خاد
خدمات اطلاعات دولدی(خاد) ( پشتو / سانچہ:Lang-prs ) دا براہ راست اردو وچ ترجمہ اس طرح ہُندا اے: "اسٹیٹ انٹیلی جنس ایجنسی"۔ پر، ایہ فقرہ زیادہ واضح طور اُتے "ریاستی انفارمیشن سروسز" دا ترجمہ کيتا جاندا اے، خدمات اطلاعات دولدی، جسنوں ہمیشہ ہی اس دا مخفف KHAD (یا خاد) دے ذریعہ جانیا جاندا اے ، افغانستان دی اک اہم سیکیورٹی ایجنسی تے خفیہ ایجنسی اے تے اس نے سوویت قبضے دے دوران خفیہ پولیس دے طور اُتے وی خدمات انجام دتیاں۔ . اے جی ایس اے (افغانستان دے مفادات دی حفاظت دے شعبہ) تے دے اے ایم (سیکیورٹی اینڈ انٹلیجنس آرگنائزیشن) دے جانشین ، دے ایچ اے ڈی نامی طور اُتے افغان ریاست دا حصہ سن ، لیکن 1989 تک ایہ مضبوطی توں سوویت کے جی بی کے زیر کنٹرول سی۔ جنوری 1986 ء وچ اس دی حیثیت نوں اپ گریڈ کيتا گیا سی تے اس دے بعد سرکاری طور اُتے "وزارت امنیت دولدی " دے طور اُتے جانیا جاندا تھا
دسمبر 1979 وچ سوویت حملے دے بعد ، KAM دا ناں KhAD(خاد ) رکھ دتا گیا تے اوہ KGB دے زیر کنٹرول آگیا۔ ایہ اک ایسی ایجنسی سی جو خاص طور اُتے جمہوری جمہوریہ دے داخلی مخالفین دے دباؤ دے لئی تشکیل دتی گئی سی۔ اُتے ، KHAD نے 1992 وچ سوویت دی حمایت یافتہ حکومت دے خاتمے دے بعد وی کم کرنا جاری رکھیا اے تے افغانستان وچ خانہ جنگی (1992–1996) دے دوران متحدہ محاذ یا "شمالی اتحاد" دے انٹیلیجنس بازو دی حیثیت توں کم کيتا سی۔
خاد تے اس دے پیش رو دے ڈائریکٹرز
[سودھو]نئيں. | تنظیم | ڈائریکٹر | دفتر لیا | بایاں دفتر | سیاسی جماعت |
---|---|---|---|---|---|
01 | اے جی ایس اے | اسد اللہ سروری | اپریل 1978 | ستمبر 1979 | PDPA - خلق |
02 | KAM | اسداللہ امین | ستمبر 1979 | دسمبر 1979 | PDPA - خلق |
03 | خاد | محمد نجیب اللہ | 11 جنوری 1980 | 21 نومبر 1985 | PDPA – پرچم |
04 | خاد -WAD | غلام فاروق یعقوبی | 6 دسمبر 1985 | 16 اپریل 1992 | PDPA – پرچم |
05 | WAD | عثمان سلطانی | 16 اپریل 1992 | 28 اپریل 1992 | PDPA – پرچم |
06 | WAD | جنرل حسام الدین | اپریل 1992 | دسمبر 2004 | متحدہ محاذ |
تنظیم
[سودھو]اس دی داخلی تنظیم دے بارے وچ بوہت گھٹ جانیا جاندا اے تے اس دے زیادہ تر ریکارڈ یا تاں طالبان (اس دے ہیڈ کوارٹر دے نال نال) تباہ کر دتے گئے سن یا انہاں نوں دے کے جی بی (خاص طور اُتے جنہاں نے سوویت یا دے جی بی دے اہلکاراں دے نال ممبرشپ ، مخبراں تے تفویض دا خاکہ پیش کيتا سی) دے ذریعہ ماسکو لے جایا گیا سی۔ اوہ اج تک درجہ بند نيں۔ کھاڈ دے اطلاع دہندگان تے آپریٹرز دے نظام نے عملی طور اُتے حکومت دے زیر انتظام شہری علاقےآں وچ ، افغان زندگی دے ہر پہلو وچ توسیع دی اے۔ پولیس نے اپنے خفیہ کماں نوں چھڈ کے ، اسکولاں تے کالجاں وچ نظریاتی تعلیم دی نگرانی دی ، جنگ یتیماں دے لئی اک خصوصی اسکول چلایا تے جواناں نوں ملیشیا وچ بھرتی کيتا۔
