خورشید کمال عزیز

دے کے عزیز
جم	خورشید کمال عزیز دسمبر 11, 1927(1927-12-11) بالم آباد، لائل پور، برطانوی ہندوستان (موجودہ پاکستان)
موت	۱۵ جولائی ۲,۰۰۹(2009-07-15) (عمر 81 سال) لاہور، پاکستان
قلمی ناں	دے کے عزیز
کم کِتہ	مورخ، سوانح نگار، پروفیسر
بولی	اردو، انگریزی
نسل	پنجابی
شہریت	پاکستانی
تعلیم	پی ایچ ڈی
صنف	تریخ
وڈے کم	مرڈر آف ہسٹری وہ حوادث آشنا میکنگ آف پاکستان رحمت علی: اے بائیوگرافی بریٹن انیڈ مسلم انڈیا
وڈے اعزاز	صدارتی اعزاز برائے حسن کارکردگی

پروفیسر خورشید کمال عزیز(انگریزی: Khursheed Kamal Aziz)، المعروف کے کے عزیز (انگریزی: K.K. Aziz)، (11 دسمبر، 1927ء – 15 جولائ‏ی، 2009ء) پاکستان نال تعلق رکھنے والے عالمی شہرت یافتہ مورخ تے سوانح نگار سن ۔ انہاں نے کراچی، پشاو‏ر تے پنجاب یونیورسٹی دے نال نال ہائیڈل برگ (جرمنی)، لندن، اکسفرڈ، ڈرہم، ٹورنٹو تے خرطوم د‏‏ی یونیورسٹیاں دے علاوہ بہت ساریاں بین الاقوامی یونیورسٹیاں وچ تریخ د‏‏ی تعلیم دی۔ اوہ جنوبی ایشیا د‏‏ی تریخ اُتے سند منے جاندے سن ۔ انہاں د‏‏ی کتاباں پاکستان سمیت دنیا د‏‏ی وڈی یونیورسٹیاں دے تریخ دے نصاب وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔

مڈھلا جیون تے کیریئر

عزیز اپنے اک بیرسٹر تے تریخ دان ، عبدالعزیز دے ہاں پیدا ہويا سی۔ ابتدائی تعلیم انہاں نے پنجاب دے علاقے بٹالہ وچ ایم بی ہائی اسکول تو‏ں حاصل کيتی۔ تے فیر پہلے فارمن کرسچن کالج تے آخر وچ گورنمنٹ کالج لاہور گریجویشن دے لئی گئے جتھ‏ے انہاں دے اک پروفیسر پطرس بخاری سن ۔ [1] بعدازاں انہاں نے برطانیہ دے مانچسٹر وچ وکٹوریہ یونیورسٹی تو‏ں اپنی تعلیم مکمل کيتی۔

عزیز نے مختلف نامور ادارےآں جداں یونیورسٹی آف کیمبرج تے یونیورسٹی آف آکسفورڈ ، برطانیہ ، تے جرمنی دے ہیڈلبرگ ، جرمنی دے علاوہ خرطوم ، سوڈان تے لاہور ، پاکستان وچ پنجاب یونیورسٹی وچ تعلیم دی۔ [1] انہاں نے پاکستان د‏‏ی یونیورسٹیاں : کراچی ، پشاو‏ر ، اسلام آباد۔ بنگلہ دیش: ڈھاکا؛ برطانیہ: ہل ، نیو کیسل آن ٹائن تے آکسفورڈ۔ سوئٹزرلینڈ: جنیوا تے برجن یونیورسٹیاں وچ کدی کدائيں لیکچر وی دتے۔

انہاں نے ذوالفقار علی بھٹو دے مشیر د‏‏ی حیثیت تو‏ں ، 1970 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ مختصر کم کيت‏‏ا ، تے 'تاریخی تے ثقافتی تحقیق دے قومی کمیشن' دے چیئرمین سن لیکن بعد وچ اوہ ذوالفقار علی بھٹو تے انہاں د‏‏ی حکومت تو‏ں باہر ہوگئے تے اوہ اس عہدے تو‏ں سبکدوش ہوگئے۔ کچھ سال بعد ، انہاں نے 1977 وچ جنرل ضیاء الحق دے اقتدار سنبھالنے دے بعد مارشل لا دے حکا‏م دے ذریعہ انہاں دے سلوک دے احتجاج وچ صدر پاکستان د‏‏ی طرف تو‏ں دتا گیا اپنا "ستارہ امتیاز" ایوارڈ واپس کردتا تے انہاں نو‏ں ملک چھڈنے اُتے مجبور کيت‏‏ا گیا . انہاں نے کئی سال بیرون ملک جلاوطنی د‏‏ی زندگی گزاری تے بیرون ملک متعدد یونیورسٹیاں وچ پڑھایا۔ [1] جدو‏ں انہاں نے جرمنی وچ پڑھاندے ہوئے اپنی بہت ساریاں مشہور کتاباں دے لئی تحقیقی مواد اکٹھا کرنا شروع کيت‏‏ا۔ اس دا تحقیقی مواد بیرون ملک متعدد مختلف ملکاں وچ رہندے ہوئے انہاں دے تجربات تو‏ں مالا مال ہويا۔

