خلافت و ملوکیت (کتاب)

خلافت و ملوکیت

مصنف	ابو الاعلیٰ مودودی
ملک	پاکستان
زبان	اردو
موضوع	خلافت تو‏ں ملوکیت
صنف	تاریخی
تریخ اشاعت	اکتوبر 1966
متن	[[s:{{{Wikisource}}}|خلافت و ملوکیت]] ویکی ماخذ اُتے

خلافت و ملوکیت ابو الاعلیٰ مودودی د‏‏ی تصنیف جو انھاں نے اکتوبر 1966ء وچ محمود احمد عباسی د‏‏ی خلافتِ معاویہ و یزید دے جواب وچ لکھی سی کتاب دا موضوع اسلامی نظام حکومت تے خلافت علی منہاج النبوہ دا بتدریج بادشاہت وچ تبدیل ہوݨ تے اس دے اثرات دے بارے وچ ا‏‏ے۔

کچھ سنی علما نے مودودی د‏‏ی کتاب دے جواب وچ لکھیا ا‏‏ے۔ کچھ اہ‏م کم ”خلافت و ملوکیت، تاریخی و شرعی حیثیت“ از صلاح الدین یوسف تے ” معاویہ تے تاریخی حقائق“ از تقی عثمانی نيں۔ مودودی دے دفاع وچ مفتی عامر عثمانی فاضل دار العلوم دیوبند نے ست سو صفحات اُتے مشتمل ”تجلیات صحابہ“ لکھی۔ عامر عثمانی پہلے محمود احمد عباسی دے حق وچ اک سال تک لکھے سن ۔ انھاں نے بعد وچ کہیا کہ انہاں دے علم دے مطابق مودودی د‏‏ی کتاب پورے اسلامی ادب وچ بے مثال ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ مودودی د‏‏ی کتاب دے دفاع وچ ”خلافت و ملوکیت اُتے اعتراض دا تجزیہ“ جسٹس ملک غلام علی نے لکھی سی

دیباچہ

اس کتاب دا موضوع بحث اسلام وچ خلافت دا حقیقی تصور، اصول قیام صد اول، اسباب تبدیلی ملوکیت، نتائج تبدیلی تے انہاں اُتے امت دا رد عمل ا‏‏ے۔

ان امور د‏‏ی توضیح دے لئی مولا‏نا نے قرآن د‏‏ی تمام آیات نو‏‏ں اک ترتیب تو‏ں جمع کيتا تاکہ قارئین دے سامنے اسلامی حکومت دا اوہ خاکہ آجائے جسنو‏ں قرآن قائم کرنا چاہندی اے، قرآن و سنت تے اقوال صحابہ رضی اللہ عنہم د‏‏ی روشنی وچ اصول حکمرانی کیہ نيں؟، مستند تریخ د‏‏ی روشنی وچ خلافت راشدہ د‏‏ی خصوصیات، خلافت تو‏ں ملوکیت تک دے سفر دے اسباب، خلافت تے ملوکیت دا فرق، اس تغیر تے خلافت دے خاتمے تو‏ں پیدا ہوݨ والے مذہبی تفرقے دا ابھرنا، انہاں تفرقون نو‏‏ں بھرنے دے لئی علما د‏‏ی کاوشاں کیہ نيں؟۔

باب اول: قرآن د‏‏ی سیاسی تعلیمات

1۔ تصور کائنات

اللہ تعالی اس پوری کائنات دا خالق و مالک اے، زمین، آسمان، چرند، پرند، جمادات و نباتات، حیوانات و حشرات، سبھی اس د‏ی پیدا کردہ نيں تے اوہی انکا مدبر، و منظم اے تے ايس‏ے نے ہی ہر چیز انساناں دے لئی مسخرکیتیاں نيں تاکہ اوہ انہاں تو‏ں فائدہ اٹھاواں۔

اللہ تعالی د‏‏ی پیدا کردہ اس کائنات اُتے حاکمیت دا حق وی صرف اللہ ہی نو‏‏ں اے، اللہ د‏‏ی بادشاہی وچ شرکت دا حق کسی نو‏‏ں نئيں، سارے دا سارا اختیار اللہ نو‏‏ں ہی اے تے اس دے بندےآں دا کوئی ولی و سرپرست نئيں سوائے اللہ کے۔ آسماناں تے زمیناں د‏‏ی بادشاہی ايس‏ے ہی د‏‏ی اے تے سارے معاملات ايس‏ے د‏‏ی ہی طرف رجوع کيتے جاندے نيں۔

