عراق جنگ
عراق جنگ [nb ۱] اک طویل مسلح تنازعہ سی جو 2003 وچ امریکا دے زیرقیادت اتحاد دے ذریعہ عراق اُتے حملے دے نال شروع ہويا سی جس نے صدام حسین دی حکومت دا تختہ الٹ دتا سی۔ ایہ تنازعہ اگلی دہائی دے بیشتر حصے تک جاری رہیا جدوں یرغل دے بعد قابض افواج تے عراقی حکومت دے خلاف بغاوت پیدا ہوئی۔ تخمینے دے پہلے تن توں چار سالاں وچ اک اندازے دے مطابق 151،000 توں 1،033،000 عراقی ہلاک ہوئے۔ سن 2011 وچ امریکی فوجیاں نوں باضابطہ طور اُتے واپس لیا گیا سی۔ اُتے ، شام دی خانہ جنگی دے پھیلاؤ تے دولت اسلامیہ تے عراق (داعش) دے علاقائی فائدے دے بعد ، اوبامہ انتظامیہ نے 2014 وچ امریکی فوجاں نوں عراق وچ دوبارہ تقرری کرنے دا فیصلہ کيتا۔ بوہت سارے سابق فوجی دفاعی ٹھیکیداراں تے نجی فوجی کمپنیاں دے ذریعہ ملازمت کردے نيں۔ [۵۵] امریکا اک نويں اتحاد دے سربراہ 2014 وچ دوبارہ شامل ہوگیا سی۔ شورش تے خانہ جنگی دی متعدد جہتاں جاری نيں۔ ایہ حملہ گیارہ ستمبر دے حملےآں دے بعد جارج ڈبلیو بش انتظامیہ دی دہشت گردی دے خلاف جنگ دے اک حصے دے طور اُتے ہويا اے۔ [۵۶]
اکتوبر 2002 وچ ، کانگریس نے صدر بش نوں عراق دے خلاف فوجی حملہ کرنے دا اختیار دتا ، جے اوہ فیصلہ کردا اے کہ جے ایہ ضروری ہوئے تاں۔ [۵۷] عراق جنگ 20 مارچ 2003 نوں شروع ہوئی ، جدوں امریکا ، برطانیہ تے متعدد اتحادی اتحادیاں دے نال مل کے ، اک " صدمے تے خوف " اُتے بمباری مہم چلا۔ عراقی افواج ملک دے پار توں تیزی توں مغلوب ہوگئياں۔ اس حملے دے نتیجے وچ بعثت حکومت دا خاتمہ ہويا ۔ ايسے سال دسمبر وچ صدام حسین نوں آپریشن ریڈ ڈان دے دوران گرفتار کيتا گیا سی تے تن سال بعد اسنوں پھانسی دتی گئی سی ۔ صدام دے انتقال تے اس دے بعد اتحادیاں دی عارضی انتظامیہ دے بدانتظامی دے بعد بجلی دا خلا شیعہ تے سنیاں دے وچکار وسیع پیمانے اُتے خانہ جنگی دے نال نال اتحادی افواج دے خلاف اک طویل شورش دا باعث بنا ۔ متشدد باغی گروپاں وچوں بہت ساں دی عراق وچ ایران تے القاعدہ نے حمایت دی سی۔ ریاستہائے متحدہ امریکا نے 2007 وچ 170،000 فوجیاں دی تشکیل دے نال جواب دتا۔ اس تعمیر توں عراق دی حکومت تے فوج نوں زیادہ توں زیادہ کنٹرول حاصل ہويا تے بوہت سارے لوکاں نے اسنوں کامیابی سمجھیا۔ [۵۸] 2008 وچ ، صدر بش نے عراق توں تمام امریکی جنگی فوجیاں دے انخلا اُتے اتفاق کيتا سی۔ دستبرداری دسمبر 2011 وچ صدر باراک اوباما دے دور وچ مکمل ہوئی سی۔ [۵۹]
بش انتظامیہ نے عراق جنگ دے بارے وچ اپنے عقلی اصول دی بنیاد اصولی طور اُتے اس دعوے اُتے مبنی کيتی سی کہ عراق ، جسنوں 1990 توں 1991 دی خلیج جنگ دے بعد توں ہی امریکا اک " بدمعاش ریاست " دے طور اُتے دیکھدا رہیا اے ، سمجھیا جاندا اے کہ اس وچ وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے پروگرام (ڈبلیو ایم ڈی) دے اک فعال ہتھیار سن ۔ ، [۶۰] تے ایہ کہ عراقی حکومت نے امریکا تے اس دے اتحادیاں دے لئی خطرہ لاحق کردتا۔ کچھ امریکا عہدے داراں نے صدام اُتے القاعدہ نوں پناہ دینے تے انہاں دی حمایت کرنے دا جھوٹھا الزام لگایا سی ، جدوں کہ دوسرےآں نے جابرانہ آمریت دے خاتمے تے عراقی عوام وچ جمہوریت لیانے دی خواہش دا حوالہ دتا۔ 2004 وچ ، نائن الیون دے کمیشن نے کہیا سی کہ صدام حسین حکومت تے القاعدہ دے وچکار آپریشنل تعلقات دا کوئی ثبوت نئيں اے۔ [۶۱] عراق وچ WMD دا کوئی ذخیرہ یا اک فعال WMD پروگرام نئيں ملا۔ بش انتظامیہ دے عہدے داراں نے صدام القاعدہ دے متنازعہ تعلقات تے ڈبلیو ایم ڈی دے بارے وچ متعدد دعوے کيتیاں جو خاکہ نگاریاں اُتے مبنی سن ، تے انٹلیجنس حکام نے انہاں نوں مسترد کردتا۔ [۶۲] امریکی جنگ توں پہلے دی ذہانت دے عقلی تناظر نوں ملکی تے بین الاقوامی سطح اُتے وی شدید تنقید دا سامنا کرنا پيا۔ [۶۳] جنگ وچ جانے دے اپنے فیصلے دے بارے وچ برطانوی انکوائری ، چیل کوٹ رپورٹ ، سنہ 2016 وچ شائع ہوئی سی تے ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا سی کہ فوجی کارروائی ضروری ہوسکدی سی لیکن اس وقت دا ایہ آخری فیصلہ نئيں سی تے ایہ کہ حملے دے نتائج نوں کم نئيں سمجھیا گیا سی۔ [۶۴] ایف بی آئی دے ذریعہ جدوں تفتیش کيتی گئی تاں صدام حسین نے اعتراف کيتا کہ ایران دے سامنے مضبوط دکھادی دینے دے لئی وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے اسلحہ رکھنے دی پیش کش جاری رکھی اے۔ انہاں نے ایہ وی تصدیق دی کہ عراق اُتے امریکی حملے توں پہلے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار موجود نئيں سن ۔
حملے دے بعد ، عراق وچ 2005 وچ کثیر الجماعتی انتخابات ہوئے۔ نوری المالکی 2006 وچ وزیر اعظم بنی سن تے 2014 تک اس عہدے اُتے رنيں۔ المالکی حکومت نے ایسی پالیسیاں نافذ کيتیاں جو وڈے پیمانے اُتے ملک دے پہلے غالب سنی اقلیت نوں دور کرنے تے فرقہ وارانہ کشیدگی نوں ودھانے دے اثرات دے طور اُتے دیکھی گئياں۔ 2014 دے موسم گرما وچ ، داعش نے شمالی عراق وچ اک فوجی کارروائی دا آغاز کيتا تے دنیا بھر وچ اسلامی خلافت دا اعلان کيتا ، جس دے نتیجے وچ آپریشن موروثی حل ، امریکا تے اس دے اتحادیاں دا اک ہور فوجی ردعمل سامنے آیا۔
عراق جنگ گھٹ توں گھٹ اک لکھ شہری ہلاکتاں دے نال نال دسیاں ہزار فوجی ہلاکتاں دا سبب بنی ( تھلے تخمینہ دیکھو)۔ زیادہ تر ہلاکتاں 2004 تے 2007 دے درمیان شورش تے خانہ جنگی دے نتیجے وچ ہوئی نيں۔ اس دے بعد ، عراق وچ 2014–2017 دی جنگ ، جو اس حملے دا اک ڈومینو اثر سمجھیا جاندا اے ، نے ملک دے اندر 50 لکھ افراد دے بے گھر ہونے دے علاوہ گھٹ توں گھٹ 67،000 شہری ہلاکتاں وی کيتیاں ۔ [۶۵][۶۶][۶۷] سانچہ:Campaignbox Iraq Warسانچہ:Campaignbox Persian Gulf Wars
پس منظر
[سودھو]1990 وچ عراق اُتے کویت اُتے حملے دے بعد صدام حسین حکومت دے خلاف بین الاقوامی مخالفت دا آغاز ہويا۔ عالمی برادری نے اس حملے دی مذمت کيتی ، تے 1991 وچ امریکا دی سربراہی وچ اک فوجی اتحاد نے عراق کویت توں بے دخل کرنے دے لئی خلیجی جنگ دا آغاز کيتا۔ خلیجی جنگ دے بعد امریکا تے اس دے اتحادیاں دی پالیسی دے نال چیک وچ صدام حسین نوں رکھنے دے لئی دی کوشش کيتی روک تھام . اس پالیسی وچ اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی متعدد اقتصادی پابندیاں شامل سن۔ عراقی کردستان تے جنوب وچ کرد شیعاں وچ کرداں نوں عراقی حکومت دے فضائی حملےآں توں بچانے دے لئی امریکا تے برطانیہ دے اعلان کردہ عراقی نو فلائی زون دے نفاذ دا اعلان؛ تے عراقی ہتھیاراں دے عراقی ہتھیاراں توں متعلق اقوام متحدہ دی قرارداداں اُتے عراق دی تعمیل نوں یقینی بنانے دے لئی جاری معائنہ۔
یہ معائنہ اقوام متحدہ دے خصوصی کمیشن (یو این ایس کم) نے کيتا سی۔ یو این ایس کم نے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے تعاون توں ، اس گل نوں یقینی بنانے دے لئی کم کيتا کہ عراق نے اپنے کیمیائی ، حیاتیاندی ، تے جوہری ہتھیاراں تے سہولیات نوں ختم کردتا۔ [۶۸] خلیجی جنگ دے بعد دی دہائی وچ ، اقوام متحدہ نے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے عراقی ہتھیاراں دے مکمل خاتمے دا مطالبہ کردے ہوئے سلامتی کونسل دی 16 قرارداداں منظور کيتیاں ۔ ممبر ملکاں نے انہاں مایوسیاں نوں برساں توں دسیا کہ عراق خصوصی کمیشن دے کم وچ رکاوٹ ڈال رہیا اے تے اوہ اسلحے توں پاک ہونے دی ذمہ داریاں نوں سنجیدگی توں لینے وچ ناکام رہیا اے۔ عراقی عہدیداراں نے انسپکٹرز نوں ہراساں کيتا تے انہاں دے کم وچ رکاوٹاں ڈالاں ، تے اگست 1998 وچ عراقی حکومت نے انسپکٹرز دے نال تعاون نوں مکمل طور اُتے معطل کردتا ، تے ایہ الزام لگایا کہ انسپکٹرز امریکا دی جاسوسی کررہے نيں۔ [۶۹] جاسوسی دے الزامات نوں بعد وچ ثابت کيتا گیا۔
اکتوبر 1998 وچ ، عراقی حکومت نوں ختم کرنا عراق لبریشن ایکٹ دے نفاذ دے نال ہی امریکی سرکاری خارجہ پالیسی بن گیا۔ اس ایکٹ نے عراقی "جمہوری حزب اختلاف دی تنظیماں" دے لئی "عراق وچ جمہوریت وچ منتقلی دی حمایت دے لئی اک پروگرام قائم کرنے دے لئی 97 ملین ڈالر فراہم کیہ "۔ [۷۰] ایہ قانون اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی قرارداد 687 وچ طے شدہ شرائط توں متصادم اے ، جس وچ ہتھیاراں تے اسلحے دے پروگراماں اُتے توجہ دتی جاندی اے تے حکومت وچ تبدیلی دا کوئی ذکر نئيں کيتا گیا۔ [۷۱] عراق لبریشن ایکٹ دی منظوری دے اک ماہ بعد ، امریکا تے برطانیہ نے آپریشن ڈیزرٹ فاکس دے ناں توں عراق اُتے بمباری مہم چلائی۔ اس مہم دا اک واضح دلیل صدام حسین دی کیمیائی ، حیاتیاندی تے جوہری ہتھیاراں دی تیاری دے لئی حکومت کیتی صلاحیت نوں روکنا سی ، لیکن امریکی انٹیلی جنس اہلکاراں نوں وی امید اے کہ اس توں صدام دی طاقت اُتے گرفت نوں کمزور کرنے وچ مدد ملے گی۔
صدر دے طور اُتے جارج ڈبلیو بش دے انتخابات دے بعد 2000 وچ ، امریکا اک زیادہ جارحانہ عراق پالیسی دی سمت وچ منتقل کر دتا. سن 2000 دے انتخابات وچ ریپبلکن پارٹی دے انتخابی پلیٹ فارم وچ صدام نوں "ہٹانے" دے منصوبے وچ عراق لبریشن ایکٹ دے "اک ابتدائی نقطہ" دے طور اُتے "مکمل نفاذ" دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ اُتے ، 11 ستمبر دے حملےآں تک حملے دی طرف معمولی رسمی حرکت نئيں ہوئی۔ [۷۲]
جنگ توں پہلے دے واقعات
[سودھو]نائن الیون دے بعد ، بش انتظامیہ دی قومی سلامتی دی ٹیم نے عراق اُتے حملے اُتے فعال طور اُتے بحث کيتی۔ حملےآں دے روز ، سیکریٹری دفاع ڈونلڈ رمز فیلڈ نے اپنے معاونین توں پُچھیا: "بہترین معلومات تیز۔ ایہ فیصلہ کرن کہ اک ہی وقت وچ صدام حسین نوں کافی حد تک نشانہ بنایا گیا اے۔ نہ صرف اسامہ بن لادن ۔ " صدر بش نے 21 نومبر نوں رمزفیلڈ توں گل کيتی تے انہاں نوں عراق اُتے حملہ کرنے دے جنگی منصوبے او پی ایل 1003 دا خفیہ جائزہ لینے دی ہدایت دی ۔ [۷۳] رمسفیلڈ نے 27 نومبر نوں امریکی سینٹرل کمانڈ دے کمانڈر جنرل ٹومی فرانکس توں انہاں منصوبےآں نوں اگے ودھانے دے لئی ملاقات کيتی۔ اس اجلاس دے ریکارڈ وچ ایہ سوال "کِداں شروع ہويا؟" شامل اے ، جس وچ امریکی عراق جنگ دے متعدد ممکن جوازاں دی لسٹ دتی جارہی اے۔ نائن الیون دے جواب دے طور اُتے عراق اُتے حملہ کرنے دے عقلیت اُتے وڈے پیمانے اُتے سوال اٹھائے گئے نيں ، کیونجے صدام حسین تے القاعدہ دے وچکار کوئی تعاون نئيں سی۔ [۷۴]
صدر بش نے جنوری 2002 وچ اسٹیٹ آف یونین ایڈریس دے ذریعہ عراق اُتے حملے دے لئی عوامی بنیاد رکھنا شروع کيتا ، تے عراق نوں ایکسیل آف ایکسیل دا ممبر قرار دتا ، تے کہیا کہ "امریکا امریکا دنیا دی خطرناک ترین حکومتاں نوں سانوں دھمکی دینے دی اجازت نئيں دے گا۔ دنیا دے سب توں زیادہ تباہ کن ہتھیاراں دے نال۔ " [۷۵] بش نے ایہ کہیا تے اس دے باوجود وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے عراقی ہتھیاراں دے خطرہ دے بارے وچ بہت سارے دوسرے سنگین الزامات عائد کردتے اس حقیقت دے باوجود کہ بش انتظامیہ نوں معلوم سی کہ عراق دے پاس کوئی جوہری ہتھیار نئيں اے تے نہ ہی اس دے بارے وچ کوئی معلومات نئيں اے کہ آیا عراق دے پاس حیاتیاندی ہتھیار موجود نيں یا ننيں۔ [۷۶] انہاں نے اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل توں اپنے خطاب وچ 12 ستمبر 2002 نوں عراق اُتے حملے دے لئی بین الاقوامی برادری دے سامنے اپنا مقدمہ باضابطہ طور اُتے شروع کيتا۔ [۷۷] اُتے ، میجر جنرل گلین شیفر دی 5 ستمبر 2002 دی اک رپورٹ وچ ایہ انکشاف ہويا اے کہ جوائنٹ چیفس آف اسٹاف دے جے 2 انٹلیجنس ڈائریکٹوریٹ نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا اے کہ عراقی ڈبلیو ایم ڈی پروگرام دے مختلف پہلوآں دے بارے وچ ریاستہائے متحدہ دا علم لازمی طور اُتے صفر توں تقریبا 75 فیصد تک سی ، تے انہاں نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ ایہ معلومات ، جوہری ہتھیاراں دے اک ممکنہ پروگرام دے پہلوآں اُتے خاص طور اُتے کمزور سی: "عراقی جوہری ہتھیاراں دے پروگرام دے بارے وچ ہماریا علم وڈی حد تک - شاید 90٪ - غلط ذہانت دے تجزیے اُتے مبنی اے۔" "ساڈے اندازے سخت ثبوتاں دی بجائے تجزیاتی مفروضاں تے فیصلے اُتے بہت زیادہ انحصار کردے نيں۔ عراقی جوہری پروگراماں دے لئی ایہ شناختی اڈہ خاص طور اُتے ویرل اے۔ " [۷۸] ايسے طرح ، برطانوی حکومت نوں اس گل دا کوئی ثبوت نئيں ملیا کہ عراق دے پاس جوہری ہتھیاراں یا وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے دوسرے ہتھیاراں دے پاس موجود سی تے عراق نے مغرب نوں کوئی خطرہ لاحق نئيں سی ، اس نتیجے اُتے برطانوی سفارت کاراں نے امریکی حکومت دے نال اشتراک کيتا۔ [۷۹]
نیٹو وچ کلیدی امریکی اتحادیاں ، جداں برطانیہ ، نے امریکی اقدامات توں اتفاق کيتا ، جدوں کہ فرانس تے جرمنی عراق اُتے حملہ کرنے دے منصوبےآں اُتے تنقید کر رہے سن ، اس دے بجائے اس اُتے بحث کردے ہوئے سفارت کاری تے ہتھیاراں دے معائنہ دا سلسلہ جاری رکھیا گیا سی۔ کافی بحث و مباحثے دے بعد ، اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل نے اک سمجھوتہ دی قرارداد ، اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی قرارداد 1441 منظور دی ، جس وچ ہتھیاراں دے معائنے دی بحالی دی اجازت دتی گئی تے عدم تعمیل دے "سنگین نتائج" دا وعدہ کيتا گیا۔ سلامتی کونسل دے ممبران فرانس تے روس نے واضح کيتا کہ انہاں نے عراقی حکومت دا تختہ الٹنے دے لئی طاقت دے استعمال نوں شامل کرنے دے لئی انہاں نتائج اُتے غور نئيں کيتا۔ [۸۰] اقوام متحدہ وچ امریکا تے برطانیہ دے سفیراں نے قرارداد دے اس پڑھنے دی عوامی سطح اُتے تصدیق کيتی۔ [۸۱]
قرارداد 1441 نے اقوام متحدہ دی نگرانی ، توثیق تے معائنہ کمیشن (UNMOVIC) تے بین الاقوامی جوہری توانائی ایجنسی دے ذریعہ معائنہ کيتا ۔ صدام نے 13 نومبر نوں قرارداد منظور دی تے انسپکٹرز UNMOVIC دے چیئرمین ہنس بلیکس تے IAEA دے ڈائریکٹر جنرل محمد البرادی دی ہدایت اُتے عراق واپس آئے۔ فروری 2003 تک ، IAEA نوں "عراق وچ جوہری ہتھیاراں دے پروگرام دے احیاء دا کوئی ثبوت یا قابل تر اشارہ نئيں ملا"؛ آئی اے ای اے نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ کچھ ایسی چیزاں جو ایٹمی افزودگی دے سنٹری فیوجز جداں ایلومینیم ٹیوباں وچ استعمال ہوسکدیاں سن ، حقیقت وچ دوسرے استعمال دے لئی سن۔ [۸۲] مارچ 2003 وچ ، بلکس نے کہیا کہ معائنے وچ پیشرفت ہوئی اے ، تے WMD دا کوئی ثبوت نئيں ملیا سی۔
اکتوبر 2002 وچ ، امریکی کانگریس نے " عراق دی قرارداد " منظور دی ، جس نے صدر نوں عراق دے خلاف "کسی وی طرح دے ضروری وسائل" استعمال کرنے دا اختیار دتا۔ جنوری 2003 وچ سروے کیتے گئے امریکیوں نے اک حملے دے سلسلے وچ وسیع پیمانے اُتے ہور سفارت کاری دی حمایت کيتی۔ اُتے ، ايسے سال دے آخر وچ ، امریکیوں نے بش دے اس منصوبے توں اتفاق کرنا شروع کيتا (دیکھو عراق اُتے حملے دے بارے وچ امریکا وچ رائے عامہ )۔ امریکی حکومت اپنے شہریاں نوں جنگ کيتی منازل طے کرنے دے لئی وسیع تر گھریلو عوامی تعلقات دی مہم وچ مصروف اے۔ امریکیوں نوں حد توں زیادہ یقین سی کہ صدام دے پاس وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار موجود نيں: 85٪ نے ایسا کہیا ، حالانکہ انسپکٹرز نے انہاں ہتھیاراں دا پردہ نئيں کيتا سی۔ فروری 2003 تک ، 64٪ امریکیوں نے صدام نوں اقتدار توں ہٹانے دے لئی فوجی کارروائی کرنے دی حمایت کيتی۔ [۸۳] 5 فروری 2003 نوں ، سکریٹری خارجہ کولن پاول اقوام متحدہ دے سامنے پیش ہوئے تاکہ شواہد پیش کرن کہ عراق غیر روايتی ہتھیاراں نوں چھپا رہیا اے۔ اُتے ، پویل دی پیش کش وچ جرمنی وچ مقیم اک عراقی ہجرت کنندہ "کری بال" دے ناں توں منسوب رافد احمد الوان الجنبی دے دعوواں اُتے مبنی معلومات شامل سن ، جنہاں نے بعد وچ اعتراف کيتا کہ انہاں دے دعوے غلط سن ۔ [۸۴] پویل نے ایداں دے ثبوت وی پیش کیتے جنہاں اُتے ایہ الزام عائد کيتا گیا سی کہ عراق دے القاعدہ توں تعلقات نيں۔ پاول دی پیش کش دی پیروی دے طور اُتے ، ریاستہائے متحدہ ، برطانیہ ، پولینڈ ، اٹلی ، آسٹریلیا ، ڈنمارک ، جاپان تے اسپین نے عراق وچ طاقت دے استعمال کیتی مجاز اک قرارداد دی تجویز پیش دی ، لیکن کینیڈا ، فرانس تے جرمنی جداں نیٹو دے ارکان ، روس دے نال مل کے ، سفارتکاری اُتے زور دتا۔ فرانس تے روس ، امریکا ، برطانیہ ، پولینڈ ، اسپین ، ڈنمارک ، اٹلی ، جاپان ، تے آسٹریلیا توں آنے والے ممکنہ طور اُتے ویٹو دے نال ہارنے والے ووٹاں دا سامنا کرنا پڑدا اے۔
مارچ 2003 وچ ، ریاستہائے متحدہ ، برطانیہ ، پولینڈ ، آسٹریلیا ، اسپین ، ڈنمارک ، تے اٹلی نے بوہت سارے عوامی تعلقات تے فوجی اقدامات دے نال عراق اُتے حملے دی تیاری شروع کردتی۔ 17 مارچ 2003 نوں قوم توں خطاب وچ ، بش نے مطالبہ کيتا کہ صدام تے اس دے دو بیٹے ، ادے تے قصے ، ہتھیار ڈال داں تے عراق چھڈ داں ، تاکہ انہاں نوں 48 گھینٹے دی ڈیڈ لائن دتی جائے۔
