خطبۂ فدکیہ
فَلَمَّا اِختارَ اللَّـهُ لِنَبِیهِدار اَنْبِیائِهِ وَ مَأْوی اَصْفِیائِهِ، ظَهَرَ فیكُمْ حَسْكَةُ النِّفاقِ، وَ سَمَلَ جِلْبابُ الدّینِ، وَ نَطَقَ كاظِمُ الْغاوینَ، وَ نَبَغَ خامِلُ الْاَقَلّینَ، وَ هَدَرَ فَنیقُ الْمُبْطِلینَ، فَخَطَرَ فی عَرَصاتِكُمْ، وَ اَطْلَعَ الشَّیطانُ رَأْسَهُ مِنْ مَغْرَزِهِ، هاتِفاً بِكُمْ، فَأَلْفاكُمْ لِدَعْوَتِهِ مُسْتَجیبینَ، وَ لِلْغِرَّةِ فیهِ مُلاحِظینَ، ثُمَّ اسْتَنْهَضَكُمْ فَوَجَدَكُمْ خِفافاً، وَ اَحْمَشَكُمْ فَاَلْفاكُمْ غِضاباً، فَوَسَمْتُمْ غَیرَ اِبِلِكُمْ، وَ وَرَدْتُمْ غَیرَ مَشْرَبِكُمْ.
هذا، وَ الْعَهْدُ قَریبٌ، وَالْكَلْمُ رَحیبٌ، وَ الْجُرْحُ لَمَّا ینْدَمِلُ، وَ الرَّسُولُ لَمَّا یقْبَرُ، اِبْتِداراً زَعَمْتُمْ خَوْفَ الْفِتْنَةِ، اَلا فِی الْفِتْنَةِ سَقَطُوا، وَ اِنَّ جَهَنَّمَ لَمُحیطَةٌ بِالْكافِرینَ.
(ترجمہ: فیر جدوں اللہ نے اپنے پیغمبر دے لئی انبیاء دا گھر تے اوصیاء دی آرام گاہ منتخب کرلئی، تاں تسيں وچ نفاق دی علامتاں ظاہر ہونا شروع ہو گئياں، تے دین دا لباس کہنہ نظر آنے لگیا، تے گمراہاں دیاں خاموشیاں ٹُٹ گئياں، کمینے لوک عزت دار بنے تے اہل باطل دا نازاں پلا اونٹھ تواڈے دروازیاں تک پہنچ گیا، تے شیطان نے کمین گاہ توں اپنا سر باہر کڈ کے توانوں دعوت دتی جدوں اس نے دیکھیا کہ اس دی دعوت اُتے مثبت جواب دینے والے ہو، تے دھوکہ کھانے دے لئی آمادہ ہوئے تاں اس وقت اس نے آپ توں چاہیا کہ قیام کرو، تے جدوں دیکھیا کہ آپ آسانی توں ایہ کم انجام دینگے، تاں آپ نوں غصے وچ لے آیا، تے جدوں دیکھیا کہ آپ غضبناک نيں تاں آپ نے غیراں دے اونٹھاں اُتے پلان لگائے تے ایداں دے پانی وچ داخل ہوئے جو آپ دا حصہ نہ سی۔
ایہ سب کچھ ماضی نیڑے دیاں گلاں نيں، تے حالے تک زخماں دے نشان واضح سن تے زخم بھرے نئيں سن اورپیغمبر اسلام(ص) دفن نئيں ہوئے سن، تسيں نے بہانہ کيتا کہ فتنہ توں ڈردے ہو، آگاہ رہو کہ ہن فتنہ وچ پئے ہو، حقیقت اے کہ جہنم نے کافراں دا احاطہ کر رکھیا اے ۔)
خطبۂ فدکیہ حضرت فاطمہ دے اس خطبے نوں کہیا جاندا اے جو آپ نے ابو بکر توں فدک واپس لینے دے لئی رسول اللہ دے وصال دے بعد مسجد نبی وچ ارشاد فرمایا۔ حضرت فاطمہؑ نے اس خطبے دے ذریعے حاضرین مجلس نوں آگاہ کيتا کہ حضرت ابو بکر نے فدک دی زمیناں اُتے قبضہ کر کے میرا حق غصب کيتا اے ۔اس خطبے وچ حضرت فاطمہؑ نے قرانی آیات توں استدلال کيتا کہ قرآن دی رو توں وی فاطمہؑ رسول اللہ دے بعد اس دی شرعی وارث اے لہذا حضرت ابو بکر دا فدک دی زمیناں وچوں ساڈے عمال نوں کڈ کے اسنوں قبضے وچ لینا درست نئيں تے احکام خداوندی دی کھلی مخالفت اے ۔اس خطبے دا متن شیعہ تے سنی مآخذاں وچ موجود اے۔