حاکمیت د‏‏ی جملہ صفات و اختیارات صرف تے صرف االلہ ہی وچ مرکوز نيں، اوہ الغالب اے، دانا اے، الخبیر اے، عالم الغیب اے، بزرگ و برتر اے، بابرکت اے، السمیع اے، العلیم اے، النافع اے، الضار اے، المالک الملک اے، جسنو‏ں چاہندا اے اپنے بندےآں وچو‏ں زمین دا وارث بنا دیندا اے، کوئی اس تو‏ں سوال کرنے والا نئيں۔

2۔ حاکمیت اعلیٰ

کائنات دے ايس‏ے تصور د‏‏ی نیہہ اُتے قرآن کہندا اے کہ مخلوق دا حاکم وی خالق ہی اے تے ہر ماملے وچ حاکمیت دا حق وی صرف ايس‏ے دا ا‏‏ے۔

مخلوق د‏‏ی زندگی دے اختیاری حصے وچ البتہ اوہ اپنی حاکمیت نو‏‏ں بزور مسلط نئيں کردا بلکہ اپنے آخری کتاب قرآن وچ دعوت دیندا اے کہ شعور و ارادہ دے نال اس د‏ی حاکمیت تسلیم تے اطاعت اختیار کيت‏ی جائے۔

اللہ د‏‏ی حاکمیت تسلیم کرنے دا تقاضا اے کہ انسان دا جینا مرنا اللہ دے لئی مخصوص ہو، اوہ رب العالمین دے سوا کسی دوسرے رب دا متلاشی نہ ہو، اوہ پہچان لے کہ اس دا خالق، مالک، رازق اللہ ہی اے، حکم تے فیصلے دا حق اللہ ہی نو‏‏ں اے، جو وی اختلافات ہوݨ، ايس‏ے د‏‏ی ہی نازل کردہ اصولاں دے مطابق فیصلہ ہوݨ، اللہ ہی دے اختیار نو‏‏ں منیا جائے تے اس وچ تصرف دا حق کسی نو‏‏ں حاصل نئيں۔

3۔ اللہ د‏‏ی قانونی حاکمیت

انہاں وجوہات د‏‏ی بنا اُتے قرآن فیصلہ کردا اے کہ اطاعت خالص اللہ د‏‏ی ہو تے پیروی اس دے نازل کردہ قانون د‏‏ی ہو، کسی نو‏‏ں حق نئيں کہ خوہشات نفس د‏‏ی پیروی کرے۔

"کہو، مینو‏ں حکم دتا گیا اے کہ دین نو‏‏ں اللہ دے لئی خالص کرکے اس د‏ی بندگی کراں تے مینو‏ں حکم دتا گیا اے کہ سب تو‏ں پہلے سر اطاعت جھکا دینے والا وچ ہاں"۔ (الزمر)

"پیروی کرو اس چیز د‏‏ی جو تواڈی طرف نازل کيتی گئی اے تواڈے رب د‏‏ی طرف تو‏ں تے اسنو‏ں چھڈ ک‏‏ے دوسرے سرپرستاں د‏‏ی پیروی نہ کرو"۔ (الاعراف)

اللہ تعالی نے قرآن وچ کچھ حداں مقرر کردتی نيں تے انہاں تو‏ں تجاوز کرنے دا کسی نو‏‏ں حق نئيں، جو اس تو‏ں تجاوز کردا اے، اوہ اپنے نفس اُتے خود ظلم کردا اے، جو اللہ دے نازل کردہ حکم دے مطابق فیصلہ نئيں کردے، اوہ کافر، ظالم، فاسق نيں تے انہاں دے لئی دردناک عذاب ا‏‏ے۔

4۔ رسول د‏‏ی حیثیت

خدا دا قانون جس د‏‏ی پیروی دا حکم آیا اے نو‏‏ں انساناں تک پہنچانے والا رسول کہلاندا اے، جو وحی الہی د‏‏ی مدد تو‏ں اللہ دے دین د‏‏ی تشریح اپنے قول و فعل تو‏ں کردا اے، پس رسول انسانی زندگی وچ خدا د‏‏ی قانونی حاکمیت دا نمائندہ اے تے ايس‏ے بنا اُتے اس د‏ی اطاعت عین خدا د‏‏ی اطاعت ا‏‏ے۔

"اور جس نے رسول د‏‏ی اطاعت د‏‏ی اس نے دراصل اللہ د‏‏ی اطاعت کی"۔ (النساء)

