حاجی صاحب ترنگزئی
حاجی صاحب ترنگزئی جنہاں دا اصلی ناں فضل وہاب سی، اک پشتون مجاھد تے آزادی دے لئی جنگ لڑنے والے جنگجو تے اک سماجی کارکن سن ۔ وہ اک شریف گھرانے وچ 1846 ء وچ ترنگزئی دے مقام اُتے پیدا ہوئے جو پاکستان دے خیبر پختونخوا صوبے دے ضلع چارسدہ وچ اک مشہور گااں اے۔
تعلیم
[سودھو]ان دے والد محترم دا ناں فضل احد سی۔ اپنی بنیادی تعلیم اپنے گھر توں حاصل کرنے دے بعد حاجی صاحب ترنگزئی ہور تعلیم دے لئی دار العلوم دیوبند چلے گئے۔ اوتھے اُتے انہاں نے شیخ الھند مولانا محمود الحسن صاحب نال تعلق جوڑ لیا تے 1890 ء وچ انہاں دے نال حج بیت اللہ شریف اُتے چلے گئے۔
برطانیہ دے خلاف معرکہ
[سودھو]واپسی اُتے انہاں نے برطانیہ دے خلاف 1897 ء وچ سرحدی جھاد میاں حصہ لیا جو برطانوی سرکار دے خلاف صوبہ سرحد دے قبیلے دا جھاد سی۔ یہ جھاد آخر کار ناکام رہیا تے حاجی صاحب اک بار فیر حج دے لئی چلے گئے۔ واپسی اُتے اوہ زیادہ تر سماجی خدمت تے خاص طور اُتے تعلیم و تعلم وچ مصروف رہے۔ اسی دوران انہاں نے خان عبدالغفار خان دے نال پنڈ پنڈ پھرنا شروع کیتا۔ ایہ تحریک کارگر ثابت ہوئی تے پنج سال وچ تقریباً 120 درسگاہاں قائم ہوئیاں۔
گرفتاری تے معرکے
[سودھو]اس اُتے حکومت برطانیہ نے منفی رد عمل ظاہر کیتا تے حاجی صاحب تے عبد الغفار خان اُتے برطانویاں دے مساوی اک ہور حکومت چلانے دا الزام لگایا۔ برطانویاں نے انہاں نوں گرفتار کیتا تے انہاں اُتے مقدمہ چلیایا۔ انہاں نوں عدم ثبوت دی بنا اُتے بری کر دتا گیا مگر انہاں دے پیروکاراں نوں تن تین سال تک قید دی سزا سنائی گئی۔
1913 ء وچ سر صاحبزادہ عبد القیوم خان نے حاجی صاحب نوں دار العلوم اسلامیہ پشاور(اسلامیہ کالج) دے سنگ بنیاد رکھنے دے لئی چنا۔ جون 1915 ء وچ برطانیہ سرکار نے انہاں نوں گرفتار کرنے دا حکم دتا۔ ادھی رات نوں گرفتاری توں بچ کر انہاں نے پشاور چھڈیا تے اپنے بیٹےآں تے بھروسا مند ساتھیاں دے نال مھمند دے علاقے روانہ ہوئے گئے۔ مھمند پہنچنے دے چند دناں دے بعد ہی انہاں نے سمرقند توں آئے کچھ مجاہدین دے نال مل کے قریبی علاقےآں وچ موجود برطانوی فوج اُتے حملے شروع کر دتے۔
سمرقند دے مجاھدین امیر نعمت اللہ خان دی قیادت وچ سن ۔ اگست 1915 ء وچ انہاں نے مردان دے علاقے رستم وچ برطانوی فوج دے اک کیمپ اُتے حملہ کر دتا۔
1923 ء وچ برطانویاں نے مھمند دے علاقے وچ اس مقابلے نوں ختم کرنے دے لئی سپاہی بھیجے۔ مگر اس بار کِسے خون خرابے دے بغیر انہاں نے اک معاہدہ کیتا جس دے بعد برطانویاں نے اپنے سپاہی واپس کر لئی۔ ایہ اک عظیم فتح سی جس دے بعد اوہ مھمند وچ ہی قیام پزیر ہوئے گئے تے اک مسجد بنانے وچ مصروف ہوئے گئے۔
وفات
[سودھو]1936 ء وچ حاجی صاحب بہت زیادہ بیمار ہوئے گئے تے وقت دے نال نال بیماری ودھدتی گئی تے آخر کار 14 دسمبر 1937 ء نوں 81 سال دی عمر وچ وفات پا گئے۔
انہاں دا مقبرہ مقامی لوکاں دے لئی اک مقدس زیارت بن گیا اے۔ انہاں دے بچےآں نے اپنے والد دی قبر دے نال 1979 ء وچ اک مسجد بنانی شروع دی جو 1990 ء وچ مکمل ہوئی۔ ایہ مسجد ترنگزئی بابا جی مسجد دے ناں توں مشہور اے۔