برطانیہ دے ہاؤس آف کامنز نے 18 مارچ 2003 نوں جنگ وچ جانے دے بارے وچ اک مباحثہ کيتا جس وچ حکومتی تحریک نوں 412 توں 149 تک منظور کيتا گیا۔ [۸۵] بلیئر انتظامیہ دی تریخ وچ ووٹ اک اہم لمحہ سی ، کیوں کہ 1846 وچ کارن قوانین دی منسوخی دے بعد ووٹ دے خلاف بغاوت کرنے والے حکومتی ارکان اسمبلی دی تعداد سب توں زیادہ سی۔ جنگ دے احتجاج وچ تن حکومتی وزراء نے استعفیٰ دتا ، جان ڈینھم ، کنگز ہیتھ دے لارڈ ہنٹ تے اس وقت دے رہبر ہاؤس آف کامنز رابن کوک ۔
حملے دی مخالفت
[سودھو]اکتوبر 2002 وچ ، سابق امریکی صدر بل کلنٹن نے عراق دے خلاف پہلے از وقت فوجی کارروائی دے ممکنہ خطرات دے بارے وچ متنبہ کيتا سی۔ برطانیہ وچ لیبر پارٹی کانفرنس وچ خطاب کردے ہوئے انہاں نے کہیا: "اک اہم کارروائی دے طور اُتے ، اگرچہ آجکل مناسب اے ، مستقبل وچ ناپسندیدہ نتائج دے نال واپس آسکدا اے۔ . . . مینوں اس دی پرواہ نئيں اے کہ جدوں آپ انھاں روانہ کردین گے تاں آپ دے بم تے آپ دے ہتھیار کِنے عین مطابق نيں ، بے گناہ لوک مر جان گے۔ " کانگریس وچ 209 ہاؤس ڈیموکریٹس وچوں ، 126 نے 2002 دے عراق ریزولوشن دے خلاف ملٹری فورس دے استعمال دے مجاز دے خلاف ووٹ دتا ، حالانکہ سینیٹ وچ 50 وچوں 29 ڈیموکریٹس نے اس دے حق وچ ووٹ دتا۔ صرف اک ریپبلکن سینیٹر لنکن چفی نے اس دے خلاف ووٹ دتا۔ سینیٹ دے تنہا آزاد جیم جیفرڈس نے اس دے خلاف ووٹ دتا۔ ریٹائرڈ امریکی میرین ، سابق نیوی سکریٹری تے مستقبل دے امریکی سینیٹر جم ویب نے ووٹ توں کچھ دیر پہلے ہی لکھیا سی ، "جو لوک عراق وچ یکطرفہ جنگ دے لئی زور دے رہے نيں اوہ اچھی طرح جاندے نيں کہ جے اسيں حملہ کرن تاں اوتھے توں نکلنے دی کوئی حکمت عملی نئيں اے۔"
اسی عرصے وچ ، پوپ جان پال دوم نے امریکی فوجی مداخلت دی مذمت کيتی۔ اک نجی ملاقات دے دوران ، انہاں نے جارج ڈبلیو بش توں وی براہ راست کہیا: "جناب صدر ، آپ عراق دی جنگ دے بارے وچ میری رائے جاندے نيں۔ کچھ تے گل کرن. اک یا اک لکھ دے خلاف ہر تشدد ، خدا دی شبیہہ تے مشابہت دی توہین دی اے۔ " [۸۶]
20 جنوری 2003 نوں ، فرانسیسی وزیر خارجہ ڈومینک ڈی ویلپین نے اعلان کيتا کہ "سانوں یقین اے کہ فوجی مداخلت بدترین حل ہوئے گا"۔ [۸۷] دراں اثنا ، دنیا بھر وچ جنگ مخالف گروپاں نے عوامی احتجاج دا انعقاد کيتا۔ فرانسیسی تعلیمی ڈومینک ریینی دے مطابق ، 3 جنوری توں 12 اپریل 2003 دے درمیان ، دنیا بھر وچ 36 ملین افراد نے عراق وچ جنگ دے خلاف لگ بھگ 3،000 مظاہرےآں وچ حصہ لیا ، جس وچ 15 فروری 2003 نوں ہونے والے مظاہرے سب توں وڈے سن ۔ نیلسن منڈیلا نے جنوری دے آخر وچ اپنی مخالفت دا اظہار کردے ہوئے کہیا کہ "مسٹر بش سب کچھ چاہندے نيں اوہ عراقی تیل اے ،" تے سوال اٹھا رہے نيں کہ کیہ بش نے جان بجھ کر اقوام متحدہ نوں پامال کيتا "کیونجے اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل [اک] سیاہ فام آدمی سن "۔
فروری 2003 وچ ، امریکی فوج دے اعلیٰ جنرل ، ایرک شنسکی نے ، سینیٹ دی آرمڈ سروسز کمیٹی نوں دسیا کہ عراق نوں محفوظ بنانے وچ "کئی لکھ فوجی" لگاں گے۔ دو دن بعد ، امریکی وزیر دفاع ڈونلڈ رمز فیلڈ نے کہیا کہ جنگ دے بعد دے فوجی دستےآں وچ جنگ جیتنے دے لئی مطلوبہ فوجیاں دی تعداد توں کم ہوئے گا ، تے ایہ کہ "یہ خیال کہ اس وچ کئی لکھ امریدیاں فوجاں لگاں گی ، اس دا نظریہ بہت دور اے۔ " نائب وزیر دفاع پال وولوفواز نے کہیا کہ شنسکی دا اندازہ "نشان توں دور" سی ، کیونجے دوسرے ملکاں قابض فوج وچ حصہ لاں گے۔
جرمنی دے سکریٹری خارجہ جوشکا فشر نے اگرچہ افغانستان وچ جرمن فوجاں رکھنے دے حق وچ سن ، اُتے وفاقی چانسلر شریڈرناں مشورہ دتا کہ اوہ عراق دی جنگ وچ شامل نہ ہون۔ فشر نے عراق وچ وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے ہتھیار رکھنے دے سیکرٹری دے مطلوبہ ثبوت اُتے 2003 وچ 39 واں میونخ سیکیورٹی کانفرنس وچ ریاست ہائے متحدہ امریکا دے وزیر دفاع ڈونلڈ رمسفیلڈ دا مشہور مقابلہ کيتا: "معاف کیجئے ، مینوں یقین نئيں اے ! ":
عراق دے خلاف جنگ دے آغاز تے عمومی طور اُتے پہلے از جنگ جنگ دے بش نظریے دے گرد سنگین قانونی سوالات سن ۔ 16 ستمبر 2004 نوں ، اقوام متحدہ دے سکریٹری جنرل ، کوفی عنان نے حملے دے بارے وچ کہیا ، "ميں نے اشارہ کيتا اے کہ ایہ اقوام متحدہ دے چارٹر دے مطابق نئيں اے۔ ساڈے نقطہ نظر توں ، چارٹر دے نقطہ نظر توں ، ایہ غیر قانونی سی۔ "
نومبر 2008 وچ سابق برطانوی قانون لارڈ لارڈ بنگھم نے جنگ نوں بین الاقوامی قوانین دی سنگین خلاف ورزی قرار دیندے ہوئے برطانیہ تے امریکا اُتے "ورلڈ چوکسی " دی طرح کم کرنے دا الزام عائد کيتا۔ انہاں نے برطانیہ دے حملے دے بعد دے ریکارڈ نوں "عراق وچ قابض طاقت" دے طور اُتے وی تنقید دا نشانہ بنایا۔ ابو غریب وچ عراقی نظربندےآں دے نال سلوک دے بارے وچ ، بنگھم نے کہیا: "خاص طور اُتے قانون دی حکمرانی دے حامیاں نوں پریشان کرنا بش انتظامیہ دے بعض اعلیٰ عہدیداراں دے درمیان بین الاقوامی قانونی حیثیت دے لئی تشویش دی عدم توجہ اے۔" جولائی 2010 وچ ، برطانیہ دے نائب وزیر اعظم نک کلیگ نے پارلیمنٹ وچ پی ایم کیو دے اجلاس دے دوران ، عراق اُتے حملے نوں "غیر قانونی" قرار دیندے ہوئے - اگرچہ بعد وچ انہاں نے واضح کيتا کہ ایہ ذاتی رائے سی ، سرکاری ننيں۔ [۸۸]
2003: حملہ
[سودھو]مرکزی انٹیلی جنس ایجنسی دی پہلی ٹیم 10 جولائی 2002 نوں عراق وچ داخل ہوئی۔ [۸۹] ایہ ٹیم سی آئی اے دے خصوصی سرگرمیاں ڈویژن دے ممبراں اُتے مشتمل سی تے بعد وچ اسنوں امریکا دے ممبران نے وی شامل کيتا فوج دی ایلیٹ جوائنٹ اسپیشل آپریشنز کمانڈ (جے ایس او سی)۔ انہاں نے مل کے روايتی قوتاں دے حملے دی تیاری کرلئی- انہاں کوششاں وچ متعدد عراقی فوجی ڈویژناں دے کمانڈراں نوں حملے دی مخالفت کرنے دی بجائے ہتھیان سُٹن دے لئی راضی کرنے ، تے انتہائی اعلیٰ خطرے توں باز آور مشناں دے دوران تمام ابتدائی قائدانہ اہداف دی نشاندہی اُتے مشتمل اے۔
سب توں اہم گل ایہ اے کہ انہاں دی کاوشاں توں کرد پیشمرگہ نوں حملے دا شمالی محاذ بننے دا اہتمام کيتا گیا۔ اس قوت نے مل کے حملے توں پہلے عراقی کردستان وچ انصار الاسلام نوں شکست دتی تے فیر شمال وچ عراقی فوج نوں شکست دتی۔ [۹۰] آپریشن وائکنگ ہتھوڑا دے ناں توں مشہور انصار الاسلام دے خلاف لڑائی دے نتیجے وچ عسکریت پسنداں دی کافی تعداد وچ ہلاکت ہوئی تے سرگت وچ کیمیائی ہتھیاراں دی سہولت نوں ننگا کردتا گیا۔ [۸۹][۹۱]
5:34 بجے ہاں 20 مارچ 2003 نوں بغداد دا وقت (9:34) شام ، 19 مارچ EST) حیرت انگیز عراق اُتے فوجی حملے دا آغاز ہويا۔ [۹۲] جنگ دا کوئی اعلان نئيں ہويا سی۔ 2003 وچ عراق اُتے حملے دی قیادت امریکی فوج دے جنرل ٹومی فرانکس نے "آپریشن عراقی آزادی" کے کوڈ ناں ، برطانیہ دے کوڈ ناں آپریشن ٹلیک ، تے آسٹریلیائی کوڈ ناں آپریشن فالکنر دے ذریعہ کيتی سی ۔ اتحادی افواج نے شمال وچ کرد پشمرگہ فورسز دے نال وی تعاون کيتا۔ لگ بھگ چالیس دوسری حکومتاں ، " اتحاد دی خواہش " نے فوج ، سازوسامان ، خدمات ، سیکیورٹی تے خصوصی دستے فراہم کرکے حصہ لیا ، جس وچ ریاستہائے متحدہ توں 248،000 فوجی ، 45،000 برطانوی فوجی ، 2،000 آسٹریلیائی فوجی تے اسپیشل فورسز دے 194 پولش فوجی شامل سن ۔ یونٹ جی آر او ایم نے حملے دے لئی کویت نوں بھیجیا۔ جارحیت فورس نوں عراقی کرد ملیشیا دے دستےآں نے وی مدد فراہم دی ، جس دا تخمینہ 70،000 توں زیادہ اے۔ [۹۳]
جنرل فرانکس دے مطابق ، حملے دے اٹھ مقاصد سن :
"First, ending the regime of Saddam Hussein. Second, to identify, isolate, and eliminate Iraq's weapons of mass destruction. Third, to search for, to capture, and to drive out terrorists from that country. Fourth, to collect such intelligence as we can relate to terrorist networks. Fifth, to collect such intelligence as we can relate to the global network of illicit weapons of mass destruction. Sixth, to end sanctions and to immediately deliver humanitarian support to the displaced and to many needy Iraqi citizens. Seventh, to secure Iraq's oil fields and resources, which belong to the Iraqi people. And last, to help the Iraqi people create conditions for a transition to representative self-government."[۹۴]
یہ حملہ اک تیز تے فیصلہ کن کارروائی سی جس وچ وڈی مزاحمت دا سامنا سی ، حالانکہ اوہی نئيں ، جو امریکا ، برطانوی تے دوسری قوتاں دی توقع سی۔ عراقی حکومت نے اک ہی وقت وچ روايتی تے فاسد ، غیر متنازعہ جنگ دونے دے خلاف لڑنے دے لئی تیار کيتا سی ، جدوں اعلیٰ روايتی قوتاں دا سامنا کرنا پڑدا سی ، وڈے پیمانے اُتے بکتر بند سی ، لیکن سویلین تے نیم فوجی کپڑےآں وچ ملبوس جنگجوواں دا استعمال کردے ہوئے عقبی حصے وچ چھوٹے پیمانے اُتے حملے شروع کردیندے سن ۔
اتحادی فوج نے جزیرہ نما الفو اُتے اوتھے دے تیل دے کنوواں تے رائل نیوی پولش نیوی تے رائل آسٹریلیائی بحریہ دے جنگی جہازاں دی مدد توں اہم بندرگاہاں نوں محفوظ بنانے دے لئی فضائی تے عمیق حملےآں دا آغاز کيتا۔ 3 کمانڈو بریگیڈ تے پولش اسپیشل فورس دے یونٹ جی آر او ایم توں منسلک ریاستہائے متحدہ میرین کور دے 15 واں میرین ایکسپیڈیشنری یونٹ نے ام قصر دی بندرگاہ اُتے حملہ کيتا ، جدوں کہ برطانوی فوج دی 16 ایئر اسلٹ بریگیڈ نے جنوبی عراق وچ تیل دے کھیتاں نوں محفوظ بنایا۔ [۹۵][۹۶]
یو ایس تھری انفنٹری ڈویژن دا بھاری ہتھیار مغرب دی طرف تے فیر شمال دی طرف مغربی صحرا دے راستے بغداد دی طرف ودھیا ، جدوں کہ پہلی میرین ایکسپیڈیشن فورس ہائی وے دے نال زیادہ آسانی توں اگے ودھ گئی۔ 1 ملک دے وسط توں ہُندا ہويا ، تے 1 (یوکے) آرمرڈ ڈویژن مشرقی مارشل لینڈ دے راستے شمال دی طرف منتقل ہويا۔ [۹۷] امریکی اول میرین ڈویژن نے اہم روڈ جنکشن اُتے قبضہ کرنے دے لئی اک جنگ وچ ناصریہ دے ذریعے لڑی ۔ [۹۸] ریاستہائے متحدہ دے آرمی دے تیسرے انفنٹری ڈویژن نے ٹیل ایئر فیلڈ دے ارد گرد تے اس دے آس پاس دی عراقی فورسز نوں شکست دتی۔ [۹۹]
اس دے عقب وچ ، تیسری ، ناصریہ تے طلیل ایئر فیلڈس محفوظ رہیا انفنٹری ڈویژن دی حمایت وچ 101 واں ایئر بورن ڈویژن نے نجف تے کربلا دی طرف شمال وچ اپنا حملہ جاری رکھیا ، لیکن شدید ریت دے طوفان نے اتحادیاں دی پیش قدمی نوں سست کردتا تے استحکام دی فراہمی نوں یقینی بنانے دے ل a رکنا پيا۔ [۱۰۰] جدوں انہاں نے دوبارہ آغاز کيتا تاں انہاں نے کربلا گیپ حاصل کرلیا ، جو بغداد تک پہنچنے دا اک اہم نقطہ سی ، فیر دریائے فرات دے اُتے پلاں نوں محفوظ بنا لیا ، تے امریکی افواج نے خلا نوں بغداد تک پہنچیا دتا۔ عراق دے وسط وچ ، یکم میرین ڈویژن نے بغداد دے مشرقی طرف جانے دے لئی اپنا راستہ لڑا تے شہر اُتے قبضہ کرنے دے لئی حملے دی تیاری کرلئی-
9 اپریل نوں ، بغداد گر گیا ، جس وچ صدام دا 24 سالہ حکمرانی ختم ہويا۔ امریکا فورسز نے ویران بعث پارٹی دی وزارتاں اُتے قبضہ کرلیا تے ، کچھ خبراں دے مطابق بعد وچ میرینز دی جانب توں زمین اُتے تنازعہ دے بعد ، اسٹیج دے زیر انتظام صدام دا اک لوہا مجسمہ پھاڑ دتا گیا ، جس دی تصاویر تے ویڈیو اس دی علامت بن گئی۔ واقعہ ، اگرچہ بعد وچ متنازعہ اے . مبینہ طور اُتے ، اگرچہ فوٹوز وچ نئيں دیکھیا گیا تے نہ ہی ویڈیو وچ سنیا گیا ، زوم عینک توں گولی ماری گئی ، ایہ مک شیعہ عالم دین مقتدا الصدر دے لئی مشتعل ہجوم دا نعرہ سی ۔ [۱۰۱] بغداد دے اچانک زوال دے نال ہی حملہ آوراں دی طرف وڈے پیمانے اُتے اظہار تشکر کيتا گیا ، بلکہ سرکاری و سرکاری عمارتاں دی پرت مار تے جرائم وچ زبردست اضافہ ہونے سمیت وڈے پیمانے اُتے شہری عدم استحکام وی پھیل گیا۔ [۱۰۲]
پینٹاگون دے مطابق ، ۲۵۰٬۰۰۰ ٹن کوچک (۲۳۰٬۰۰۰ ٹن) ( ۶۵۰٬۰۰۰ ٹن کوچک (۵۹۰٬۰۰۰ ٹن) مجموعی طور اُتے آرڈیننس پرت لیا گیا ، جس توں عراقی شورش نوں اک اہم گولہ بارود دا ذریعہ فراہم ہويا۔ یلغار دا مرحلہ اس وقت اختتام پزیر ہويا جدوں صدام دے آبائی شہر تکریت ، ٹاسک فورس طرابلس دے امریکی میرینز دے خلاف تھوڑی مزاحمت دے نال گر پئے۔
جنگ دے یلغار دے مرحلے وچ (19 مارچ - 30 اپریل) ، تخمینہ لگ بھگ 9،200 عراقی جنگجو اتحادی افواج دے ذریعہ مارے گئے سن جنہاں وچ اک اندازے دے مطابق 3،750 غیر لڑاکا ، یعنی شہری جنہاں نے ہتھیار نئيں اٹھائے سن ۔ [۱۰۳] اتحادی فوج نے 139 امریکی فوجی اہلکاراں تے برطانیہ دے 33 فوجی اہلکاراں دی لڑائی وچ ہلاکت دی اطلاع دی۔ [۱۰۴]
2003–2011: حملے دے بعد دا مرحلہ
[سودھو]2003: شورش دا آغاز
[سودھو]یکم مئی 2003 نوں ، صدر بش نے کیلیفورنیا دے سان ڈیاگو توں کچھ میل مغرب وچ چلنے والے ہوائی جہاز کیریئر یو ایس ایس <i id="mwAp8">ابراہم لنکن</i> دا دورہ کيتا۔ غروب آفتاب دے وقت ، انہاں نے قومی سطح اُتے ٹیلی ویژن اُتے آنے والا "مشن کامپاکڈ" تقریر کيتا ، جس نے فلائٹ ڈیک اُتے ملاحاں تے ایئر مین دے سامنے پیش کيتا۔ بش نے عراق دی روايتی افواج دی شکست دے سبب عراق وچ وڈے جنگی آپریشناں دے خاتمے دا اعلان کيتا ، جدوں کہ اس دے باوجود حالے وی بہت کچھ کرنے دی ضرورت اے۔
بہر حال ، صدام حسین وڈے پیمانے اُتے موجود رہے ، تے مزاحمت دی نمایاں جیباں باقی رنيں۔ بش دی تقریر دے بعد ، اتحادی افواج نے دیکھیا کہ اس دے فوجیاں اُتے حملےآں دی جوش و خروش آہستہ آہستہ مختلف علاقےآں مثلا "" سنی مثلث "ميں ودھنا شروع ہويا ۔ عراقی باغیاں نوں عراقی فوج تے ریپبلکن گارڈ دے حملے توں پہلے پیدا ہونے والے سیکڑاں ہتھیاراں دے ذخیرے فراہم کیتے گئے سن ۔
ابتدائی طور اُتے ، عراقی مزاحمت (جسنوں اتحاد نے "عراقی مخالف قوتاں" دے طور اُتے بیان کيتا) وڈے پیمانے اُتے فیڈائن تے صدام / بعث پارٹی دے وفادارےآں دی طرف توں کڈیا گیا سی ، لیکن جلد ہی مذہبی بنیاد پرستاں تے عراقیاں نے اس شورش وچ حصہ لیا۔ سب توں زیادہ حملےآں دے نال تِناں گورنری بغداد ، الانبار تے صلاح الدین سن ۔ انہاں تِناں گورنریاں دی آبادی دا 35٪ حصہ اے ، لیکن دسمبر 2006 تک اوہ امریکی فوجی اموات دے 73٪ تے حالیہ امریکی فوجی اموات (اس توں زیادہ 80٪) دی اس توں وی زیادہ فیصد دے ذمہ دار سن ۔ [۱۰۵]
شورش پسنداں نے مختلف گوریلا حربے استعمال کیتے ، جنہاں وچ مارٹر ، میزائل ، خودکش حملےآں ، سنائپرز ، دیسی ساختہ دھماکہ خیز آلات (آئی ای ڈی) ، کار بم بم ، چھوٹے ہتھیاراں دی اگ (عام طور اُتے حملہ رائفل دے نال) ، تے آر پی جی ( راکٹ توں چلنے والے دستی بم ) شامل سن ، تے اس دے نال تخریب کاری وی شامل سی۔ پٹرولیم ، پانی ، تے بجلی دے بنیادی ڈھانچے۔
عراق دے بعد عراق دے قیام دے لئی اتحاد دیاں کوششاں صدام دی حکومت دے خاتمے دے بعد شروع ہوئیاں۔ اتحادی ملکاں ، اقوام متحدہ دے نال مل کے ، اک مستحکم ، تعمیل جمہوری ریاست دے قیام دے لئی کم کرنے لگے جو غیر اتحادی قوتاں توں اپنا دفاع کرنے دے نال نال اندرونی تقسیم نوں وی قابو کرنے دے قابل ہوئے۔
دراں اثنا ، اتحادی فوجی دستےآں نے جزیرہ نما دریائے دجلہ دے ارد گرد تے سنی مثلث وچ متعدد کاروائیاں شروع کيتیاں ۔ سنی مثلث وچ موسم گرما وچ ايسے طرح دی کارروائیاں دا سلسلہ شروع کيتا گیا سی۔ 2003 دے آخر وچ ، شورش پسنداں دے حملےآں دی شدت تے رفتار وچ اضافہ ہونا شروع ہويا۔ باغیاں دی اک کوشش وچ گوریلا حملےآں وچ زبردست اضافے دا آغاز ہويا جس نوں " رمضان جارحانہ " قرار دتا گیا ، کیونجے ایہ رمضان دے مسلمان مقدس مہینے دے آغاز دے نال ہی اے۔
اس جارحیت دا مقابلہ کرنے دے لئی ، اتحادی افواج نے حملے دے خاتمے دے بعد پہلی بار فضائی طاقت تے توپخانے دا استعمال کرنا شروع کيتا ، مشتبہ گھات لگانے والے تھاںواں تے مارٹر لانچنگ پوزیشناں اُتے حملہ کرکے۔ وڈے رستےآں ، گشتاں ، تے مشتبہ باغیاں اُتے چھاپےآں دی نگرانی تیز کردتی گئی۔ اس دے علاوہ ، دو پنڈ ، بشمول صدام کيتی جائے پیدائش الوجا تے ابو ہشمہ دے چھوٹے توں قصبے ، دے آس پاس خاردار تاراں توں گھرا ہويا سی تے احتیاط توں نگرانی کيتی گئی سی۔
اتحادی عارضی اتھارٹی تے عراق سروے گروپ
[سودھو]کچھ ہی دیر وچ حملے دے بعد، کثیر القومی اتحاد پیدا اتحادی عبوری اتھارٹی (CPA؛ عربی: سلطة الائتلاف الموحدة ) ، گرین زون وچ مقیم ، جمہوری حکومت دے قیام تک عراق دی عبوری حکومت کیتی حیثیت تاں۔ اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی قرارداد 1483 (22 مئی 2003) تے جنگ دے قوانین دا حوالہ دیندے ہوئے ، سی پی اے نے اپنے آپ نوں عراقی حکومت اُتے 21 اپریل 2003 نوں سی پی اے دے قیام دی مدت توں لے کے 28 اپریل تک اس دی تحلیل تک اپنے آپ نوں ایگزیکٹو ، قانون سازی تے عدالدی اختیار دے حوالے کردتا۔ جون 2004۔
سی پی اے دی اصل وچ سابقہ امریکی فوجی افسر جے گارنر سن ، لیکن انہاں دی تقرری صرف 11 مئی 2003 تک جاری رہی ، جدوں صدر بش نے ایل پاول بریمر دی تقرری کيتی۔ 16 مئی 2003 نوں ، ملازمت دے پہلے دن ، پال بریمر نے اتحادی حکومت کیتی نويں انتظامیہ تے بعثت پارٹی دے انتظامیہ دے ممبراں نوں خارج کرنے دے لئی کولیشن پرووینل اتھارٹی آرڈر 1 جاری کيتا۔ اس پالیسی نوں ، ڈی-بعثیٹیفیکیشن دے ناں توں جانیا جاندا اے ، تے اس دے نتیجے وچ 85،000 توں 100،000 عراقی افراد نوں ملازمت توں ہٹادتا گیا ، 40،000 اسکول استاداں وی شامل سن جو صرف اپنی ملازمت برقرار رکھنے دے لئی باات پارٹی وچ شامل ہوئے سن ۔ امریکی فوج دے جنرل ریکارڈو سانچیز نے اس فیصلے نوں "تباہ کن ناکامی" قرار دتا۔ [۱۰۶] بریمر نے جون 2004 وچ سی پی اے دے تحلیل ہونے تک خدمات انجام دتیاں۔