ماسکو دے لئی اس دی اہمیت اس حقیقت توں ظاہر ہُندی اے کہ ایہ افواہاں دی نويں نسل دی تربیت دا بنیادی طور اُتے ذمہ دار سی جو سوویت یونین دے وفادار رہن گے۔ اک ہور اہم علاقہ قبیلے تے نسلی اقلیتاں دے نال کم کرنا سی۔ خاد نے پینڈو علاقےآں وچ حکومت دی حمایت دے لئی وزارت قومیتاں تے قبائلی امور دے نال تعاون کيتا۔ خاد نے اپنی توجہ افغانستان دے ہندو تے سکھ مذہبی اقلیتاں دی طرف وی ہدایت کيتی۔
خاد مذہبی رہنماواں دا انتخاب کرنے دا وی ذمہ دار سی۔ اس نے اک سرکاری ادارہ نوں فنانس کيتا جو مذہبی امور دے نظامت دے ناں توں جانیا جاندا اے تے نمازیاں دی جاسوسی دے لئی حکومت نواز علمائے کرام تے مسجد حاضر وچ بھرتی کيتا۔
کچھ ذرائع نے پیپلز ڈیموکریٹک پارٹی آف افغانستان دی 60 فیصد رکنیت مسلح افواج ، سراندائے یا خادسے وابستگان دی اے ۔
سیاسی دھڑے
[سودھو]خاد دا وی اک سیاسی کردار سی جسنوں روس نے واضح طور اُتے نئيں سمجھیا سی۔ ابتدا وچ اس دی سربراہی محمد نجیب اللہ نے کيتی سی ، جدوں تک اوہ 1986 وچ افغانستان دے صدر نئيں بنے ۔ نجیب اللہ تے ہور اعلیٰ عہدیدار پرچمی سن ۔ خاد اپریٹس دے سربراہ دی حیثیت توں ، نجیب اللہ وی انتہائی طاقت ور سن ۔
اس دے نتیجے وچ ، خادانقلاب دے دشمناں دے دبانے وچ اِنّا ہی جوشیلے ، اک پارمی گڑھ وچ تبدیل ہويا۔ اس طرح ، حکومت تے مسلح افواج وچ خلق حامیاں نوں دبانے دے لئی پُرجوش سی۔
نجیب اللہ تے سید محمد گلاب زئی دے وچکار تلخ کشمکش سی ۔ گلاب زئی ، اک خیق ہمدرد ، وزیر داخلہ تے سرانڈائے ("انقلاب دے دفاع") دے کمانڈر سن ، جو قومی جینڈرمیری سی ۔ گلاب زئی انہاں چند ممتاز خلقیاں وچوں اک سی جو پرچم دے زیر اقتدار حکومت وچ عہدے اُتے فائز سن ۔
1985 دے آخر وچ ، نجیب اللہ نوں PDPA سنٹرل کمیٹی وچ سیکرٹری بنانے دے لئی ترقی دتی گئی۔ اس صلاحیت وچ اوہ سکیورٹی دے تمام اعضاء اُتے پارٹی اختیار حاصل کرنے دے قابل ہوسکدا اے ، بشمول خلق دے زیر اقتدار دفاع تے وزارت داخلہ توں وابستہ افراد بھی۔ ایہ خفیہ پولیس دی کارکردگی تے بے رحمی دا صلہ سمجھیا جاندا سی ، جو ناقص تربیت یافتہ تے مایوس مسلح افواج دی کارکردگی دے سخت مخالف اے۔
خانہ جنگی وچ شامل ہونا
[سودھو]سن 1980 دی دہائی دے وسط وچ ، خاد نے ہور ہور ریاستی ادارےآں دے سلسلے وچ خود مختاری دی اک زبردست حد توں لطف اندوز ہويا۔
اطلاعات دے مطابق ، خاد نوں متعدد مزاحمتی گروپاں دی قائدانہ کونسلاں وچ دخل اندازی کرنے وچ کچھ کامیابی ملی سی ، جنہاں وچوں بیشتر دا صدر دفتر پاکستان وچ سی ۔ 1980 دی دہائی دے وسط تک ، خاد نے حکومت کیتی اکھاں ، کاناں وچ خوفناک شہرت حاصل کرلئی- اس دا اثر و رسوخ بہت حد تک سی تے اس دے طریقے غیر قانونی سن ۔ خاد دی سرگرمیاں افغانستان دی حدود توں باہر پڑوسی ملک پاکستان تے ایران تک پہنچ گئياں۔
