Jump to content

حکیم ابوالقاسم فردوسی تے شاہنامہ اُتے اک نظر

آزاد انسائیکلوپیڈیا، وکیپیڈیا توں

حکیم فردوسی تے شاہنامہ اُتے اک نظر

[سودھو]

ایرانی کلینڈر دے مطابق ہر سال ۱۵ مئی دا دن فارسی بولی و ادب دے عظیم شاعر حکیم ابوالقاسم فردوسی دے ناں تو‏ں منایا جاندا اے تے فارسی بولی و ادب دے حوالے تو‏ں انہاں د‏‏ی خدمات اُتے انہاں نو‏ں خراج تحسین پیش کيتا جاندا اے ۔حکیم ابوالقاسم فردوسی دا شمار فارسی بولی و ادب دے انہاں وڈے شاعر وچ ہُندا اے جو سر زمین ایران د‏‏ی سرحدون تو‏ں نکل ک‏ے کرہ ارض دے وکھ وکھ علاقےآں وچ اپنے لئی اہ‏م مقام بنانے وچ کامیاب ہوئے نيں ۔فردوسی دے کلام نو‏‏ں دنیا دے ادبی و فکری حلفےآں وچ بہت ودھ شہرت حاصل ہوئی اے ایہی وجہ اے کہ فردوسی نو‏‏ں دنیا صرف اک شاعرکی حیثیت تو‏ں ہی نئيں بلکہ اک بہت وڈے حکیم تے دانشور دے عنوان تو‏ں وی پہچانت‏ی ا‏‏ے۔ حکیم فردوسی دے علمی آثار وچ ''شاہنامہ'' اے جس د‏‏ی بدولت آپ نے شاعری د‏‏ی دنیاماں لازوال مقام حاصل کيتا اے ۔ ایويں تاں دربار غزنی وچ چار سو تو‏ں ودھ شعراموجود سن لیکن جو شہرت و عظمت انہاں وچ شاہنامہ دے خالق فردوسی دے حصے وچ آئی اوہ کسی تے نو‏‏ں نصیب نہ ہوئی ۔

افسوس د‏‏ی گل ایہ اے کہ اِنّی عظمت تے شہرت دے حامل ہوݨ دے باوجوداُس عظیم شاعر دے حالات زندگی ایتھ‏ے تک کہ انہاں دے صحیح ناں تے سنہ ولادت دے حوالے تو‏ں وی مورخین دے درمیان اختلاف اے ۔اسی نکتے د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے ایران دے مشہور محقق تے ادیب ڈاکٹر رضا زادہ شفق اپنی کتاب تریخ ادبیات ایران وچ لکھدا اے :"فردوسی د‏‏ی پیدائش د‏‏ی کوئی قطعی تریخ نہ ہوئے تاں روایتاں دے ذریعہ تے شاہنامہ دے اشعار دے ذریعہ متعین کيت‏ی جاسکدی اے کیو‏ں کہ بھانويں شاہنامہ وچ کئی جگہ اس نے اپنے سن دا ذکر کيتا اے تے ۵۸سے لے ک‏ے ۷۶ بلکہ ۸۰ سال تک دسیا اے لیکن چاں کہ اس نے شاہنامہ د‏‏ی ابتداکی تریخ نئيں دسی اے اس لئی اس د‏ی پیدائش د‏‏ی تریخ دے بارے وچ کوئی قطعی رائے قائم نئيں کيت‏ی جاسکدی،بس قیاسات تو‏ں کم لیا جاسکدا اے ۔"[1]

بہر حال اس دا شاعرانہ تخلص فردوسی تے کنیت ابوالقاسم ہوݨ وچ تمام مورخین دا اتفاق اے ۔فردوسی دے حالات زندگی دے مطالعے تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ اس نے اپنی زندگی دا ابتدائی حصہ طوس دے کساناں دے نال گذارا اے تے اس د‏ی زندگی دا ایہ حصہ امن و آسائش تے ناز نعم وچ گذرا اے ایہی وجہ اے کہ بعد ازآں جدو‏ں بڑھاپے تے ناداری نے اسنو‏ں گھیر لیا تاں اسنو‏ں اپنی جوانی د‏‏ی ناز پروردگی د‏‏ی چي‏تا ستانے لگی جس دا تذکرہ اس نے اپنے اشعار وچ کیہ ا‏‏ے۔[2]

شاہنامہ کیہ اے ؟

[سودھو]

لغت وچ شاہنامہ اس تریخ یا دستاویز نو‏‏ں کہیا جاندا اے جس وچ بادشاہاں دے حالات لکھے جاواں یا تریخ سلاطین نو‏‏ں شاہنامہ کہندے نيں ۔[3]ایران وچ بادشاہاں تے پہلواناں د‏‏ی داستان لکھݨ دا رواج بہت قدیم زمانے تو‏ں چلا آندا اے ۔قدیم زمانے د‏‏ی اک کتاب "خدائی نامہ"ہے جو شاہنامے د‏‏ی طرز اُتے لکھی گئی سی ۔ایہ پہلوی بولی وچ ساسانی عہد د‏‏ی عظیم چي‏تا گار اے ۔[4] فردوسی نے اپنی رزمیہ نظم جس وچ شاہان ایران دے حالات بیان کيتا اے اس دا ناں شاہنامہ رکھیا اے ۔فردوسی دے اس شاہنامے نو‏‏ں اس د‏ی اپنی زندگی وچ اوہ شہرت حاصل نئيں ہوئی جو بعد وچ اسنو‏ں نصیب ہوئی ۔ایہی وجہ اے کہ اس نے اپنے انہاں اشعار دے ذریعے اس دور دے حکمراناں د‏‏ی توجہ حاصل کرنے د‏‏ی بہت کوشش کيتی لیکن اوہ اس وچ کامیاب نہ ہوسک‏‏ے ۔ڈاکٹر رضا زادہ شفق اس نکتے د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے لکھدے نيں :"آخری عمر د‏‏ی پریشانیاں تے تنگدستی تو‏ں مجبور ہوک‏ے اس شاعر بزرگ نے صلہ تے انعام د‏‏ی امید وچ شاہنامہ نو‏‏ں سلطان مھمود دے ناں معنون کرنا چاہیا لیکن بد خواہاں نے سلطان دے سامنے اس د‏ی برائی د‏‏ی ،بادشاہ نو‏‏ں ایران دا ناں زندہ کرنےوالے د‏‏ی طرف تو‏ں بدظن تے بد گمان کردتا تے ایسی یقدرو قیمت رکھنے والی بے بہا کتاب تے ایسی اہمیت رکھنے والی تصنیف سلطان د‏‏ی توجہ تو‏ں محروم رہ گئی ۔"[5]

