علی ہجویری
علی ہجویری | |
---|---|
(اردو وچ: داتا گنج بخش) | |
مزار داتا گنج بخش علی ہجویری
| |
جم | نومبر 1009 |
وفات | 25 ستمبر 1072 (62–63 سال) |
شہریت | غزنوی سلطنت |
مذہب | اسلام |
فرقہ | اہل سنت |
فقہی مسلک | حنفی |
عملی زندگی | |
پیشہ | الٰہیات دان ، لکھاری |
پیشہ ورانہ زبان | فارسی |
باب اسلام | |
ترمیم |
سید ابو الحسن علی بن عثمان الجلابی الہجویری ثم لاہوری جینوں داتا گنج بخش [400ھ تا 465ھ ،، 1009ء تا 1079ء]وی کہندے نیں افغانستان دے تھاں غزنی دے پنڈ ہجویر توں لاہورآۓ سن ایسے لئی اوناں نوں علی ہجویری وی کیا جاندا اے ۔ اینان دے پیو دا ناں سید عثمان سی تے آپ دا رشتہ امام علی نال ملدا اے ۔
ناں ونسب
[سودھو]آپ دا پورا ناں شیخ سیّد ابو الحسن علی ہجویری اے۔ کنیت ابو الحسن لیکن عوام و خواص سب وچ "گنج بخش" یا "داتا گنج بخش" (خزانے بخشنے والا) دے لقب توں مشہور نيں۔ آپ 400 ہجری وچ غزنی شہر توں متصل اک بستی ہجویر وچ پیدا ہوئے۔ آپ دے والد بزرگوار دا اسم گرامی سید عثمان جلابی ہجویری اے۔ جلاب وی غزنی توں متصل اک دوسری بستی دا ناں اے جتھے سید عثمان رہندے سن ۔ علی ہجویری، حضرت زید دے واسطے توں امام حسن دی اولاد توں نيں۔[۲]
استاداں
[سودھو]آپ دے استاداں وچ شیخ ابو العباس اشقاقی، شیخ ابو جعفر محمد بن المصباح الصید لانی، شیخ ابو القاسم عبد الکریم بن ہوازن القشیری، شیخ ابوالقاسم بن علی بن عبد اللہ الگرگانی، ابو عبد اللہ محمد بن علی المعروف داستانی بسطامی، ابو سعید فضل اللہ بن محمد مہینی تے ابو احمد مظفر بن احمد بن حمدان دے ناں ملدے نيں۔
شیخ ابو العباس اشقاقی
[سودھو]شیخ ابو العباس اشقاقی دے بارے وچ حضرت علی ہجویری بیان کردے نيں کہ آپ علم اصول تے فروع وچ امام تے اہل تصوف وچ اعلٰی پایہ دے بزرگ سن ۔ مینوں آپ توں وڈی محبت سی تے آپ وی مجھ اُتے سچی شفقت فرماندے سن ۔ جدوں توں ميں نے ہوش سنبھالیا اے، آپ دے مانند کوئی آدمی نئيں دیکھیا۔ نہ آپ توں ودھ کے شریعت دی تعظیم کرنے والا کوئی دیکھیا۔ اکثر فرمایا کردے: اشتھی عدماً لا وجود لہ۔ یعنی وچ ایسی نیستی چاہندا ہاں جس دا کوئی وجود نہ ہوئے۔ ایہ اوہی گل اے جو عمر فاروق نے فرمائی۔ آپ نے اک مرتبہ اک تنکا اٹھایا تے فرمایا: اے کاش میری ماں نے مینوں نہ جنا ہُندا۔ اے کاش وچ ایہ تنکا ہُندا۔ اک دفعہ وچ شیخ اشقاقی دے پاس آیا تاں آپ پڑھ رہے سن : ضَرَبَ اللہُ مَثَلاً عَبدً امَہلُو ًکاًلاَیَقدِرُعَلٰی شَیئیً (75:16)۔ یعنی "اللہ اک مثال دیندا اے، اک غلام اے جو دوسرے دا مملوک اے تے کسی چیز دا اختیار نئيں رکھدا"۔ بار بار اسنوں پڑھ رہے سن تے رو رہے سن، حتٰی کہ آ پ بے ہوش ہوئے گئے۔ تے ميں نے سمجھیا کہ دنیا توں رخصت ہوئے گئے۔ ميں نے عرض کيتا، اے شیخ! ایہ کیہ حالت اے ؟ فرمایا کہ گیارہ سال ہوئے گئے نيں، میرا ورد ایہی اے، اس توں اگے نئيں گزر سکیا۔
شیخ ابو جعفر محمد بن المصباح الصید لانی
