حروفیہ
| حروفیہ | |
|---|---|
| انتظامی تقسیم | |
ترمیم  |
قیام
[سودھو]فضل اللہ 740ھ/1340ء وچ استراباد وچ پیدا ہويا سی۔ اس نے اپنی زندگی دا آغاز اک صوفی دی حیثیت توں کيتا تے اوہ حرام غذا کھانے توں حد درجہ احتیاط و اجتناب کردا سی۔ اس معاملے وچ وه اِنّا محتاط سی کہ لوک اسنوں ”حلال خور“ کہندے سن ۔ اس دا میلان شروع ہی توں تصوف دے زاہدانہ اعمال دی طرف سی۔ نوجوانی وچ اسنوں الہامی خواب دکھائی دینے لگے۔[۱]
ابتدا وچ اس دے مریدین دی تعداد چند نفوس اُتے مشتمل سی لیکن جدوں اس نے اصفہان وچ سکونت اختیار کيتی تاں اس دے مریدین دی تعداد ودھنے لگی۔ کئی دوسرے ملکاں دے لوک وی فضل اللہ دی تعبیر رویا وچ قابلیت تے اس دے مریدین دی سادگی تے دیانتدارانہ زندگی توں متاثر ہوکے اس دے حلقہ ارادت وچ کشاں کشاں آنے لگے۔
چالیس سال دی عمر وچ فضل اللہ تبریز وچ اقامت گزاں سی تاں اسنوں اک نواں تجربہ ہويا۔ اسنوں حروف خفیہ دے معنی تے نبوت دی اہمیت دا علم حاصل ہو گیا۔ تن دن تن رات اس اُتے وجدانی کیفیت طاری رہی۔ اس دے بعد اوہ اک نويں مذہبی تحریک دا بانی بن گیا جس نوں حروفی کہندے نيں۔
اس نے اپنی تصنیف جاوداں نامہ کبیر وچ حکمراناں تے بادشاہاں نوں اپنے عقیدے دا پیرو بننے دی دعوت دتی۔ اس نے تیمور لنگ دے عتاب توں بچنے دے لئی اس دے بیٹے میران شاہ دے پاس پناہ لی، لیکن میران شاہ نے اس دی مدد کرنے دی بجائے اسنوں گرفتار کرا دے انہاں دے پخوان نیڑے ضلع خبق وچ قید کر دتا تے ایتھے اُتے 796ھ/1394ء وچ اسنوں قتل کر دتا گیا۔
جس جگہ فضل قتل ہويا کچھ عرصہ تک ہی مقام اس دے پیروواں دا قبلہ (مکہ) بن گیا تے میران شاہ اس نويں مذہب دا دجال کہلانے لگا۔
فضل اللہ دا پہلا خلیفہ اس دا مرید علی الاعلىٰ بنا جو حروفی مذہب توں متعلق حروفی عقیدے دی اشاعت دی اناطولی وچ حروفی عقائد ہور عقائد دے پہلو بہ پہلو بکتاشیاں دی عجیب و غریب برادری وچ باقی رہے۔
یہ فرقہ قلیل مدت تک اک منظم تحریک دی شکل وچ قائم رہیا۔ بعد وچ اس فرقے نوں کئی مذہبی افتراقات دا سامنا کرنا پيا۔
معتقدات
[سودھو]اس فرقے وچ مذہب دی باطنی خصوصیت اُتے زور دتا گیا اے۔ نبوت دے بارے وچ حروفیاں دا نظریہ اے کہ محمد صلی اللّٰہ علیہ و آلہ وسلم نوں واقعی خاتم النبیین کہہ سکدے نيں، کیونجے آپ اُتے نبوت ختم ہو جاندی اے لیکن اس دے بعد اک نواں دور جو دور نبوت توں برتر اے شروع ہُندا اے یعنی دورِ ولایت تے ایہ وی فضل اللہ وچ خدائے ظہور والے دور توں مرتبے وچ پِچھے رہ گیا۔
حروفیاں دے نزدیک کائنات قدیم اے، کیونک تخلیق دا عمل دائمی اے۔ خدا دی صفات ذات خداوندی دی مترادف نيں جو خود اک نا قابل رسائی پوشیدہ خزانہ اے۔ ظہور خداوندی ادوار وچ حرکت کردا اے تے ہر دور وچ گذشتہ ادوار دے واقعات تے لوک دوبارہ ظاہر ہُندے نيں۔
ان دے نزدیک انسان توں مراد قدرتی طور اُتے کوئی بالخصوص پاک تے مقدس انسان ”فضل اللہ“ اے۔ تمام دنیا خود خدا اے آدم روح اے تے سورج چہرہ۔ حروفیاں نے قرآن مجید دی اپنی باطنی تفسیر کر لئی۔ ہور ہر ذرہ اک بولی اے جو اک بولی اے جو بولدی اے۔
ابتدا وچ حروفیاں دی اک وکھ تنظیم سی تے انہاں دی اپنی رسوم تے نمازاں سی۔ مثلا اذان وچ ایداں دے کلمات شامل سن :"اشهدان لا اله الا۔ ف۔ء۔ہ۔ وچ گوائی دیندا ہاں کہ ف۔ء۔ہ دے سوا کوئی معبود نئيں۔ "اشهدان آدم خليفة الله“، وچ گواہی دیندا ہاں کہ آدم اللہ دا نائب اے۔
فضل اللہ دے قتل دی جگہ دا حج ذو القعدہ دے مہینے وچ کیہ جاندا سی۔ مقتل دے دروازے دا اٹھائیہہ مرتبہ طواف کرنے دے بعد حرونی دنیا دے مشرق و مغرب دے چالیس عارفانِ حق دے ناں لیندے نيں۔ دریا دے مجری وچ اتر کر تن مرتبہ پانی لیندے نيں تے فیر انھاں اگ وچ ڈال دیندے نيں جو شیطان دا منبع اے۔ ایہ عمل کردے وقت انہاں دا منہ میران شاہ دے قلعے دی طرف ہُندا اے تے بولی توں ’ملعون و بدکار‘ دے لفظاں ادا کردے نيں۔[۲]