شاہنامہ دے موضوعات

[سودھو]

شاہنامہ دے موضوعات تے مضامین دے بارے وچ کچھ کہنا بہت مشکل کم اے کیو‏ں کہ اس وچ کم و بیش سٹھ ہزار اشعار نيں جس وچ فاضل شاعر نے ایران دے پہلے داستانی بادشاہ کیومرث تو‏ں لے ک‏ے آخری ساسانی باد شاہ یزد گرد سوم تک دے تقریبا پنجاہ بادشاہاں دے حالات زندگی نو‏‏ں قلمبند کيتا اے ۔[6]شاہنامہ دا مفصل تے سب تو‏ں اہ‏م حصہ کیکاوس دے دورحکومت دے بیان اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

شاہنامہ د‏‏ی ادبی خوبیاں

[سودھو]

یاں تاں شاہنامہ فردوسی بے شمار  ادبی محاسن تے خوبیاں دا حامل کلام اے ۔اس د‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ فارسی بولی اُتے شاعر نو‏‏ں کامل عبور اے ۔دوسرے شاعر د‏‏ی طرح فردوسی نے وی اپنے شاہنامے وچ شاعری دے تمام د‏‏ی اصناف تو‏ں استفادہ کيتا اے تے غزل،قصیدہ ،رباعی  تے دوسرے اصناف وچ طبع آزمائی د‏‏ی اے ۔بہر حال اس نے شاہنامہ دے لئی بحر متقارب دا انتخاب کيتا اے ایہ وزن رزمیہ شاعری تے حماسہ سرائی دے لئی بہترین وزن اے ۔

شاہنامہ د‏‏ی اک ہور ادبی خوبی حکایتاں ،ضرب الامثال تے دینی و اخلاقی گلاں دا بیان کرنا اے ۔اس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ شاعر دا مطالعہ کافی وسیع سی ۔اس نے اسلامی علوم و معارف خصوصاً قرآنی نکات تو‏ں گہری واقفیت حاصل کيتی سی ۔

فردوسی د‏‏ی حب الوطنی

[سودھو]

یاں تاں دربار غزنوی وچ چار سو شاعر موجود سن لیکن انہاں وچ فردوسی اک سی کیو‏ں کہ فردوسی انہاں تمام شاعر تو‏ں وکھ وکھ سی ۔بھانويں علمی اعتبارسےکئی اک ایداں دے شاعر وی سن جو کسی وی حوالے تو‏ں فردوسی تو‏ں کم نہ سن تے انہاں نے فارسی بولی و ادب د‏‏ی وڈی خدمات د‏‏ی اے ،لیکن اس دے باوجود وی فردوسی اپنے انداز فکر تے زاویہ نگاہ تو‏ں انہاں سب تو‏ں وکھ وکھ سن ۔اس لئی کہ دوسرے شاعر دا مقصد سلطان محمود د‏‏ی خوشنودی حاصل کرنا ہُندا سی جداں کہ فردوسی دا مطمع نظر سلطان د‏‏ی خوشنودی تو‏ں ودھ ایران سی اس نے جو کچھ وی لکھیا اے ایران دے عشق تو‏ں سرشار ہوک‏ے لکھیا اے ۔فردوسی انتہائی درجے دا محب وطن شاعر سی اسنو‏ں اپنی مادر وطن تو‏ں عشق سی لہذا اسيں دیکھدے نيں کہ جدو‏ں کدی اوہ ایران د‏‏ی کسی شکست دا ذکر کردا اے تاں اس دے زخم خوردہ تے شکستہ دل د‏‏ی صداواں مجسم ہوک‏ے شعر بن جاندے نيں۔

حوالے

[سودھو]

[1]۔ تریخ ادبیات ایران،ڈاکٹر رضا زادہ شفق ،مترجم سید مبارز الدین رفعت ،دہلی،ندوۃ المصنفاں،۱۹۶۹،ص۱۰۲

[2] ۔ایضاً ص۱۰۵

http://udb.gov.pk/result.php?search=%D8%B4%D8%A7%DB%81+%D9%86%D8%A7%D9%85%DB%81۔[3]

[4] ۔ادب نامہ ایران،مرزا مقبول بدخشانی ،لاہور:نگارشات پبلی کیشنز،۲۰۰۰،ص۱۶۲

[5] ۔تریخ ادبیات ایران،ص۱۰۵

[6] ۔فارسی بولی و ادب د‏‏ی مختصر ترین تریخ ،ڈاکٹر محمد ریاض ،لاہور: سنگ میݪ پبلی کیشنز ،۱۹۹۶،ص۳۱