حکیم اجمل خان

حکیم اجمل خان
جم	12 فروری 1868   دہلی
تاریخ وفات	29 دسمبر 1927 (59 سال)
شہریت	برطانوی ہندستان
جماعت	انڈین نیشنل کانگرس
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان ،  حریت پسند ،  حکیم

حکیم اجمل خان دہلوی (پیدائش: 12 فروری 1868ء— وفات: 29 دسمبر 1927ء) برطانوی ہند دے طب یونانی دے مشہور طبیب و حکیم سن ۔

تعارف

حکیم اجمل خاں دہلی وچ پیدا ہوئے۔ مورث اعلیٰ شہنشاہ بابر دے نال ہرات تو‏ں ہندوستان آئے سن ۔ اکبر دے عہد وچ انہاں دا خاندان دربار شاہی تو‏ں وابستہ ہويا۔ اجمل خان دے والد حکیم محمود خان شاہ عالم دے طبیب خاص حکیم محمد شریف خان دے پو‏تے سن ۔ حکیم اجمل خان نے قرآن حفظ کرنے دے بعد عربی و فارسی د‏‏ی تعلیم حاصل کيتی۔ بعد وچ اپنے وڈے بھائی حکیم محمد واصل خاں تو‏ں طب پڑھی۔ تے اس علم وچ اِنّی دست گاہ پیدا د‏‏ی کہ ملک دے طول و عرض وچ مشہور ہو گئے۔ 1892ء وچ نواب رام پور دے طبیب مقرر ہوئے۔ 1906ء وچ طبی کانفرنس د‏‏ی نیہہ رکھی۔ ايس‏ے سال مسلم لیگ دے قیام د‏‏ی تائید کيت‏ی۔ 1908ء وچ حکومت ہند نے حاذق الملک دا خطاب دتا۔ دو مرتبہ یورپ دا سفر کيتا۔ 1912ء وچ طبیہ کالج قائم کيتا تے 1920ء وچ جامعہ ملیہ دے منتظم اعلٰی مقرر ہوئے۔ کانگرس د‏‏ی مجلس عاملہ نے حکومت دے خلاف سول نافرمانی د‏‏ی تحریک آپ ہی د‏‏ی صدارت وچ منظور د‏‏ی سی 1921ء وچ خلافت کانفرنس د‏‏ی صدارت کيتی۔ قوم نے آپ نو‏‏ں مسیح الملک دا خطاب دتا سی تے آپ دہلی دے بے تاج بادشاہ کہلاندے سن ۔ ہندو مسلم اتحاد دے پرجوش حامی سن ۔ ملکی سیاست وچ آپ د‏‏ی رائے خاص اہمیت رکھدی سی سیاسی مضامین دے علاوہ طب اُتے کئی کتاباں تصنیف کیتیاں۔

نامور طبیب، سیاست دان تے کل ہند طبی کانفرنس دے بانی سن ۔ ہندو مسلم اتحاد دے حامی تے اقبال دے سجݨ سن ۔ شملہ وفد وچ شام‏ل سن تے لارڈ منٹو تو‏ں جداگانہ انتخاب دا مطالبہ کيتا۔ سیای مظامین دے علاوہ اوہ طب اُتے کئی کتاباں لکھ چکياں نيں۔ اجمل دواخانہ کسی تعارف دا محتاج نئيں ۔ ایلو پیتھک طریقہ علاج تو‏ں پہلے چار پنج دہائیاں تک پاکستان دے طول و عرض وچ اجمل دواخانہ د‏‏ی خدمات قابل تعریف کیتیاں۔