[سودھو]شیخ ابو جعفر محمد بن المصباح الصید لانی دے بارے وچ فرماندے نيں کہ آپ صوفیائے متاخرین وچ منجلمہ روسائے متوصفین وچوں سن ۔ علم حقیقت وچ بہت فصیح البیان سن ۔ حسین بن منصور دے طریق تصوف دی طرف مائل سن ۔ آپ دی بعض لکھتاں ميں نے انہاں توں پڑھی نيں۔
شیخ ابو القاسم بن علی بن عبد اللہ الگرگانی
[سودھو]ابو القاسم بن علی بن عبد اللہ الگرگانی دے متعلق لکھدے نيں کہ اپنے وقت وچ بے نظیر سن ۔ وقت دے تمام طالبان حق دا آپ اُتے اعتماد سی۔ علوم و فنون وچ بہت ماہر سن ۔ آپ دا ہر مرید زیور علم توں آراستہ سی۔ میرے توں بہت احترام توں پیش آندے سن ۔ تے بہت توجہ توں گل سندے سن، حالانکہ وچ آپ دے مقابلہ وچ نو عمر بچہ سی۔ اک روز وچ آپ دی خدمت وچ بیٹھیا سی کہ میرے دل وچ ایہ خیال آیا کہ آپ میرے توں اس قدر عاجزی تے انکسار توں پیش آندے نيں۔ بغیر اس دے کہ وچ کوئی گل کہون، آپ نے فرمایا: اے میرے باپ دے دوست! خوب جان لے کہ میری ایہ عاجزی تے انکسار تیرے لئی نئيں، میری ایہ عاجزی احوال دے بدلنے والے دے لئی اے تے ایہ تمام طالبان حق دے لئی عام اے۔ یاد رکھ کہ آدمی خیالات دی قید توں کدی وی رہائی حاصل نئيں کر سکدا۔ اس دے لئی بندگی کرنا لازمی اے۔ خدا دے نال بندگی دی نسبت توں کم رکھ۔ اس اک نسبت دے سوا دوسری تمام نسبتاں نوں اپنے توں دور کر دے۔ آپ دیاں کتاباں مشکل نيں۔
شیخ ابو القاسم بن ہوازن القشیری
[سودھو]ابو القاسم بن ہوازن القشیری دے حالات وچ تحریر فرماندے نيں کہ اپنے زمانہ وچ نادرالوجود تے بلند مرتبہ بزرگ سن ۔ ہر فن وچ آپ دیاں لکھتاں محققانہ تے عمدہ نيں۔ بے کار بحث و گفتگو تے لغو گلاں توں آپ بالکل وکھ رہندے سن ۔ حسین بن منصور دے بارے وچ صوفیا وچ بحثاں ہُندیاں۔ اک گروہ دے نزدیک اوہ مردود تے دوسرے دے نزدیک مقبول بارگاہ سن ۔ آپ فرماندے کہ جے منصور ارباب معافی وحقیقت وچوں سی تاں کوئی چیز اسنوں خداوند کریم توں علاحدہ نئيں کر سکدی تے جے خدا دی درگاہ توں مردود سی تھو مخلوق وچوں کوئی اسنوں بارگاہ خداوندی وچ مقبول نئيں بنا سکدا۔ اسيں اسنوں حوالہء خدا کردے نيں۔ آپ نے فرمایاَ مَثَلَ الصّوفِی کَعِلَّۃِ البَرسَامِ اّوَّلہ ھِذیَان وَاٰخِرُہ سَکُوًتُ فَاِزَاتَمَکَّنَ خَرَسَ۔ یعنی جو خیال آئے اسنوں پاگلاں دی طرح بیان کردے چلے جانا، اے تے اس دا آخر سکوت اے۔ تے جدوں آدمی درجہ تمکین نوں پہنچ جاندا اے تاں گونگا ہوئے جاندا اے۔
ابو عبد اللہ محمد بن علی المعروف داستانی بسطامی
[سودھو]اپنے استاد ابو عبد اللہ محمد بن علی المعروف داستانی بسطامی دے متعلق فرماندے نيں کہ آپ تمام علوم دے عالم تے درگاہ حق دے اہل حشمت وچوں سن ۔ بہت نیک خُلق سن ۔ آپ دا کلام مہذب تے اشارات لطیف نيں۔ ميں نے انہاں دی کتاب۔ معانی انفاس۔ دی چند جزاں انہاں توں سُنی نيں۔ شیخ سہلکی بیان کردے نيں کہ اک دفعہ بسطام وچ ٹڈی دل آیا۔ تمام درخت تے کھیت اس دے بیٹھنے دی وجہ توں سیاہ ہوئے گئے۔ لوکاں نے بہت شور مچایا۔ شیخ نے پُچھیا، ایہ لوک کيتا کر رہے نيں۔ ميں نے عرض کيتا کہ ٹڈی دل آئی اے تے لوک سخت غمزدہ نيں۔ شیخ اُٹھے تے کوٹھے اُتے تشریف لے گئے تے منہ آسمان دی طرف کيتا۔ اُسی وقت ٹڈی اُڑ گئی تے عصر دی نماز تک اک ٹڈی وی کدرے نظر نئيں آندی سی تے کسی کھیتی دا اک پتہ تک وی ضائع نہ ہويا۔
