حر
پہلی حُر تحریک 1830ء وچ پیر صبغت اللہ شاہ اول دے دور وچ شروع ہوئی، دوسری حُر تحریک (1847ء۔ 1890ء) سید حزب اللہ شاہ تخت دھنی دے دور وچ شروع ہوئی، حُر تحریک دا تیسرا مرحلہ 1895ء وچ چلایا گیا جدوں کہ چوتھے مرحلہ وچ پیر سید صبغت اللہ شاہ ثانی المعروف سوریہہ بادشاہ نے 1928ء وچ حُر تحریک دی بنیاد رکھی۔ حراں نے انگریزاں دے خلاف متعدد مرتبہ علم جہاد بلند کيتا اورسندھ اُتے انگریزاں دے قبضے دے بعد وی کافی عرصے تک چین توں نہ بیٹھنے دتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران وچ حراں نے بغاوت دی تاں انگریزاں نے اسنوں وڈے بے دردی توں کچل دتا تے سید صبغت اللہ شاہ راشدی ثانی نوں 1943ء وچ ، پھانسی دے دتی گئی۔ انہاں دے فرزند شاہ مردان شاہ دوم نوں تعلیم و تربیت دے لئی انگلینڈ بھیج دتا گیا۔ پیر صاحب قیام پاکستان دے تن سال بعد وطن واپس آئے تے اپنے والد دی مسند اُتے بیٹھے۔ حراں نے 1965ء تے 1971ء دی پاک بھارت جنگ وچ وی داد شجاعت دتی تے سندھ دے محاذ اُتے دشمناں دے دانت کھٹے کر دتے۔
باب الاسلام وادی مہران دا جنگ آزادی توں لےکے تحریک پاکستان وچ وڈا نمایاں کردار رہیا۔ ہندو سکھ تے فیر انگریزاں دے خلاف پیران پگارا تے انہاں دے حر مجاہدین دی اک صدی اُتے محیط جہاد مسلسل نوں تحریک آزادی توں جدا کرنا لکھاں شہید حر مجاہداں دی روحاں نوں اذیت دینے دے متردادف اے۔
- انگریز نوں صوبہ سندھ وچ حر تحریک دے خلاف دو مرتبہ مارشل لگانا پيا مگر حالات سازگار نہ ہو سکے تاں حراں دے روحانی پیشوا حضرت سید صبغت اللہ شاہ راشدی ہاشمی حسینی جیلانی نوں 20 مارچ 1943ء نوں تختہ دار اُتے لٹکا کر شہادت دے منصب عظیم اُتے فائز کيتا۔ آپ دے گھراں، مدرسےآں تے مسجدےآں نوں ہَوائی حملےآں توں تاراج و پامال کر دتا مگر حضرت پیر صاحب پگارو دا مریداں نوں بخشا ہويا جذبہ انگریز دی توپاں تے جہازاں دے بارود نوں نامراد کردا رہیا۔ پاکستان 1947ء وچ آزاد ہوگیا مگر حُر مجاہدین انگریزی قانون دے تحت مجرم و مفسد ہی بنے رہے۔1952ء وچ جدوں شہید زاداں نے مادر وطن وچ قدم رکھیا تاں اپنے عظیم شہید والد دے جانباز غازیاں، سالاراں تے مجاہداں اُتے لگی پابندیاں نوں وی ختم کرایا۔
- ہن حُر جماعت عظمت وطن دی پاسبان تے حورین دین دی نگہبان فورس وچ تبدیل ہو چکی سی۔ عددی تے عسکری برتری دے نشے وچ بدمست بھارتی سنہا نے پاک سرزمین نوں اپنے ناپاک قدماں تلے روندنے دا خیال خام لےکے جدوں لا الہ الا اللہ دے حصار وچ داخل ہونے دی جسارت دی تاں محمد رسول اللہ دے جانثار سامنے چٹان بن دے کھڑے ہو گئے۔ پنجاب دی طویل ترین سرحد دی داستاناں تاں بولی زد عام نيں مگر وادی مہران دی شہادت گاہاں دے قصے اسيں تک کم کم پہنچے۔