مئی 2003 وچ ، امریکی مشیر برائے عراق دفاع برائے سی پی اے ، والٹر بی سلوکومبی نے ، جنگ توں پہلے بش دی پالیسی وچ سابق عراق فوج نوں ملازمت دینے دے لئی جنگ وچ بدعنوانی ختم ہونے دے بعد وکالت کيتی۔ [۱۰۷] اس وقت ، سیکڑاں ہزاراں سابق فوجی فوجی جنہاں نوں مہینےآں توں تنخواہ نئيں دتی گئی سی ، اوہ سی پی اے دے منتظر سن کہ اوہ عراق دی سلامتی تے تعمیر نو وچ مدد دے لئی انہاں نوں ملازمت اُتے واپس بھیج دتیاں سی پی اے وچ کم کرنے والے امریکی فوجی عملے دے مشوراں دے باوجود ، بریمر نے ویڈیو بش دے ذریعے صدر بش نال ملاقات کيتی ، تے امریکی پالیسی نوں تبدیل کرنے دا اختیار منگیا۔ بش نے بریمر تے سلوکومب نوں جنگ توں پہلے دی پالیسی نوں تبدیل کرنے دا اختیار دتا سی۔ سلوکومبی نے 2003 دے موسم بہار وچ پالیسی وچ تبدیلی دا اعلان کيتا۔ اس فیصلے دے نتیجے وچ لکھاں سابقہ مسلح عراقی فوجیاں دی بیگانگی ہوئی ، جنہاں نے بعد وچ تمام عراق وچ قبضہ مزاحمتی تحریکاں دے نال خود نوں صفایا کيتا۔ عراقی فوج نوں تحلیل کرنے دے حکم توں اک ہفتہ پہلے ہی ، عراق وچ کوئی وی اتحادی افواج دشمن کارروائی توں ہلاک نئيں ہويا سی۔ ہفتے دے بعد ، پنج امریکی فوجی ہلاک ہوگئے۔ فیر ، 18 جون 2003 نوں اتحادی فوج نے بغداد وچ مظاہرہ کرنے والے عراقی فوجیاں اُتے فائرنگ کردتی جو اتحادی افواج اُتے پتھراؤ کررہے سن ۔ عراقی فوج نوں ختم کرنے دی پالیسی نوں نافذ کرنے دے چند ہی دن بعد سی پی اے نے الٹ دتا سی۔ لیکن بہت دیر ہوئے چکی سی۔ سابق عراقی فوج نے اپنا اتحاد اس توں تبدیل کردتا جو سی پی اے دے نال مل کے کم کرنے دے لئی تیار تے تیار سی سی پی اے تے اتحادی افواج دے خلاف مسلح مزاحمت وچوں اک پر۔ [۱۰۸]
عراق دے بعد عراق وچ ملٹی نیشنل فورس دے ذریعہ اک ہور گروپ تشکیل دتا گیا ، ایہ 1،400 رکنی بین الاقوامی عراق سروے گروپ سی ، جس نے عراق نوں وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے پروگراماں (WMD) دے پروگراماں نوں تلاش کرنے دے لئی حقائق تلاش کرنے دا مشن انجام دتا سی۔ 2004 وچ ، آئی ایس جی دی ڈویلفر رپورٹ وچ کہیا گیا سی کہ عراق دے پاس ڈبلیو ایم ڈی دا اک قابل عمل پروگرام نئيں سی۔ [۱۰۹]سابقہ حکومتی رہنماواں نوں گرفتار کرنا
[سودھو]موسم گرما 2003 وچ ، کثیر القومی قوتاں نے سابق حکومت دے باقی رہنماواں نوں پھڑنے اُتے توجہ دتی۔ 22 جولائی نوں ، امریکا دی طرف توں اک چھاپہ 101 واں ایئر بورن ڈویژن تے ٹاسک فورس 20 دے فوجیاں نے صدام دے بیٹےآں ( عودے تے قصے ) نوں اس دے اک پوتے سمیت ہلاک کيتا۔ مجموعی طور اُتے ، سابقہ حکومت دے 300 توں زیادہ اعلیٰ رہنماواں نوں ہلاک یا گرفتار کرلیا گیا ، ايسے طرح متعدد کم کارکن تے فوجی اہلکار وی شامل سن ۔
سب توں اہم گل ایہ اے کہ صدام حسین نوں خود 13 دسمبر 2003 نوں آپریشن ریڈ ڈان وچ تکریت دے نیڑے اک فارم اُتے پھڑیا گیا سی۔ ایہ کارروائی امریکی فوج دے چوتھے انفنٹری ڈویژن تے ٹاسک فورس 121 دے ممبراں نے دی سی۔ صدام دے ٹھکانے دے بارے وچ انٹلیجنس انہاں دے کنبہ دے ممبران تے سابق محافظاں توں نکلیا سی۔
صدام اُتے قبضہ تے شورش پسنداں دے حملےآں دی تعداد وچ کمی دے نال ، کچھ نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ کثیر القومی قوتاں شورش دے خلاف جنگ وچ غالب آ رہیاں نيں۔ عارضی حکومت نے نويں عراقی سیکیورٹی فورسز دی تربیت شروع کيتی سی جو اس ملک نوں پولیس بنانے دے ارادے توں سی ، تے امریکا نے عراق دی آئندہ آمدنی دے خلاف قرضہ دی صورت وچ تعمیر نو دی رقم وچ $20 billion دینے دا وعدہ کيتا سی۔ تیل دی آمدنی اسکولاں دی تعمیر نو تے بجلی تے تطہیر دے بنیادی ڈھانچے اُتے کم کرنے دے لئی وی استعمال ہُندی سی۔
صدام دی گرفتاری دے فورا بعد ہی ، اتحادی عارضی اتھارٹی توں دستبردار عناصر نے انتخابات تے عراقی عبوری حکومت دے قیام دے لئی احتجاج کرنا شروع کردتا۔ انہاں وچ سب توں نمایاں شیعہ عالم آیت اللہ علی ال سیستانی سن ۔ اتحادی عارضی اتھارٹی نے اس وقت جمہوری انتخاگل کيتی اجازت دینے دی مخالفت کيتی۔ باغیاں نے اپنی سرگرمیاں تیز کردتیاں دو انتہائی ہنگامہ خیز مراکز فلوجہ دے آس پاس دا علاقہ تے بغداد ( صدر سٹی ) توں جنوب وچ بصرہ تک شہراں دا ناقص شیعہ طبقہ سی۔
2004: شورش پھیل گئی
[سودھو]- یہ وی ملاحظہ کرن: عراقی اتحاد دی اس کارروائی کیتی لسٹ دے لئی عراق جنگ کيتی فوجی کاروائیاں ، 2004 عراق وچ ، عراقی اتحاد بغاوت دی کارروائیاں ، عراقی شورش (2003–11) ، ریاستہائے متحدہ دا فلوجہ اُتے قبضہ ، عراق دی جنگ 2004 دی عراق جنگ۔
2004 دے آغاز اُتے رشتہ داراں نے تشدد دا نشانہ بنایا۔ اس دوران شورش پسند قوتاں دی تنظیم نو ہوئی ، جس نے کثیر القومی قوتاں دے حرباں دا مطالعہ کيتا تے نويں سرے توں حملے دی منصوبہ بندی کيتی۔ اُتے تشدد دے دوران اضافہ کيتا 2004 دی عراق بہار لڑائی مشرق وسطی دے نال نال دے طور اُتے بھر توں غیر ملکی جنگجوواں دے نال عراق وچ القاعدہ دے اک الحاق شدہ القائدہ گروپ دی قیادت وچ ابو مصعب الزرقاوی دی شورش گڈی چلانے دے لئی دی مدد کر. حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ دی ضرورت ]
جب شورش ودھدتی گئی تاں اتحادی فوج دی جانب توں نويں عراقی سیکیورٹی فورسز دی طرف نشانہ بنانے وچ اک وکھ تبدیلی واقع ہوئی ، کیونجے اگلے چند ماہ دے دوران سیکڑاں عراقی شہری تے پولیس وڈے پیمانے اُتے بم دھماکےآں دے نتیجے وچ ہلاک ہوگئے۔ اک منظم سنی شورش ، جس دی گہری جڑاں تے دونے قوم پرست تے اسلام پسندانہ محرکات نيں ، پورے عراق وچ زیادہ طاقتور ہُندا جارہیا اے۔ شیعہ مہدی آرمی نے وی عراقی سیکیورٹی فورسز توں کنٹرول حاصل کرنے دی کوشش وچ اتحادی اہداف اُتے حملے شروع کردتے۔ عراق دے جنوبی تے وسطی حصے شہری گوریلا جنگ وچ پھوٹ پڑنے لگے سن جدوں کثیر القومی قوتاں نے اپنا کنٹرول برقرار رکھنے دی کوشش کيتی تے اک جوابی کاروائی دے لئی تیار سی۔
جنگ کيتی ہن تک دی سب توں سنگین لڑائی دا آغاز 31 مارچ 2004 نوں ہويا ، جدوں فلوجہ وچ عراقی باغیاں نے بلیک واٹر یو ایس اے دے قافلے اُتے حملہ کيتا جس دی سربراہی وچ چار امریکی نجی فوجی ٹھیکیدار سن جو فوڈ کیٹررز یوریسٹ سپورٹ سروسز نوں تحفظ فراہم کررہے سن ۔ چار مسلح ٹھیکیدار ، اسکٹ ہیلونسٹن ، جیرکو زوکو ، ویسلے بٹالونا ، تے مائیکل ٹیگیو ، دستی بم تے چھوٹے ہتھیاراں دی اگ توں ہلاک ہوگئے۔ اس دے بعد ، مقامی لوکاں نے انہاں دی لاشاں نوں انہاں دی گڈیاں توں گھسیٹا ، پیٹا ، جلادتا تے انہاں دی جلی ہوئی لاشاں فرات دے پار اک پل دے اُتے لٹک گئياں۔ اس تقریب دی تصاویر نوں دنیا بھر وچ خبر رساں ادارےآں نوں جاری کيتا گیا جس دی وجہ توں ریاستہائے متحدہ وچ اک بہت وڈا غیظ و غضب تے اخلاقی غم و غصہ پایا تے اس شہر دی اک ناکام "امن" نوں جنم دتا: اپریل 2004 وچ فلوجہ دی پہلی جنگ ۔
یہ حملہ نومبر 2004 وچ جنگ کيتی سب توں خونخوار جنگ وچ دوبارہ شروع کيتا گیا: فلوجہ دی دوسری جنگ ، جسنوں امریکی فوج نے "ویتنام وچ ہیو سٹی دی لڑائی دے بعد توں سب توں بھاری شہری لڑائی (جس وچ اوہ شامل سن ) قرار دتا سی۔" حملے دے دوران ، امریکا فورسز نے باغی اہلکاراں دے خلاف گستاخانہ ہتھیار دے طور اُتے سفید فاسفورس دا استعمال کيتا ، تے ایہ تنازعات دی طرف راغب ہويا۔ 46 دن تک جاری رہنے والی اس لڑائی دے نتیجے وچ 95 امریکی ڈالر دے نال اتحاد دی فتح ہوئی فوجیاں نے تقریبا 1، 1،350 باغیاں دے نال ہلاک کيتا۔ لڑائی دے دوران فلوجہ مکمل طور اُتے تباہ کن سی ، حالانکہ عام شہریاں دی ہلاکتاں کم سن ، کیونجے اوہ زیادہ تر جنگ توں پہلے ہی فرار ہوگئے سن ۔ [۱۱۱]
اس سال دا اک ہور اہم واقعہ ابوغریب وچ قیدیاں دے وسیع پیمانے اُتے بدسلوکی دا انکشاف سی ، جس نوں اپریل 2004 وچ بین الاقوامی میڈیا دی توجہ حاصل ہوئی۔ ابو غریب قیدی دے نال بدسلوکی دی پہلی اطلاعات دے نال نال گرافک تصاویر جس وچ امریکا نوں دکھایا گیا اے فوجی اہلکار عراقی قیدیاں اُتے طنز تے بدسلوکی کردے نيں ، 60 منٹ دی دوم دی اک خبر (28 اپریل) تے نیو یارکر (30 اپریل نوں آن لائن پوسٹ کردہ) دے سیمور ایم ہرش مضمون توں عوام دی توجہ دا مرکز ہوئے ۔ ) فوجی نمائندے تھامس رکس نے دعوی کيتا کہ انہاں انکشافات نے بہت سارے لوکاں خصوصا عراقیاں دی نظر وچ قبضے دے اخلاقی جواز نوں دھچکيا لگایا تے ایہ جنگ دا اک اہم موڑ سی۔ [۱۱۲]
2004 وچ عراق وچ فوجی منتقلی ٹیماں دا آغاز وی ہويا ، جو امریکی فوجی مشیراں دی ٹیماں سن جنھاں براہ راست نويں عراقی آرمی یونٹاں نوں تفویض کيتا گیا سی۔
2005: انتخابات تے عبوری حکومت
[سودھو]31 جنوری نوں عراقیاں منتخب عراقی عبوری حکومت اک مستقل آئین دا مسودہ تیار کرنے دے لئی. اگرچہ کچھ تشدد تے وڈے پیمانے اُتے سنیاں دے بائیکٹ نے اس پروگرام نوں متاثر کردتا ، اُتے کرد تے شیعہ آبادی دے زیادہ تر اہل افراد نے حصہ لیا۔ 4 فروری نوں ، پول وولوفواز نے اعلان کيتا کہ 15،000 امریکی انتخابی سیکیورٹی دی فراہمی دے لئی جنہاں فوجیاں دی ڈیوٹی دے دورے وچ توسیع کيتی گئی سی ، انہاں نوں اگلے مہینے تک عراق توں کڈ لیا جائے گا۔ فروری توں اپریل نومبر تے جنوری دے قتل عام دے مقابلہ وچ نسبتا پرامن مہینے ثابت ہوئے ، باغیاں دے حملےآں دی اوسط 70 دی اوسط توں اوسطا 30 دن اے۔
ابو غریب دی لڑائی 2 اپریل 2005 نوں ابو غریب جیل وچ امریکی فوج اُتے حملہ سی ، جس وچ بھاری مارٹر تے راکٹ فائر شامل سی ، جس دے تحت اک اندازے دے مطابق 80-120 مسلح باغیاں نے دستی بم ، چھوٹے ہتھیاراں تے دو گڈیاں توں حملہ کيتا۔ پیدائشی دیسی ساختہ دھماکہ خیز آلات (VBIED)۔ امریکی فوج دے اسلحہ خیزیاں اِنّی کم بھج گئياں کہ ہتھ توں ہتھ لڑنے دی تیاری وچ بائنٹاں نوں ٹھیک کرنے دے احکامات دتے گئے سن ۔ ایہ ویتنام جنگ دے بعد توں کسی امریکی اڈے اُتے سب توں وڈا مربوط حملہ سمجھیا جاندا سی۔
اس شورش دے فوری خاتمے تے امریکی فوجیاں دے انخلا دی امیداں ، مئی وچ ، عراق دے خونریز ترین مہینے وچ حملے دے بعد توں تباہ ہوگئياں۔ خود کش حملہ آور ، جنہاں دے بارے وچ سمجھیا جاندا اے کہ اوہ بنیادی طور اُتے عراقی سنی عرب ، شامی تے سعودیاں دی مایوسی دا نشانہ بنے نيں ، عراق دے راستے پھاڑ پئے۔ انہاں دے اہداف اکثر شیعہ محفل یا شیعاں دی شہری تعداد وچ ہُندے سن ۔ اس دے نتیجے وچ ، ايسے مہینے وچ 700 توں زیادہ عراقی شہری ہلاک ہوئے ، ايسے طرح 79 امریکی فوجی وی ہلاک ہوئے۔
2005 دے موسم گرما وچ بغداد دے چاراں طرف تے شمال مغربی عراق دے ٹل آفار وچ لڑائی ہوئی جدوں امریکی افواج نے شام دی سرحد اُتے مہر لگانے دی کوشش کيتی۔ اس دے نتیجے وچ راجگڑھ تے اس سرحد دے درمیان وادی فرات دے چھوٹے چھوٹے شہراں وچ موسم خزاں وچ لڑائی ہوئی۔ [۱۱۳]
15 اکتوبر نوں ریفرنڈم ہويا جس وچ نويں عراقی آئین دی توثیق کيتی گئی ۔ عراقی قومی اسمبلی دا انتخاب دسمبر وچ کیہ گیا سی ، جس وچ سنیاں دے نال نال کرداں تے شیعہ نے وی شرکت کيتی سی۔ [۱۱۳]
2005 وچ باغیاں دے حملےآں وچ 34،131 واقعات ریکارڈ ہوئے جنہاں وچ پچھلے سال دے کل 26،496 واقعات سن ۔ [۱۱۴]
2006: فرقہ وارانہ تشدد تے مستقل عراقی حکومت
[سودھو]2006 دے آغاز نوں حکومتی تشکیل دی گل گل ، بڑھدے ہوئے فرقہ وارانہ تشدد تے اتحادی مخالف مخالف حملےآں دی نشاندہی کيتی گئی سی۔ 22 فروری 2006 نوں عراقی شہر سامرا وچ ال عسکری مسجد بم دھماکے دے بعد فرقہ وارانہ تشدد دی شدت اک نويں سطح اُتے پھیل گئی۔ شیعہ اسلام دے مقدس ترین تھاںواں وچوں اک مسجد وچ ہونے والا ایہ دھماکہ القاعدہ دے ذریعہ نصب بم دے نتیجے وچ ہويا سی۔
اگرچہ اس دھمادے ميں کوئی چوٹ نئيں آئی اُتے اس مسجد نوں شدید نقصان پہنچیا تے بم دھماکے دے نتیجے وچ اگلے دناں وچ تشدد ہويا۔ 23 فروری نوں گولیاں دے سوراخاں والی 100 توں ودھ لاشاں ملیاں سن ، تے کم توں کم 165 افراد دے ہلاک ہونے دا خیال اے۔ اس حملے دے نتیجے وچ امریکا فوج دا حساب اے کہ بغداد وچ قتل عام دی اوسط شرح روزانہ 11 توں 33 اموات تک ودھ گئی اے۔ 2006 وچ اقوام متحدہ نے عراق دے ماحول نوں "خانہ جنگی ورگی صورتحال" دے طور اُتے بیان کيتا۔
12 مارچ نوں ، 502 واں انفنٹری رجمنٹ دے ریاستہائے متحدہ دے پنج فوجی جواناں نے 15 سالہ عراقی لڑکی عبیر قاسم حمزہ الجنبی دے نال عصمت دری دی ، تے فیر اسنوں ، اس دے والد ، اس دی والدہ فکریہ طحہ محسن تے اس دی چھ سالہ بچی دا قتل کردتا۔ بہن حدیل قاسم حمزہ الجنبی۔ اس دے بعد فوجیاں نے اس جرم دے ثبوت چھپانے دے لئی لڑکی دے جسم نوں اگ لگیا دی۔ چار فوجیاں نوں عصمت دری تے قتل دے مجرم قرار دتا گیا سی تے پنجويں نوں واقعات وچ ملوث ہونے اُتے کم جرائم دا مرتکب قرار دتا گیا سی ، جو محمودیہ عصمت دری تے قتل دے ناں توں مشہور ہويا سی ۔ [۱۱۵]
6 جون 2006 نوں ، امریکا ، عراق وچ القاعدہ دے سرغنہ ابو مصعب الزرقاوی دا پتہ لگانے وچ کامیاب رہیا ، جو اک ٹارگٹ کلنگ وچ ہلاک ہويا سی ، جدوں کہ تقریبا ۸ کلومیٹر (۵٫۰ میل) وکھ تھلگ سیف ہاؤس وچ اک اجلاس وچ شرکت دے دوران۔ بعقبہ دے شمال وچ ۔ برطانوی یو اے وی دے ذریعہ باخبر رہنے دے بعد ، کنٹرولر تے ریاستہائے متحدہ امریکا دے دو فضائیہ ایف 16 سی جیٹ طیارےآں دے وچکار ریڈیو رابطہ ہويا ، جس نے اس گھر دی نشاندہی دی تے 14: 15 اُتے GMT ، لیڈ جیٹ دو 500 ‑ پاؤنڈ (230) گرا کلوگرام) گائڈڈ بم ، اک عمارت جس وچ اوہ واقع سی اُتے اک لیزر گائیڈ جی بی یو ‑ 12 تے جی پی ایس گائیڈ جی بی یو ‑ 38۔ چھ ہور افراد - تن مرد تے تن خواتین افراد - دے وی ہلاک ہونے دی اطلاع اے۔ ہلاک ہونے والےآں وچ اس دی اک بیوی تے انہاں دا بچہ وی شامل اے۔
عراقی قومی اسمبلی دے ممبراں دی منظوری دے بعد ، حکومت عراق نے 20 مئی 2006 نوں اقتدار سنبھالیا ۔ اس دے بعد دسمبر 2005 وچ عام انتخابات ہوئے ۔ حکومت نے عراقی عبوری حکومت نوں کامیابی حاصل کيتی ، جو مستقل حکومت دے قیام تک نگراں صلاحیت دے عہدے اُتے برقرار رہی۔
عراق اسٹڈی گروپ دی رپورٹ تے صدام دی پھانسی
[سودھو]عراق اسٹڈی گروپ دی رپورٹ 6 دسمبر 2006 نوں جاری کيتی گئی سی۔ عراق اسٹڈی گروپ دونے وڈے امریکا دے لوکاں اُتے مشتمل اے پارٹیاں دی سربراہی ، سابق صدر خارجہ (ریپبلکن) جیمز بیکر ، تے سابقہ امریکا دے لی ایچ ہملٹن دے ہمراہ سن ۔ نمائندہ (ڈیموکریٹ) اس نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ "عراق وچ صورتحال سنگین تے خراب ہُندی جارہی اے " تے "امریکا ایسا لگدا اے کہ افواج اک ایداں دے مشن وچ پھنس گئیاں نيں جس دا کوئی نزدیک خاتمہ نئيں اے۔ رپورٹ دی 79 سفارشات وچ ایران تے شام دے نال سفارتی اقدامات وچ اضافہ تے عراقی فوج دی تربیت دے لئی کوششاں تیز کرنا شامل نيں۔ 18 دسمبر نوں ، پینٹاگون دی اک رپورٹ وچ معلوم ہويا اے کہ باغیاں دے حملےآں دی اوسط اوسطا 9 960 حملےآں دی ہُندی اے ، جو 2005 وچ شروع ہونے والی رپورٹاں دے بعد توں سب توں زیادہ اے۔
اتحادی فوجاں نے باضابطہ طور اُتے اک گورنری دا کنٹرول عراقی حکومت نوں منتقل کردتا ، جو جنگ دے بعد پہلا واقعہ اے۔ فوجی استغاثہ نے نومبر 2005 وچ الحدیدہ وچ 24 عراقی شہریاں دے قتل دے الزام وچ اٹھ امریکی میریناں اُتے الزام عائد کيتا سی ، انہاں وچ 10 خواتین تے بچے سن ۔ اس تقریب دے سلسلے وچ چار افسران اُتے وی ڈیوٹی توں سود مند ہونے دا الزام عائد کيتا گیا سی۔
عراقی عدالت نے اک سال طویل مقدمے دی سماعت دے بعد انسانیت دے خلاف جرائم دے مرتکب ہونے اُتے صدام حسین نوں 30 دسمبر 2006 نوں پھانسی دے دتی سی۔
2007: امریکی فوجیاں دا اضافہ
[سودھو]10 جنوری 2007 وچ ، امریکا نوں ٹیلیویژن خطاب عوام ، بش نے عراق دے لئی 21،500 ہور فوج ، عراقیاں دے لئی ملازمت دا پروگرام ، تعمیر نو دی تجاویز ، تے 1.2 ارب ڈالر دی تجویز پیش کيتی۔ انہاں پروگراماں دے لئی ارب [۱۱۶] 23 جنوری 2007 نوں ، 2007 دے اسٹیٹ آف یونین ایڈریس وچ ، بش نے "20،000 توں زیادہ اضافی فوجیاں تے میرینز دی عراق وچ تعیناتی" دا اعلان کيتا۔
10 فروری 2007 نوں ، ڈیوڈ پیٹریاسنوں ملٹی نیشنل فورس دا کمانڈر بنا دتا گیا <span typeof="mw:Entity" id="mwA-U"> </span> - عراق (MNF-I) ، چار جارحانہ عہدے جو جنرل جارج کِداں دی دی جگہ ، ملک وچ تمام اتحادی افواج دی نگرانی کردا اے۔ پیٹریاس نے اپنی نويں پوزیشن وچ ، عراق وچ تمام اتحادی افواج دی نگرانی دی تے انھاں بش انتظامیہ دے ذریعہ پیش کردہ نويں "اضافے" حکمت عملی وچ شامل کيتا۔
10 مئی 2007 نوں ، عراقی پارلیمنٹیرین دے 144 ارکان نے قانون سازی دی درخواست اُتے دستخط کیتے جس وچ امریکا توں دستبرداری دے لئی اک ٹائم ٹیبل طے کرنے دا مطالبہ کيتا گیا سی۔ 3 جون 2007 نوں ، عراقی پارلیمنٹ نے 85 توں 59 ووٹ دتا تاکہ عراقی حکومت نوں عراق وچ اتحادی افواج دے لئی اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دے مینڈیٹ وچ اضافی توسیع دی درخواست کرنے توں پہلے پارلیمنٹ توں مشاورت دی ضرورت ہوئے گی۔ [۱۱۷]