ابو سعید فضل اللہ بن محمد مہینی
[سودھو]ابو سعید فضل اللہ بن محمد مہینی دے ذکر وچ لکھدے نيں کہ آپ طریقت دے جمال تے وقت دے صاحب دبدبہ بادشاہ سن تے تمام اہل زمانہ آپ دے گرویدہ سن ۔ تعلیم ابتدا وچ ابو علی زاہد توں سرخس وچ حاصل کيتی۔ اک دن وچ تن دن دا سبق لیندے تے تن دن اللہ تعالٰیٰ دی عبادت وچ مشغول رہندے۔ آپ نے مسلسل ریاضت تے مجاہدہ کيتا۔ ایتھے تک کہ اللہ نے آپ نوں اعلیٰ مرتبہ اُتے پہنچایا۔ بہت شاہانہ زندگی بسر کردے سن ۔ شیخ ابو مسلم فارسی نے مینوں دسیا کہ میری گودڑی بہت میلی کچیلی سی۔ آپ دے پاس پہنچیا، تاں آپ بہت شاہانہ لباس وچ تخت اُتے دراز سن تے اُتے مصری دیبا دی چادر اوڑھے ہوئے سن ۔ ميں نے ایہ دیکھ کے دل وچ خیال کيتا کہ اس ٹھاٹھیا دے نال فقر دا دعویٰ وی عجیب گل اے۔ مینوں دیکھو کہ وچ اس گودڑی وچ فقر دا دعویٰ کردا ہون۔ لیکن میرے کوئی گل بولی اُتے لیائے بغیر آپ نے فرمایا کہ تسيں نے ایہ گلاں کس دیوان وچ لکھی پائی نيں؟ وچ اس اُتے اپنے دل وچ بہت شرمندہ ہويا۔ آپ نے فرمایا کہ؛ اَلَتّصَوَّفُ قَیَامُ القَلبِ مَعَ اللہِ، یعنی تصوف تاں اللہ توں دل لگانے دا ناں اے۔
اک دفعہ آپ نیشا پور توں طوس نوں جا رہے سن ۔ راستے وچ سرد گھاٹی پڑدی اے۔ آپ اپنے پیر وچ سردی محسوس کر رہے سن ۔ نال جو درویش سی اوہ بیان کردا اے کہ میرے دل وچ خیال آیا کہ اپنے رومال دے دو ٹکڑے کر کے آپ دے پیر اُتے لپیٹ دو۔ لیکن فیر خیال آیا کہ میرا رومال بہت چنگا اے اسنوں ضائع کیوں کراں۔ لیکن ميں نے کچھ کہیا نئيں۔ طوس پہنچ کے اسيں مجلس وچ بیٹھے سن کہ ميں نے آپ توں سوال کيتا۔ اے شیخ حقّانی! الہام تے وسوسہ وچ کیہ فرق اے ؟ آپ نے فرمایا کہ الہام تاں اوہ اے جس نے تیرے دل وچ ایہ خیال پیدا کيتا کہ اپنے رومال کر ابو سعید دے پیر دے گرد لپیٹ داں تاکہ اس دے پیر نوں سردی نہ لگے تے شیطانی وسوسہ اوہ سی جس نے تینوں ایسا کرنے توں روکیا۔
ابو احمد مظفر بن احمد بن حمدان
[سودھو]ابو احمد مظفر بن احمد بن حمدان دے حالات وچ لکھدے نيں کہ آپ اولیاء دے رئیس تے صوفیاں دے ناصح سن ۔ اللہ تعالٰی نے ریاست ہی دے مسند اُتے آپ اُتے بھید کھولیا تے کرامت دا تاج آپ دے سر اُتے رکھیا۔ ميں نے خود انہاں توں سنیا کہ دوسرے لوکاں نے جو کچھ بیاباناں تے جنگلاں دیاں منزلاں قطع کر کے پایا مینوں اللہ تعالٰیٰ نے اوہ چیزاں مسند تے بالا نشینی وچ عطا فرمائی۔ فنا تے بقاء وچ آپ دا کلام بہت چنگا اے۔ وچ اک روز کرمان توں آپ دے پاس آیا۔ میرے کپڑے راستے دی گرد توں اَٹے ہوئے سن ۔ آپ نے میرے توں کہیا، کہو ابوالحسن کيتا ارادہ اے ؟ ميں نے کہیا کہ میرا دل سماع نوں چاہندا اے۔ آپ نے ايسے وقت انتظام کر دتا تے قوالےآں نوں بلايا، لڑکپن دا زمانہ سی۔ پہلے ہی کلمات دے سماع توں بے قرار ہوئے گیا۔ کچھ وقفہ دے بعد جدوں میرا غلبہ تے جوش کچھ کم ہويا تاں پُچھیا، کہو، اس سماع توں کيتا گزری؟ ميں نے عرض کيتا۔ اے شیخ! وچ بہت خوش ہويا ہون۔ فرمایا کہ اک وقت تجھ اُتے ایسا آئے گا کہ ایہ سماع تے کوے دی آواز تیرے لئی یکساں ہوئے جائے گی۔ سماع وچ قوت ايسے وقت تک اے جدوں تک مشاہدہ حاصل نئيں ہُندا۔ دیکھو، کدرے اس دی عادت نہ کر لینا کہ تیری طبیعت دا جز بن جائے۔ جے ایسا ہويا تاں تو ایتھے رہ جائے گا۔
تعلیم طریقت
[سودھو]طریقت وچ آپ دے شیخ ابو الفضل محمد بن حسن ختلی نيں۔ انہاں دے حالات قلمبند کردے ہوئے فرماندے نيں کہ طریقت وچ میری اقتداءآپ رحمتہ اللہ علیہ ہی دے نال اے۔ تفسیر، حدیث تے تصوف تِناں دے آپ عالم سن ۔ تصوف وچ آپ حضرت جنید دے مذہب اُتے سن ۔ حضرت شیخ حضرمی دے مرید تے حضرت سروانی دے مصاحب سن ۔ سٹھ سال تک مخلوق توں گم تے پہاڑاں وچ گوشہ نشین رہے۔ زیادہ تر قیام جبل لگام اُتے رہندا سی۔ ميں نے آپ توں زیادہ بارعب تے صاحب ہیبت کوئی شخص نئيں دیکھیا۔ صوفیاں دے لباس توں ہمیشہ کنارہ کش رہے۔ اک مرتبہ وچ آپ نوں وضو کرانے دے لئی آپ دے ہتھوں اُتے پانی ڈال رہیا سی کہ میرے دل وچ خیال آیا کہ وچ اک آزاد آدمی ہاں آخر وچ انہاں پیراں دی کیوں غلامی کراں جو قسمت وچ لکھیا اے اوہ ضرور پورا ہوئے گا۔ آپ نے فرمایا، بیٹا نوں خیال تیرے دل وچ پیدا ہويا اے وچ اسنوں جاندا ہون، ہر کم دا اک سبب تے ذریعہ ہُندا اے۔ ایہ خدمت تے ملازمت آدمی دی بزرگی دا سبب بن جاندی اے۔ ایہ ٹھیک اے کہ حق تعالٰیٰ چاہندا اے تاں اک سپاہی زادے نوں تاج شاہی پہنا دیندا اے۔
جس روز آپ دی وفات ہوئی تاں آپ بانیاں تے دمشق دے درمیان پہاڑ پرواقع اک پنڈ بیت الجنہاں وچ سن تے آپ دا سر میری گود وچ سی۔ میرا دل سخت مضطرب تے تکلیف وچ سی، جداں کہ ایداں دے محسن تے دوست دی علیحدگی دے خیال توں ہونا ہی چاہیے سی۔ آپ نے فرمایا، بیٹا! وچ اعتقاد دا مسئلہ بیان کردا ہون۔ جے تاں اپنے آپ کواس دے مطابق درست کر لے گا تاں تیرے دل دی ایہ تمام تکلیف دور ہوئے جائے گی۔ ایہ گل یاد رکھ کہ اللہ عزل و جل کوئی کم الل ٹپ نئيں کردا، اوہ تمام حالات نوں انہاں دے نیک وبد دا لحاظ رکھ دے پیدا فرماندا اے۔ تیرے لئی لازم اے کہ خدا دے فعل وچ اس توں جھگڑا نہ کر تے جو کچھ اوہ کردا اے۔ اس اُتے رنجیدہ نہ ہوئے۔ آپ نے حالے اِنّی گل فرمائی سی کہ اپنی جان خداوند کریم دے سپرد کر دتی۔ ۔
کسب روحانی دے لئی آپ (حضرت علی ہجویری ) نے شام، عراق، فارس، قہستان، آزربائیجان، طبرستان، خوزستان، کرمان، خراسان، ،وراء النہر تے ترکستان وغیرہ دا سفر کيتا۔ انہاں ملکاں وچ بے شمار لوکاں توں ملے تے انہاں دی صحبتاں توں فیض حاصل کيتا۔ صرف خراسان وچ جنہاں مشائخ توں آپ ملے انہاں دی تعداد تن سو اے۔ انہاں دے بارے وچ فرماندے نيں کہ ميں نے خراسان وچ تن سو لوک ایداں دے دیکھے نيں کہ انہاں وچوں صرف اک سارے جہان دے لئی کافی اے۔
دوسرے ہمعصر جنہاں توں متاثر ہوئے
