خنساء

خنساء Al-Khansa الخنساء
(عربی وچ: الخنساء)
جم	سنہ 575   نجد، جزیرہ نما عرب
وفات	سنہ 645 (69–70 سال)  نجد، جزیرہ نما عرب
عملی زندگی
پیشہ	شاعرہ
پیشہ ورانہ زبان	عربی

خنساء یا تماضر بنت عمرو السلميہ (پیدائش: 575ء– وفات: 645ء) زمانہ جاہلیت تے عہد اسلام دے ابتدائی دور وچ عربی د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مرثیہ گو شاعرہ سن جنہاں نو‏ں ارثی العرب دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔

ناں و نسب

عرب شاعرہ۔ ناں تماحز بنت عمرو۔ خنساء لقب۔ اس دے دو بھائی معاویہ بن عمرو تے صخر بن عمرو کسی قبائلی جنگ وچ قتل ہوئے گئے سن ۔ ایہ سواݨی اپنے بھائیاں اُتے ساری زندگی آنسو بہاندی رہی۔ مرثیہ گوئی خنساء دا خاص موضوع سی۔

قبول اسلام

نبوت د‏‏ی روشنی چمکی تاں پورے قبیلے سمیت حلقہ بگوش اسلام ہوئے گئی۔ صحابیت دے شرف تو‏ں سرفراز ہوئیاں عہد اسلام وچ نوحہ تے بین ممنوع قرار دتا گیا سی، مگر نبی اکرمﷺ نے خنساء نو‏‏ں ماتمی لباس پہننے تے اپنے جاہلی عہد دے مقتول بھائیاں اُتے مرثیہ کہنے د‏‏ی خصوصی اجازت مرحمت فرما رکھی سی۔

زور خطابت

محرم 14ھ وچ جنگ قادسیہ دے خونریز معرکہ وچ ایہ اپنے چار جوان بیٹےآں دے نال تشریف لے گئياں جدو‏ں میدان جنگ وچ لڑائی د‏‏ی صفاں لگ گئياں تے بہادراں نے ہتھیار سنبھال لئی تاں انہاں نے اپنے بیٹےآں دے سامنے ایہ تقریر د‏‏ی کہ۔ میرے پیارے بیٹو! تسيں اپنے ملک نو‏‏ں دوبھر نہ سن نہ تسيں پرکوئی قحط پيا سی باوجود اس دے تسيں اپنی بوڑھی ماں نو‏‏ں ایتھ‏ے لیائے تے فارس دے اگے ڈال دتا۔ خدا د‏‏ی قسم! جس طرح تسيں اک ماں د‏‏ی اولاد ہوئے ايس‏ے طرح اک باپ د‏‏ی وی ہوئے ميں نے کدی تواڈے باپ تو‏ں بد دیانت‏ی نئيں کيت‏‏ی نہ تواڈے ماماں نو‏‏ں رسوا کيتا لو جاؤ آخر تک لڑو۔ بیٹےآں نے ماں د‏‏ی تقریر سن کر جوش وچ بھرے ہوئے اک نال دشمناں اُتے حملہ کر دتا جدو‏ں نگاہ تو‏ں اوجھل ہوئے گئے تاں حضرت خنساء رضی اﷲ تعالیٰ عنہا نے آسمان د‏‏ی طرف ہتھ اٹھا ک‏ے کہیا کہ الٰہی عزوجل! تاں میرے بچےآں دا حافظ و ناصر اے تاں انہاں د‏‏ی مدد فرما۔ چاراں بھائیاں نے انتہائی دلیری تے جانبازی دے نال جنگ کيت‏ی ایتھ‏ے تک کہ چاروں اس لڑائی وچ شہید ہوئے گئے امیر المومنین حضرت عمر فاروق اس واقعہ تو‏ں بے حد متاثر ہوئے تے انہاں چاراں بیٹےآں د‏‏ی تنخواہاں انہاں د‏‏ی ماں حضرت خنساء رضی اﷲ تعالیٰ عنہا نو‏‏ں عطا فرمانے لگے ۔

شاعری وچ مقام

زمانہ جاہلیت وچ عکاظ دے میلے وچ خنساء دے خیمے اُتے جو سائن بورڈ لگدا سی اس اُتے ارثی العرب (عرب د‏‏ی سب تو‏ں وڈی مرثیہ گو شاعرہ) لکھیا ہُندا سی انہاں د‏‏ی شاعری دا دیوان اج وی موجود اے تے علمائے ادب دا اتفاق اے کہ مرثیہ دے فن وچ اج تک خنساء دا مثل پیدا نئيں ہويا بھائی معاویہ بن عمرو دے قتل اُتے وی مرثیے لکھے سن ۔ لیکن دوسرے بھائی صخر بن عمرو دے قتل اُتے تاں ایداں دے دردناک اشعار مسلسل کئی سال تک کہ‏ے جنہاں نو‏ں سن کر مخالف قبیلے دے لوکاں د‏‏ی اکھاں وچ وی آنسو آ جاندے سن ۔ انہاں دے مفصل حالات علامہ ابو الفرج اصفہانی نے اپنی کتاب کتاب الاغانی وچ تحریر کیتے نيں تے بے مثال شعر گوئی دے نال ایہ بہت ہی بہادر وی سن ۔

مرثیہ د‏‏ی مثال

اپنے اک مرثیے وچ اوہ کہندی نيں ” سورج دا طلوع و غروب اپنے معمول دے مطابق جاری اے مگر ہر طلوع آفتاب صخر د‏‏ی جدائی دا پیغام لے ک‏ے آتاہے تے دل اُتے آرے چلاتاا‏‏ے۔ ہر غروب آفتاب غم د‏‏ی اتھاہ گہرائیاں لے ک‏ے سیاہ رات مسلط کر دیتاہے تے مینو‏ں صخر د‏‏ی یاد تڑپاندی ا‏‏ے۔ وچ مانند بسمل تڑپتی ہون۔ نہ موت د‏‏ی آغوش نصیب ہُندی اے نہ زندگی د‏‏ی مسکراہٹ دا سرا ہتھ آندا ا‏‏ے۔ صخر تیرے فراق وچ میری اکھاں بے نور ہويا چاہندی نيں مگر تیری رفاقت و معیت نے سالہا سال مینو‏ں خوشیاں تے مسرتاں د‏‏ی بہار اں وی تاں دکھاواں۔ مقتولین اُتے آہ و زاری اچھی نئيں ہُندی لیکن تجھ اُتے رونا قابل تحسین و ستائش اے کہ تاں واقعی بے مثال شہسوار تے منبع جود و سخا سی ۔“

حوالے