امریکا اُتے دباؤ اتحادی افواج دے مسلسل انخلا توں فوجی دستے ودھ گئے۔ حوالےدی لوڑ؟ 2007 دے اوائل وچ ، برطانوی وزیر اعظم بلیئر نے اعلان کيتا کہ آپریشن سنباد دے بعد ، برطانوی فوج نے عراقیاں نوں سیکیورٹی دے حوالے کردے ہوئے ، بصرہ گورنریٹ توں دستبرداری شروع کردین گے۔ جولائی وچ ڈنمارک دے وزیر اعظم اینڈرس فوگ راسموسن نے وی عراق توں 441 ڈینش فوجیاں دے انخلا دا اعلان کيتا سی ، جس وچ چار مشاہداتی ہیلی کاپٹراں اُتے مشتمل نو فوجیاں دا صرف اک یونٹ بچھا سی۔ اکتوبر 2019 وچ ، ڈنمارک دی نويں حکومت نے کہیا کہ اوہ 2003 وچ عراقی جنگ وچ امریکی زیرقیادت فوجی اتحاد وچ ملک دی شمولیت دی سرکاری تحقیقات دوبارہ نئيں کھولے گی۔ [۱۱۸]
منصوبہ بند فوجیاں وچ کمی
[سودھو]10 ستمبر 2007 نوں کانگریس نوں دتے گئے اک تقریر وچ پیٹریاس نے "اگلے موسم گرما وچ تقریبا 30،000 امریکی فوجیاں دے انخلا دا تخمینہ لگایا سی ، اس دا آغاز [ستمبر وچ ] اک سمندری دستہ توں ہوئے گا۔" [۱۱۹] 13 ستمبر نوں ، بش نے عراق توں فوجیاں دے محدود انخلا دی حمایت کيتی۔ بش نے کہیا کہ کرسمس 2007 تک 5،700 اہلکار گھر وچ ہون گے ، تے انہاں نوں توقع اے کہ جولائی 2008 تک ہزاراں ہور افراد واپس آئیاں گے۔ ایہ منصوبہ 2007 دے آغاز وچ اضافے توں پہلے فوجی دستےآں دی تعداد نوں اپنی سطح اُتے لے جائے گا۔
سیکیورٹی اُتے اضافے دے اثرات
[سودھو]پینٹاگون دی اک رپورٹ دے مطابق ، مارچ 2008 تک ، عراق وچ تشدد وچ 40 توں 80 فیصد کمی واقع ہوئی سی۔ آزادانہ رپورٹاں نے انہاں تشخیص دے بارے وچ سوالات اٹھائے نيں۔ عراقی فوج دے ترجمان نے دعوی کيتا اے کہ فوجیاں دی اضافے دے منصوبے دے آغاز دے بعد توں ہی شہریاں دی ہلاکتاں بغداد وچ 265 سن ، جو گذشتہ چار ہفتےآں وچ 1،440 سن۔ نیویارک ٹائمز نے عراقی وزارت داخلہ تے اسپتال دے عہدیداراں دی ابتدائی روزانہ دی اطلاعات دی بنیاد اُتے ايسے 28 دناں دے دوران 450 توں زیادہ عراقی شہریاں دی گنتی کيتی۔
تاریخی طور اُتے ، نیویارک ٹائمز کی روز مرہ دی تعداد نے اقوام متحدہ دے مطالعے دے مقابلے وچ جدوں ہلاکتاں دی مجموعی تعداد وچ 50٪ یا اس توں زیادہ دا تخفیف کيتا اے ، جو وزارت عراقی وزارت صحت دے اعداد و شمار تے مرگ دے اعداد و شمار اُتے انحصار کردے نيں۔
امریکی شرح گذشتہ ادوار دے مقابلے وچ ، سیکیورٹی سرگرمیاں وچ اضافے دے پہلے ست ہفتےآں دے دوران بغداد وچ لڑائی اموات تقریبا دگنی 3.14 فی دن ہوگئی۔ باقی عراق وچ اس وچ قدرے کمی آئی۔ [۱۲۰]
14 اگست 2007 نوں ، پوری جنگ دا مہلک واحد حملہ ہويا۔ 800 دے نیڑے اتوار دے روز عراق دے شمالی علاقے بتنیہ اُتے متصل خود کش بم حملےآں دے نتیجے وچ عام شہری ہلاک ہوگئے۔ 100 توں زیادہ دھماکےآں وچ مکانات تے دکاناں تباہ ہوگئياں۔ امریکا عہدیداراں نے القاعدہ نوں مورد الزام ٹھہرایا۔ ھدف بنائے گئے دیہاتیاں دا تعلق غیر مسلم یزیدی نسلی اقلیت توں سی۔ ایہ حملہ اس تنازعہ وچ تازہ ترین نمائندگی کردا اے جو اس سال دے شروع وچ پھوٹ پيا سی جدوں یزیدی برادری دے ارکان نے دعو خلیل اسوڈ نامی اک نوعمر لڑکی نوں سنگسار کردتا سی جس نے الزام عائد کيتا سی کہ اوہ اک سنی عربی شخص توں ڈیٹ کردا اے تے اس نے اسلام قبول کيتا سی۔ بچی دا قتل کیمرے موبائلاں وچ ریکارڈ کيتا گیا سی تے ویڈیو انٹرنیٹ اُتے اپ لوڈ کيتی گئی سی۔ [۱۲۱][۱۲۲]
13 ستمبر 2007 نوں ، عبدالستار ابو ریشہ رمادی شہر وچ اک بم حملے وچ ماریا گیا سی۔ اوہ اک اہم امریکی سی حلیف اس لئی کہ اس نے " انبار بیداری " دی قیادت دی ، جو سنی عرب قبیلے دا اتحاد اے جس نے القاعدہ دی مخالفت کيتی سی۔ مؤخر الذکر تنظیم نے حملے دی ذمہ داری قبول کيتی سی۔ عراق دی سایہ دار اسلامی ریاست دے ذریعہ انٹرنیٹ اُتے شائع ہونے والے اک بیان وچ ابو ریشہ نوں "بش دا اک کت "ا" قرار دتا گیا اے تے جمعرات دے روز ہونے والے ہلاکت نوں "بہادری دی کارروائی" قرار دتا گیا اے جس دی تیاری وچ اک مہینہ لگیا سی۔
امریکا وچ کمی دا اک رواں رجحان سی مئی 2007 دے بعد فوجیاں دی ہلاکت ، تے اتحادی فوج دے خلاف تشدد "امریکی حملے دے پہلے سال دے بعد سے" سب توں کم سطح اُتے آگیا سی۔ ایہ ، تے کئی ہور مثبت پیشرفت ، بہت سارے تجزیہ کاراں دے اضافے دی وجہ توں قرار دتیاں گئیاں۔
پینٹاگون تے دوسرے امریکا توں آنے والا ڈیٹا سرکاری احتساب آفس (جی اے او) ورگی ایجنسیاں نے پتا چلیا اے کہ فروری دے بعد توں عراق وچ عام شہریاں دے خلاف روزانہ حملے "اسی طرح" رہے۔ جی اے او نے ایہ وی دسیا کہ فرقہ وارانہ تشدد وچ کوئی قابل فہم رجحان نئيں اے۔ اُتے ، ایہ رپورٹ کانگریس دے سامنے آنے والی انہاں رپورٹاں دے برخلاف اے ، جو دسمبر 2006 دے بعد توں عام شہریاں دی ہلاکتاں تے نسلی فرقہ وارانہ تشدد وچ عام طور اُتے گردے ہوئے رجحان نوں ظاہر کردی اے۔ 2007 دے آخر تک ، بطور امریکا فوجیاں دی تعداد وچ اضافہ ہونا شروع ہويا ، عراق وچ تشدد 2006 دے عروج توں کم ہونا شروع ہوگیا سی۔
شیعہ تے سنی ملیشیا دے ذریعہ بغداد دے پورے محلےآں نوں نسلی طور اُتے ختم کر دتا گیا سی تے عراقی ہر اس شہر وچ فرقہ وارانہ تشدد پھیلا ہويا اے جتھے مخلوط آبادی موجود اے۔ تفتیشی رپورٹر باب ووڈورڈ نے امریکا دا حوالہ دتا حکومتی ذرائع جس دے مطابق امریکا 2007 -08ء وچ تشدد وچ کمی دی بنیادی وجہ "اضافے" نئيں سن ۔ اس دے بجائے ، اس خیال دے مطابق ، تشدد وچ کمی امریکا دی طرف توں نويں خفیہ تکنیک دی وجہ توں سی فوجی تے انٹیلیجنس حکام سابق باغیاں دے نال مل کے کم کرنے سمیت باغیاں نوں تلاش ، نشانہ بنانے تے انہاں نوں ہلاک کرنے دے لئی۔
بصرہ دے نیڑے شیعہ خطے وچ ، برطانوی فوج نے علاقے دی سیکیورٹی عراقی سیکیورٹی فورسز دے حوالے کردتی۔ بصرہ عراق دے 18 گورنریاں دا نوواں گورنری اے جو قبضے دے آغاز توں ہی مقامی سکیورٹی فورسز دے کنٹرول وچ واپس آ گیا اے۔[۱۲۳]
سیاسی پیشرفت
[سودھو]عراق دی پارلیمنٹ دے نصف توں زیادہ ارکان نے پہلی بار اپنے ملک اُتے جاری قبضے نوں مسترد کردتا۔ 275 ارکان پارلیمنٹ وچوں 144 نے اک قانون سازی دی درخواست اُتے دستخط کیتے جس وچ عراقی حکومت کیتی جانب توں عراق وچ غیرملکی افواج دے ہونے دے لئی اقوام متحدہ دے مینڈیٹ وچ توسیع دی درخواست کرنے توں پہلے پارلیمنٹ توں منظوری لینے دی ضرورت ہوئے گی ، جو سن 2008 دے آخر وچ ختم ہوجائے گی۔ اس وچ فوجی دستےآں دی واپسی دے لئی اک ٹائم ٹیبل تے غیر ملکی افواج دے سائز اُتے انجماد دا مطالبہ وی کيتا گیا اے۔ عراق وچ امریکی زیرقیادت فورسز دے لئی اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دا مینڈیٹ "جے حکومت عراق دے ذریعہ درخواست کيتی جائے تو" ختم ہوجائے گی۔ امریکا وچ رائے شماری کرنے والےآں وچوں 59٪ انخلا دے لئی اک ٹائم ٹیبل دی حمایت کرن۔
2007 دے وسط وچ ، اتحاد نے عراقی سنیاں (اکثر سابق باغی) نوں "سرپرست" ملیشیا تشکیل دینے دے لئی اک متنازعہ پروگرام شروع کيتا۔ انہاں گارڈین ملیشیاواں دا مقصد اسلام پسنداں دے خلاف مختلف سنی محلےآں دی حمایت تے حفاظت کرنا اے۔
ایران دے نال تناؤ
[سودھو]سن 2007 وچ ، ایران تے عراقی کردستان دے وچکار کشیدگی وچ بہت زیادہ اضافہ ہويا سی ، کیونجے بعد وچ عسکریت پسند کرد علیحدگی پسند گروپ پارٹی نوں کردستان وچ آزاد زندگی دے لئی حرمت دینے دی وجہ توں (پی ای جے او سی) سی۔ ) اطلاعات دے مطابق ، ایران 16 اگست توں ہی عراقی کردستان وچ پیجاک دی پوزیشناں اُتے گولہ باری کر رہیا سی۔ ایہ تناؤ 23 اگست نوں ایرانی فوجیاں دے ذریعہ مبینہ سرحدی حملہ دے نال ہور ودھ گیا سی جس نے متعدد کرد دیہاتاں اُتے حملہ کيتا سی جنھاں نے نامعلوم تعداد وچ شہریاں تے عسکریت پسنداں نوں ہلاک کيتا سی۔
اتحادی افواج نے وی عراق وچ مبینہ ایرانی قدس فورس دے کارندےآں نوں نشانہ بنانا شروع کيتا ، یا تاں مشتبہ ارکان نوں گرفتار کيتا یا اسنوں ہلاک کردتا ۔ بش انتظامیہ تے اتحادی رہنماواں نے عوامی طور اُتے ایہ بیان دینا شروع کيتا کہ ایران عراقی باغیاں تے ملیشیاواں نوں اسلحہ ، خاص طور اُتے ای ایف پی دے آلے دی فراہمی کر رہیا اے ، اگرچہ اج تک انہاں الزامات دا کوئی ثبوت فراہم کرنے وچ ناکام رہیا اے۔ بش انتظامیہ نے 2007 دے موسم خزاں وچ وی ایرانی تنظیماں اُتے ہور پابندیاں دا اعلان کيتا سی۔ 21 نومبر 2007 نوں ، عراقی سیکیورٹی فورسز دی تربیت دے انچارج لیفٹیننٹ جنرل جیمز ڈوبک نے ، عراق وچ اسلحے ، دھماکہ خیز مواد تے ٹریننگ دے بہاؤ نوں روکنے دے اپنے عہد نوں برقرار رکھدے ہوئے ، "تشدد دے خاتمے وچ مدد" دے لئی ایران دی تعریف کيتی۔ عراق وچ
ترکی دے نال تناؤ
[سودھو]شمالی عراق وچ مقیم پی دے کے عسکریت پسنداں دی جانب توں سرحدی حملے ، ترک فوجاں نوں ہراساں کرنے دا سلسلہ جاری رکھے ہوئے اے ، جس وچ دونے اطراف دے جانی نقصان ہويا اے۔ 2007 دے موسم خزاں وچ ، ترک فوج نے پی دے کے عسکریت پسنداں دی "گرم تعاقب" وچ عراقی کردستان دی سرحد عبور کرنے دا اپنا حق بیان کيتا تے عراق وچ کرد علاقےآں اُتے گولہ باری شروع کردتی تے طیارے توں ماؤنٹ کوڈی دے علاقے وچ پی دے کے ٹھکانےآں اُتے حملہ کرنا شروع کردتا۔ [۱۲۴] ترک پارلیمنٹ نے عراقی کردستان وچ فوج نوں پی دے کے دی پیروی کرنے دی اجازت دینے دی اک قرارداد نوں منظور کيتا۔ نومبر وچ ، ترکی دی توپاں وچ اضافے دے بعد ترک گن جہازاں نے ترک طیارے دے ذریعے پہلا حملہ کيتا سی۔ دسمبر دے وسط وچ حملےآں دا اک ہور سلسلہ قندیل ، جیپ ، آواشین تے ہاکورک علاقےآں وچ پی دے کے اہداف نوں نشانہ بنیا۔ حملےآں دے تازہ ترین سلسلے وچ گھٹ توں گھٹ 50 ہوائی جہاز تے توپ خانے شامل سن تے کرد حکام نے اک شہری دے ہلاک تے دو دے زخمی ہونے دی اطلاع دی۔
ہور برآں ، ہتھیار جو عراقی سیکیورٹی فورسز نوں امریکا نے دتے سن اس ریاست وچ پی دے کے دے استعمال دے بعد ترکی وچ حکام نے فوجی بازیافت دی سی۔
بلیک واٹر نجی سیکیورٹی تنازعہ
[سودھو]17 ستمبر 2007 نوں ، عراقی حکومت نے اعلان کيتا کہ اوہ اک کار تے اس دے نتیجے وچ اک خاتون تے اک شیر خوار سمیت اٹھ شہریاں دی ہلاکت وچ اس فرم دے ملوث ہونے اُتے امریکی سیکیورٹی کمپنی بلیک واٹر یو ایس اے دے لائسنس نوں منسوخ کررہی اے اسٹیٹ ڈیپارٹمنٹ دی موٹر کار دے نیڑے بم دھماکہ۔
2008: فرقہ وارانہ تشدد بدستور جاری
[سودھو]2008 دے دوران ، امریکا اہم اعدادوشمار دے مطابق ، حکام تے آزاد تھنک ٹینکاں نے سیکیورٹی دی صورتحال وچ بہتری دی طرف اشارہ کرنا شروع کيتا۔ امریکی محکمہ دفاع دے مطابق ، دسمبر 2008 وچ جنوری 2007 وچ اضافے دے آغاز توں پہلے ہی ملک وچ "تشدد دی مجموعی سطح" وچ 80٪ دی کمی واقع ہوئی سی ، تے ملک وچ قتل دی شرح پریواسطہ دی سطح تک گر چکی سی۔ انہاں نے اس گل کيتی وی نشاندہی دی کہ امریکا دے لئی ہلاکتاں دا اعداد و شمار 2007 وچ فوج دی تعداد 904 دے مقابلہ وچ 314 سی۔ [۱۲۵]
بروکنگ انسٹی ٹیوشن دے مطابق ، نومبر 2008 وچ عراقی شہریاں دی ہلاکتاں دی تعداد 490 سی ، جنوری 2007 وچ ایہ تعداد 3،500 سی ، جدوں کہ اتحادیاں دے خلاف حملےآں دی تعداد 200 توں 300 دے درمیان ہر ہفتہ دے آخر وچ ، جدوں کہ اس دی چوٹی تقریبا 1،600 سی۔ موسم گرما 2007 عراقی سیکیورٹی فورسز دی تعداد 2008 دے دوسرے نصف حصے وچ 100 توں کم سی جو 2007 دے موسم گرما وچ 200 توں 300 تک سی۔
دراں اثنا ، عراقی فوج دی مہارت وچ اضافہ اس وقت ہويا جدوں اس نے شیعہ ملیشیا دے خلاف موسم بہار وچ کارروائی شروع کيتی سی ، جس اُتے وزیر اعظم نوری المالکی نوں پہلے وی کم کرنے دی اجازت دینے اُتے تنقید دا نشانہ بنایا گیا سی۔ اس دا آغاز بصرہ وچ مہدی فوج دے خلاف مارچ دے اک آپریشن توں ہويا ، جس دے نتیجے وچ ملک دے شیعہ علاقےآں تے بالخصوص بغداد دے صدر شہر سٹی وچ ، شیعہ علاقےآں وچ لڑائی ہوئی۔ اکتوبر تک ، بصرہ دے انچارج برطانوی افسر نے دسیا کہ اس آپریشن دے بعد توں ایہ قصبہ "محفوظ" بن گیا سی تے اس دا مقابلہ انگلینڈ دے مانچسٹر سے ہونے دے برابر سی۔ امریکا فوج نے ایہ وی کہیا کہ عراق وچ 2008 وچ پائے جانے والے ایرانی ساختہ دھماکہ خیز مواد دی مقدار وچ تقریبا a اک چوتھائی کمی واقع ہوئی اے ، جو ممکنہ طور اُتے ایرانی پالیسی وچ تبدیلی دی نشاندہی کردی اے۔
بیداری دی تحریک دے ممبراں دی امریکا توں منتقلی دے بعد سنی علاقےآں وچ پیشرفت جاری اے عراقی کنٹرول وچ فوج. مئی وچ ، عراقی فوج - اتحاد دی حمایت دے ذریعہ - نے موصل وچ اک کارروائی دا آغاز کيتا ، ایہ القاعدہ دا آخری اہم گڑھ۔ ہزاراں افراد نوں حراست وچ لینے دے باوجود ، ایہ کارروائی موصل وچ طویل مدتی سلامتی وچ بہتری لیانے وچ ناکام رہی۔ سال دے آخر وچ ، شہر اک اہم فلیش پوائنٹ رہیا۔ [۱۲۶]
علاقائی طول و عرض وچ ، ترکی تے پی دے کے [۱۲۷][۱۲۸] وچکار جاری تنازعہ 21 فروری نوں اس وقت شدت اختیار کيتا گیا ، جدوں ترکی نے شمالی عراق دے قندیل پہاڑاں اُتے زمینی حملہ کيتا۔ نو دن تک جاری رہنے والے اس آپریشن وچ ، ترک فوج دے لگ بھگ 10 ہزار فوجی 25 تک ودھے شمالی عراق وچ کلومیٹر. 1995 دے بعد ترک افواج دے ذریعہ ایہ پہلا زبردست زمینی حملہ سی۔
یلغار شروع ہونے دے فورا بعد ہی ، عراقی کابینہ تے کردستان دی دونے علاقائی حکومت نے ترکی دے اقدامات دی مذمت کيتی تے خطے توں ترک فوجیاں دی فوری واپسی دا مطالبہ کيتا۔ 29 فروری نوں ترک فوجاں واپس لے گئياں۔ عراقی سیاست وچ کرداں دی تقدیر تے نسلی اعتبار توں متنوع شہر کرکوک دا مستقبل اک متنازعہ مسئلہ رہیا۔
امریکی فوجی عہدیداراں نے انہاں رجحانات نوں محتاط امید دے نال پورا کيتا جدوں اوہ امریکی-عراق دی حیثیت توں متعلق معاہدے وچ شامل "منتقلی" دے طور اُتے بیان کردہ نقطہ نظر دے نیڑے پہنچے ، جس اُتے 2008 دے دوران گل گل کيتی گئی سی۔ [۱۲۵] اس اتحاد دے کمانڈر ، امریکی ریمنڈ ٹی اوڈیرنو نے ، نوٹ کيتا کہ "فوجی لحاظ توں ، منتقلی سب توں خطرناک وقت اے "۔
شیعہ ملیشیاواں اُتے موسم بہار دی کارروائی
[سودھو]مارچ دے آخر وچ ، عراقی فوج نے اتحادی فوج دی فضائی مدد دے نال ، اس علاقے نوں ملیشیاواں توں محفوظ بنانے دے لئی ، "انچارج آف شورویراں" دے ناں توں اک حملہ کيتا۔ ایہ پہلا وڈا آپریشن سی جتھے عراقی فوج نوں روايتی اتحادی زمینی فوج دی براہ راست جنگی مدد حاصل نئيں سی۔ اس کارروائی کيتی مخالفت ملیشیا وچوں اک مہدی آرمی نے دی ، جس نے اس خطے دا بیشتر حصہ کنٹرول کيتا۔ عراق دے دوسرے علاقےآں وچ جنگ تیزی توں پھیل گئی: بشمول صدر سٹی ، الکوٹ ، الحلہ تے ہور۔ لڑائی دے دوران عراقی افواج نے بصرہ وچ ملیشیا دی اس سخت مزاحمت دا سامنا کيتا کہ عراقی فوج دی کاروائی سست روی دا شکار ہوگئی ، جس دے نتیجے وچ اعلیٰ عدم برداشت دی شرح سدراں نوں مذاکرات دی میز اُتے مجبور کردی اے۔
بریگیئر توں گل گل دے بعد جنرل قاسم سلیمانی دے کمانڈر قدس بریگیڈز ایران دی پاسداران انقلاب کور ، تے دی شفاعت ایرانی حکومت ، 31 مارچ 2008 نوں الصدر نے جنگ بندی دے لئی اپنے پیروکاراں نوں حکم دتا. ملیشیا نے اپنے ہتھیار اپنے پاس رکھے سن ۔
نیو یارک ٹائمز دے مطابق ، 12 مئی 2008 تک ، بصرہ دے "باشندےآں نے اپنی روز مرہ دی زندگی وچ کافی حد تک بہتری دی اطلاع دی۔" رپورٹ دے مطابق ، "سرکاری فوج نے ہن اسلامی عسکریت پسنداں دے ہیڈ کوارٹرز اُتے قبضہ کر ليا اے تے ڈیتھ اسکواڈز تے 'نائب نافذ کرنے والے ادارےآں' نوں روک دتا اے ، جنھاں نے خواتین ، عیسائیاں ، موسیقاراں ، شراب فروشاں تے مغربی ملکاں دے نال تعاون کرنے دے شبہ وچ کِسے اُتے حملہ کيتا۔" اُتے ، جدوں انہاں توں پُچھیا گیا کہ جے عراقی فوج رخصت ہُندی اے تاں لاقانونیت دوبارہ شروع ہونے وچ کتنا وقت لگے گا ، اک رہائشی نے جواب دتا ، "اک دن"۔
اپریل دے آخر وچ سڑک کنارے نصب بم دھماکے جنوری وچ کم توں بڑھدے ہی رہے۔
کانگریس ٹیسٹیمونی
[سودھو]8 اپریل 2008 نوں کانگریس دے سامنے تقریر کردے ہوئے ، جنرل ڈیوڈ پیٹریاس نے فوجی دستےآں دی واپسی وچ تاخیر اُتے زور دیندے ہوئے کہیا ، "ميں نے بار بار نوٹ کيتا اے کہ اساں کوئی گوشہ نئيں موڑا ، اساں سرنگ دے آخر وچ کوئی روشنی نئيں دیکھی ،" اس وقت دے صدر بش تے ویتنام دے سابق جنرل ولیم ویسٹ موریلینڈ دے تبصرے۔ جدوں سینیٹ دے ذریعہ ایہ پُچھیا گیا کہ کیہ مستقبل دے راستے اُتے معقول لوک اختلاف رائے کرسکدے نيں تاں پیٹریاس نے کہیا ، "ہم لوکاں دے دوسرے رائے رکھنے دے حق دے لئی لڑدے نيں۔"
فیر سینیٹ کمیٹی کرسی دی طرف توں پوچھ گچھ دے بعد جو بائیڈن ، سفیر کروکر اعتراف کيتا اے کہ القاعدہ عراق وچ دی قیادت وچ القاعدہ تنظیم توں کم اہم سی کہ اسامہ بن لادن پاک افغان سرحد دے نال. دونے جماعتاں دے قانون سازاں نے شکایت کیتی کہ امریکا ٹیکس دہندگان عراق دا بجھ اٹھا رہے نيں کیونجے اس توں تیل دی ارباں ڈالر دی آمدنی ہُندی اے۔
عراقی سیکیورٹی فورسز نے دوبارہ کارروائی کيتی
[سودھو]عراق امریکا دے اعلیٰ خریداراں وچوں اک بن گیا فوجی سازوسامان اپنی فوج دے نال اس دے اے دے ‑ 47 دے اسالٹ رائفلز نوں امریکی سامان برائے 16 ‑ تے ایم ‑ 4 رائفلاں دے علاوہ ہور ساماناں وچ تجارت کردے نيں۔ صرف 2008 وچ ، عراق نے $34 billion امریکی اسلحہ دی بیرون ملکاں وچ فروخت وچ $12.5 billion توں زیادہ دا حصہ لیا (اس وچ ممکنہ ایف 16 جنگی طیارے شامل نئيں سن ۔ ).