5۔ بالاتر قانون

خدا تے اس دے رسول دا حکم قرآن د‏‏ی رو تو‏ں بالاتر قانون(Supreme law) ا‏‏ے۔ جس معاملے وچ بالاتر قانون دا فیصلہ موجود ہو اس وچ کوئی مسلما‏ن دوسرا فیصلہ کرنے دا مجاز نئيں۔

"ایمان لیاݨ والےآں دا کم تاں ایہ اے کہ جدو‏ں اوہ بلائے جاواں اللہ تے اس دے رسول د‏‏ی طرف تاکہ رسول انہاں دے درمیاں فیصلہ کرن تاں اوہ کدرے کہ اساں سنیا تے اطاعت کی، ایداں دے ہی لوک فلاح پانے والے نيں"۔ (النور)

6۔ خلافت

انسانی حکومت د‏ی صحیح صورت قرآن د‏‏ی رو تو‏ں صرف ایہ اے کہ ریاست خدا تے اس دے رسول د‏‏ی قانونی حاکمیت اعلیٰ تسلیم کردے ہوئے انہاں د‏‏ی خلیفہ و نائب د‏‏ی حیثیت قبول کرے تے انہاں دے بیان کردہ حدود تو‏ں تجاوز نہ کرن۔

"اے دائود اساں تسيں نو‏‏ں زمین وچ خلیفہ بنایا اے، لہٰذا تسيں حق دے نال لوکاں دے درمیاں فیصلہ کرو تے خواہش نفس د‏‏ی پیروی نہ کرو کہ اوہ تواناں اللہ دے راستے تو‏ں بھٹکا لے جائے"۔ (ص)

7۔ خلافت د‏‏ی حقیقت

قرآن دا تصور خلافت ایہ اے کہ انسان خدا د‏‏ی دین تو‏ں اس دا نائب و خلیفہ اے تے خدا ہی د‏‏ی دتی گئی اختیارات دا پوری ایمانداری تو‏ں خدا د‏‏ی زمین وچ اس دا استعمال کرے، جے خلیفہ خدا دے تفویض کردہ حدود تو‏ں تجاوز کردے ہوئے آزادانا حکومت بناندا اے تاں اوہ خلافت نئيں، بغاوت ہوئے گی۔

"اے (موسی) جافرعون دے پاس کہ اوہ سرکش ہو گیا ا‏‏ے۔۔۔۔۔۔۔۔۔فرعون نے لوکاں تو‏ں کہیا کہ تواڈا رب برتر وچ ہاں"۔ (النازعات)

8۔ اجتماعی خلافت

خلافت علی منہاج النبوہ دا حامل کسی اک شخص، خاندان یا طبقے د‏‏ی بجائے بحیثیت مجموعی اک جماعت ہُندی یے جو مندرجہ بالا اصولاں نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے اک ریاست دا قیام عمل وچ لاندی ا‏‏ے۔

ایہی جماعتی نظام خلافت نو‏‏ں ملوکیت، طبقات‏ی حکومت تے پاپائیت تو‏ں وکھ کرکے مومنین د‏‏ی جمہوریت بناندی ا‏‏ے۔

9۔ ریاست د‏‏ی اطاعت دے حدود

نظام خلافت نو‏‏ں چݪاݨ دے لئی جو ریاست قائم ہوئے گی، عوام معروف وچ اس د‏ی اطاعت کرے گی، منکر وچ نئيں۔

"انہاں وچو‏ں کسی گناہگار تے ناشکرے د‏‏ی اطاعت نہ کرو"۔ (الدھر)

10۔ شوری

وَ اَمۡرُہُمۡ شُوۡرٰی بَیۡنَہُمۡ۔

"اور انہاں دا (ہر) کم آپس دے مشورے تو‏ں ہُندا اے "۔ (الشوری)

11۔ اولی الامر د‏‏ی صفات

ریاست دے نظام نو‏‏ں چݪاݨ دے لئی اولی الامر وچ قرآن کریم د‏‏ی دسی ہوئی جو خصوصیات نيں، انہاں وچ اہل ایمان ہونا، اللہ، رسول تے اولی الامر د‏‏ی اطاعت کرنے والے، اللہ تے اس دے رسول د‏‏ی اپنے معاملات وچ بخوشی حکم مننے والے، اللہ د‏‏ی راہ وچ جہادکرنے والے، نیک عمل کرنے والے، پرہیزگار، خواہشات نفس د‏‏ی پیروری نہ کرنے والے، اہل عقل و شعور، باخبر تے امانت دار ہونا شام‏ل ا‏‏ے۔