[سودھو]اپنے زمانے دے جنہاں بزرگاں توں آپ خاص طور اُتے متاثر ہوئے انہاں دے اسمائے گرامی ایہ نيں۔ انہاں دے بارے وچ تاثرات وی قوسین وچ درج نيں۔ شیخ محمد زکی بن العلا (زمانے دے سردار تے محبت دا شعلہ)، شیخ القاسم سدسی (پیر مجاہدہ)، شیخ الشیوخ ابو الحسن بن سالبہ (توحید وچ روشن بیان)، شیخ ابواسحاق بن شہریار(صاحب دبدبہ)، شیخ ابوالحسن علی بن بکران (بزرگ صوفی)، شیخ ابو عبد اللہ جلیدی (بہت احترام والے)، شیخ ابو طاہر مکشوف (جلیل القدر بزرگ)، شیخ احمد بن شیخ خرقانی، خواجہ علی بن الحسین السیر کانی(وقت دے سیاح)، شیخ مجتہد ابوالعباس دامغانی (خدا دے اقبال دا سایہ)، خواجہ ابو جعفر محمد بن علی الجومینی (محقق بزرگ)، خواجہ رشید مظفر بن شیخ ابو سعید (دلاں دا قبلہ)، خواجہ شیخ احمد جمادی سرخسی (وقت دے پہلوان) تے شیخ احمد نجاّر سمرقندی (زمانے دے بادشاہ) رحمہم اللہ۔
دو اہم واقعات
[سودھو]اپنے تلاش و جستجو دے زمانے دا اک واقعہ بیان کردے ہوئے فرماندے نيں کہ اک دفعہ مینوں اک مشکل پیش آئی۔ اس دے حل دے لئی ميں نے بہت مجاہدے کیتے۔ مگر ایہ مشکل حل نہ ہوئی۔ اس توں پہلے وی مینوں اک مشکل پیش آئی سی تے اس دے حل دے لئی ميں نے حضرت شیخ ابو یزید دی قبر دی مجاوری اختیار کر کے اس اُتے غور و فکر کيتا سی تے میری اوہ مشکل اوتھے حل ہوئے گئی سی۔ ہن دے ميں نے فیر ایسا کيتا۔ برابر تن ماہ تک انہاں دا مجاور (پڑوسی) بنا رہیا۔ ہر روز تن مرتبہ غسل کردا رہیا۔ تے تیس دفعہ وضو کردا رہیا۔ لیکن میری ایہ مشکل حل نہ ہوئی۔ بالآخر ميں نے خراسان جانے دا ارادہ کيتا تے راستے وچ رات دے وقت اک خانقاہ وچ رات بسر کرنے دے لئی ٹھہرا۔ اوتھے صوفیاں دی اک جماعت وی سی۔ میرے پاس اس وقت موٹے کھُردرے ٹاٹ دی اک گودڑی سی۔ تے اوہی ميں نے پہن رکھی سی۔ ہتھ وچ اک عصا تے کوزہ (لُٹیا) سی۔ اس دے سوا تے کوئی سامان میرے پاس نئيں سی۔ انہاں صوفیاں نے مینوں بہت حقارت دی نظر توں دیکھیا۔ تے اپنے خاص انداز وچ اک دوسرے توں کہیا کہ ایہ اسيں وچوں نئيں اے۔ تے اوہ اپنی اس گل وچ سچے سن، کیونجے وچ فی الواقع انہاں وچوں نہ سی۔ وچ تاں محض اک مسافر دی حیثیت توں رات بسر کرنے دے لئی انہاں دے پاس پہنچ گیا سی۔ ورنہ انہاں دے طور طریقےآں توں میرا کوئی سروکار نہ سی۔ انھاں نے خانقاہ دے تھلے دے اک کمرہ وچ مینوں بٹھا دتا۔ تے اک سُوکھی روٹی تے اوہ وی روکھُی میرے اگے رکھ دے خود کھانے دے لئی اُتے چوبارہ وچ جا بیٹھے۔ جو کھانے اوہ خود کھا رہے سن انہاں دی خوشبو مینوں آ رہی سی۔ تے اس دے نال چوبارہ اُتے توں اوہ طنزیہ انداز وچ میرے توں گلاں کردے سن ۔ جدوں اوہ کھانے توں فارغ ہوئے تاں خربوزے لے کے بیٹھ گئے۔ تے چھلکے مجھ اُتے پھینکتے رہے۔ ایسا معلوم ہُندا سی کہ انہاں دی طبیعت کيتی خوشی اس وقت میری توہین اُتے موقوف سی۔ وچ اپنے دل وچ خدا توں کہہ رہیا سی، بارِ خدایا، جے ميں نے تیرے دوستاں دا لباس نہ پہنا ہويا ہُندا تاں وچ ضرور انہاں دی انہاں حرکات دا مزا انہاں نوں چکھا دیندا۔ لیکن چونکہ وچ اسنوں خداوند تعالٰیٰ دی طرف توں ابتلا سمجھ کر برداشت کر رہیا سی، اس لئی جس قدر اوہ طعن وملامت مجھ اُتے زیادہ کردے سن وچ خوش ہُندا سی۔ ایتھے تک کہ اس طعن دا بجھ اٹھانے توں میری اوہ مشکل جس دے لئی وچ مجاہداں تے اس سفر دی مشقت اٹھا رہیا سی اوتھے حل ہوئے گئی۔ تے ايسے وقت مینوں معلوم ہوئے گیا کہ مشائخ جاہلاں نوں اپنے درمیان کیوں رہنے دیندے نيں تے انہاں دا بجھ کس لئی اٹھاندے نيں۔ ہور ایہ کہ بعض بزرگاں نے ملامت دا طریقہ کیوں اختیار کيتا اے ؟ واقعہ ایہ اے کہ اس توں بعض اوقات اوہ عقدے حل ہوئے جاندے نيں جو دوسرے طریقےآں توں حل نئيں ہُندے۔
عراق دا اک واقعہ اپنے متعلق بیان کردے نيں کہ عراق وچ اپنے قیام دے زمانے وچ اک دفعہ وچ دنیا کمانے تے اسنوں خرچ کرنے وچ بہت دلیر ہوئے گیا سی۔ جس کسی نوں ضرورت پیش آندی اوہ میری طرف رجوع کردا تے وچ نہ چاہندا کہ میرے دروازے توں کوئی خالی جائے۔ اس لئی اس دی ضرورت پوری کرنے دی کوشش کردا، ایتھے تک کہ وچ بہت زیادہ مقروض تے اس صورت حال توں پریشان ہوئے گیا۔ آخر وقت دے بزرگاں وچوں اک بزرگ نے مینوں لکھیا؛۔ بیٹا دیکھو! اس قسم دی مشغولیت وچ کدرے خدا توں دور نہ ہوئے جاؤ، ایہ مشغولیت ہوائے نفس اے۔ جے کسی دے دل نوں اپنے توں بہتر پاؤ۔ تاں اس دی خاطر پریشانی اُٹھاؤ۔ تمام مخلوق دے کفیل بننے دی کوشش نہ کرو۔ کیوں کہ اپنے بندےآں دے لئی خدا خود کافی اے۔ فرماندے نيں کہ اس نصیحت توں مینوں سکون قلب حاصل ہويا۔ تے ميں نے ایہ جانا کہ مخلوقات توں دور رہنا صحت وسلامتی دی راہ اے۔
انسان نوں چاہیے کہ اوہ خود اپنی طرف نہ دیکھے تاکہ کوئی تے وی اس دی طرف نہ دیکھے۔ تے ایہ حقیقت اے کہ آدمی خود ہی اپنے آپ نوں اہم تے وڈی چیز عیاں کردا اے ورنہ دنیا اسنوں کچھ وی نئيں سمجھدی۔ اوہ تاں صرف اس توں اپنا کم کڈدی اے۔
آپ دا طریق
[سودھو]آپ دے نزدیک صوفی صفا توں مشتق اے۔ تے صفا دی اصل دل نوں غیر اللہ توں منقطع تے دنیا غدار توں خالی کر کے اسنوں اللہ توں جوڑنا اے۔ گویا اس دا مطلب اخلاص تے سچی محبت دے نال خدا دی بندگی دی راہ اختیار کرنا اے۔ نہ کہ کوئی خاص وضع قطع اختیار کرنا۔ آپ فرماندے نيں؛ کہ طالب نوں تمام احوال وچ شرع تے علم دا پیرو ہونا چاہیے۔ کیونجے سلطان علم سلطان حال اُتے غالب تے اس توں افضل اے۔ چنانچہ آپ چالیس برس مسلسل سفر وچ رہے لیکن کدی نماز باجماعت ناغہ نئيں کيتی۔ تے ہر جمعہ دی نماز دے لئی کسی قصبہ وچ قیام فرمایا۔ عام رہن سہن عام لوکاں دی طرح رکھدے۔ صوفیاں دی ظاہری رسوم تے وضع قطع توں آپ شیخ طریقت شیخ ابوالفضل محمد بن ختلی رحمتہ اللہ علیہ دی طرح ہمیشہ مجتنب رہے۔ بلکہ اس توں آپ نوں اک گونہ نفرت سی تے انہاں چیزاں نوں ریا کاری ونمائش تے معصیت دا ناں دیندے سن ۔