عراق نے 36 ایف 16 ،سب توں جدید ترین اسلحہ سسٹم ، خریدنے دی کوشش کيتی سی۔ پینٹاگون نے کانگریس نوں مطلع کيتا کہ اس نے عراق نوں 24 امریکی حملہ ہیلی کاپٹراں دی فروخت دی منظوری دے دتی اے ، جس دی مالیت 2 ارب 40 کروڑ ڈالر اے۔ ہیلی کاپٹراں سمیت عراق نے امریکی ٹینکاں تے بکتر بند گاڑیاں ، ٹرانسپورٹ طیارے تے ہور میدان جنگ دے سازوسامان تے خدمات وچ کم توں کم 10 بلین ڈالر دی خریداری دے منصوبےآں دا اعلان کيتا۔ موسم گرما دے دوران ، محکمہ دفاع نے اعلان کيتا اے کہ عراقی حکومت 3 ارب ڈالر تک دی 400 توں زیادہ بکتر بند گاڑیاں تے ہور سامان ، تے 1.5 بلین ڈالر تک دے چھ سی -130 جے ٹرانسپورٹ طیارےآں دا آرڈر دینا چاہندی اے۔ 2005 توں 2008 تک امریکا نے عراق دے نال اسلحے دی فروخت دے تقریبا 20 بلین دے معاہداں نوں مکمل کيتا سی۔۔ [۱۲۹]
فورسز دے معاہدے دی حیثیت
[سودھو]امریکی – عراق دی حیثیت دی افواج دے معاہدے نوں عراقی حکومت نے 4 دسمبر 2008 نوں منظور کيتا سی۔ [۱۳۰] اس نے ایہ امریکا قائم کيتا جنگی افواج 30 جون 2009 تک عراقی شہراں توں انخلا کرن گی ، تے ایہ تمام امریکی 31 دسمبر 2011 تک افواج مکمل طور اُتے عراق توں باہر ہوجان گی۔ ایہ معاہدہ ممکنہ مذاکرات توں مشروط سی جس دے نتیجے وچ واپسی وچ تاخیر ہوسکدی اے تے عراق وچ 2009 دے وسط وچ ریفرنڈم طے ہوسکدا اے ، جس وچ تمام امریکیوں نوں ضرورت پڑسکدی اے۔ 2010 دے وسط تک پوری طرح توں روانہ ہوجان گے۔ [۱۳۱] اس معاہدے وچ 24 گھنٹےآں توں زیادہ قیدیاں نوں رکھنے دے لئی مجرمانہ چارجز درکار سن ، تے انہاں مکانات تے عمارتاں دی تلاشی دے لئی وارنٹ درکار سن جو لڑائی توں متعلق نئيں نيں۔
امریکا ٹھیکیدار امریکا دے لئی کم کر رہے نيں افواج نوں عراقی فوجداری قانون دے تابع ہونا سی ، جدوں کہ ٹھیکیدار محکمہ خارجہ تے دوسرے امریکی دے لئی کم کر رہے نيں ایجنسیاں اپنا استثنیٰ برقرار رکھ سکدی نيں۔ جے امریکی افواج ڈیوٹی تے آف ویہہ دے باوجود بدستور "وڈی پریمیٹیڈ جرم" دا ارتکاب کردیاں نيں ، جے اوہ مشترکہ امریکی ‑ عراق کمیٹی دے ذریعہ وضع کردہ غیر متنازعہ طریقہ کار دے تحت ہوئے گا جے امریکا نے تصدیق دی کہ جے فورسز دے ڈیوٹی نئيں نيں۔
کچھ امریکیوں نے "خامیاں" اُتے تبادلہ خیال کيتا اے تے کچھ عراقیاں نے کہیا اے کہ اوہ سمجھدے نيں کہ معاہدہ دے کچھ حصے "اسرار" بنے ہوئے نيں۔ امریکا سکریٹری دفاع رابرٹ گیٹس نے پیش گوئی دی اے کہ 2011 دے بعد انہاں نے عراق وچ اک بقایا فورس دے حصے دے طور اُتے "شاید کئی ہزار امریکی فوجی" دیکھنے دی توقع دی اے۔
عراقیاں دے متعدد گروہاں نے سوفا معاہدے دی منظوری نوں قبضے نوں طول دینے تے اسنوں قانونی حیثیت دینے دے طور اُتے احتجاج کيتا۔ دسیاں عراقیاں دے ہزاراں دے اک جلا پتلے دے جارج ڈبلیو بش اک وچ وسطی بغداد مربع امریکی فوجیاں نے پنج سال پہلے ازاں صدام حسین دے مجسمے دے تھلے اک پھاڑنا منظم جتھے. کچھ عراقیاں نے شکوک و شبہات اُتے امید ظاہر کیتی اے کہ امریکا اپنی موجودگی نوں مکمل طور اُتے 2011 تک ختم کردے گا۔ 4 دسمبر 2008 نوں ، عراق دی صدارتی کونسل نے سکیورٹی معاہدے دی منظوری دی۔ [۱۳۰]
عظیم الشان آیت اللہ علی حسینی ال سیستانی دے نمائندے نے اس معاہدے دے توثیق شدہ ورژن اُتے تشویش دا اظہار کردے ہوئے کہیا اے کہ عراق دی حکومت تے عراق توں قابض افواج دی منتقلی ، جہاز اُتے جہازاں دا کنٹرول نئيں اے تے اس معاہدے نوں کنٹرول کرنے دا کوئی اختیار نئيں اے۔ عراقی عدالتاں وچ قابضین نوں استغاثہ توں استثنیٰ فراہم کردا اے۔ انہاں نے کہیا کہ ملک وچ عراقی حکمرانی مکمل نئيں اے جدوں کہ قابض موجود نيں ، لیکن بالآخر عراقی عوام اس معاہدے نوں ریفرنڈم وچ فیصلہ دین گے۔ ہزاراں عراقی جمعہ دی نماز دے بعد ہفتہ وار جمع ہوئے تے بغداد تے واشنگٹن دے وچکار سیکیورٹی معاہدے دے خلاف امریکا تے اسرائیل مخالف نعرے لگائے۔ اک مظاہرین دا کہنا سی کہ عبوری سلامتی معاہدے دی منظوری دے باوجود عراقی عوام اگلے سال رائے شماری وچ اسنوں توڑ دین گے۔
2009: اتحاد دی نوکری
[سودھو]گرین زون دی منتقلی
[سودھو]یکم جنوری 2009 نوں ، ریاست ہائے متحدہ امریکا نے گرین زون تے صدام حسین دے صدارتی محل دا کنٹرول عراقی حکومت دے حوالے کردتا ، جس وچ ملک دے وزیر اعظم دے ذریعہ عراق دی خودمختاری دی بحالی دے طور اُتے بیان کيتا گیا سی۔ عراقی وزیر اعظم نوری المالکی نے کہیا کہ اوہ یکم جنوری نوں قومی "خود مختاری دا دن" قرار دینے دی تجویز کرن گے۔ المالکی نے کہیا ، "یہ محل عراقی خودمختاری دی علامت اے تے اس دی بحالی توں ، تمام عراقی عوام نوں اک حقیقی پیغام دتا گیا اے کہ عراقی خودمختاری اپنی فطری حیثیت اُتے واپس آگئی اے۔"
امریکا فوج نے متعدد عوامل دی وجہ توں شہریاں دی ہلاکتاں وچ کمی دا الزام عائد کيتا جنہاں وچ امریکا دی زیرقیادت "فوج دے اضافے" ، امریکی امداد توں چلنے والی بیداری کونسلاں دی نمو تے شیعہ عالم دین مقتدا الصدر دی طرف توں اپنی ملیشیا نوں فائر بندی دی حمایت کرنے دا مطالبہ کيتا گیا اے۔
صوبائی انتخابات
[سودھو]31 جنوری نوں عراق وچ صوبائی انتخابات ہوئے۔ صوبائی امیدواراں تے انہاں دے نیڑےی لوکاں نوں کچھ سیاسی قاتلاں تے قتل دی کوششاں دا سامنا کرنا پيا ، تے انتخابات توں متعلق کچھ تے تشدد وی ہويا۔ [۱۳۲]
عراقی رائے دہندگان دی اصل توقعات نوں پورا کرنے وچ ناکام رہیا جو طے کيتیاں گئیاں سن تے عراق وچ ریکارڈ اُتے سب توں کم سی ، لیکن امریکا سفیر ریان کروکر نے اس ووٹ نوں "وڈے" ہونے دی خصوصیت دی۔ ووٹ ڈالنے والےآں وچوں ، کچھ گروہاں نے حق رائے دہی تے دھوکہ دہی دی شکایت کيتی۔ [۱۳۳] انتخابات دے بعد کرفیو ختم ہونے دے بعد ، کچھ گروپاں نے دھمکی دتی کہ جے اوہ نتائج توں ناخوش نيں تاں کيتا ہوئے گا۔
انخلا دی حکمت عملی دا اعلان
[سودھو]27 فروری نوں ، ریاستہائے متحدہ دے صدر بارک اوباما نے امریکی ریاست شمالی کیرولائنا وچ میرین کور ویہہ کیمپ لیجیون وچ اک تقریر کردے ہوئے ایہ اعلان کيتا کہ عراق وچ امریکی جنگی مشن 31 اگست 2010 تک ختم ہوجائے گا۔ صدر نے ہور کہیا کہ عراقی سیکیورٹی فورسز نوں تربیت دینے ، انسداد دہشت گردی دی کاروائیاں کرنے تے عام مدد فراہم کرنے دے لئی پنجاہ ہزار فوجیاں دی اک "عبوری قوت" 2011 دے آخر تک باقی رہ سکدی اے۔ اُتے ، 2011 وچ شورش تے 2014 وچ داعش دے عروج دی وجہ نال جنگ بدستور جاری رہی۔
اوباما دے تقریر توں اک روز پہلے ، عراق دے وزیر اعظم نوری المالکی نے اک پریس کانفرنس وچ کہیا سی کہ عراق دی حکومت نوں امریکا دی آنے والی روانگی اُتے "کوئی فکر نئيں" اے۔ عراقی سیکیورٹی فورسز تے پولیس دی امریکی فوج دی مدد دے بغیر نظم و نسق برقرار رکھنے دی اہلیت اُتے اعتماد تے اظہار کيتا۔
چھیويں برسی دا احتجاج
[سودھو]9 اپریل ، بغداد دے اتحادی افواج دے زوال دی 6 واں برسی دے موقع اُتے ، دسیاں ہزاراں عراقیاں نے برسی دے موقع اُتے بغداد وچ ہجوم اٹھایا تے اتحادی فوج دی فوری روانگی دا مطالبہ کيتا۔ عراقیاں دے ہجوم نے شمال مشرقی بغداد وچ صدر شہر دی کچی آبادی توں چوک تک تقریبا ۵ کلومیٹر (۳٫۱ میل) تک پھیلی ہوئی سی دور ، جتھے مظاہرین نے امریکا دا چہرہ نمایاں کردے ہوئے اک آتش بازی جلا دتی صدر جارج ڈبلیو بش. اس مجمع وچ سنی مسلمان وی سن ۔ پولیس نے دسیا کہ بہت سنیاں ، بشمول عراق دے بیٹےآں دے بانی شیخ جداں ممتاز رہنماواں سمیت ، نے حصہ لیا۔
اتحادی افواج دا انخلا
[سودھو]30 اپریل نوں ، برطانیہ نے باضابطہ طور اُتے جنگی کارروائیاں نوں ختم کيتا۔ وزیر اعظم گورڈن براؤن نے برطانیہ دے فوجیاں دی کوششاں دی وجہ توں عراق وچ آپریشن نوں "کامیابی دی کہانی" قرار دتا۔ برطانیہ نے بصرہ دا کنٹرول امریکا دی مسلح افواج دے حوالے کردتا۔
عراقی حکومت دے نال اک معاہدے دے مطابق ، 28 جولائی نوں ، عراق وچ آسٹریلیائی فوج دی موجودگی ختم ہونے اُتے آسٹریلیا نے اپنی جنگی افواج نوں واپس لے لیا۔
امریکا دی واپسی فورسز دا آغاز جون دے آخر وچ ہويا ، 38 اڈاں دے نال عراقی افواج دے حوالے کردتے جان گے۔ 29 جون 2009 نوں ، US فوج بغداد توں پِچھے ہٹ گئی۔ 30 نومبر 2009 نوں ، عراقی وزارت داخلہ دے عہدیداراں نے اطلاع دتی اے کہ 2003 وچ حملے دے بعد عراق وچ شہری ہلاکتاں دی تعداد نومبر وچ کم ترین سطح اُتے آگئی۔
عراق نے تیل دے معاہداں نوں ایوارڈ دتا
[سودھو]30 جون تے 11 دسمبر 2009 نوں ، عراقی وزارت تیل نے عراق دے بوہت سارے تیل شعبےآں وچوں کچھ دے لئی بین الاقوامی تیل کمپنیاں نوں معاہداں توں نوازیا۔ جیتنے والی تیل کمپنیاں عراقی وزارت برائے تیل دے نال مشترکہ منصوبےآں وچ داخل ہوگئياں ، تے دتے گئے معاہداں دی شرائط وچ فی بیرل تقریبا 1.40 ڈالر دی مقررہ فیس دے لئی تیل کڈنا وی شامل اے۔ [۱۳۴] عراقی وزارت برائے تیل دی پیداوار دی دہلیز تک پہنچنے دے بعد ہی فیس ادا کيتی جاسکدی اے۔
2010: امریکی ڈریا ڈاؤن تے آپریشن نیو ڈان
[سودھو]17 فروری 2010 نوں ، US سکریٹری برائے دفاع رابرٹ گیٹس نے اعلان کيتا کہ یکم ستمبر تک "آپریشن نیو ڈان" دی جگہ "آپریشن عراقی آزادی" دا ناں لیا جائے گا۔
18 اپریل نوں ، امریکی تے عراقی فورسز نے عراق دے شہر تکریت دے نیڑے امریکی تے عراقی مشترکہ کارروائی وچ عراق وچ القاعدہ دے رہنما ابو ایوب المصری نوں ہلاک کردتا۔ اتحادی افواج دا خیال اے کہ المصری نے خودکش بنیان پہنا ہويا سی تے اوہ محتاط انداز وچ اگے ودھیا۔ گھر اُتے فائرنگ تے بمباری دے طویل تبادلے دے بعد ، عراقی فوجاں اندر گھس گئياں تے دو خواتین ہن وی زندہ پائی گئياں ، جنہاں وچوں اک المصری دی اہلیہ تے چار مردہ مرد سن ، جنہاں دی شناخت المسری ، ابو عبد اللہ الرشید البغدادی دے ناں توں ہوئی اے۔ - ، المصری دا معاون ، تے البغدادی دا بیٹا۔ واقعتا al المصری دی لاش اُتے اک خودکش بنیان برآمد ہويا ، جداں کہ بعد وچ عراقی فوج نے دسیا۔ [۱۳۵] عراقی وزیر اعظم نوری المالکی نے بغداد وچ نیوز کانفرنس دے دوران ابو عمر البغدادی تے ابو ایوب المصری دے قتل دا اعلان کيتا تے نامہ نگاراں نوں انہاں دی خونی لاشاں دی تصاویر دکھائاں۔ مسٹر مالکی نے کہیا ، "یہ حملہ زمینی فوج دے ذریعہ کيتا گیا سی جس نے گھر نوں گھیر لیا سی ، تے میزائلاں دے استعمال توں بھی۔" مالکی نے ہور کہیا ، "آپریشن دے دوران دو سب توں وڈے دہشت گرداں ، اسامہ بن لادن تے [اس دے نائب] ایمن الظواہری نوں ای-میل تے پیغامات دے نال کمپیوٹر قبضے وچ لے لیا گیا اے۔" امریکا فورسز دے کمانڈر جنرل ریمنڈ اوڈیرینو نے آپریشن دی تعریف کيتی۔ انہاں نے کہیا ، "ان دہشت گرداں دی ہلاکت بغاوت دے آغاز دے بعد توں ہی عراق وچ القاعدہ دے لئی سب توں اہم دھچکيا اے۔" انہاں نے کہیا کہ عراق وچ دہشتگرداں توں چھٹکارا پانے دے لئی ایہ اک اہم اقدام اے۔
امریکی نائب صدر جو بائیڈن نے کہیا اے کہ عراق وچ القاعدہ دی اعلیٰ دو اعلیٰ شخصیتاں دی ہلاکتاں نے اوتھے دے دہشت گرد نیٹ ورک نوں "ممکنہ طور اُتے تباہ کن" دھچکيا پہنچایا اے تے اس گل دا ثبوت دتا اے کہ عراقی سیکیورٹی فورسز دی مدد کيتی جا رہی اے۔
20 جون نوں ، عراق دے سنٹرل بینک اُتے اک حملے وچ بمباری کيتی گئی جس وچ 15 افراد ہلاک ہوگئے تے بغداد دے بیشتر شہر نوں تعطل دا شکار بنا دتا۔ ایہ حملہ دعوی کيتا گیا سی کہ ایہ دولت اسلامیہ عراق نے انجام دتی سی۔ اس حملے دے بعد عراق دے بینک آف ٹریڈ دی عمارت اُتے اک ہور حملہ ہويا جس وچ 26 افراد ہلاک تے 52 افراد زخمی ہوئے۔
اگست 2010 دے آخر وچ ، باغیاں نے موصل توں بصرہ تک بیک وقت گھٹ توں گھٹ 12 کار بماں دے نال اک وڈا حملہ کيتا تے گھٹ توں گھٹ 51 افراد نوں ہلاک کيتا۔ ایہ حملے امریکی جنگی فوجیاں دے انخلا دے منصوبےآں دے موافق سن ۔
اگست 2010 دے آخر توں ، ریاستہائے مت .حدہ نے عراق وچ اپنے جنگی کردار نوں ڈرامائی انداز توں کم کرنے دی کوشش کيتی ، اس دے نال ہی تمام امریکیوں دا انخلاء ہوگیا زمینی افواج نوں فعال جنگی کارروائیاں دے لئی نامزد کيتا گیا اے۔ آخری امریکی لڑاکا بریگیڈ 19 اگست دی صبح عراق روانہ ہويا ۔ امریکی فوجیاں دے قافلے کئی دن توں عراق توں کویت جارہے سن ، تے این بی سی نیوز نے عراق توں براہ راست نشر کيتا جدوں آخری قافلے نے سرحد عبور کيتی۔ جدوں تمام جنگی بریگیڈ ملک چھڈ کے چلے گئے ، عراقی فوج دی مدد دے ل to 50،000 اضافی اہلکار (بشمول ایڈوائس تے اسسٹ بریگیڈ) ملک وچ موجود رہے۔ انہاں فوجیاں نوں امریکا دے وچکار اک معاہدے دے تحت 31 دسمبر 2011 تک عراق چھڈنے دی ضرورت اے تے عراقی حکومتاں۔
بغاوت دے اک متحرک کردار توں پِچھے ہٹنے دی خواہش دا مطلب ایہ نئيں سی کہ ایڈوائس اینڈ اسسٹ بریگیڈ تے ہور بقیہ امریکی فوجاں لڑائی وچ نئيں پڑاں گی۔ ایسوسی ایٹ پریس دی طرف توں اک معیاری میمو نے اس گل دا اعادہ کيتا کہ "عراق وچ لڑائی ختم نئيں ہوئی اے ، تے سانوں تجاویز دے مطابق تجاویز نوں دہرانا نئيں چاہیدا چاہے اوہ سینئر عہدیداراں دی طرف توں ہی آئیاں"۔
محکمہ خارجہ دے ترجمان پی۔ جے کرولی نے کہیا کہ "... اسيں عراق وچ اپنا کم ختم نئيں کررہے نيں ، ہماریا عراق توں طویل مدتی عہد اے۔" 31 اگست نوں اوول آفس توں ، باراک اوباما نے عراق وچ جنگی مشن دے خاتمے دے اپنے ارادے دا اعلان کيتا۔ اپنے خطاب وچ ، انہاں نے ریاستہائے متحدہ دی نرم طاقت دے کردار ، جنگ نے ریاستہائے متحدہ دی معیشت اُتے پڑنے والے اثر ، تے افغانستان تے عراق جنگاں دی میراث دا احاطہ کيتا۔
اسی دن عراق وچ ، صدام حسین دی سابق رہائش گاہاں وچوں اک دی تقریب وچ ، بغداد دے الف فو محل وچ ، متعدد امریکی معززین نے ٹیلیویژن کیمراں دے لئی اک تقریب وچ خطاب کيتا ، امریکی اعلانات وچ اس توں پہلے ہونے والے فتوحات نوں روکنے توں گریز کيتا۔ جنگ نائب صدر جو بائیڈن نے عراقی عوام دے بارے وچ ایہ کہندے ہوئے کہ نويں عراقی حکومت تشکیل دینے وچ جاری پیشرفت دی عدم موجودگی دے بارے وچ تشویش دا اظہار کيتا کہ "انہاں نوں ایسی حکومت کیتی توقع اے جو انہاں دے ڈالے گئے ووٹاں دے نتائج دی عکاسی کردی اے "۔ جنرل رے اوڈیرینو نے کہیا کہ نواں دور "کسی وی طرح توں عراق دے عوام توں ساڈی وابستگی دے خاتمے دا اشارہ نئيں" اے۔ دن دے اوائل وچ رمادی وچ خطاب کردے ہوئے گیٹس نے کہیا کہ امریکا افواج نے "ایتھے واقعی اک غیر معمولی کم انجام دے دتا اے ، [لیکن] وقت گزرنے دے نال ایہ سب کچھ کس طرح اپنا وزن رکھدا اے " دیکھنا باقی اے "۔ جدوں صحافیاں دے ذریعہ ایہ پُچھیا گیا کہ کیہ ایہ ست سالہ جنگ قابل عمل اے ، گیٹس نے تبصرہ کيتا کہ "واقعی اس دے بارے وچ اک تریخ دان دے نقطہ نظر دی ضرورت اے جو ایتھے طویل عرصے وچ ہُندا اے "۔ انہاں نے کہیا کہ صدام حسین دے وڈے پیمانے اُتے تباہی پھیلانے والے سمجھے جانے والے ہتھیاراں دے بارے وچ ، "جنگ کيتی شروعات ہمیشہ اس دے نال ہی رہے گی" جس دے کدی موجود ہونے دی تصدیق نئيں ہوئی۔ گیٹس نے جاری رکھیا ، "یہ اک وجہ اے کہ گھر وچ ایہ جنگ اِنّا متنازعہ رہندی اے "۔ ايسے دن جنرل رے اوڈیرینو دی جگہ لوئیڈ آسٹن نوں عراق وچ امریکی افواج دا کمانڈر مقرر کيتا گیا۔
7 ستمبر نوں ، دو امریکی عراقی فوجی اڈے اُتے ہونے والے اک واقعے وچ فوجی ہلاک تے نو زخمی ہوئے۔ عراقی تے امریکا دی طرف توں اس واقعے دی تحقیقات دی جارہیاں نيں افواج ، لیکن ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ اک عراقی فوجی نے امریکا اُتے فائرنگ دی افواج.