- راقم نے باب الاسلام دے عظیم فرزندان دی 1965ء دی جنگ وچ کارہائے نمایاں سانگھڑ دے حر مجاہد مصنف تے دانشور فقیر شاہ نواز نظامانی دے نال بے شمار فونک نشستاں وچ سُنے۔ افواج پاکستان پنجاب دے طویل بارڈر اُتے دشمن دے مقابل نبرد آزما سی مگر جنوبی پنجاب توں منسلک شمالی سندھ توں لےکے سندھ دے جنوب تے تھر پارکر تک دے طویل ریگستان دے تحفظ دے لئی صدر پاکستان فیلڈ مارشل ایوب خان نے حُراں دے پیشوا تے سالار حضرت شاہ مردان ثانی پیر صاحب پگارو توں مدد طلب کيتی۔ جواب وچ قبلہ پیر صاحب نے فرمایا کہ جِنّے ہتھیار دو گے اِنّے مجاہد ارض وطن دی حرمت مٹانے دے لئی حاضر ہونگے۔سخی محمد مہران راوی نيں کہ 1965ء دی جنگ دے دوران وچ اخبارات وچ جدوں حضرت پیر صاحب دا حکم نامہ جاری ہويا۔
- مجاہدو! دشمن نے اسيں اُتے حملہ کر کے اسلام دی سربلندی تے وطن دی سالمیت نوں چیلنج کيتا اے آپ لوک عمر کوٹ پہنچے جتھے اہم خطاب ہويا اس اُتے تحریک آزادی دے اوہ شیر جو سید صبغت اللہ شاہ شہید دے نال انگریزاں توں تاریخی معرکہ آرائی وچ شامل سن اپنے عظیم المرتبت مرشد دی شہادت دا صدمہ اٹھائے اپنے زخماں نوں کریدتے ہوئے عمر کوٹ دے میدان وچ پہنچے۔ حر حکم میرے نانا نے سُنا تاں اپنے سینے اُتے ہتھیار سجا کے نکلے۔
- قوم دے بیٹے نے دریافت کيتا بابا ایہ کیہ اے ؟ مجاہد نے جواب دتا کافر وطن عزیز اُتے چڑھ آئے نيں سانوں حسینی جذبے دکھانے نيں۔ بیٹے نے کہیا کہ بابا جان آپ درگاہ شریف دے امور سنبھالو حسینی لشکر وچ آپ دا سرفروش بیٹا جائے گا۔ بیٹے دا جذبہ دیکھ کے باپ بے اختیار بولے شاباش میرے لعل، تیری ماں نے تینوں اج مرشد دے حکم تے وطن دی حرمت اُتے قربان ہونے دے لئی پیدا کيتا سی۔ تینوں اللہ دی امان تے پیراں دا سایہ خوشا قسمت کہ بیٹے نے شہادت پا کر وطن دی عزت رکھ لئی۔ حُر مجاہدین دے گھراں وچ جھگڑے کھڑے ہو گئے کیونجے ہر پیرو جواں شوق شہادت توں مسرور محاذ اُتے پہنچنا چاہندا سی۔
- بزرگ اپنے بالاں نوں سیاہ کرکے جواناں وچ شامل ہونے لگے۔ راوی دا کہنا اے کہ پوری حُر جماعت وچ عجب سماں سی۔ گھراں وچ شادی دے گیت گا کر جوان بیٹےآں نوں رخصت کيتا جا رہیا سی۔ لوک حیران سن کہ عجب جذبہ اے بیٹے جان قربان کرنے جا رہے نيں تاں گھراں وچ شادیانے بجائے جا رہے نيں۔
- 9 ستمبر 1965ء دا دن مجاہد جوق در جوق عمر کوٹ پہنچے۔ اس معرکہ گاہ وچ موجود آفتاب نظامانی لکھدے نيں کہ حضرت پیر صاحب دے محاذ جنگ اُتے موجودگی توں مجاہدین دے جذبے آسمان توں گلاں کرنے لگے۔ مجاہدین توں کھچا کھچ بھریا قلعہ عمر کوٹ بھیج پگارو تے نعرہ تکبیر دی صدائاں توں گونج اٹھا۔ عمر کوٹ دے معروف قلعہ اُتے جدوں مجاہدین جمع ہونے شروع ہوئے تاں حکومتی ہتھیار کم پے گئے۔ حُر مجاہدین قطار در قطار بڑھدے گئے۔ راوی فقیر سہراب راجڑ نے دسیا کہ حکم ملدے ہی درگاہ عالیہ پیر جوگوٹھ وچ حُر مجاہد موجود اپنے مرشد عالی مرتبت توں جہاد اُتے جانے دی اجازت دے لئی بیقرار نظر آندے مگر حضرت پیر صاحب نے فرمایا کہ تسيں میری اولاد ہو بغیر ہتھیاراں دے کِداں دشمن دی توپاں دے سپرد کر دواں۔ سہراب فقیر نے عرض کيتی کہ قبلہ ساواں سانوں ہتھیاراں دی نئيں آپ دی دعائاں دی ضرورت اے۔ اسيں درخت دے ڈنڈاں نوں ہتھیار بنا کے دشمن توں نمٹ لاں گے۔ قلعہ عمر کوٹ وچ مجاہدین دے ریلے سن کہ سمندر دی لہراں سن۔