تاریخچہ
[سودھو]پیغمبر اکرمؐ دی زندگی دے دوران خیبر دے نزدیک فدک دے ناں توں اک پنڈ آباد سی۔ مسلماناں دی طرف توں خیبر دے قلعہ دی فتح دے بعد،اسی پنڈ دے لوکاں نے خیبر دا انجام دیکھیا تاں پیغمبر دے نال صلح کيتی کہ ادھا پنڈ رسول دے لئی ہوئے گا جدوں کہ اوہ اپنی زمیناں اُتے باقی رہے گے[۱] چونکہ اسلامی فوج دا پنڈ دے حصول وچ کوئی کردار نئيں سی اس لئی فدک قرآنی حکم دے مطابق پیغمبر دے لئی مخصوص قرار پایا۔ رسول خدا اس توں حاصل ہونے والی آمدنی بنی ہاشم دے غریباں نوں دے دیندے سن ۔ اس دے بعد قرآن دے حکم اُتے اسنوں اپنی بیٹی فاطمہؑ نوں دے دتا۔[۲] بعض مفسرین خاص طور اُتے شیخ طوسی[۳] طبرسی[۴] حسکانی [۵]سیوطی[۶] نے اس آیت وَآتِ ذَا الْقُرْبَیٰ حَقَّهُ : ترجمہ (اور تسيں اپنے رشتے داراں نوں انہاں دا حق دو۔) دے ذیل وچ ذکر کيتا اے کہ رسول اللہ نے اس دے نازل ہونے دے بعد فدک حضرت فاطمہؑ نوں بخش دتا۔
فدک دا غصب
[سودھو]اصلی مضمون:فدک
رسول اللہ دے وصال دے بعد ابو بکر نے قدرت حاصل کرنے دے لئی رسول خدا دے ترکے اُتے قبضہ کرنے دا حکم دتا۔ رسول اللہ دی بیٹی حضرت فاطمہؑ نے ادعا کيتا کہ وچ رسول خدا دی بیٹی ہاں تے جس طرح دوسرےآں دی اولاد اپنے باپ توں میراث پاندی اے ايسے طرح مینوں وی میراث ملنی چاہیدا ۔اس دے جواب وچ ابوبکر نے کہیا کہ ميں نے رسول اللہ توں سنیا سی کہ اسيں انبیا کوئی ارث نئيں چھوڑدے نيں جو کچھ اسيں چھوڑدے نيں اوہ صدقہ ہُندا اے۔ فاطمہؑ اس حدیث دے سننے توں بہت حیران ہوئیاں کہ کِداں ممکن اے کہ وچ وارث پیغمبر ہاں تاں رسول اللہ مینوں اس توں آگاہ نہ کرن یا علی وی اس توں با خبر نہ ہاں جدوں کہ اوہ سب توں زیادہ رسول اللہ دے نزدیک سن ۔ ایہ وجہ سی کہ حضرت فاطمہؑ ؑ نے وڈی سختی توں ابوبکر کے سامنے مقاومت دی تے مہاجرین تے انصار دی موجودگی وچ اک خطبہ بیان کيتا جس وچ آیات قرآنی دے ذریعے اولاد نوں وراثت ملنے دے حکم نوں بیان کيتا تے ابو بکر کے بیان کيتے گئے حکم نوں شدت توں محکوم کيتا۔
جداں کہ صحیح بخاری[۷] وچ آیا اے کہ ابوبکر نے جدوں حضرت فاطمہؑ توں رسول خدا دا ایہ فرمان نقل کیا: پیغمبران میراث نئيں رکھدے تے جو کچھ باقی رہ جاندا اے اوہ صدقہ ہُندا اے، تاں حضرت فاطمہؑ شدید ناراض ہوئے گئياں تے انہاں دتی ناراضگی دا ایہ سلسلہ انہاں دتی شہادت تک جاری رہیا.[۸] فاطمہؑ دا غصہ تے ناراضگی اس نظر توں بہت اہم اے کہ صرف شیعہ ہی نئيں بلکہ خود اہل سنت وی پیغمبر(ص) توں ایہ روایت نقل کردے نيں :فاطمہؑ میرے بدن دا حصہ اے تے جے کوئی اسنوں ناراض کرے تاں اس نے مینوں ناراض کيتا اے ۔حوالےدی لوڑ؟اس دے علاوہ ایتھے غاصبان فدک نوں اک ہور مشکل دا سامنا وی اے کہ انہاں نے حضرت فاطمہؑ دے دعوے نوں جھٹلایا تے تکذیب دی اے جدوں کہ قرآن دی آیۂ تطہیر حضرت فاطمہؑ توں ہر قسم دی پلیدگی تے برائی دے دور ہونے نوں بیان کردی اے۔