8 ستمبر نوں ، امریکا فوج نے عراق وچ خصوصی طور اُتے نامزد ایڈوائس اینڈ اسسٹ بریگیڈ ، 3d آرمرڈ کیولری رجمنٹ دی آمد دا اعلان کيتا۔ اعلان کيتا گیا کہ ایہ یونٹ پنج جنوبی گورنریاں وچ ذمہ داریاں سنبھالے گا۔ [۱۳۶] 10 توں 13 ستمبر تک ، سیکنڈ ایڈوائس اینڈ اسسٹ بریگیڈ ، 25 واں انفنٹری ڈویژن نے دیالا دے نیڑے عراقی باغیاں دا مقابلہ کيتا ۔
عراق توں موصولہ اطلاعات دے مطابق ، سنی بیداری کونسلاں دے سیکڑاں ارکان نے عراقی شورش یا القاعدہ دی طرف واپس بیعت کرلئی اے۔
اکتوبر وچ ، وکی لیکس نے 391،832 درجہ بند امریکی انکشاف کيتا <span typeof="mw:Entity" id="mwBk0"> </span> عراق جنگ توں متعلق فوجی دستاویزات ۔ تقریبا 58 بغداد وچ کلدیائی کیتھولک چرچ سیدت الن نجات چرچ اُتے حملے وچ 40 افراد زخمی تے 40 زخمی ہوگئے۔ حملے دی ذمہ داری عراقی تنظیم اسلامک اسٹیٹ نے قبول کيتی اے۔
بنیادی طور اُتے شیعہ علاقےآں وچ مربوط حملے 2 نومبر نوں بغداد وچ ہوئے ، جس وچ لگ بھگ 113 افراد ہلاک تے 250 دے نیڑے زخمی ہوئے۔
عراقی اسلحہ دی خریداری
[سودھو]جب امریدیاں فوجاں ملک توں روانہ ہوگئياں ، عراق دی وزارت دفاع نے امریکا توں جدید فوجی سازوسامان خریدنے دے منصوبے نوں مستحکم کردتا۔2010 وچ ہونے والے منصوبےآں وچ 13 بلین ڈالر دی خریداری دا مطالبہ کيتا گیا سی ، جس وچ 140 ایم 1 ابرام دی اہم جنگ دے ٹینک شامل سن ۔ 13 ارب ڈالر دی خریداری دے علاوہ ، عراقیاں نے وی 4.2 ارب ڈالر دے حصے دے طور اُتے 18 ایف 16 لڑائی فالکن دی درخواست کيتی ارب پروگرام جس وچ ہوائی جہاز دی تربیت تے دیکھ بھال ، اے آئی ایم 9 سائڈویندر ایئر ٹو ایئر میزائل ، لیزر گائیڈڈ بم تے بحالی دا سامان وی شامل اے۔ تمام ابرام ٹینک 2011 دے آخر تک پہنچیا دتے گئے سن ، لیکن پہلے ایف 16 طیارے 2015 تک عراق نئيں پہنچے سن ، انہاں خدشےآں دی وجہ توں کہ دولت اسلامیہ بلڈ ایئر ویہہ اُتے قبضہ کر سکدی اے۔
عراقی بحریہ نے وی 20 امریکی ڈالر دی لاگت توں 12 امریکی ساختہ سوئفٹ کلاس گشت والی کشتیاں خریداں ہر اک فراہمی 2013 وچ مکمل ہوئی سی۔ [۱۳۷] انہاں برتناں دا استعمال بصرہ تے کھور الامیہ وچ آئل ٹرمینلز دی حفاظت دے لئی کيتا جاندا اے۔ دو امریکی ‑ تعمیر شدہ غیر ملکی امدادی جہاز ، جنہاں وچوں ہر اک دی قیمت 70 ملین $ اے ، 2011 وچ فراہم کيتیاں گئیاں۔ [۱۳۸]
اقوام متحدہ نے عراق اُتے پابندیاں ختم کردتی نيں
[سودھو]موجودہ عراقی حکومت نوں قانونی حیثیت دینے دے اقدام دے تحت ، اقوام متحدہ نے صدام حسین دور دی اقوام متحدہ نوں ختم کردتا عراق اُتے پابندیاں۔ انہاں وچ عراق نوں سویلین جوہری پروگرام دی اجازت دینا ، بین الاقوامی جوہری تے کیمیائی ہتھیاراں دے معاہداں وچ عراق دی شرکت کيتی اجازت دینا ، نال ہی عراق نوں تیل تے گیس دی آمدنی دا کنٹرول حکومت نوں واپس کرنا تے تیل برائے خوراک پروگرام دا خاتمہ شامل اے۔
2011: امریکی انخلا
[سودھو]مقتدا الصدر 2007 توں جلاوطنی وچ رہنے دے بعد سادری تحریک دی قیادت کرنے دے لئی مقدس شہر نجف وچ عراق واپس آئے۔
15 جنوری 2011 نوں ، تن امریکی عراق وچ فوجی ہلاک ہوگئے۔ اک فوجی وسطی عراق وچ فوجی آپریشن اُتے ماریا گیا ، جدوں کہ ہور دو فوجیاں نوں تربيتی مشق دے دوران جان بجھ کر اک یا دو عراقی فوجیاں نے گولی مار دی۔
6 جون نوں ، پنج امریکی جے ایس ایس وفاداری اُتے بظاہر راکٹ حملے وچ فوجی ہلاک ہوگئے۔ اس حملے وچ زخمی ہونے والا اک چھٹا فوجی ، 10 دی موت ہوئے گیا اس دے زخماں دے کئی دن بعد [۱۳۹]
13 جون 2011 نوں ، دو امریکی واسیٹ گورنریٹ وچ واقع IED حملے وچ فوجی ہلاک ہوگئے۔
26 جون 2011 نوں ، اک امریکی فوجی ہلاک ہوگیا۔ سارجنٹ برینٹ میک برائیڈ نوں موت وچ ملوث ہونے اُتے چار سال ، دو ماہ دی سزا سنائی گئی۔
29 جون نوں ، تن امریکی امریکا اُتے راکٹ حملے وچ فوجی ہلاک ہوگئے اڈہ ایران دے نال سرحد دے نیڑے واقع اے۔ ایہ قیاس کيتا جارہیا سی کہ اس حملے دا ذمہ دار عسکریت پسند گروپ اک ہی سی جس نے جے ایس ایس وفاداری اُتے تن ہفتےآں پہلے حملہ کيتا سی۔ تن اموات دے نال ، جون 2011 ، عراق دے لئی امریکا دا سب توں خونریز مہینہ بن گیا جون 2009 توں فوجی ، 15 امریکی دے نال فوجی ہلاک ہوئے ، جنہاں وچوں صرف اک لڑائی توں باہر سی۔
7 جولائی نوں ، دو امریکی بغداد دے باہر وکٹری ویہہ کمپلیکس وچ IED دے حملے وچ فوجی ہلاک تے اک شدید زخمی ہوگیا۔ اوہ 145 واں بریگیڈ سپورٹ بٹالین ، 116 واں کیولری ہیوی بریگیڈ کمبیٹ ٹیم دے ممبر سن ، جو پوسٹ فالس ، اڈاہو وچ اڈاہو آرمی نیشنل گارڈ یونٹ ویہہ نيں۔ ایس پی سی ناتھن آر بیئرس ، 24 ، تے ایس پی سی۔ اس حملے وچ 20 سالہ نکولس ڈبلیو نیوبی ہلاک ہوئے ، اسٹاف سارجنٹ۔ 30 سالہ جازون رازا شدید زخمی ہويا۔
ستمبر وچ ، عراق نے 18 لاک ہیڈ مارٹن ایف 16 جنگی طیارے خریدنے دے معاہدے اُتے دستخط کیتے سن ، جو ایف 16 نوں چلانے دے لئی 26 واں قوم بن گیا سی۔ تیل توں ہونے والے نقصان دے منافع دی وجہ توں ، عراقی حکومت اس منصوبے نوں 18 توں ودھیا کر 36 F-16s کرنے دی منصوبہ بندی کر رہی اے۔ عراق امریکا اُتے بھروسہ کررہیا اے ہوائی مدد دے لئی فوج جدوں اوہ اپنی افواج دی تشکیل نو کردی اے تے اک سخت ضد اسلامی بغاوت دا مقابلہ کردی اے۔
کسی وی امریکا دے قیام وچ توسیع دے بارے وچ گل گل دے خاتمے دے نال 21 اکتوبر 2011 نوں ، صدر اوباما نے وائٹ ہاؤس دی پریس کانفرنس وچ اعلان کيتا کہ باقی تمام امریکی پہلے توں طے شدہ منصوبے دے مطابق ، فوجی تے ٹرینر سال دے آخر تک عراق توں چلے جان گے عراق وچ مشن دا خاتمہ۔ عراق وچ انخلا توں پہلے ہلاک ہونے والا آخری امریکی فوجی 14 نومبر نوں بغداد وچ سڑک دے کنارے نصب اک بم توں ہلاک ہويا سی۔
نومبر 2011 وچ ، امریکا سینیٹ نے کانگریس دی طرف توں اس دے اختیار نوں ختم کرنے دے ذریعہ جنگ نوں باضابطہ طور اُتے ختم کرنے دی قرارداد نوں ووٹ دتا۔
15 دسمبر نوں ، بغداد وچ اک امریکی فوجی تقریب دا انعقاد کيتا گیا جس نے عراق وچ امریکی مشن نوں باضابطہ طور اُتے ختم کيتا۔ [۱۴۰]
آخری امریکا فوج 18 دسمبر 2011 نوں عراق توں دستبردار ہوگئی ، حالانکہ امریکی سفارت خانہ تے قونصل خانے 20،000 توں ودھ عملہ نوں برقرار رکھے ہوئے نيں جنہاں وچ امریکی میرین ایمبیسی گارڈز تے 4،000 توں 5000 دے درمیان نجی فوجی ٹھیکیدار شامل نيں۔ اگلے ہی روز عراقی عہدیداراں نے سنی نائب صدر طارق الہاشمی دے وارنٹ گرفتاری جاری کردتے۔ اس اُتے قتلاں وچ ملوث ہونے دا الزام عائد کيتا گیا اے تے اوہ عراق دے کرد حصے وچ فرار ہوگیا سی۔
اس دے بعد - امریکی انخلا دے بعد
[سودھو]حملے تے قبضے توں فرقہ وارانہ تشدد ہويا ، جس دی وجہ توں عراقی شہریاں وچ وڈے پیمانے اُتے نقل مکانی ہوئی۔ عراقی ریڈ کریسنٹ تنظیم دا تخمینہ اے کہ کل داخلی نقل مکانی 2.3 دے نیڑے اے 2008 وچ 2 لکھ دے نیڑے عراقی ملک چھڈ کے چلے گئے سن ۔ غربت دی وجہ توں بہت ساری عراقی خواتین اپنی تے اپنے کنباں دی کفالت دے لئی فحاشی دا رخ کرنے اُتے مجبور ہوگئياں ، تے علاقائی زمیناں توں جنسی سیاحاں نوں راغب کيتا۔ اس حملے دے نتیجے وچ اک آئین ہويا ، جس نے جمہوریت دی حمایت دی جدوں تک کہ قوانین روايتی اسلامی اصولاں دی خلاف ورزی نئيں کردے تے 2005 وچ پارلیمانی انتخابات دا انعقاد ہويا۔ اس دے علاوہ ، اس حملے نے کرد علاقے دی خودمختاری دا تحفظ کيتا ، تے استحکام نے نويں معاشی خوشحالی کيتی۔ چونکہ کرد علاقہ تاریخی طور اُتے عراق دا سب توں جمہوری علاقہ اے ، لہذا دوسرے علاقےآں توں آنے والے بہت سارے عراقی مہاجرین کرد سرزمین دی طرف بھجے۔ [۱۴۱]
2013 دے پہلے نصف حصے وچ وی فرقہ وارانہ تشدد جاری رہیا۔ گھٹ توں گھٹ people died افراد دی موت اپریل وچ ہوئی جدوں حویجہ وچ اک سنی احتجاج نوں حکومت دے تعاون توں چلنے والے ہیلی کاپٹر دے چھاپے توں روک دتا گیا تے مئی وچ متعدد پرتشدد واقعات پیش آئے۔ 20 مئی 2013 نوں ، 15 مئی نوں کار بم دھماکے دے نتیجے وچ کار بم دھماکےآں دے نتیجے وچ گھٹ توں گھٹ 95 افراد لقمہ اجل بن گئے سن جس دی وجہ توں 33 افراد ہلاک ہوئے سن ۔ ہور ، 18 مئی نوں ، بغداد دے سنی علاقےآں وچ 76 افراد ہلاک ہوئے۔ کچھ ماہرین نے دسیا اے کہ عراق 2006 دے وحشیانہ فرقہ وارانہ تنازعہ وچ واپس آسکدا اے۔
22 جولائی 2013 نوں ، گھٹ توں گھٹ پنج سو مجرماں ، جنہاں وچوں زیادہ تر القاعدہ دے سینئر ممبر سن جنھاں سزائے موت سنائی گئی سی ، عراق دے ابو غریب جیل توں اس وقت بریک ہوگئے جدوں ساتھیاں نے انھاں رہیا کرنے دے لئی فوجی طرز اُتے حملہ کيتا۔ ایہ حملہ اس وقت شروع ہويا جدوں اک خودکش حملہ آور نے بارود توں بھری کار نوں جیل دے دروازےآں وچ سُٹ دتا۔ بغداد وچ امریکا دے سفیر جیمز ایف جیفری نے جدوں آخری امریکی فوجیاں دے اوتھے توں نکلدے ہوئے کہیا کہ حملہ تے اس دے نتیجے وچ فرار ہونے توں عراق تے شام دونے ملکاں وچ القاعدہ تے اس دے اتحادیاں نوں اک تجربہ کار قیادت تے حوصلہ افزائی ملے گی … امکان اے عراق وچ سنی آبادی اُتے بجلی دا اثر ڈالنا جو باڑ اُتے بیٹھیا اے۔
2014 دے وسط تک ملک انتشار دا شکار سی کہ قومی انتخابات دے بعد حالے اک نويں حکومت تشکیل پائی ، تے شورش نويں اونچائی اُتے پہنچ گئی۔ جون 2014 دے اوائل وچ دولت اسلامیہ نے عراق تے لیونت (داعش) نے موصل تے تکریت شہراں اُتے قبضہ کيتا تے کہیا کہ اوہ بغداد اُتے مارچ کرنے دے لئی تیار اے ، جدوں کہ عراقی کرد فوج نے تیل دے وڈے شہر کرکوک وچ اہم فوجی تنصیبات دا کنٹرول سنبھال لیا۔ . القائدہ توں وابستہ گروپ نے اپنے زیر اقتدار علاقے وچ ، 29 جون 2014 نوں باقاعدہ طور اُتے اسلامی ریاست دے قیام دا اعلان کيتا۔ [۱۴۲]
وزیر اعظم نوری المالکی نے اپنی پارلیمنٹ توں کہیا کہ اوہ ایسی ہنگامی صورتحال دا اعلان کرن جس توں انہاں نوں اختیارات وچ اضافہ ہوئے گا ، لیکن قانون سازاں نے انکار کردتا۔ 14 اگست 2014 نوں ، وزیر اعظم نوری المالکی نے اقتدار چھڈنے دے لئی اندرون تے بیرون ملک دباؤ ڈالیا۔ اس توں 19 اگست 2014 نوں حیدر العبادی نوں اقتدار سنبھالنے دی راہ ہموار ہوگئی۔
ستمبر 2014 وچ ، صدر اوبامہ نے اعتراف کيتا کہ امریکا نے دولت اسلامیہ دے عروج نوں کم سمجھیا تے عراقی فوج دی داعش نوں روکنے دے لئی دی جانے والی اہلیت نوں کم سمجھیا۔ [۱۴۳] اس دے نتیجے وچ ، انہاں نے عراق وچ امریکی فوجاں دی واپسی دا اعلان کيتا ، لیکن صرف فضائی مدد کيتی صورت وچ ، داعش فورسز دی پیش قدمی نوں روکنے دی کوشش وچ ، پھسے ہوئے مہاجرین نوں انسانی امداد فراہم دی تے سیاسی صورتحال نوں مستحکم کيتا۔ داعش تے مرکزی حکومت دے وچکار خانہ جنگی اگلے تن سال تک جاری رہی ، ایتھے تک کہ دسمبر 2017 وچ حکومت نے فتح دا اعلان کيتا۔
ڈونلڈ ٹرمپ دے انتخاب دے بعد ، ریاستہائے متحدہ نے جنوری 2017 تک دولت اسلامیہ دے خلاف اپنی مہم تیز کردتی۔ سکریٹری دفاع جم میٹس نے کہیا کہ موصل ، عراق ، تے شام دے شہر رقعہ وچ دولت اسلامیہ دے گڑھ دے گردونواح وچ اک حکمت عملی دی تبدیلی دا ارادہ کيتا گیا سی کہ اوہ نہ صرف اوتھے دا شکار ہوکے داعش دے جنگجوواں نوں ختم کردین گے ، بلکہ انھاں یورپ وچ اپنے آبائی ملکاں وچ واپس جانے توں روکنے دے لئی وی بنایا گیا سی۔ ، افریقہ ، تے مشرق وسطی۔ 2017 وچ ، امریکا دی حمایت یافتہ کرد فورسز نے رقعہ پر قبضہ کرلیا ، جو داعش دے راجگڑھ کیتی حیثیت توں خدمات انجام دے چکيا سی۔ [۱۴۴] 2018 تک ، عراق وچ تشدد دس سالاں وچ کم ترین سطح اُتے سی۔ ایہ داعش فورسز دی شکست تے اس دے نتیجے وچ شورش توں پرسکون ہونے دا بہت حد تک نتیجہ سی۔ [۱۴۵]
جنوری 2020 وچ ، عراقی پارلیمنٹ نے تمام غیر ملکی فوجیاں نوں ملک چھڈنے دے لئی ووٹ دتا۔ اس توں امریکا دے نال عراق وچ 5،200 فوجیاں دی تعیناتی دے معاہدے دا خاتمہ ہوئے گا۔ صدر ٹرمپ نے فوجیاں دے انخلا اُتے اعتراض کيتا تے عراق نوں اس فیصلے اُتے پابندیاں دی دھمکی دتی۔ [۱۴۶]
ہلاکتاں دا تخمینہ
[سودھو]اتحاد دے لئی موت دے مجموعی طور اُتے سجے طرف انفوباکس دیکھو۔ عراق جنگ کيتی ہلاکتاں وی دیکھو ، جس وچ اتحادی ملکاں ، ٹھیکیداراں ، غیر عراقی شہریاں ، صحافیاں ، میڈیا مددگاراں ، امدادی کارکناں تے زخمیاں دی ہلاکتاں دی تعداد اے۔ ہلاکتاں دے اعداد و شمار خصوصا عراقی انتہائی متنازعہ نيں۔
عراقی ہلاکتاں دا اندازہ لگانے دے لئی میڈیا ، اتحادی حکومتاں تے ہور دی طرف توں متعدد کوششاں کيتیاں گئیاں۔ تھلے دتے گئے جدول وچ انہاں وچوں کچھ اندازےآں تے طریقےآں دا خلاصہ کيتا گیا اے۔
ذریعہ | عراقی ہلاکتاں | مارچ 2003 توں . . . |
---|---|---|
عراق فیملی ہیلتھ سروے | 151،000 پرتشدد اموات | جون 2006 |
لانٹ سروے | 601.027 پرتشدد اموات باہر دی 654.965 اضافی اموات | جون 2006 |
PLOS میڈیسن اسٹڈی | 460،000 اضافی اموات بشمول 132،000 متشدد اموات تنازعہ توں پرتشدد اموات [۱۴۷] | جون 2011 |
رائے ریسرچ بزنس سروے | تنازعہ توں 1،033،000 پرتشدد اموات | اگست 2007 |
عراقی وزارت صحت | موت دے سرٹیفکیٹ دے مطابق 87،215 پرتشدد اموات جاری کيتیاں گئیاں </br> جنوری 2005 توں پہلے ہونے والی اموات غیر منظم </br> وزارت دا تخمینہ اے کہ 20٪ تک اموات غیر دستاویزی نيں۔ |
جنوری 2005 توں </br> فروری 2009 |
متعلقہ ادارہ | 110،600 پرتشدد اموات </br> وزارت صحت دی موت دے سرٹیفکیٹ دے علاوہ 2003–04 وچ ہونے والے ہلاکتاں دا تخمینہ |
اپریل 2009 |
عراق باڈی گنتی | 105،052–114،731 پرتشدد شہری اموات </br> تجارتی نیوز میڈیا ، این جی او تے سرکاری رپورٹاں توں مرتب کردہ </br> 162،000 توں زیادہ شہری تے لڑاکا اموات |
جنوری 2012 |
وکی لیکس ۔ درجہ بندی عراق جنگ لاگ | 109،032 پرتشدد اموات جنہاں وچ 66،081 شہری اموات نيں | جنوری 2004 توں </br> دسمبر 2009 |
تنقید تے لاگت
[سودھو]عراق انتظامیہ دے بارے وچ بش انتظامیہ دے عقلیت نوں امریکا دے اندر تے باہر دونے ملکاں وچ مشہور تے سرکاری وسائل دی طرف توں شدید تنقید دا سامنا کرنا پيا اے ، بہت سارے امریکی شہری جو ویتنام دی جنگ دے نال متوازی تلاش کر رہے نيں۔ [۱۴۸] مثال دے طور اُتے ، سی آئی اے دے اک سابق افسر نے آفس آف اسپیشل پلانس نوں نظریاتی گروہاں دا اک گروہ قرار دتا جو امریکی قومی سلامتی دے لئی خطرناک تے عالمی امن دے لئی خطرہ سن ، تے کہیا اے کہ اس گروپ نے صدام نوں ہٹانے دے اپنے ایجنڈے نوں اگے ودھانے دے لئی انٹلیجنس توں جھوٹھ بولا تے جوڑ توڑ کيتا۔ [۱۴۹] عوامی سالمیت دے مرکز دا الزام اے کہ 2001 توں 2003 دے درمیان بش انتظامیہ نے عراق دے مبینہ خطے دے امریکا دے بارے وچ 935 جھوٹھے بیانات دتے سن ۔
حملے دے حامیاں تے مخالفین دونے نے متعدد ہور خطوط دے نال جنگی کوششاں دے خلاف قانونی کارروائی دے معاملے اُتے وی تنقید دی اے۔ سب توں اہم گل ایہ اے کہ ، ناقدین نے امریکا تے اس دے اتحادیاں نوں اس مشن دے لئی کافی تعداد وچ فوج نہ لگانے ، جارحیت دے بعد عراق دے لئی مناسب منصوبہ بندی نہ کرنے ، تے انسانی حقوق دی پامالیاں دی اجازت دینے تے اس دا ارتکاب کرنے اُتے گستاخی دی اے۔ جداں جداں جنگ اگے ودھ رہی اے ، ناقدین نے اعلیٰ انسانی تے مالی اخراجات دے خلاف وی اظہار خیال کيتا۔ سن 2016 وچ ، برطانیہ نے عراق انکوائری شائع دی ، جو اک عوامی انکوائری اے جو جنگ دے لئی مقدمہ بنانے ، حرباں تے جنگ دے بعد دے منصوبے بنانے وچ برطانوی حکومت تے فوج دے اقدامات دی وسیع پیمانے اُتے تنقید سی۔
تنقید وچ شامل نيں:
- حملے دی قانونی حیثیت [۱۵۰][۱۵۱]
- انسانی جانی نقصان
- عراق وچ جیل توں بدسلوکی دے اسکینڈلز جداں انسانی حقوق دی پامالی
- یرغل دے بعد دے ناکافی منصوبے ، خاص طور اُتے فوجیاں دی ناکافی سطحاں اُتے ( رینڈ کارپوریشن دے مطالعے وچ کہیا گیا اے کہ کامیابی دے لئی 500،000 فوجیاں دی ضرورت ہوئے گی۔ ) [۱۵۲]
- مالی لاگت وچ $612 billion دے لگ بھگ 4/09 $612 billion خرچ ہويا ، سی بی او نے اندازہ لگایا اے کہ امریکا وچ عراق وچ جنگ کيتی کل لاگت $1.9 trillion ہوئے گی۔
- امریکا دی زیرقیادت عالمی سطح اُتے " دہشت گردی دے خلاف جنگ " اُتے منفی اثر [۱۵۳]
- خطے وچ امریکا دے روايتی اتحاد تے اثر و رسوخ نوں نقصان حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ دی ضرورت ][ حوالہ دی ضرورت ]
- باغیاں دے ذریعہ مذہبی تے نسلی اقلیتاں نوں خطرے توں دوچار تے نسلی صفائی
- عراقی تیل دی پیداوار وچ خلل تے توانائی توں متعلق تحفظ توں متعلق خدشےآں ( 2002 دے بعد توں تیل دی قیمت وچ چار گنیا اضافہ ہويا اے ۔ ) [۱۵۴]
مالی لاگت
[سودھو]مارچ 2013 وچ ، براؤن یونیورسٹی وچ واٹسن انسٹی ٹیوٹ آف انٹرنیشنل اسٹڈیز دے ذریعہ اج تک دی عراق جنگ کيتی کل لاگت دا تخمینہ 7 1.7 ٹریلین لگایا گیا سی۔ کچھ لوکاں دا کہنا اے کہ امریکی معیشت اُتے جنگ کيتی کل لاگت 2053 تک سود دی شرح سمیت 3 ٹریلین ڈالر توں 6 ٹریلین ڈالر تک ہوئے گی ، جداں کہ واٹسن انسٹی ٹیوٹ دی رپورٹ وچ بیان کيتا گیا اے۔ [۱۵۵] انہاں تخمیناں دی بالائی حدود وچ طویل مدتی سابق فوجیاں دے اخراجات تے معاشی اثرات شامل نيں۔ مثال دے طور اُتے ، ہارورڈ دی پبلک فنانس ماہر لنڈا جے بلمس نے اندازہ لگایا اے کہ عراق تنازعہ وچ زخمی ہونے والے امریکی فوجیاں نوں معذوری معاوضہ تے طبی نگہداشت دی فراہمی دی طویل مدتی لاگت تقریبا 1 ڈالر تک پہنچ جائے گی اگلے 40 سالاں وچ ٹریلین ، [۱۵۶] تے ایہ کہ عراق دی جنگ نے وسائل نوں افغانستان دی جنگ توں ہٹا دتا ، تیل دی قیمتاں وچ اضافہ ہويا ، وفاقی قرض وچ اضافہ ہويا ، تے عالمی مالیاتی بحران دا باعث بنیا۔
سی این این دی اک رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ ریاستہائے متحدہ دی زیر اقتدار عبوری حکومت ، عراق وچ 2004 تک جاری رہنے والی کولیشن پرووینل اتھارٹی نے عراق دے ترقیاتی فنڈ وچ 8.8 بلین ڈالر دا نقصان کيتا اے۔ جون 2011 وچ ، سی بی ایس نیوز دے ذریعہ ایہ اطلاع ملی سی کہ جارج ڈبلیو بش انتظامیہ نے 100 بلاں دے صاف طور اُتے پیکیجڈ بلاکس وچ 6 ارب ڈالر عراق وچ پہنچائے سن ، جس نے سی ‑ 130 فوجی کارگو طیارےآں دے ذریعے بغداد وچ اڑایا سی۔ ٹائمز دا کہنا اے کہ مئی 2004 تک 21 علیحدہ پروازاں وچ عراق وچ 12 بلین ڈالر دی نقد رقم بھیجی گئی سی ، جو سب غائب ہوگئی نيں۔ اک انسپکٹر جنرل دی رپورٹ وچ ذکر کيتا گیا اے کہ "کولیشن پروویژن اتھارٹی کی" شدید نااہلیاں تے ناقص انتظام "سے اس گل کيتی کوئی گارنٹی نئيں چھڈے گی کہ اس رقم دا صحیح استعمال ہويا تھا" ، اسٹوارٹ ڈبلیو بوون نے کہیا ، جونیئر ، عراق تعمیر نو دے خصوصی انسپکٹر جنرل دے دفتر دے ڈائریکٹر۔ "سی پی اے نے ایہ یقینی بنانے دے لئی فنڈز نوں شفاف طریقے توں استعمال کرنے دے لئی خاطر خواہ انتظامی ، مالی ، تے معاہدے اُتے قابو نئيں پایا سی۔" [۱۵۷] بوون نے ٹائمز نوں دسیا کہ گمشدہ رقم "قومی تریخ وچ فنڈز دی سب توں وڈی چوری" دی نمائندگی کر سکدی اے۔
جولائی 2019 وچ ، مشرق وسطی دے ڈپٹی اسسٹنٹ سکریٹری برائے دفاع ، مائیکل پی مولروے نے سینیٹ دی خارجہ تعلقات کمیٹی نوں دسیا کہ عراق وچ امریکی فوجیاں اُتے اخراجات سال 2008 وچ 150 بلین ڈالر توں کم ہوکے 2019 وچ 15 بلین ڈالر ہوگئے نيں۔ انہاں نے کہیا کہ اسيں جو کچھ حالے کر رہے نيں اوہ افواج دی معیشت تے اک روايتی کنٹری ٹیم ماڈل دی طرف اے۔ [۱۵۸]
انسانیت سوز بحران