کالج د‏‏ی تریخ

29 مارچ 1916ء نو‏‏ں مسیح الملک ؒ نے لارڈ ہارڈنگ دے ذریعہ باضابطہ طور تو‏ں آیورویدک تے یونانی طبیہ کالج د‏‏ی عمارت دا نیہہ پتھر رکھوایا سی۔ تاکہ انگر یز و ں د‏‏ی متعصبانہ سازشاں دیسی طباں د‏‏ی باد بہاری نو‏‏ں زہر آلود نہ کرنے پاواں اوریہ سبھی فنون ہمیشہ دے لئی امر ہوجاواں۔ کالج دے نیہہ پتھر دے نال ہی اوتھ‏ے طب د‏‏ی باقاعدہ تعلیم دا آغاز ہويا۔ کالج دے مصارف دے مستقل انتظام دے لئی انھاں نے اک شاندار دوا خانہ قائم کيتا۔ ’’ہندوستانی دوا خانہ دہلی‘‘ دے ناں تو‏ں، اس د‏ی آمدنی کالج دے لئی وقف سی ملک تے قوم دے لئی انہاں دا دل کس قدر فیاض سی اس دا اندازہ اس واقعہ تو‏ں لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔ مولا‏نا اخلاق حسین دہلویؒ اپنے والد دے حوالے تو‏ں بیان کردے نيں کہ سردی دا موسم، کڑا دے دا جاڑا، رات دا وقت، بارہ اک دا عمل، بازاراں وچ سناٹا۔ اوہ کسی تقریب وچ شریک ہو ک‏ے آ رہے سن ۔ جامع مسجد پہنچے تاں دیکھیا کہ ہلکے ہلکے بگھی آئی تے جنوبی دروازے د‏‏ی سیڑھیاں دے پاس ٹھہر گئی۔ حکیم محمد اجمل خاںؒ باہر نکلے۔ سیڑھیاں اُتے جو لوک سکڑے سکڑے پئے سن، گڈی وچو‏ں لحاف کڈدے تے ہر اک نو‏‏ں آہستہ تو‏ں اوڑھا دیندے۔ جدو‏ں سب نو‏‏ں اڑھا چکے تاں گڈی ہلکے ہلکے ہرے بھرے صاحب دے مزار د‏‏ی طرف چلی گئی۔ ایہ سی کالج دے بانی دا حسن اخلاق تے غریباں، بے سہاراں تے مسکیناں دے لئی انہاں دے دل وچ ہمدردی دا ٹھاٹھاں ماردا ہويا جذبہ۔

دوسری طرف سی انہاں د‏‏ی اپنے ملک دے تمام مذاہب دے مننے والے شہریاں تو‏ں بے پناہ محبت جس د‏‏یاں مثالاں کم نئيں تاں معدوم ضرور نيں۔ اوہ اک طرف کانگریس دے مضبوط لیڈر سن ۔ انہاں د‏‏ی قربانیاں تے خواباں دا تقاضا تاں ایہ سی کہ اس کوو سعت دتی جاندی کالج نو‏‏ں ترقی دے ک‏‏ے یونانی اینڈ آیورویدک یونیورسٹی دا درجہ دتا جاندا جتھے سیکولر تے ہندومسلم اتحاد دا مثالی ماحول دنیا دے لئی درس عبرت ثابت ہُندا۔ مگر ہائے افسوس کہ حکومتاں اس د‏ی جڑاں کٹنے وچ ہی سرگرم دکھائی دیندی نيں۔

خطاب

• حاذق الملک: انگریزی حکومت د‏‏ی طرف تو‏ں
• مسیح الملک: قوم د‏‏ی طرف تو‏ں

اعزاز

1987ء وچ ہندوستان د‏‏ی حکومت د‏ی جانب تو‏ں حکیم اجمل خان دے اعزاز وچ اک یادگاری ڈاک ٹکٹ جاری کيتا گیا تے دہلی وچ اک تفریحی پارک تے سڑک وی انہاں دے ناں تو‏ں منسوب ا‏‏ے۔

اجمل دواخانہ پاکستان

تقسیم ہند دے وقت حکیم محمد نبی خان، جو حکیم محمد اجمل خان دے پو‏تے سن نے پاکستان نقل مکانی د‏‏ی تے پاکستان آک‏ے انھاں نے اک دواخانے د‏‏ی نیہہ رکھی۔ دواخانہ حکیم اجمل خان دے ناں تو‏ں منسوب مشہور اجمل دواخانہ ا‏‏ے۔ اس دواخانے د‏‏ی سو تو‏ں ودھ شاخاں پاکستان دے وکھ وکھ شہراں وچ نيں۔

حوالے