- حضرت پیر صاحب پگارونے حالات دا بغور جائزہ لیندے ہوئے جنگی حکمت عملی مرتب کيتی۔ ساری حُر فورس دے عسکری قیادت بذات خود کرنے دا فیصلہ فرمایا فیر جنگی علاقےآں تے حُر لشکر نوں دو حصےآں وچ تقسیم کيتا۔ شمالی سندھ توں جنوبی پنجاب دی طویل سرحد اُتے اپنے برادر اصغر سید نا در علی شاہ راشدی نوں لشکر دا سالار بنا کے دشمن اُتے یلغار کرنے دے لئی بھیجیا جدوں کہ جنوبی سندھ تے تھر پارکر کے محاذ دی کمان خلیفہ شہید امین مینگریو دے سپرد فرمائی۔ جنگ دے دوران وچ حر مجاہدو نے اپنے مرشد و مربی حضرت پیر صاحب پگارو نوں ہر محاذ اُتے اپنے ہمراہ پایا جس توں انہاں توں انہاں دا جوش و جذبہ نے اوہ تریخ رقم دی جس دی مثال لبھن توں نئيں ملدی۔ملت پاکستانیہ دے انہاں فرزنداں دے جنوبی پنجاب توں شمالی سندھ تے تھر پارکر کے نال جنوبی سندھ دے محاذاں اُتے جدید ترین اسلحہ توں لیس اک وڈی فوج نوں نہ صرف اپنے علاقےآں وچ داخل ہونے توں روکنے وچ کامیاب ہوئے بلکہ اک وسیع بھارتی خطہ ارض اُتے سبز ہلالی پرچم لہرا کر دشمن دے دلاں وچ اسلامی لشکر دی ہیبت و جلالت دے گہرے نقش ثبت کر دتے۔
حر
[سودھو]سندھی صوفیا دے سلسلہ راشدی دی اک شاخ دے بانی پیر پگاڑا دے پیرو۔ اس شاخ دے پہلے سید صبغت اللہ شاہ راشدی اول اپنے والد سید محمد راشد شاہ بنسید محمد بقا شاہ دی وفات دے بعد مسند آرائے رشد و ہدایت ہوئے۔ تے پیر پگارا ’’صاحب دستار‘‘ اکھوائے۔ انہاں دے دوسرے بھائی پیر جھنڈاکے لقب توں ملقب ہوئے۔ اس وقت تک سکھاں دی یلغار سندھ دی حدود تک وسیع ہو گئی سی۔ تے انگریزاں دا وی ايسے اسلامی سلطنت اُتے دانت سی۔ پیر پگارا نے سندھ نوں دشمناں توں بچانے دے لئی سرفروشاں دی اک جماعت تیار کيتی تے انھاں حر دا ناں دتا۔ اس وقت توں پیران پگارا دے مرید حر کہلاندے نيں۔
- پہلی حُر تحریک 1830ء وچ پیر صبغت اللہ شاہ اول دے دور وچ شروع ہوئی، دوسری حُر تحریک (1847ء۔ 1890ء) سید حزب اللہ شاہ تخت دھنی دے دور وچ شروع ہوئی، حُر تحریک دا تیسرا مرحلہ 1895ء وچ چلایا گیا جدوں کہ چوتھے مرحلہ وچ پیر سید صبغت اللہ شاہ ثانی المعروف سوریہہ بادشاہ نے 1928ء وچ حُر تحریک دی بنیاد رکھی۔ حراں نے انگریزاں دے خلاف متعدد مرتبہ علم جہاد بلند کيتا اورسندھ اُتے انگریزاں دے قبضے دے بعد وی کافی عرصے تک چین توں نہ بیٹھنے دتا۔ دوسری جنگ عظیم دے دوران وچ حراں نے بغاوت دی تاں انگریزاں نے اسنوں وڈے بے دردی توں کچل دتا تے سید صبغت اللہ شاہ راشدی ثانی نوں 1943ء وچ ، پھانسی دے دتی گئی۔ انہاں دے فرزند شاہ مردان شاہ دوم نوں تعلیم و تربیت دے لئی انگلینڈ بھیج دتا گیا۔ پیر صاحب قیام پاکستان دے تن سال بعد وطن واپس آئے تے اپنے والد دی مسند اُتے بیٹھے۔ حراں نے 1965ء تے 1971ء دی پاک بھارت جنگ وچ وی داد شجاعت دتی تے سندھ دے محاذ اُتے دشمناں دے دانت کھٹے کر دتے۔