[سودھو]2007 وچ بچےآں وچ غذائی قلت دی شرح 28 فیصد ہوگئی۔ 2007 وچ ، بغداد یونیورسٹی توں وابستہ خاندانی تے بچےآں دے امور دے اک محقق ناصر محسن نے دعوی کيتا کہ عراقی 60 – 70٪ بچے نفسیاتی پریشانیاں دا شکار نيں۔ زیادہ تر عراقیاں نوں پینے دے صاف پانی تک رسائی نئيں سی۔ ایہ خیال کيتا جاندا سی کہ شمالی عراق وچ ہیضے دی وباء پانی دے ناقص معیار دا نتیجہ اے۔ زیادہ تر عراقی ڈاکٹراں نے 2003 تے 2006 دے درمیان ملک چھڈ دتا۔ لینسیٹ تے الجزیرہ دے مضامین وچ یہ تجویز کيتا گیا اے کہ پہلی تے دوسرے عراق جنگاں دے بعد کینسر ، پیدائشی نقائص ، اسقاط حمل ، بیماریاں تے پہلے از وقت پیدائش دے واقعات دی تعداد وچ ڈرامائی طور اُتے اضافہ ہوسکدا اے ، جس دی وجہ امریکیوں دے دوران متعارف کرائے گئے یورینیم تے کیمیکل دی کمی واقع ہوئی اے۔ حملےآں.[۱۵۹]
2015 دے آخر تک ، اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر برائے مہاجرین دے دفتر دے مطابق ، 4.4 لکھ عراقی داخلی طور اُتے بے گھر ہوگئے سن ۔ [۱۶۰] عراقی عیسائیاں دی آبادی جنگ دے دوران 1.5 توں کم ہوگئی 2003 وچ 10 لکھ توں 2015 وچ 500،000 ، تے 2016 وچ شاید صرف 275،000۔
فارن پالیسی ایسوسی ایشن نے اطلاع دتی اے کہ "ممکنہ طور اُتے عراق مہاجرین دے بحران دا سب توں پریشان کن جزو … 2003 وچ اس ملک اُتے حملے دے بعد ہور عراقیاں نوں جذب کرنے وچ امریکا دی نااہلی رہی اے۔ اج تک ، امریکا نے 20 لکھ توں زیادہ عالمی عراقی پناہ گزیناں وچوں تقریبا 84 84000 عراقیاں نوں مہاجر دا درجہ دے دتا اے۔ اس دے برعکس ، امریکا نے ویتنام جنگ دے دوران 100،000 توں زیادہ جنوبی ویتنامی پناہ گزیناں نوں سیاسی پناہ دی۔ " [۱۶۱][۱۶۲]
انسانی حقوق دی پامالی
[سودھو]پوری عراق جنگ دے دوران ، تنازعہ دے تمام اطراف توں انسانی حقوق دی پامالی ہوئی اے۔
عراق دی حکومت
[سودھو]- عراقی سیکیورٹی فورسز دے ذریعہ تشدد دا استعمال
- وزارت داخلہ دی عراقی پولیس اُتے ڈیتھ اسکواڈ تشکیل دینے تے سنی عرباں دے متعدد قتل و غارت گری تے تشدد دا مرتکب ہونے دا الزام لگیا تے عراق وچ ملیشیاواں دے نال پولیس دی ملی بھگت نے مسائل نوں ہور پیچیدہ کردتا اے۔
اتحادی افواج تے نجی ٹھیکیدار
[سودھو]- بمباری تے میزائل حملےآں دے نتیجے وچ عام شہریاں دی اموات جو عام شہریاں دی ہلاکتاں دے سلسلے وچ ہر ممکن احتیاطی تدابیر اختیار کرنے وچ ناکام رہندیاں نيں [۱۶۳]
- ابو غریب نے امریکی فوج دے اہلکاراں دے ذریعہ تشدد تے قیدیاں دے نال بدسلوکی ، جس وچ ہزاراں عراقی مرد و خواتین نوں نظربند کيتا گیا ۔ ابوغریب اُتے تشدد وچ عصمت دری ، جسمانی زیادتی تے وسیع پیمانے اُتے جنسی زیادتی ، واٹر بورڈنگ ، نظربند افراد اُتے فاسفورک ایسڈ ڈالنا ، نیند توں محرومی تے جسمانی مار پیٹ شامل نيں۔
- الحدیدہ وچ 24 شہریاں دے قتل (کچھ الزامات دے نال جاری اے )
- پھسلواح دے حملہ دے دوران اگ بھری ہوئی منشنری سفید فاسفورس دا وسیع پیمانے اُتے استعمال ، جس دے نتیجے وچ خواتین تے بچےآں وچ خوفناک ہلاکتاں ہوئیاں (جداں سفید فاسفورس ۴٬۸۰۰ درجه فارنهایت (۲٬۶۵۰ درجه سلسیوس) درجہ حرارت اُتے جلدا اے تے انتہائی زہریلا ہُندا اے ) تے دیرپا بنیادی ڈھانچے نوں نقصان ہُندا اے۔ [۱۶۴] بین الاقوامی قانون سازی دے ذریعہ آبادی دے مراکز وچ سفید فاسفورس دے استعمال اُتے پابندی اے۔ [۱۶۵]
- امریکی فوج دے ذریعہ عراقی آبادی دے مراکز وچ ختم شدہ یورینیم راؤنڈز دا استعمال ، جس دا اندازہ اے کہ 2003 وچ عراق وچ فائر کیتے جانے والے گھٹ توں گھٹ 300،000 راؤنڈ نيں۔ [۱۶۶] عراق وچ تے ' خلیجی جنگ سنڈروم ' دی طرح ، خلیج یورینیم دے نتیجے وچ زہریلے صحت دے زہریلے اثرات مرتب ہوئے جداں بچپن دے لیوکیمیا ، پیدائشی بدصورتی تے کینسر جداں واقعات جنوبی عراق وچ ایداں دے خطےآں وچ ہوئے نيں جتھے انہاں یادداشتاں نوں وڈے پیمانے اُتے استعمال کيتا گیا سی۔ 2003 ، یوگوسلاو جنگاں دے بعد سربیا ، بوسنیا تے کوسوو وچ ختم شدہ یورینیم استعمال دے اثرات دی طرح۔ [۱۶۷]
- محمودیہ نے عراقی لڑکی دے نال عصمت دری تے قتل و غارت گری ، تے اس دے اہل خانہ دا قتل
- عراقی فضائیہ دے کمانڈر ، عابد حامد مووہوش ، جنگی قیدی پر تشدد تے قتل
- بہا موسہ دا قتل
- مکاردیب دی شادی کيتی جماعت دا قتل عام جتھے مبینہ طور اُتے اتحادی فوج نے 42 شہریاں نوں ہلاک کيتا
- غیر امریکی ، غیر مسلح عراقیاں اُتے تن امریکی میریناں دے قتل دے بعد انہاں نوں ہتھیار لگانا۔ [۱۶۸] دی نیشن کی اک رپورٹ دے مطابق ، امریکی فوجیاں دے ذریعہ وی ايسے طرح دی ہور حرکتاں دا مشاہدہ کيتا گیا اے۔ جنگ دے خلاف عراق دے سابق فوجی اراکین وی ایسی ہی کہانیاں سناتے نيں۔
- بلیک واٹر بغداد اُتے فائرنگ
- مارپیٹ، دے الزامات کرنٹ ، فرضی سزائے موت ، تے جنسی تشدد برطانوی فوجیاں دی طرف کرنے دے لئی پیش کيتے گئے بین الاقوامی فوجداری عدالت عوامی مفاد دے وکلاء دی طرف توں (آئی سی سی) (پی آئی ایل) تے آئینی و انسانی حقوق دے یورپی مرکز 12 اُتے (ECCHR) 2014. جنوری
شورش پسند گروہ
[سودھو]- عراقی وزیر داخلہ بیان جابر دے مطابق جنوری 2005 توں جون 2006 تک 12،000 توں زیادہ عراقیاں دی ہلاکت ، جس نے بم دھماکےآں ، گھاتاں تے ہور مہلک حملےآں دے متاثرین دی پہلی سرکاری گنتی کيتی۔ باغیاں نے عراقی شہری آبادی اُتے متعدد خودکش حملے وی کیتے نيں جنہاں وچ زیادہ تر شیعہ برادری دی اکثریت نوں نشانہ بنایا گیا اے۔ [۱۶۹] ہیومن رائٹس واچ دی اکتوبر 2005 دی اک رپورٹ وچ سویلین حملےآں دی حد تے انہاں دے مطلوبہ جواز دا جائزہ لیا گیا اے۔ [۱۷۰]
- خودکش بمباراں دے ذریعہ منڈیاں تے ہور تھاںواں اُتے بمباری دے ذریعے بچےآں سمیت شہریاں دے خلاف حملے
- عراقی خانہ جنگی دے دوران بنیادی طور اُتے فرقہ وارانہ موت دے دستےآں دے ذریعہ عام شہریاں دے خلاف حملے۔ عراق باڈی کاؤنٹ پروجیکٹ دے اعداد و شمار توں پتہ چلدا اے کہ عراق جنگ دے دوران شہریاں دی 33٪ اموات اغوا یا گرفتاری دے بعد عمل درآمد دے نتیجے وچ ہوئی نيں۔ ایہ بھاری اکثریت نامعلوم اداکاراں نے انجام دتے جنہاں وچ باغی ، فرقہ وارانہ ملیشیا تے جرائم پیشہ شامل سن ۔ [۱۷۱]
- سفارتکاراں تے سفارتی سہولیات اُتے حملے جنہاں وچ شامل نيں۔ بغداد وچ اگست 2003 وچ اقوام متحدہ دے صدر دفتر وچ بم دھماکے دے نتیجے وچ عراق وچ اقوام متحدہ دے اعلیٰ نمائندے تے اقوام متحدہ دے 21 ہور عملے دی ہلاکت۔ متعدد سفارتکاراں دا سر قلم کرنا: الجزائر دے دو سفارتی ایلچی علی بیلاروسی تے ایزڈائن بیلکادی ، مصر دے سفارتی ایلچی الشریف ، تے چار روسی سفارت کار
- فروری 2006 وچ ال عسکری مسجد پر بم دھماکے ، شیعہاں دے اک سب توں مقدس مقام نوں تباہ ، 165 توں زیادہ نمازی ہلاک تے فرقہ وارانہ فسادات تے انتقامی قتل نوں بھڑکایا [۱۷۲]
- متعدد ٹھیکیداراں دے قتل عام؛ یوجین آرمسٹرونگ ، جیک ہینسلے ، کینتھ بگلے ، ایویلو کیپوف تے جورجی لازوف (بلغاریہ ٹرک ڈرائیور)۔ ) مترجم: ہور غیر فوجی اہلکاراں وچ شامل نيں قتل وچ کم سورج ال ، Shosei کوڑا ، Fabrizio دے کواتروچی (اطالوی)، صدقہ کارکن مارگریٹ حسن ، تعمیر نو انجینئر نک برگ ، فوٹوگرافر سیلواتور سینٹورو (اطالوی) تے سپلائی کارکن سیف عدنان کنان (عراقی) ) چار نجی مسلح ٹھیکیدار ، اسکٹ ہیلونسٹن ، جیرکو زوکو ، ویسلے بٹالونا تے مائیکل ٹیگیو ، دستی بم تے چھوٹے ہتھیاراں توں اگ لگنے توں ہلاک ہوگئے ، انہاں دی لاشاں نوں گڈیاں توں گھسیٹا گیا ، مار پیٹ تے نذر آتش کردتا گیا۔ اس دے بعد انہاں دی جلی ہوئی لاشاں نوں فرات دے پار توں گزرنے والے اک پل اُتے لٹکانے توں پہلے سڑکاں اُتے گھسیٹا گیا سی۔
- نیو عراقی فوج دے ممبراں نوں تشدد دا نشانہ بنانا یا انہاں دا قتل ، تے کولیشن پروویژن اتھارٹی ، جداں فرن ہالینڈ ، یا عراقی گورننگ کونسل ، جداں عکیلا الہاشمی تے ایززڈین سلیم ، یا ہور غیر ملکی شہریاں توں وابستہ شہریاں دا قتل۔ ، جداں کینیا توں آئے ہوئے
- عراقی شیعہ ملیشیا دے حامیاں دے اک گروپ نے بغداد وچ امریکی سفارت خانے دے احاطے وچ وڑ کے استقبالیہ دے علاقے وچ اگ لگیا دی۔ امریکی فوجیاں نے عسکریت پسنداں اُتے آنسو گیس فائر کيتیاں ، جو اگے نئيں ودھے۔ ایہ حملہ 29 دسمبر نوں امریکی فضائی حملےآں دے بعد کيتا گیا سی ، جس وچ ایران دے حمایت یافتہ گروپ ، کٹیب حزب اللہ دے 25 عسکریت پسند ہلاک ہوگئے سن ۔ [۱۷۳]
جنگ دے بارے وچ عوامی رائے
[سودھو]بین الاقوامی رائے
[سودھو]مارچ 2003 دے اک گیلپ پول وچ ، حملے دے اگلے ہی دن ، 76٪ امریکیوں نے عراق دے خلاف فوجی کارروائی کيتی منظوری دتی سی۔ مارچ 2003 وچ یوگوف دے سروے وچ ، 54 فیصد برطانویاں نے عراق دے خلاف فوجی کارروائی کيتی حمایت کيتی۔
جنوری 2007 وچ بی بی سی ورلڈ سروس دے 25 ملکاں وچ 26،000 توں زیادہ افراد دے سروے دے مطابق ، عالمی آبادی دا 73٪ عراق جنگ توں امریکی نمٹنے توں انکار ہويا۔ بی بی سی دے ذریعہ 2007 دے ستمبر وچ ہونے والے اک سروے وچ پتا چلیا اے کہ دنیا دی دو تہائی آبادی نوں یقین اے کہ امریکا نوں اپنی افواج نوں عراق توں واپس لینا چاہیدا۔
2006 وچ پتا چلیا کہ برطانیہ تے کینیڈا وچ وڈی جماعتاں دا خیال اے کہ عراق وچ جنگ "بلاجواز" اے تے - برطانیہ وچ - انہاں دی حکومت کیتی طرف توں امریکا دی حمایت اُتے تنقید سی عراق وچ پالیسیاں۔ [۱۷۴]
عرب امریکی انسٹی ٹیوٹ دے انتخابات دے مطابق ، عراق اُتے حملے دے چار سال بعد ، 83٪ مصریاں دا امریکا دے بارے وچ منفی خیال سی عراق وچ کردار؛ سعودی عرب دے 68٪ افراد دا منفی خیال سی۔ اردن دی 96٪ آبادی دا منفی نظریہ سی۔ متحدہ عرب امارات دی 70٪ آبادی تے لبنانی آبادی دے 76٪ نے وی اپنے خیال نوں منفی قرار دتا۔ [۱۷۵] پیو گلوبل رویڈ پروجیکٹ دی رپورٹ وچ دسیا گیا اے کہ 2006 وچ نیدرلینڈز ، جرمنی ، اردن ، فرانس ، لبنان ، روس ، چین ، کینیڈا ، پولینڈ ، پاکستان ، اسپین ، انڈونیشیا ، ترکی تے مراکش دی وڈی تعداد دا خیال اے کہ عراق جنگ توں پہلے ہی دنیا زیادہ محفوظ اے تے صدام دا خاتمہ ، جدوں کہ ریاست ہائے متحدہ امریکا تے ہندوستان وچ یقین اے کہ صدام حسین دے بغیر دنیا محفوظ اے۔ [۱۷۶]
عراقی رائے
[سودھو]حملے دے براہ راست بعد ، پولنگ نے دسیا کہ معمولی اکثریت نے امریکی حملے دی حمایت کيتی۔ [۱۷۷] 2005 تے 2007 دے وچکار ہونے والے سروے وچ دکھایا گیا سی کہ عراقیاں وچوں 31–– فیصد امریکی تے ہور اتحادی افواج نوں سلامتی دی بحالی دے بعد واپس جانا چاہندے سن تے اس دی بجائے 26–35٪ فوری واپسی چاہندے سن ۔ [۱۷۸][۱۷۹][۱۸۰] اکثریت اس توں پہلے امریکی موجودگی دی مخالفت کرنے دے باوجود ، 60 فیصد عراقیاں نے انخلا توں پہلے امریکی فوجیاں نوں براہ راست چھڈنے دی مخالفت کيتی سی ، 51٪ دے نال انخلا دا منفی اثر پئے گا۔ 2006 وچ ، عراقی عوام اُتے کیتے جانے والے اک سروے وچ انکشاف ہويا سی کہ 52 فیصد رائے شماری وچ کہیا گیا سی کہ عراق صحیح سمت اُتے گامزن اے تے 61٪ نے دعوی کيتا اے کہ ایہ صدام حسین نوں بے دخل کرنے دے قابل اے۔ مارچ 2007 وچ بی بی سی دے اک سروے وچ ، 82 فیصد عراقیاں نے عراق وچ قائم اتحادی افواج اُتے عدم اعتماد دا اظہار کيتا۔
دہشت گردی دے خلاف عالمی جنگ توں وابستہ
[سودھو]اگرچہ واضح طور اُتے ایہ بیان کردے ہوئے کہ عراق دا نائن الیون توں کوئی تعلق نئيں سی ، [۱۸۱] پہلے ازاں صدر جارج ڈبلیو بش نے عراق جنگ نوں مستقل طور اُتے " دہشت گردی دے خلاف جنگ دا مرکزی محاذ" کہیا سی ، تے کہیا کہ جے امریکا عراق توں کڈیا گیا ، "دہشت گرد ایتھے ساڈے پِچھے آئیاں گے"۔ [۱۸۲] جدوں جنگ دے دوسرے حامی وی باقاعدگی توں اس دعوے دی بازگشت کردے رہے ، جدوں تنازعہ اگے بڑھدا گیا تاں ، ارکان امریکا کانگریس ، امریکا عوامی ، تے ایتھے تک کہ امریکا فوجیاں نے عراق تے امریکا دے خلاف جنگ دے وچکار رابطے اُتے سوال اٹھائے دہشت گردی۔ خاص طور اُتے ، انٹیلیجنس ماہرین دے وچکار اتفاق رائے پیدا ہويا کہ عراق جنگ نے واقعتا دہشت گردی وچ اضافہ کيتا اے۔ انسداد دہشت گردی دے ماہر روہن گناراِنّا نے کثرت توں عراق اُتے حملے نوں اک "مہلک غلطی" کہیا۔ [۱۸۳]
لندن دے انٹرنیشنل انسٹی ٹیوٹ برائے اسٹریٹجک اسٹڈیز نے 2004 وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا سی کہ عراق اُتے قبضہ مجاہدین دے لئی "بھرتی دا اک زبردست عالمی بہانہ" بن گیا اے تے اس حملے نے اوتھے "جستی" توں القاعدہ تے "مشتعل باغی تشدد" اُتے حملہ کيتا۔ امریکی قومی انٹلیجنس کونسل نے جنوری 2005 دی اک رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ عراق دی جنگ دہشت گرداں دی اک نويں نسل دے لئی اک نسل دا مرکز بن چکی اے۔ بین الاقوامی دھمکیوں دے قومی انٹلیجنس آفیسر ڈیوڈ لو نے اشارہ کيتا کہ اس رپورٹ وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا اے کہ عراق دی جنگ نے دہشت گرداں نوں "اک تربيتی میدان ، اک بھرتی دا میدان ، تکنیکی مہارت نوں ودھانے دا موقع فراہم کیہ۔ . . . ایتھے تک کہ ، ایتھے تک کہ بہترین منظر نامے دے تحت ، ایہ امکان موجود اے کہ کچھ جہادی جو اوتھے مارے نئيں جاندے نيں ، اک لحاظ توں ، جتھے وی گھر ہون گے ، گھر چلے جان گے ، تے ايسے وجہ توں ، دوسرے مختلف ملکاں وچ منتشر ہوجان گے۔ کونسل دے چیئرمین رابرٹ ہچنگز نے کہیا ، "اس وقت عراق بین الاقوامی دہشت گردی دی سرگرمیاں دا مقناطیس اے۔" تے 2006 دے قومی انٹلیجنس تخمینہ ، جس نے تمام 16 امریکی انٹیلیجنس ایجنسیاں دے سمجھے جانے والے فیصلے دا خاکہ پیش کيتا ، کہیا اے کہ "عراق تنازعہ ، جہادیاں دے لئی اک 'وجہ کالابری' دی حیثیت اختیار کر گیا اے ، جس توں مسلم دنیا وچ امریکی مداخلت دی گہری ناراضگی پیدا ہوئی اے تے اس دے لئی حامیاں دی کھیتی باڑی دی جا رہی اے۔ عالمی جہادی تحریک۔ "
غیر ملکی شمولیت
[سودھو]سعودی عرب تے غیر عراقیاں دا کردار
[سودھو]مطالعات دے مطابق ، عراق وچ زیادہ تر خودکش بمبار غیر ملکی ، خاص طور اُتے سعودی نيں ۔ [۱۸۵]
چین تے روس دا کردار
[سودھو]عراق دے اتحادی دی حیثیت توں ، روس عراق اُتے حملے دا مخالف سی۔ روس ، فرانس تے جرمنی دے وزرائے خارجہ نے مشترکہ اعلامیہ جاری کيتا کہ اوہ اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل دی عراق دے خلاف جنگ کيتی اجازت دینے دی قرارداد نوں "اجازت" نئيں دین گے۔ روس نے بش انتظامیہ دے منصوبےآں دے بارے وچ صدام دی حکومت نوں معلومات فراہم کيتیاں ۔ معلومات وچ فوجیاں دی تعیناتی ، سامان تے انہاں دے تھاںواں شامل سن ۔
اگرچہ چینی تے روسی حکومتاں نے عراق جنگ کيتی مخالفت کيتی ، لیکن چین تے روس دونے نے عراق جنگ توں فائدہ اٹھایا اے جدوں کہ حملہ کرنے والے ملکاں نوں کسی قسم دا نقصان نئيں پہنچیا اے۔ عراقی تیل دے دو سب توں وڈے معاہدے چین تے روس نوں ہوئے ، [۱۸۶] جدوں کہ جنگ نے خود چین نوں امریکا دے سامنے سرمایہ کاری دے متبادل ذریعہ دے طور اُتے پیش کرنے دی اجازت دی۔ [۱۸۷]
ایران دا کردار
[سودھو]اگرچہ کچھ فوجی انٹلیجنس تجزیہ کاراں نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا اے کہ اس دے بارے وچ کوئی ٹھوس شواہد موجود نئيں نيں ، اُتے امریکی میجر جنرل ریک لنچ نے دعوی کيتا اے کہ ایران نے عراق وچ شیعہ باغیاں نوں تربیت ، اسلحہ ، رقم تے انٹیلیجنس فراہم کیہ اے تے ایہ کہ ایران دے انٹیلیجنس ایجنٹاں دے علاوہ 150 دے ارکان خیال کيتا جاندا اے کہ ایرانی پاسداران انقلاب کسی وی وقت عراق وچ سرگرم عمل اے۔ لنچ دا خیال اے کہ آئی آر جی سی دی قدس فورس دے ارکان نے قزالی دہشت گردی دے نیٹ ورک دے ممبراں نوں دھماکہ خیز مواد دی ٹکنالوجی وچ تربیت فراہم دی اے تے اس نیٹ ورک نوں اسلحہ ، اسلحے تے فوجی مشیر وی فراہم کیتے نيں۔ بہت سارے دھماکہ خیز آلات بشمول باغیاں دے ذریعہ استعمال کیتے جانے والے دھماکہ خیز مواد ( IEDs ) تے دھماکہ خیز مواد توں تیار ہونے والے منصوبے (EFPs) ، جنہاں دا تعلق لنچ نے دعوی کيتا اے کہ اوہ ایرانی ساختہ یا ڈیزائن کيتا گیا اے۔
دو نامعلوم امریکی دے مطابق حکام ، پینٹاگون اس امکان دا جائزہ لے رہیا اے کہ کربلا دے صوبائی ہیڈ کوارٹر اُتے چھاپہ ، جس وچ باغی اک امریکی اڈے وچ گھسنے وچ کامیاب ہوئے ، پنج امریکی ہلاک فوجیاں نے ، تن نوں زخمی کيتا ، تے فرار ہونے توں پہلے تن حمیوز نوں تباہ کيتا ، ایرانیاں دی حمایت حاصل سی۔ عراقی وزیر اعظم نوری المالکی نے 31 جنوری 2007 نوں اک تقریر وچ کہیا اے کہ ایران عراق وچ اتحادی افواج دے خلاف حملےآں دی حمایت کر رہیا اے تے کچھ عراقیاں نوں شبہ اے کہ ہوسکدا اے کہ ایہ حملہ پنج ایرانی عہدیداراں دی امریکی فوج دے ذریعہ 11 جنوری نوں عراق دے شمالی شہر اربیل وچ نظربندی دے بدلے وچ قدس فورس نے کيتا سی۔ ۔
2011 وچ ، امریکی سفیر جیمز فرینکلن جیفری نے کہیا سی کہ "ایرانی پراکسیاں نے عراق وچ امریکی لڑائی وچ ہونے والی ہلاکتاں دا تقریبا a اک چوتھائی حصہ لگایا - اس وچ نیڑے 1،100 ہلاکتاں تے ہزاراں زخمی ہوئے۔"
جنوری 2019 وچ جاری کيتی گئی امریکی فوج دی عراق جنگ دے اک 1،300 صفحاں دے مطالعے اُتے ، ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا سی کہ "اس منصوبے دی 2018 وچ تکمیل دے وقت ، اک حوصلہ افزائی تے توسیع پسند ایران صرف اک فاتح دکھادی دیندا اے " تے ایہ کہ جنگ دے نتیجے وچ " غیر ملکی مداخلتاں دے بارے وچ گہری شکوک و شبہات۔ [۱۸۸]
ہور ویکھو
[سودھو]- جولائی 12 ، 2007 ، بغداد اُتے فضائی حملے (وکی لیکس دے نال 2010 وچ وابستہ))
- عراق تے امریکا تعلقات
- بلحاظ اموات جنگاں دی لسٹ
- عراق دے خلاف جنگ دا خاتمہ کرنے دا قومی نیٹ ورک
- امریکا دی طرف توں غیر ملکی مداخلتاں
- عراق جنگ دے خلاف مظاہرے
- اقوام متحدہ دی سلامتی کونسل تے عراق جنگ
- جنگ وچ امریکی فوجی ہلاکتاں
- ایران–سعودی عرب پراکسی جنگ
- عراق جنگ: ویکیپیڈیا چینج لاگز دی اک ہسٹوگرافی
فوٹ نوٹ
[سودھو]- ↑ اس تنازع نوں دوسری خلیجی جنگ یا تیسری خلیجی جنگ دے ناں توں وی جانیا جاندا اے جو ایران عراق جنگ نوں پہلی خلیجی جنگ سمجھدے نيں۔ 2003 توں 2010 تک جاری رہنے والی جنگ دا عرصہ امریکی فوج دی جانب توں آپریشن عراقی آزادی تے 2010–2011ء دے دوران آپریشن نیو ڈان دے ناں توں موسوم کيتا گیا سی۔
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Elaheh Rostami-Povey, Iran's Influence: A Religious-Political State and Society in Its Region, pp. 130–154, Zed Books Ltd, 2010.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سانچہ:Cite av media
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سانچہ:Cite magazine
- ↑ Spencer C. Tucker (14 December 2015). U.S. Conflicts in the 21st Century: Afghanistan War, Iraq War, and the War on Terror. ISBN 978-1-4408-3879-8. “Al Qaeda in Iraq was decimated by the end of the Iraq War in 2011”
- ↑ Galbraith, Peter W. (2007). The End of Iraq: How American Incompetence Created a War Without End. Simon & Schuster. ISBN 978-0-7432-9424-9.سانچہ:Page needed
- ↑ "Iran expands regional 'empire' ahead of nuclear deal". Reuters. 23 March 2015. https://www.reuters.com/article/2015/03/23/us-mideast-iran-region-insight-idUSKBN0MJ1G520150323.
