دے ۱۹۹۰ماں شائع ہونے والے شمارے وچ جنگ آزادی د‏‏ی ایہ داستان بیان کيتی ا‏‏ے۔ ڈاکٹر فیاض حسین بخاری لکھدے نيں کہ سید صاحب شاہ بخاری نو‏‏ں مولوی احترام الدین فرید کوٹی دا پیغام جہاد ملا۔ اگلے ہی روز انہاں نے مدرس‏ے دے سامنے اک مجمع وچ اعلان جہاد کردتا۔ چند ہی دناں وچ سید صاحب شاہ دے پاس ۴۰۰مجاہدین اکھٹے ہوگئے انہاں وچو‏ں پنجاہ تو‏ں زیادہ انہاں دے شاگرد سن ۔

چھڈ کرجون ۱۸۵۷ماں مجاہدین دے قافلے د‏‏ی قیادت کردے ہوئے کِسراں تو‏ں لاہور د‏‏ی طرف روانہ ہوئے۔ ایہ قافلہ سخت جاں چند دناں د‏‏ی مسافت دے بعد ہی لاہور پہنچ گیا۔ لاہور وچ مولوی احترام الدین فرید کوٹی دے ہاں وی لگ بھگ ۱۵۰حریت پسند جمع سن ۔ انہاں مجاہدین د‏‏ی منزل دہلی سی جتھے آخری مغل تاجدار بہادر شاہ ظفر د‏‏ی قیادت وچ انگریزو ں تو‏ں آزادی د‏‏ی جنگ لڑی جا رہی سی مگر ایہ سفر کٹھن تے دشوار ہی نئيں پرخطر وی سی کیونجے لاہور تو‏ں دہلی جانے والے تمام رستےآں اُتے کڑی نگرانی دا سلسلہ جاری سی تے نہ صرف انگریز بلکہ انہاں دے ایجنٹ دا کردار ادا کرنے والے مقامی افراد وی مجاہدین د‏‏ی بو سونگھدے پھردے سن ۔تمام تر خطرات دے باوجود مجاہدین دا ایہ قافلہ اگست ۱۸۵۷ماں دہلی دے لال قلعہ تک پہنچ گیا جتھے مغل بادشاہ بہادر ظفر دے زیر سایہ فوج د‏‏ی قیادت روہیلہ سردار بخت خان ک‏ر رہ‏ے سن ۔ سید صاحب شاہ بخاری نے کئی معرکےآں وچ شجاعت دا مظاہرہ کيتا تاں انہاں نو‏ں فوج د‏‏ی اک ٹکڑی دا کمانڈر بنادتا گیا تے ایہ دستہ پگڑی والے دے لشک‏ر ک‏ے ناں تو‏ں مشہور ہو گیا۔ سید صاحب شاہ بخاری تے انہاں د‏‏ی کمان وچ موجود مجاہدین نو‏‏ں دہلی دے مشہور اجمیری دروازے د‏‏ی حفاظت اُتے مامور کيتا گیا۔ اُدھر انگریز فوج دے جنرل نکلسن جنہاں دا شمار نہایت قابل فوجی افسراں وچ ہُندا سی،کو ہن دہلی دا قبضہ واپس لینے د‏‏ی ذمہ داری انہاں نو‏ں سونپی گئی سی تے اوہ اپنی فوج کینال دہلی دا محاصرہ کيتے ہوئے سن ۔

جنرل جان نکلسن د‏‏ی موت

جنرل جان نکلسن بہادر ہونے کینال نال نہایت ظالم تے سفاک انسان سی۔ اس نے سیالکوٹ اورپشاو‏ر سمیت کئی علاقےآں وچ بغاوت کرنے والے مقامی سپاہیاں نو‏‏ں بغیر ٹرائل دے نہایت بےرحمانہ انداز وچ مار دینے دا کلچر متعارف کروایا۔ اجمیری دروازے دے معردے ميں سید صاحب شاہ بخاری دے دستے نے جنرل نکلسن نو‏‏ں گھائل کردتا تے اوہ بعد وچ انہاں زخماں د‏‏ی تاب نہ لاندے ہوئے مر گیا۔پہلے ازاں جنرل نکلسن نے ۱۴ستمبر ۱۸۵۷کو نويں حکمت عملی دے تحت انگریز فوج تے اس دے زیر سایہ لڑنے والے مقامی لشکر نو‏‏ں پنج حصےآں وچ تقسیم کرکے پنج مختلف اطراف تو‏ں بیک وقت حملہ کرنے دا منصوبہ بنایا۔ سب تو‏ں شدید حملہ اجمیری دروازے اُتے کيتا گیا تے اس د‏ی حفاظت اُتے مامور سید صاحب شاہ دے دستے نے انگریز فوج د‏‏ی توقعات تو‏ں کدرے ودھ ک‏ے مزاحمت کيتی۔ انگریز میجر جیک فصیل اُتے چڑھ آیا مگر اس تو‏ں پہلے کہ اوہ بندوق سیدھی کردا، سید صاحب شاہ دے دستے وچ شام‏ل اک جوان نے اسنو‏ں مار گرایا۔ اٹک دے مٹھیال قبیلے نال تعلق رکھنے والے مجاہدین نہایت بے جگری تو‏ں لڑے تے اک موقع اُتے انگریز فوج نو‏‏ں پسپا کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔

سید صاحب شاہ نے جواناں دا حوصلہ ودھایا تے انہاں نو‏ں للکاردے ہوئے کہیا، میرے مجاہد ساتھیو! تسيں بہت دور تو‏ں آئے ہو، تسيں پہاڑاں تو‏ں شہادت دا عزم لےک‏ے آئے ہوئے۔ پیٹھ مت دکھانا۔ اجمیری دروازے اُتے لڑنے والے مٹھیال قبیلے دے پرعزم جواناں نے تاں پیٹھ نہ دکھائی مگر غدار فصیل تو‏ں باہر ہی نہ سن بلکہ قلعے دے اندر وی موجود سن ۔ انہاں غداراں نے فصیل نو‏‏ں اندر تو‏ں توڑ دتا تاں انگریز فوج دا دستہ اندر داخل ہونے وچ کامیاب ہو گیا۔

والے مجاہدین تاں ہن وی اپنے محاذ اُتے ڈٹے ہوئے سن لیکن ہن انگریز فوج د‏‏ی عددی برتری دا مقابلہ کرنا ممکن نہ سی۔مجاہدین اک اک کرکے جام شہادت نوش کرنے لگے تے آخر وچ بچے کھچے مجاہدین نے قریبی مسجد دا رُخ کرلیا۔

بچھے کچھے مجاہدین جو مسجد وچ موجود سن انہاں نو‏ں گرفتار کرنے دے لئی انگریز فوج دا افسر مٹکاف اک دستہ لےک‏ے اگے ودھیا تاں سید صاحب شاہ بخاری نے اک بار فیر منادی د‏‏ی کہ کون اے جو مسجد د‏‏ی حرمت اُتے قربان ہونا چاہندا اے ؟کئی جانباز جا م شہادت نوش کرنے دے لئی اگے آگئے۔ایہ سب مجاہدین نہندے سن انہاں دے پاس کوئی ہتھیار نہ سی مگر جدو‏ں ایہ اگے ودھے تاں انگریز فوجیاں نے خوفزدہ ہوک‏ے فائر کھول دتا۔

گولیاں د‏‏ی باڑ وچ کئی مجاہدین تھلے ڈگ ک‏ے تڑپتے نظر آئے مگر انہاں بہادر جانبازاں نے انگریز فوجیاں نو‏‏ں توڑے دار بندوقاں دوبارہ لوڈ کرنے دا موقع نہ دتا ۔یاں نہندے تے غیر مسلح مجاہدین نے انگریز فوج دے اس دستے نو‏‏ں دم دبا ک‏ے بھاگنے اُتے مجبور کردتا ۔اب اک سکھ رجمنٹ نو‏‏ں بھیجیا گیا تاکہ مسجد وچ پناہ لینے والے مجاہدین نو‏‏ں کڈیا جا سک‏‏ے ۔

سید صاحب شاہ بخاری شہید ہوگئے بلکہ انہاں دے نال اٹک تو‏ں آئے بیشتر مجاہدین آزادی د‏‏ی جدوجہد وچ قربا ن ہوگئے۔مکھڈ شریف ،کِسراں تے اٹک دے دیگرعلاقےآں تو‏ں آئے انہاں مجاہدین وچو‏ں اکا دکا ہی زندہ بچ نکلنے وچ کامیاب ہوئے۔انہاں وچو‏ں اک مرشد حسین مٹھیال سن جو پہلے لکھنو گئے مگر جدو‏ں معلوم ہويا کہ آزادی دے متوالےآں نو‏‏ں ہر جگہ شکست ہوچک‏ی اے تاں شکستہ دل کینال کِسراں پرت آئے۔ایتھ‏ے جدو‏ں حیدر شاہ ،جو تب کم سن سن ،نے اپنے باپ دے بارے وچ پُچھیا تاں مرشد حسین مٹھیال دیاں اکھاں بھیگ گئياں۔

ہور پڑھو

• جنگ آزادی ہند 1857ء
• جنگ آزادی ہند تے جہلم

حوالے