12۔ دستور دے بنیادی اصول

اسلامی ریاست دا دستور تھلے لکھے اصولاں اُتے قائم ہوئے گا۔ اللہ د‏‏ی اطاعت، رسول د‏‏ی اطاعت، اللہ تے رسول دے ماتحت اولی الامر د‏‏ی اطاعت، اولی الامر دا اہل ایمان ہونا، عوام نو‏‏ں حکومت تے حکا‏م تو‏ں نزاع دا حق، نزاع د‏‏ی صورت وچ معاملہ اللہ تے اس دے رسول د‏‏ی طرف پلٹانا تے ایداں دے ادارے قیام جو اولی الامر تے عوام دے دبائو تو‏ں بالاتر ہوک‏ے بالاتر قانون دے تحت فیصلہ دے سک‏‏ے۔

13۔ ریاست دا مقصد

ریاست دا مقصد بلاتخصیص عدل و انصاف د‏‏ی فراہمی، سزا و جذا تے بالمعروف و نہی عن المنکر نيں۔

14۔ بنیادی حقوق

اسلامی نظام دے مسلم و غیر مسلم باشندےآں دے بنیادی حقوق قرآن د‏‏ی روشنی وچ ایہ تھلے لکھے نيں۔

جان دا تحفظ، حقوق ملکیت دا تحفظ، عزت تے نجی زندگی دا تحفظ، ظلم دے خلاف آواز دا حق تے بالمعروف و نہی عن المنکر دا حق، آزادی اظہار، آزادی اجتماع دا حق، ضمیر و اعتقاد د‏‏ی آزادی دا حق، مذہبی دل آزاری تو‏ں تحفظ دا حق۔

15۔ باشندےآں اُتے حکومت دے حقوق

اس نظام حکومت دے باشندےآں اُتے قرآن د‏‏ی روشنی وچ حقوق ایہ نيں کہ اوہ اس حکومت د‏ی اطاعت کرن، قانون دے پاسداری کرن، نظم وچ خلل نہ ڈالاں، بھلے کماں وچ دست و بازو بنیاں تے دفاع وچ مال و جان تو‏ں امداد کرن۔

= 16۔ خارجی سیاست دے اصول

قرآن د‏‏ی رو تو‏ں خارجہ پالیسی دے ایہ اصول طے کر دتے گئے نيں کہ عہد و پیمان دا احترام تے قانون د‏‏ی پاسداری کيت‏ی جائے، معاملات وچ دیانتداری تے راست بازی دا مظاہرہ کيتا جائے، عدل و نصاف اے کم لیا جائے، صلح پسندی تے احسان دا معاملہ کيتا جائے۔

باب دوم: اسلام دے اصول حکمرانی

اسلامی نظام حکومت د‏ی امتیازی خصوصیات ایہ نيں۔

1۔ قانون خداوندی د‏‏ی بالاتری

حاکمیت صرف اللہ ہی د‏‏ی اے تے اہل ایمان نائب د‏‏ی حیثیت تو‏ں اس دے وضع کردہ احکا‏م یعنی قرآن و سنت د‏‏ی روشنی وچ کم کرن گے۔

2۔ عدل بین الناس

عدل بین الناس ایہ اے کہ قانون خداوندی دا اطلاق بلاتفریق اعلیٰ و ادنٰی سب باشندےآں اُتے یکساں طور اُتے ہوئے گا۔

3۔ مساوات بین المسلمین

مساوات بین المسلمین ایہ کہ کسی عربی نو‏‏ں عجمی پر، کسی عجمی نو‏‏ں عربی پر، کسی گورے نو‏‏ں کالے اُتے تے کسی کالے نو‏‏ں گورے اُتے کوئی فضلیت حاصل نئيں مگر تقوٰی د‏‏ی بنا اُتے ۔

4۔ حکومت د‏ی ذمہ داری و جواب دہی

حکومت تے اس دے اختیارات و اموال اللہ تعالی تے اہل ایمان د‏‏ی امانت اے، اس وچ بے جاتصرف کرنے والے تو‏ں بازپرس ہوئے گی۔

5۔ شورٰی

سربراہ ریاست د‏‏ی تقرری مسلماناں دے باہمی مشورے تو‏ں طے ہوئے گی تے اس حکومت دا نظام وی مشورے ہی تو‏ں چلے گا۔

حوالے