- ↑ "How to Stop Iran's Growing Hegemony – National Review Online"۔ National Review Online۔ 10 April 2015
- ↑ "The JRTN Movement and Iraq's Next Insurgency | Combating Terrorism Center at West Point". Ctc.usma.edu. https://web.archive.org/web/20110826043422/http://www.ctc.usma.edu/posts/the-jrtn-movement-and-iraq%E2%80%99s-next-insurgency. Retrieved on ۲ اگست ۲۰۱۴.
- ↑ "Al-Qaeda's Resurgence in Iraq: A Threat to U.S. Interests". U.S. Department of State. 5 February 2014. https://2009-2017.state.gov/p/nea/rls/rm/221274.htm. Retrieved on ۲۶ نومبر ۲۰۱۰.
- ↑ "Operations By Iran's Military Mastermind – Business Insider"۔ Business Insider۔ 9 July 2014
- ↑ "A Timeline of Iraq War, Troop Levels"۔ The Huffington Post
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ (3 February 2010) The Military Balance 2010. London: روٹلیج. ISBN 978-1-85743-557-3.سانچہ:Page needed
- ↑ Rubin, Alissa J.; Nordland, Rod (29 March 2009). "Troops Arrest an Awakening Council Leader in Iraq, Setting Off Fighting". The New York Times. https://www.nytimes.com/2009/03/29/world/middleeast/29iraq.html?hpw. Retrieved on ۳۰ مارچ ۲۰۱۰.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ The Brookings Institution Iraq Index: Tracking Variables of Reconstruction & Security in Post-Saddam Iraq Archived 2 October 2007 at the وے بیک مشین 1 October 2007
- ↑ Pincus, Walter. "Violence in Iraq Called Increasingly Complex". دی واشنگٹن پوسٹ, 17 November 2006.
- ↑ 260 killed in 2003,[۱] 15,196 killed from 2004 through 2009 (with the exceptions of May 2004 and March 2009),[۲] 67 killed in March 2009,[۳] 1,100 killed in 2010,[۴] and 1,067 killed in 2011,[۵] thus giving a total of 17,690 dead
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ The US DoD and the DMDC list 4,505 US fatalities during the Iraq War.[۶][۷] Archived 2022-03-29 at the وے بیک مشین In addition to these, two service members were also previously confirmed by the DoD to have died while supporting operations in Iraq,[۸][۹] but have been excluded from the DoD and DMDC list. This brings the total of US fatalities in the Iraq War to 4,507.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "POW and MIA in Iraq and Afghanistan Fast Facts". CNN. http://www.cnn.com/2013/10/30/world/pow-and-mia-in-iraq-and-afghanistan-fast-facts. Retrieved on ۵ جون ۲۰۱۴.; As of July 2012, seven American private contractors remain unaccounted for. Their names are: Jeffrey Ake, Aban Elias, Abbas Kareem Naama, Neenus Khoshaba, Bob Hamze, Dean Sadek and Hussain al-Zurufi. Healy, Jack, "With Withdrawal Looming, Trails Grow Cold For Americans Missing In Iraq", نیو یارک ٹائمز, 22 May 2011, p. 6.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ 33 Ukrainians,[۱۰] 31+ Italians,[۱۱][۱۲] 30 Bulgarians,[۱۳][۱۴] 20 Salvadorans,[۱۵] 19 Georgians,[۱۶] Archived 2011-05-13 at the وے بیک مشین 18 Estonians,[۱۷] 16+ Poles,[۱۸][۱۹][۲۰][۲۱][۲۲] 15 Spaniards,[۲۳][۲۴] [۲۵][۲۶] 10 Romanians,[۲۷] 6 Australians,[۲۸] 5 Albanians, 4 Kazakhs,[۲۹] 3 Filipinos,[۳۰] and 2 Thais,[۳۱][۳۲] Archived 2013-05-13 at the وے بیک مشین for a total of 212+ wounded
- ↑ ۳۰.۰ ۳۰.۱ Many official U.S. tables at "Military Casualty Information" Archived 3 March 2011 at the وے بیک مشین. See latest totals for injury, disease/other medical Archived 2 June 2011 at the وے بیک مشین
- ↑ "Casualties in Iraq".
- ↑ ۳۲.۰ ۳۲.۱ iCasualties.org (was lunaville.org). Benicia, California. Patricia Kneisler, et al., "Iraq Coalition Casualties" Archived 21 March 2011 at the وے بیک مشین
- ↑ ۳۳.۰ ۳۳.۱ "Defence Internet Fact Sheets Operations in Iraq: British Casualties" Archived 14 November 2006 at the وے بیک مشین. UK Ministry of Defense. Latest combined casualty and fatality tables Archived 4 October 2012 at the وے بیک مشین.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۳۵.۰ ۳۵.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۳۶.۰ ۳۶.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ 185 in Diyala from June 2007 to December 2007,[۳۳] 4 in assassination of Abu Risha, 25 on 12 November 2007,[۳۴] 528 in 2008,[۳۵] Archived 10 December 2016 at the وے بیک مشین 27 on 2 January 2009,[۳۶] 13 on 16 November 2009,Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil. 15 in December 2009,[۳۷] 100+ from April to June 2010,[۳۸] [۳۹] 52 on 18 July 2010,[۴۰] [۴۱] total of 1,002+ dead Archived 18 April 2009 at the وے بیک مشین
- ↑ Moore, Solomon; Oppel, Richard A. (24 January 2008). "Attacks Imperil U.S.-Backed Militias in Iraq". The New York Times. https://www.nytimes.com/2008/01/24/world/middleeast/24sunni.html?_r=1&pagewanted=print.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ [۴۲] // comw.org
- ↑ خبری اشاعیہ (28 October 2003). "New Study Finds: 11,000 to 15,000 Killed in Iraq War; 30 Percent are Non-Combatants; Death Toll Hurts Postwar Stability Efforts, Damages US Image Abroad". Project on Defense Alternatives (via Common Dreams NewsCenter). Retrieved 2 September 2010. Archived 17 October 2006 at the وے بیک مشین
- ↑ Conetta, Carl (23 October 2003). "The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict — Project on Defense Alternative Research Monograph #8". Project on Defense Alternatives (via Commonwealth Institute). Retrieved 2 September 2010.
- ↑ 597 killed in 2003,[۴۳], 23,984 killed from 2004 through 2009 (with the exceptions of May 2004 and March 2009),[۴۴] 652 killed in May 2004,[۴۵] 45 killed in March 2009,[۴۶] Archived 2009-09-03 at the وے بیک مشین 676 killed in 2010,[۴۷] and 590 killed in 2011,[۴۸] thus giving a total of 26,544 dead
- ↑ "4,000 fighters killed, 'al-Qaida in Iraq' tape says." The Guardian. 28 September 2006.
- ↑ "Amnesty: Iraq holds up to 30,000 detainees without trial". CNN. 13 September 2010. https://web.archive.org/web/20101023155150/http://articles.cnn.com/2010-09-13/world/iraq.detainees_1_detainees-iraqi-authorities-moussawi?_s=PM%3AWORLD. Retrieved on ۶ جنوری ۲۰۱۱.
- ↑ "Insurgent body count documents released." Stars and Stripes. 1 October 2007. Number of convictions not specified.
- ↑ "Mortality after the 2003 invasion of Iraq: a cross-sectional cluster sample survey" (PDF)۔ ۰۷ ستمبر ۲۰۱۵ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ (242 KB). By Gilbert Burnham, Riyadh Lafta, Shannon Doocy, and Les Roberts. The Lancet, 11 October 2006
- ↑ "The Human Cost of the War in Iraq: A Mortality Study, 2002–2006" (PDF) (603 KB). By Gilbert Burnham, Shannon Doocy, Elizabeth Dzeng, Riyadh Lafta, and Les Roberts. A supplement to the October 2006 Lancet study. It is also found here: Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil. [۴۹]
- ↑ "Iraq Family Health Survey" New England Journal of Medicine 31 January 2008
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Iraq Family Health Survey" New England Journal of Medicine 31 January 2008
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Kim Gamel (23 April 2009). "AP Impact: Secret tally has 87,215 Iraqis dead". Fox News. http://www.foxnews.com/printer_friendly_wires/2009Apr23/0,4675,MLIraqDeathToll,00.html. Retrieved on ۲۶ اپریل ۲۰۱۴.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Raw Data: Text of Resolution on Iraq"۔ Fox News۔ Associated Press۔ 25 March 2015
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ سانچہ:مردہ ربطJervis, Robert (February 2006). Reports, Politics, and Intelligence Failures: The Case of Iraq. http://www.neuroscience-arena.com/journals/pdf/papers/FJSS_LR_3-52.pdf. Archived 2016-10-22 at the وے بیک مشین
- ↑ "Sir John Chilcot's public statement 6 July 2016"۔ ۲۳ نومبر ۲۰۱۷ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Displacement in Iraq Exceeds 3.3 Million: IOM"۔ International Organization for Migration۔ 23 February 2016
- ↑ [۵۰] 2,780,406 displaced and 2,844,618 returnees. Retrieved 2 January 2018.
- ↑ Zilinskas, Raymond A., "UNSCOM and the UNSCOM Experience in Iraq", Politics and the Life Sciences, Vol. 14, No. 2 (Aug. 1995), 230.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Digital copy, does not include page numbers.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Woodward 2004, 1–3.
- ↑ Smith, Jeffrey R. "Hussein's Prewar Ties To Al-Qaeda Discounted". The Washington Post, Friday, 6 April 2007; Page A01. Retrieved on 23 April 2007.
- ↑ "President Delivers State of the Union Address"۔ georgewbush-whitehouse.archives.gov۔ ۰۲ مئی ۲۰۰۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ Vox, 9 July 2016, "No, Really, George W. Bush Lied about WMDs" Archived 2019-10-10 at the وے بیک مشین
- ↑ George W. Bush, "President's Remarks at the United Nations General Assembly: Remarks by the President in Address to the United Nations General Assembly, New York City", official transcript, press release, وائٹ ہاؤس, 12 September 2002. Retrieved 24 May 2007.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ The Independent, 15 Dec. 2006 "Diplomat's Suppressed Document Lays Bare the Lies behind Iraq War"
- ↑ "France threatens rival UN Iraq draft". بی بی سی نیوز, 26 October 2002. Retrieved on 23 April 2007
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Poll: Talk First, Fight Later". CBS.com, 24 January 2003. Retrieved on 23 April 2007.
- ↑ Lee Ferran (15 February 2011)۔ "Iraqi Defector 'Curveball' Admits WMD Lies, Is Proud of Tricking U.S."۔ ABC News
- ↑ Division No. 117 (Iraq). https://publications.parliament.uk/pa/cm200203/cmhansrd/vo030318/debtext/30318-47.htm. Retrieved on ۲۹ اکتوبر ۲۰۱۱.
- ↑ LaRepubblica, (it]
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ https://www.bbc.co.uk/news/uk-politics-10715629
- ↑ ۸۹.۰ ۸۹.۱ Operation Hotel California, The Clandestine War inside Iraq, Mike Tucker and Charles Faddis, 2008.
- ↑ A Nation at War: Second Front; Allied Troops Are Flown Into Airfields In North Iraq, By C. J. Chivers, 24 March 2003
- ↑ A Nation at War: in the Field the Northern Front; Militants Gone, Caves in North Lie Abandoned By C. J. Chivers, 30 March 2003
- ↑ "Operation Iraqi Freedom"۔ Target Iraq۔ GlobalSecurity.org۔ 27 April 2005
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Michelle Sale، Javid Khan (11 April 2003)۔ "Missions Accomplished?"
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Keegan, 145.
- ↑ Keegan, 148-53.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Keegan, 154-5.
- ↑ The Rachel Maddow Show. 18 August 2010, MSNBC
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Carl Conetta (20 October 2003)۔ "Research Monograph no. 8: The Wages of War: Iraqi Combatant and Noncombatant Fatalities in the 2003 Conflict"۔ Project on Defense Alternatives۔ ۳۱ اگست ۲۰۰۹ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Sanchez, Wiser in Battle, p.185.
- ↑ "Reintegration of Regular [IRAQ] Army", DDR Tasks – The Army, 3 July 2003 10:03 AM
- ↑ America vs. Iraq, 26 August 2013, National Geographic, Television Production, Documentary
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Tape Shows Apache Pilots Firing on Iraqis". ABC. http://abcnews.com/WNT/story?id=131481&page=1. Retrieved on ۲۴ اکتوبر ۲۰۱۳.
- ↑ Thomas Ricks (2006) Fiasco: 398–405
- ↑ Thomas E. Ricks (2006) Fiasco, The American Military Adventure in Iraq. Penguin
- ↑ ۱۱۳.۰ ۱۱۳.۱ Thomas Ricks (2006) Fiasco: 413
- ↑ Thomas Ricks (2006) Fiasco: 414
- ↑ Killings shattered dreams of rural Iraqi families NBC News
- ↑ "President's Address to the Nation"۔ The White House۔ 10 January 2007
- ↑ "Iraqi parliament wants say in extension of US-led forces"۔ 5 June 2007۔ ۲۹ اپریل ۲۰۱۱ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ "No re-opening of Iraq war commission: Danish government"۔ thelocal.dk (بزبان انگریزی)۔ 2 October 2019
- ↑ Flaherty, A. (10 September 2007) "Petraeus Talks of Troop Withdrawal" Associated Press
- ↑ "icasualties.org"۔ ۱۰ اپریل ۲۰۰۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ "Search goes on as Iraq death toll tops 250" The Guardian 15 August.
- ↑ "They won't stop until we are all wiped out" The Guardian 18 August 2007
- ↑ "AFP: Iraq takes control of Basra from British army". AFP via Google. 15 December 2007. https://web.archive.org/web/20130527170051/http://afp.google.com/article/ALeqM5gW-7Ed_dRI4S2lsuyMWJ2-0GO7aw. Retrieved on ۱۰ ستمبر ۲۰۰۸.
- ↑ SELCAN HACAOGLU (10 October 2007)۔ "Turkey Bombs Suspected Kurdish Rebels"
- ↑ ۱۲۵.۰ ۱۲۵.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Operation Mother of Two Springs"۔ Institute for the Study of War۔ 29 May 2008۔ ۰۱ اپریل ۲۰۱۰ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "U.S. terror list"۔ ۲۰ فروری ۲۰۰۸ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ ۱۳۰.۰ ۱۳۰.۱ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "White House: Iraq Status of Forces Agreement" (PDF)۔ ۲۷ مئی ۲۰۱۰ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "US : Al-Qaida in Iraq warlord slain" MSNBC, 20 April 2010
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "US lowers flag to end Iraq war"۔ independent.co.uk۔ 15 December 2011
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Mariam Karouny (4 September 2014)۔ "How ISIS Is Filling A Government Vacuum In Syria With An 'Islamic State'"۔ Huffington Post۔ Reuters
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Hagopian, Amy (15 October 2013). Mortality in Iraq Associated with the 2003–2011 War and Occupation: Findings from a National Cluster Sample Survey by the University Collaborative Iraq Mortality Study.
- ↑ Vietnam war-eyewitness booksW.; Iraq and Vietnam: Differences, Similarities and Insights, (2004: Strategic Studies Institute)
- ↑ "Revealed: The Secret Cabal Which Spun for Blair," Sunday Herald, Neil Mackay, 8 June 2003
- ↑ War critics astonished as U.S. hawk admits invasion was illegal, The Guardian, 20 November 2003
- ↑ Top judge: U.S. and UK acted as 'vigilantes' in Iraq invasion, The Guardian, 18 November 2008
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Spy Agencies Say Iraq War Hurting U.S. Terror Fight, The Washington Post, 23 September 2006
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ وال اسٹریٹ جرنل 15 March 2013
- ↑ Bilmes, Linda (26 March 2013). The Financial Legacy of Iraq and Afghanistan: How Wartime Spending Decisions Will Constrain Future National Security Budgets.. HKS Working Paper No. RWP13-006.
- ↑ Audit: U.S. lost track of $9 billion in Iraq funds Monday, 31 January 2005. CNN
- ↑ Apoorva Mittal (17 July 2019)۔ "US must maintain a strong diplomatic and military presence in Iraq to counter Iran's influence, experts say"۔ Military Times
- ↑ Civilian mortality after the 2003 invasion of Iraq. 16 March 2013. https://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736(12)62196-5/fulltext?code=lancet-site. Retrieved on ۲۹ نومبر ۲۰۱۸.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Global Views: Iraq's refugees", by R. Nolan, Foreign Policy Association Features, Resource Library, 12 June 2007.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Iraq bombing toll rises. The Age 2 July 2006
- ↑ A Face and a Name. Civilian Victims of Insurgent Groups in Iraq Archived 2020-09-02 at the وے بیک مشین. نگہبان حقوق انسانی October 2005.
- ↑ The Weapons That Kill Civilians — Deaths of Children and Noncombatants in Iraq, 2003–2008 by Madelyn Hsiao-Rei Hicks, M.D., M.R.C.Psych., Hamit Dardagan, Gabriela Guerrero Serdán, M.A., Peter M. Bagnall, M.Res., John A. Sloboda, PhD, F.B.A., and Michael Spagat, PhD, The New England Journal of Medicine.
- ↑ Alex Rodriguez, Iraqi shrine blast suspect caught Archived 2013-04-02 at the وے بیک مشین (paid archive), The Chicago Tribune 29 June 2006.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Guardian July Poll" (PDF)۔ ICM Research۔ July 2006۔ ۲۷ مئی ۲۰۰۸ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ
- ↑ James Zogby (March 2007)۔ "Four Years Later: Arab Opinion Troubled by Consequences of Iraq War" (PDF)۔ Arab American Institute۔ ۲۸ جنوری ۲۰۱۵ میں اصل (PDF) سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Most Iraqis in Baghdad welcome US: NDTV poll The Indian Express
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Iraq Poll conducted by D3 Systems for the BBC, ABC News, ARD German TV and USA Today. More than 2,000 people were questioned in more than 450 neighbourhoods and villages across all 18 provinces of Iraq between 25 February and 5 March 2007. The margin of error is + or – 2.5%.
- ↑ Iraqis Oppose Oil Development Plans, Poll Finds (6 August 2007) (Oil Change International, Institute for Policy Studies, War on Want, PLATFORM and Global Policy Forum)
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ President George W. Bush (9 September 2003)۔ "A Central Front in the War on Terror"۔ The White House
- ↑ Gunaratna, Rohan (Summer 2004). The Post-Madrid Face of Al Qaeda.
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےsuicide-bombers-in-iraq
لئی۔ - ↑ See also: Hafez, Mohammed M. Suicide Bomber in Iraq. United States Institute of Peace Press. سانچہ:آئی ایس بی این.
- ↑ Walt, Vivienne (19 December 2009). U.S. Companies Shut Out as Iraq Auctions Its Oil Fields. http://content.time.com/time/world/article/0,8599,1948787,00.html. Retrieved on ۲۶ فروری ۲۰۱۷.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
ہور پڑھو
[سودھو]- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- بٹ ، احسن۔ 2019۔ "2003 وچ امریکا نے عراق اُتے حملہ کیوں کيتا؟" سیکیورٹی اسٹڈیز
- Dexter Filkins (17 December 2012). "جنرل اصول: ڈیوڈ پیٹریاس کتنا چنگا سی؟" . نیویارک ۔ پی پی 76-81.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. 318 صفحات
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found. Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- روبین ، انٹونیوس سی جی ایم ، ایڈ۔ (2010) عراق اک فاصلے پر: ماہر بشریات جنگ دے بارے وچ سانوں کيتا تعلیم دے سکدے نيں ۔ فلاڈیلفیا: یونیورسٹی آف پنسلوانیا۔ سانچہ:آئی ایس بی این آئی ایس بی این 978-0-8122-4203-4 ۔
- سیرکوسا ، جوزف ایم ، تے لارینس جے ویزر ، "جارج ڈبلیو بش ، ڈپلومیسی ، تے عراق دے نال جنگ وچ جا رہے نيں ، 2001-2003۔" جرنل آف ڈپلومیٹک ریسرچ / ڈپلومیسی اراٹرمارالی ڈیرگسی (2019) 1 # 1: 1-29 آن لائن
- A Bitter Legacy: Lessons of Debaathification in Iraq. International Center for Transitional Justice. https://www.ictj.org/publication/bitter-legacy-lessons-de-baathification-iraq.
باہرلے جوڑ
[سودھو]- عبوری عدالت برائے بین الاقوامی مرکز ، عراق
- جنگ کيتی ڈالر لاگت : کل امریکی عراق جنگ کيتی قیمت
- "بلیک پینٹاگون دے مطالعہ نے عراق وچ 'خانہ جنگی' دا اعتراف کيتا اے " ، روپرٹ کارن ویل ، دی انڈیپنڈنٹ ، مارچ 2007 دے ذریعہ
- عراق دے اعلیٰ قراردادی نقشے ، گلف واریر ڈاٹ آرگ
- عراق دے خلاف جنگ دا اعلان کردے ہوئے ، 19 مارچ 2003 دی شام نوں جارج ڈبلیو بش دا صدارتی خطاب ۔
- کتابیات : دوسری امریکی – عراق جنگ (2003–)
- عراق دا پہلا میجر سروے ۔ زگبی انٹرنیشنل ، 10 ستمبر 2003۔
- پولنگ رپورٹ ڈاٹ کم اُتے عراق ۔ 18 سال یا اس توں زیادہ عمر دے امریکیوں دے تاریخی سروے
- عراق وچ بس جنگ 2003 (پی ڈی ایف) University کوپن ہیگن یونیورسٹی توں تھامس ڈہر دا قانونی مقالہ۔
- عراق جنگ کيتی کہانیاں ، اک گارڈین تے آبزرور آرکائیو لفظاں تے تصویراں وچ جو انسانی تے سیاسی لاگت دی دستاویز کردیاں نيں ، دی گارڈین ، اپریل 2009۔
- عراق: وار کارڈ عوامی سالمیت دا مرکز ۔
- جرگین ایس وی۔ "عراق وچ صحت دی دیکھ بھال: 2013 بمقابلہ 2003" . CMAJ 17 ستمبر 2013۔
- Bootie Mather-Cosgrove۔ "The War with Iraq: Changing Views"۔ CBS News
سانچہ:Iraq War سانچہ:War on Terrorism سانچہ:Armed Iraqi groups in the Iraq War and the Iraq Civil War سانچہ:Middle East conflicts سانچہ:American conflicts سانچہ:Iraq topics سانچہ:United States topics سانچہ:US history سانچہ:Post-Cold War Asian conflicts سانچہ:Islamic State of Iraq and the Levant سانچہ:American conflicts
|
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- انگریزی زبان کے حوالوں پر مشتمل صفحات
- تصویر دا متروک پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- ویکیپیڈیا مضامین مع LCCN شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع GND شناخت کنندگان
- ویکیپیڈیا مضامین مع BNF شناخت کنندگان
- یوکرین دیاں جنگاں
- ٹونگا دیاں جنگاں
- ریاستہائے متحدہ دیاں جنگاں
- مملکت متحدہ دیاں جنگاں
- فلپائن دیاں جنگاں
- نیدرلینڈز دیاں جنگاں
- عراق تے الشام وچ اسلامی ریاست دیاں جنگاں
- جمہوریہ ڈومینیکن دیاں جنگاں
- چیک جمہوریہ دیاں جنگاں
- تھائی لینڈ دیاں جنگاں
- ہسپانیہ دیاں جنگاں
- جنوبی کوریا دیاں جنگاں
- سلوواکیہ دیاں جنگاں
- سنگاپور دیاں جنگاں
- رومانیہ دیاں جنگاں
- پرتگال دیاں جنگاں
- پولینڈ دیاں جنگاں
- ناروے دیاں جنگاں
- جمہوریہ مقدونیہ دیاں جنگاں
- نکاراگوا دیاں جنگاں
- نیوزی لینڈ دیاں جنگاں
- منگولیا دیاں جنگاں
- مالدووا دیاں جنگاں
- لتھووینیا دیاں جنگاں
- لٹویا دیاں جنگاں
- قازقستان دیاں جنگاں
- جاپان دیاں جنگاں
- اطالیہ دیاں جنگاں
- عراق دیاں جنگاں
- آئس لینڈ دیاں جنگاں
- ہونڈوراس دی جنگاں
- جارجیا دیاں جنگاں
- استونیا دیاں جنگاں
- ایل سیلواڈور دیاں جنگاں
- ڈنمارک دیاں جنگاں
- بلغاریہ دیاں جنگاں
- بوسنیا تے ہرزیگووینا دیاں جنگاں
- آذربائیجان دیاں جنگاں
- آسٹریلیا دیاں جنگاں
- آرمینیا دیاں جنگاں
- البانیہ دیاں جنگاں
- دہشت دے خلاف جنگ
- عراق دی سیاست
- عراق دی جدید تریخ
- عراق ریاستہائے متحدہ تعلقات
- سامراجیت
- ویڈیو کلپس اُتے مشتمل مضامین
- عراق وچ 2010ء دی دہائی
- 2010ء دی دہائی دے تنازعات
- 2000ء دی دہائی دے تنازعات
- عراق جنگ
- حوالہ نگہداشت: آرکائیو شدہ نسخہ بطور عنوان
- ویب آرکائیو سانچے مع وے بیک روابط
- عراق
- جنگاں