مسجد وچ شکایت
[سودھو]رسول اللہ تے اسلام دے ابتدائی دور وچ مسجد نوں مرکزیت حاصل سی تے اسنوں لوکاں دی شکایات سننے دا مرکز سمجھیا جاندا سی ۔جسنوں وی صاحب قدرت توں شکایت ہُندی یا کسی نے کسی دی حق تلفی یا کسی نوں سنت رسول توں دور پاندا تاں اوہ مسجد وچ مسلماناں دے سامنے اپنی شکایت پیش کردا ۔اس دے مقابل مسجد وچ موجود حاضرین ممکنہ حد تکاس دتی شکایت نوں دور کرنے دی کوشش کردے ۔ایتھے وی رسول خدا دی بیٹی دا وی حق کھو کر رسول اللہ دی سنت دی مخالفت کيتی گئی سی ہور رسول دی بیٹی دیکھ رہی سی کہ اسلامی حکومت وچ رنگ و نسل دا امتیاز رنگ پھڑ رہیا اے ۔مہاجرین وچوں قریش نے ايسے رنگ و نسل دے امتیا دی بنا اُتے انصار نوں حکومتی مشنری توں دور کر دتا ۔اس دے مقابلے وچ انصار نے اپنے لئے خصوصیات دا انتخاب کر ليا اے تے اوہ وی خود ساختہ خصوصیات دی بنا اُتے اپنے آپکو حکومت دا اہل سمجھنے لگے نيں۔ جدوں کہ اسلام نے آکے اس رنگ و نسل دے امتیاز نوں ختم کيتا سی تے اسلام وچ علم ،تقوے تے عدالت ورگی خصوصیات نوں انسان دی بزرگی تے برتری دا میزان قرار دتا سی ۔[۹]
انہاں حالات دے پیش نظر رسول دی بیٹی نے مسجد دی عمومی فضا وچ مسلماناں دے درمیان اپنی شکایت نوں پیش کيتا تے خطبہ دتا توں کہ اس دے ذریعے لوکاں نوں جھنجھوڑا جائے تے اوہ راہ راست نوں اختیار کرن۔ حضرت فاطمہؑ قریش دی سوانیاں دے حلقہ وچ مسجد دی طرف روانہ ہوئیاں ۔لکھدے نيں کہ حضرت فاطمہؑ مسجد دی طرف جاندے ہوئے قدم بہ قدم اپنے باپ دی طرح جارہیاں سن ۔ابوبکر مہاجرین و انصار دی اک جماعت دے نال مسجد وچ موجود سی ۔فاطمہؑ تے مرداں دے درمیان اک چادر لٹکا دتی گئی۔
رسول دی دختر نے گرایہ کیہ اس گریے نے اہل مجلس دے دل ہلیا کے رکھ دتے اس دے بعد آپ نے خطبہ دینا شروع کيتا۔ اسی خطبے نوں خطبۂ فدکیہ کہیا جاندا اے۔
خطبے دی خصوصیات
[سودھو]حضرت فاطمہ دا ایہ بلیغ خطبہ تاریخی، گلہ آمیز تے دلاں نوں گرمانے والا اے ۔اس خطبے دی قدیمی ترین سند دا سلسلہ ابن طیفور دی کتاب بلاغات النساء اے۔ اس نے اس خطبے نوں دو روایتاں تے دو صورتاں وچ ذکر کيتا اے ۔لیکن بعد دی اسناد وچ دونے خطبے دے فقرات مل جل گئے نيں تے اک خطبے دی صورت وچ اسنوں ذکر کيتا گیا اے۔[۱۰]
اہل سنت دے علما وچوں احمد بن طاہر مروزی اس خطبے دے آخر وچ نقل کردا اے جدوں حضرت ابو بکر نے انبیا دے اموال دے صدقہ ہونے دا ذکر کيتا تاں حضرت فاطمہؑ نے جواب دتا وچ اسنوں تسلیم کردی ہاں [۱۱]۔ ایہ حصہ بوہت سارے ہور منابع تے ماخذاں وچ موجود نئيں اے جدوں کہ اس خطبے دے 16 دے نیڑے مصادر و مآخذ ذکر ہوئے نيں ۔[۱۲]