نکاح دے بارے وچ آپ نے فرمایا کہ جو شخص مخلوق وچ رہنا چاہے اس دے لئی نکاح کرنا شرط اے۔ تے جے بغیر نکاح دے اس دے زنا وچ مبتلا ہوئے جانے دا اندیشہ ہوئے تاں اس دے لئی نکاح فرض اے۔ لیکن جو مخلوق توں وکھ تھلگ رہندا ہوئے اس دے لئی مجرد ( کنوارا) رہنا چنگا اے توں کہ اس دی وجہ توں کوئی نیک بخت پریشان نہ ہوئے تے اوہ وی یکسوئی دے نال اللہ دی ملازمت کر سکے۔ آپ چونکہ اپنی عمر دا بیشتر حصہ سفر تے مسافرت ہی وچ رہے۔ اس لئی آپ نے شادی نئيں کيتی بلکہ تجرد(کنوارا ) دی زندگی گزار دی۔ لیکن تجرد دے ہلاکت خیز خطرات دے سلسلے وچ فرماندے نيں کہ اللہ عزوجل نے گیارہ برس تزویج (نکاح) دی آفت توں بچایا۔ لیکن تقدیر دا لکھیا سامنے آیا تے ميں نے بن دیکھے اک پری صفت دا دل و جان توں گرویدہ ہوئے گیا۔ تے اک سال اس طرح اس وچ مستغرق رہیا کہ نیڑے سی کہ میرا دین تباہ وبرباد ہوئے جاندا۔ لیکن اللہ تعالٰیٰ نے اپنے کمال لطف و مہربانی توں میرے دل اُتے عصمت و پاکیزگی دا فیضان فرمایا تے اپنی رحمت توں مینوں اس آفت توں نجات بخشی۔
لاہور وچ آمد تے قیام
[سودھو]آپ اپنے مرشد دے حکم توں خدا دے دین دی تبلیغ و اشاعت دے لئی سلطان محمود غزنوی دے بیٹے ناصر الدین دے زمانے 1030تا1040ء وچ لاہور تشریف لائے۔ آپ توں پہلے آپ دے پیر بھائی حسین زنجانی اس خدمت اُتے مامور سن ۔ اس لئی جدوں آپ نوں لاہور آنے دا حکم ہويا تاں آپ فرماندے نيں کہ ميں نے شیخ توں عرض کيتا کہ اوتھے حسین زنجانی موجود نيں میری کيتا ضرورت اے ؟ لیکن شیخ نے فرمایا، نئيں تسيں جاؤ۔ فرماندے نيں کہ وچ رات دے وقت لاہور پہنچیا تے صبح نوں حسین زنجانی دا جنازہ شہر توں باہر لیایا گیا۔
تبلیغ و اشاعت دین دے سلسلے وچ آپ نے برصغیر ہند دے دوسرے حصّاں دا وی سفر کيتا۔ چنانچہ آپ۔ کشف المحجوب۔ وچ حضرت ابو حلیم حبیب بن اسلم راعی دے حالات وچ لکھدے نيں کہ شیخ رحمتہ اللہ علیہ دی تے وی بہت ساریاں روایتاں نيں۔ وقت دی تنگی دی وجہ توں ميں انھاں چھوڑدا ہاں تے مینوں ایہ سخت دقت پیش آ رہی اے کہ میری کتاباں غزنی وچ نيں تے وچ ملک ہندوستان دے اک پنڈ بھنور وچ ہاں جو ملتان دے گردونواح وچ واقع اے۔ تے بالکل غیر جنساں وچ گرفتار ہون۔
وصال
[سودھو]آپ دے وصال شریف دے بارے وچ مورخین وچ اختلاف پایا جاندا اے۔ چنانچہ سفینۃ الاولیاء وچ دار شکوہ نے وصال باکمال 454ھ یا 464ھ ذکر کيتا۔ غلام سرور لاہوری نے خزینۃالاولیاءماں تریخ وصال 464ھ یا 466ھ اے۔ اے ،آر نکلس مترجم کشف المحجوب دے نزدیک وصال باکمال 465ھ یا 469 نوں ہويا ۔
روضہ مبارک
[سودھو]آپ دا روضہ ناصر الدین مسعود دے بیٹے ظہیر الدین الدولہ نے تعمیر کروایا۔ تے خانقاہ دا فرش تے ڈیوڑھی جلال الدین اکبر بادشاہ 1555ء توں 1605 ء دی تعمیر نيں۔ خواجہ معین الدین اجمیری 1639ء تے بابا فرید الدین گنج شکر نے کسب فیض دے لئی آپ دے مزار اُتے چلہ کشی دی تے معین الدین اجمیری نے چلہ دے بعد رخصت ہُندے وقت ایہ شعر کہیا؛۔ گنج بخش فیضِ عالم مظہر نورِ خُدا ناقصاں راپیرِ کامل، کاملاں را رہنما اسی توں آپ کيتی۔ گنج بخش۔ دے ناں توں شہرت ہوئی۔
عرس
[سودھو]آپ دا عرس ہر سال اسلامی مہینہ صفر المظفر دی 18 توں 20 تریخ تک منایا جاندا اے۔
آپ دیاں لکھتاں