2001 وچ کرزئی دی حکومت دے قیام دے بعد ، خاد دوبارہ تشکیل دتا گیا تے جنرل۔ عارف شمالی اتحاد دا سربراہ بن گیا۔ خاد اُتے براہ راست کنٹرول وزیر دفاع محمد فہیم دے ذریعہ سی ، جنھاں نے اس توں پہلے 1992 وچ 1996 وچ طالبان دا قبضہ کرنے تک اس اُتے کنٹرول کيتا سی۔ کچھ شکایات نيں کہ شمالی اتحاد دے ذریعہ خاد نوں مخالفین دے خلاف اک آلے دے طور اُتے استعمال کيتا گیا سی۔
انسانی حقوق دی پامالی
[سودھو]1980 دی دہائی دے وسط وچ وی خاد اُتے انسانی حقوق دی پامالیاں دا الزام لگایا گیا سی۔ [۱] انہاں وچ تشدد دا استعمال ، سیاسی قیدیاں نوں ٹھکانے لگانے دے لئی پہلے توں طے شدہ " شو ٹرائلز " دا استعمال تے وسیع پیمانے اُتے من منی گرفتاری تے نظربندی شامل نيں۔ خفیہ مقدمات تے بغیر کِسے مقدمے دے قیدیاں نوں پھانسی دینا وی اک عام گل سی۔
یہ خاص طور اُتے کابل وچ شہری مراکز وچ خاصا متحرک تے جارحانہ سی۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل ورگی تنظیماں نے خاد دے ملک دے جیلاں تے جیلاں وچ تشدد تے غیر انسانی حالات دے استعمال کیتی تفصیلی رپورٹ شائع کيتی۔ [۲]
خاد نے دار الحکومت وچ اٹھ حراستی مراکز وی چلائے ، جو خاد ہیڈ کوارٹر وچ واقع سن ، وزارت داخلہ ہیڈ کوارٹر وچ تے اک ایسی جگہ اُتے جو مرکزی تفتیشی دفتر دے ناں توں جانیا جاندا اے۔ کمیونسٹ دے زیر انتظام حراستی مراکز دا سب توں بدناں پل چرخی جیل سی ، جتھے 27،000 سیاسی قیدیاں دے قتل دے بارے وچ خیال کيتا جاندا اے ۔ [۳][۴] حال ہی وچ سزائے موت پانے والے قیدیاں دی اجتماعی قبراں بے نقاب ہوئے گئیاں نيں جو سوویت دور کيتیاں ناں۔ [۵]
29 فروری 2000 نوں ، جدوں ہالینڈ دا افغانستان وچ کوئی سفارتی مشن موجود نئيں سی ، ڈچ وزارت خارجہ دی وزارت خارجہ نے خاد دے انسانی حقوق دی پامالیاں وچ ملوث ہونے توں متعلق اک متنازع رپورٹ شائع دی ، جو جزوی طور اُتے خفیہ ذرائع اُتے مبنی سی تے مبینہ طور اُتے جانبدار سیاسی سائکوفینٹس دی طرف توں اس دی حمایت کيتی گئی سی۔ طالبان تے پاکستانی خفیہ ایجنسی آئی ایس آئی کی مکمل رپورٹ دی سرکاری اشاعت توں پہلے ہی اس دے کچھ نتائج ڈچ پریس وچ شائع ہوچکے نيں۔ [۶] ایہ رپورٹ ، ہالینڈ دی قومی مہاجر پالیسی وچ پناہ گزیناں دی حیثیت توں متعلق کنونشن دے آرٹیکل 1 ایف دے خارج ہونے دی حمایت کرنے دے لئی افغان پناہ گزیناں دے معاملات وچ کثرت توں نقل کيتی گئی ، ایہ رپورٹ وی 26 اپریل 2001 نوں اک انگریزی ترجمے وچ شائع ہوئی سی۔ [۷] سن 2008 وچ یو این ایچ سی آر نے اس معاملے اُتے اک ہور رپورٹ شائع دی سی۔ اس رپورٹ وچ ہالینڈ دی رپورٹ دے کچھ نتائج اُتے مقابلہ کيتا گیا سی۔ [۸]
14 اکتوبر 2005 نوں ، ہیگ دی ضلعی عدالت نے 1990 دے دہائی وچ نیدرلینڈ وچ سیاسی پناہ مانگنے والے دو اعلیٰ افسران خواڈ افسراں نوں سزا سنائی۔ حسام الدین حسام تے حبیب اللہ جلال زوئی نوں 1980 دی دہائی وچ افغانستان وچ کیتے جانے والے ، تشدد دے قوانین تے رسوم و رواج دی خلاف ورزی کرنے وچ ملوث ہونے دا الزام عائد کيتا گیا سی۔ حسام نوں 12 سال قید دی سزا سنائی گئی۔ اوہ ملٹری انٹیلیجنس سروس (خاد نظامی) دے سربراہ تے وزارت مملکت برائے سلامتی (ڈبلیو اے ڈی) دے نائب وزیر سن ۔ جلال زئی ، خاد دے فوجی انٹلیجنس وچ رہندے ہوئے یونٹ دی تفتیش تے تفتیش دا سربراہ سی۔ اسنوں 9 سال قید دی سزا سنائی گئی۔ [۹] 29 جنوری 2007 نوں ، ڈچ اپیل عدالت نے انہاں سزاواں نوں برقرار رکھیا۔ [۱۰] انہاں فیصلےآں دی تصدیق ڈچ سپریم کورٹ نے 10 جولائی 2008 نوں کيتی۔ [۱۱] 25 جون 2007 نوں ، ہیگ دی ضلعی عدالت نے کھاڈ دے اک ہور افسر نوں بری کر دتا۔ جنرل عبد اللہ فقیرزادہ 1980 توں 1987 تک خادم نظامی دے نائب سربراہاں وچ شامل سن ۔ اگرچہ عدالت نے ایہ معقول قرار دتا کہ فقیرزادہ کھاڈ دی فوجی برانچ وچ انسانی حقوق دی پامالیاں وچ بہت نیڑے توں ملوث سی ، لیکن اس نے ایہ نتیجہ اخذ کيتا کہ اس دے انفرادی ملوث ہونے دا کوئی ثبوت نئيں اے تے نہ ہی انہاں دے مخصوص جرائم دی ذمہ داری اس دی ذمہ داری اُتے عائد کيتی گئی اے۔ [۱۲] 16 جولائی 2009 نوں ، ڈچ اپیل عدالت نے اس بریت دی سزا برقرار رکھی۔ [۱۳]
ایہ وی دیکھو
[سودھو]- انقلاب دا دفاع (DotR)
- سراندائے
نوٹ
[سودھو]- ↑ Afghanistan: The Soviet Invasion and the Afghan Response, 1979–1982 M. Hassan Kakar. Berkeley, University of California Press, 1995. سانچہ:آئی ایس بی این KhAD as an Agency of Suppression
- ↑ The World Was Going Our Way: The KGB and the Battle for the Third World By Christopher Andrew, Vasili Mitrokhin. Basic Books, 2005. سانچہ:آئی ایس بی این p. 408
- ↑ Soldiers of God: With Islamic Warriors in Afghanistan and Pakistan by Robert D. Kaplan. Vintage, 2001. سانچہ:آئی ایس بی این p.115
- ↑ Kabul's prison of death برطانوی نشریاتی ادارہ, 27 February 2006
- ↑ In pictures: Afghan mass grave برطانوی نشریاتی ادارہ, 5 July 2007
- ↑ in daily newspaper Trouw on 29 November 1999, p. 3, article by Ruut Verhoeven "Afghanistan: niemand kon zich onttrekken aan beulswerk"
- ↑ Ministry of Foreign Affairs of the Netherlands,Security services in Communist Afghanistan (1978–1992) AGSA, KAM, KhAD and WAD
- ↑ UN High Commissioner for Refugees Note on the Structure and Operation of the KhAD/WAD in Afghanistan 1978–1992, May 2008
- ↑ Rechtbank ’s-Gravenhage, parketnummer 09/751005-04, Oktober 14, 2005.
- ↑ Gerechtshof ’s-Gravenhage, parketnummer 09/751005-04, rolnummer 22-006132-05, and Gerechtshof ’s-Gravenhage, parketnummers 09-751004-04 en 09-750006-05, rolnummer 22-006131-05, 29 January 2007.
- ↑ More information in English at "The Hague Justice Portal"
- ↑ Rechtbank ’s-Gravenhage, parketnummer 09/750001-06, 25 June 2007.
- ↑ Gerechtshof ’s-Gravenhage, parketnummer 09/750001-06, rolnummer 22-004581-07, 16 July 2009.