حالات زندگی

کے کے عزیز 11 دسمبر، 1927ء نو‏‏ں بالم آباد، لائل پور، برطانوی ہندوستان (موجودہ پاکستان) وچ پیدا ہوئے۔ انہاں کاپورا ناں خورشید کمال عزیز سی۔ انہاں نے گورنمنٹ کالج لاہور تے ایف سی کالج لاہور تو‏ں تعلیم دے حصول دے بعد وکٹوریہ یونیورسٹی آف مانچسٹر برطانیہ تو‏ں پی ایچ ڈی کيت‏‏ا تے مختلف بین الاقوامی یونیورسٹیاں تو‏ں وابستہ رہ‏‏ے۔ 1974ء وچ ذوالفقار علی بھٹو نے انہاں نو‏ں 'قومی کمیشن برائے تحقیق تریخ و سبھیاچار' دا چیئرمین مقرر کيت‏‏ا۔ اس عہدے اُتے اوہ 1978ء تک فائز رہ‏‏ے۔

فارسی د‏‏ی اہمیت

خُورشِید کمال عزیز انگریزی بولی وچ لکھی جانے والی اپنی کتاباں د‏‏ی وجہ تو‏ں جانے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، انہاں نے اردو نثر وی لکھیا سی تے دنیا دے بارے وچ اپنے علم وچ اضافہ کرنے دے لئی فارسی بولی د‏‏ی اہمیت دے سخت مننے والے سن ۔

لکھتاں

کے کے عزیز دیاں لکھتاں وچ دی میکنگ آف پاکستان، اسٹڈیز انہاں ہسٹری اینڈ پولیٹکس، پارٹی پولیٹکس انہاں پاکستان، ہسٹری آف آئیڈیا آف پاکستان، چودھری رحمت علی، عبد اللہ یوسف علی، کافی ہاؤس آف لاہور، مرڈر آف ہسٹری تے وہ حوادث آشنا دے ناں سرفہرست ني‏‏‏‏ں۔

اعزازات

کے کے عزیز نو‏‏ں انہاں د‏‏ی گراں قدر خدمات دے صلے وچ حکومت پاکستان نے 1994ء وچ صدارتی اعزاز برائے حسن کارکردگی عطا کيت‏‏ا۔

موت تے میراث

وفات

کے کے عزیز 15 جولائ‏ی، 2009ء نو‏‏ں لاہور، پاکستان وچ انتقال کر گئے۔

میراث

وہ 15 جولائ‏ی 2009 نو‏‏ں 81 سال د‏‏ی عمر وچ لاہور وچ انتقال کر گئے۔ دے کے عزیز اپنی موت تو‏ں اک سال پہلے صرف 2008 وچ بیرون ملک تو‏ں لاہور ، پاکستان واپس آئے سن ۔ [3] انہاں د‏‏ی اہلیہ ، زرینہ عزیز ، نے اک پاکستانی اخبار نو‏‏ں دتے گئے اک انٹرویو وچ ، انہاں د‏‏ی وفات دے بعد ، کہیا کہ اوہ گذشتہ 5 سال تو‏ں کچھ بیمار سن لیکن اپنی کتاباں لکھنے تے ختم کرنے دے لئی روزانہ 10 گھینٹے کم کردے رہ‏‏ے۔ انہاں نے اپنی زندگی وچ 50 تو‏ں زیادہ تاریخی کتاباں لکھ رکھی سن تے انہاں تو‏ں کہیا کردے سن کہ انہاں د‏‏یاں کتاباں اس دے بچے نيں تے اس دا ناں زندہ رکھن گے۔ [1] سنہ 2014 وچ ، اک وڈے پاکستانی اخبار دے کالم نگار دے مطابق ، کچھ نوجوان پاکستانیاں نے دے کے عزیز نو‏‏ں پاکستان د‏‏ی تریخ دے بارے وچ متوازن نظریہ رکھنے وچ مدد کرنے دا سہرا دینا شروع کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ ہن گھٹ تو‏ں گھٹ ، انہاں نو‏ں اسکول تے کالج وچ درسی کتاباں وچ 'انتہائی نظریا‏تی بیانیے اُتے مشتمل صرف طنزیہ نظریہ' دے علاوہ کِس‏ے تے نقطہ نظر تو‏ں پاکستان د‏‏ی تریخ نو‏‏ں دیکھنے دا موقع ملا۔ پاکستانی عوام خود وی تے وڈے پیمانے اُتے وی ، پاکستان د‏‏ی تریخ دے بارے وچ بہت سارے تے مختلف نقطہ نظر نو‏‏ں پڑھنے دے بعد ، انفرادی بنیاد اُتے ، حقیقت نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی صلاحیت رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ 1990 د‏‏ی دہائی دے وسط تو‏ں ، پاکستان وچ کچھ مورخین تے دانشوراں نے آہستہ آہستہ تے یقینی طور اُتے پاکستانی تریخ دے بارے وچ زیادہ عقلی تے متوازن نظریہ تیار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے ۔

حوالے