[سودھو]آپ نے حسب ذیل کتاباں دی تصنیف فرمائی، لیکن ہن کشف المحجوب دے سوا کوئی تے کتاب نئيں ملدی۔
- کشف المحجوب
- کشف الاسرار Archived 2017-05-17 at the وے بیک مشین
- منہاج الدین (یہ کتاب اصحابِ صفہ دے مناقب اُتے سی۔)
- الرعایتہ الحقوق اللہ
- کتاب الفناد
- اسرار الحزق المؤنات
- سحر القلوب
- کتاب البیان لاہل العیان
شعر وشاعری توں وی آپ نوں دلچسپی سی تے آپ دا دیوان وی سی۔ کشف المحجوب وچ اس دا ذکر کردے ہوئے آپ نے لکھیا اے کہ بعض لوک دوسرےآں دیاں لکھتاں نوں اپنے ناں توں منسوب کر کے شائع کر دیندے نيں۔ چنانچہ اک شخص نے میرے توں میرے شعراں دا دیوان دیکھنے دے لئی منگیا تے فیر واپس نئيں کيتا۔ تے اس دے شروع توں میرانام محو کر کے اپنے ناں توں پیش کر دتا۔ چونکہ دیوان دا ایہی اک نسخہ سی جو اوہ لے گیا۔ اس لئی وچ کچھ نہ کر سکیا تے اس نے میری محنت نوں برباد کر دتا۔
اسی طرح اک ہور شخص نے میری دوسری کتاب۔ منہاج الدین۔ جو ميں نے تصوف اُتے تصنیف کيتی سی، میرے توں منگی تے اس اُتے توں میرا ناں مٹا کر عوام الناس وچ اسنوں اپنے ناں توں شائع کر دتا۔
علی ہجویری تے اقبال
[سودھو]علامہ اقبال نوں آپ توں بے حد عقیدت سی‘ اقبال اکثر آپ دے مزار اُتے روحانی فیض دے لئی حاصر ہُندے سن ۔ اقبال نے جدوں اپنا پہلا فارسی شعری مجموعہ اسرارِ خودی شائع کيتا تاں اُس وچ ’حکایتِ نوجوانے از مرو کہ پیشِ حضرت سید مخدوم علی ہجویری رحمتہ اللہ علیہ آمدہ از ستم اعدا فریاد کرد‘ دے ناں توں اک باب شامل کيتا۔ علامہ اقبال نے اس نظم وچ آپ نوں خراجِ تحسین پیش کردے ہوئے کہیا کہ حضرت سید علی ہجویریؒ امت دے سردار نيں' آپ دا مزار بہت وڈے بزرگ حضرت خواجہ معین الدین چشتیؒ دے لئی مانند حرم اے . پنجاب دی سر زماں آپ دے دم توں زندہ ہوئے گئی' ساڈی صبح آپ دے آفتاب توں منور ہوئی (مراد برصغیر وچ اسلام آپ ہی دی بدولت پهیلا)۔ آپ دی برکت توں ساڈے ہاں اوہی دور تازہ ہوگیا جو حضرت عمر رضی اللہ عنہ دے عہد وچ اُس وقت دی اسلامی دںیا وچ موجود سی تے انہاں دے ارشادات توں دینِ حق دا شہرہ عام ہوئے گیا۔ [۳]
مشہور قول
[سودھو]آپ فرمایا کردے سن کہ:
” | نفس نوں اس دی خواہش توں دور رکھنا حقیقت دے دروازے دی چابی اے ۔ | “ |
حوالے
[سودھو]باہرلے جوڑ
[سودھو]- داتا گنج بخش
- کشف المحجوب Archived 2013-01-22 at the وے بیک مشین
|
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- 1009 دے جم
- 1072 دیاں موتاں
- 25 ستمبر دیاں موتاں
- 1000ء دی دہائی دے جم
- 1077 دیاں موتاں
- 990ء دی دہائی دے جم
- اولیا
- ایرانی صوفیاء
- پاکستان وچ تصوف
- پاکستان وچ صوفی مزارات
- پاکستان وچ مزارات
- پاکستانی صوفیا
- تصوف
- صوفی شاعر
- فارسی ادب
- فارسی
- فارسی کتاباں
- فارسی ساہت
- قرون وسطی دی فارسی شخصیتاں
- گیارہويں صدی دی ایرانی شخصیتاں
- گیارہويں صدی دیاں شخصیتاں
- لاہور دے صوفیا
- لاہوری شخصیتاں
- پنجابی شخصیتاں
- پنجابی لوک
- ہاشمی شخصیتاں
- لہور
- شخصیتاں
- تریخی شخصیتاں
- مشہور لوک
- پاکستانی شخصیتاں