مضمون
[سودھو]خطبہ حمد الہی توں شروع ہُندا اے ۔فیر اس وچ بعثت پیغمبر تے حضرت علی دی بے مثال دلیری، شجاعت تے نبی اکرمؐ توں دفاع دا ذکر اے۔ اصحاب رسول نے بعد وچ پیغمبر نوں چھڈ دتا، پیروئے شیطان ہوگئے تے انہاں وچ نفاق ظاہر ہويا۔ ايسے طرح اس وچ ابوبکر دے ارث نہ دینے اُتے تکذیب دی کہ اس نے کیوں مینوں میرے باپ دی میراث توں محروم کيتا ؟ کيتا قرآنی حکم ارث دے بارے وچ موجود نئيں اے ؟ فیر اس مسئلے نوں قیامت دے روز خدا دے سپرد کيتا تے کہیا کہ کیوں صحابہ پیغمبر اس ستم اُتے خاموش بیٹھے رہے ۔واضح طور اُتے کہیا کہ جو ابوبکر تے اسکے ساتھیاں نے کیہ اوہ خدا توں اپنے ایمان دے عہد نوں توڑنے دے مترادف اے۔ آخر وچ انہاں نوں اس کم دی وجہ توں دوزخ دی وعید سنائی۔[۱۳]
حوالے
[سودھو]- ↑ شہیدی، زندگانی فاطمہ زہراؑ، ص۹٧_۹٦
- ↑ شہیدی، زندگانی فاطمہؑ زہرا، ص۹٧
- ↑ طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج٦، ص۴٦۸
- ↑ طبرسی، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج٦، ص٦۳۳-٦۳۴.
- ↑ حسکانی، شواہد التنزیل لقواعد التفضیل، ج۱، ص۴۳۸-۴۳۹
- ↑ سیوطی، الدر المنثور، ج۴، ص۱٧٧
- ↑ صحیح البخاری، ج۴، ص۴۲
- ↑ صحیح البخاری، ج۴، ص۲۱۰
- ↑ شہیدی، زندگانی فاطمہ زہرا، ص۱۲۱-۱۲۲
- ↑ شہیدی، زندگانی فاطمہ زہرا علیہاالسلام، ص۱۲۲
- ↑ بلاغات النساء، ص۲۳
- ↑ سایت حوزه
- ↑ شہیدی، زندگانی فاطمہؑ زہرا علیہاالسلام، صص ۱۲٦-۱۳۵
مآخذ
[سودھو]- ابوالفضل احمد بن ابی طاہر، بلاغات النساء، چاپ افست، قم: مکتبہ بصیرتی، بیتا.
- ابوبکر الرفیعی، بذرہای اختلاف، ترجمہ: محمد فاروقی، تہران، صبوری، ۱۳٧۸.
- صحیح البخاری، ج۴، دارالفکر للطباعہ والنشر و التوزیع، ۱۴۰۱ق/۱۹۸۱م.
- شہیدی، سیدجعفر، زندگانی فاطمہؑ زہرا علیہاالسلام، تہران: دفتر نشر فرہنگ اسلامی، ۱۳٦۲.
- سیوطی، جلال الدین، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج۴، بیروت:دار المعرفہ للطباع والنشر، بیتا.
- حسكانی، عبید اللہ بن احمد، شواہد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمد باقر محمودی، تہران: سازمان چاپ وانتشارات وزارت ارشاد اسلامی، ۱۴۱۱ق.
- الطبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تہران: ناصرخسرو، ۱۳٧۲ش.
- الطوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بیتا.
- مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، مشہد، دارالکتب علمیہ، ۱۳۵۴.
- مجلسی، محمّدباقر، بحارالانوار، چاپ کمپانی.
- منتظری، حسینعلی، خطبہ حضرت فاطمہ زہرا علیہا السلام و ماجرای فدک، تہران: مؤسسہ فرہنگی خرد آوا، ۱۳۸٧.
|