دوسری چیچن جنگ
روسی-چیچن جنگ1999–2009 (دوسری چیچن جنگ) | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
بسلسلہ چیچن–روسی تنازع تے بعد سوویت تنازعے | |||||||||
جنوری 2000 وچ روسی توپخانے توں چیچن دیاں پوزیشناں اُتے گولہ باری کيتی گئی دوبہ یورت پنڈ دے نیڑے | |||||||||
| |||||||||
محارب | |||||||||
چیچن جمہوریہ اشکیریہ
امارت قفقاز Mujahideen[۱][۲][۳][۴] | |||||||||
کمانڈر اور رہنما | |||||||||
بورس یلسن |
Zelimkhan Yandarbiyev ⚔ Full list:
| ||||||||
طاقت | |||||||||
~80,000 (in 1999) |
~22,000[۸]–30,000[۹] (in 1999) | ||||||||
ہلاکتیں اور نقصانات | |||||||||
3,536–3,635 soldiers,[۱۰][۱۱] 2,364–2,572 Interior ministry troops,[۱۲][۱۳][۱۴] 1,072 Chechen police officers[۱۵][۱۶] and 106 FSB and GRU operatives killed[۱۷] Total killed: 7,217–7,425* |
14,113 militants killed (1999–2002)[۱۸] 2,186 militants killed (2003–2009)[۱۹] Total killed: 16,299 | ||||||||
Civilian casualties: Total killed military/civilian: ~50,000–80,000 Others estimate: ~150,000–250,000 | |||||||||
|
|
|
دوسری چیچن جنگ ( روسی بولی: Втора́я чече́нская война́ ) ، جیہنوں دوسری چیچن مہم ( روسی بولی: Втора́я чече́нская кампа́ния ) وی کہیا جاندا اے) ، (روسی نقطہ نظر توں) شمالی قفقازی خطے دے علاقےآں اُتے انسداد دہشت گردی دیاں کاروائیاں ( روسی بولی: Контртеррористические операции на территории Северо-Кавказского региона [۲۸] ) یا باغی چیچن نقطہ نظر توں چیچنیا اُتے دوسرا روسی حملہ ( روسی بولی: Второе российское вторжение в Чечню ) ، چیچنیا تے شمالی قفقاز دے سرحدی علاقےآں ، روسی فیڈریشن تے چیچن جمہوریہ اچکیریا دے وچکار اک مسلح تصادم سی، جس وچ مختلف اسلام پسند گروہاں دے عسکریت پسند وی، اگست 1999 توں اپریل 2009 تک لڑے سن۔
7 اگست 1999 نوں چیچنیا نال تعلق رکھن والے اسلام پسند جنگجوواں نے روس دے ماتحت داغستان دے علاقے وچ گھس کے اوہنوں اک آزاد ریاست بناؤن دا اعلان کيتا تے اس وقت تک جہاد دا مطالبہ کيتا جدوں تک کہ "سارے کافراں نوں بے دخل نئيں کردتا جاندا"۔ یکم اکتوبر نوں روسی فوجاں چیچنیا وچ داخل ہوگئياں۔ [۲۹] اس مہم دے ذِریعے چیچن جمہوریہ اچکیریا دی آزادی دی آزادی دا خاتمہ ہويا تے اس علاقے اُتے روسی وفاقی کنٹرول بحال ہويا۔
ابتدائی مہم دے دوران، روسی فوج تے روس دے حامی چیچن نیم فوجی دستےآں نے کھلی لڑائی وچ چیچن علیحدگی پسنداں دا سامنا کيتا تے موسم سرما دے محاصرے توں بعد چیچن راجگڑھ گروزنی اُتے قبضہ کيتا جو 1999 دے آخر توں فروری 2000 تک جاری رہیا۔ روس نے مئی 2000 وچ چیچنیا اُتے براہ راست حکمرانی قائم کيتی تے مکمل پیمانے اُتے حملے توں بعد شمالی قفقاز دے پورے خطے وچ چیچن عسکریت پسنداں دی مزاحمت دا سلسلہ جاری اے تے اوہناں نے ہور کئی سالاں تک چیچنیا اُتے روسی سیاسی کنٹرول نوں چیلینج کيتا۔ کچھ چیچن علیحدگی پسنداں نے روس وچ شہریاں دے خلاف وی حملے کیتے۔ انہاں حملےآں دے نال نال روسی تے علیحدگی پسند قوتاں دے ذریعے انسانی حقوق دی وسیع پیمانے اُتے خلاف ورزیاں نے وی عالمی سطح اُتے مذمت کيتی گئی۔
2000 دے وسط وچ روسی حکومت نے کچھ فوجی کارروائیاں نوں روس دی حامی چیچن فورسز نوں منتقل کردتا۔ کارروائیاں دا فوجی مرحلہ اپریل 2002 وچ ختم کردتا گیا تے فیلڈ آپریشنز دی کوآرڈینیشن فیڈرل سیکیورٹی سروس نوں تے فیر 2003 دے موسم گرما وچ ایم وی ڈی نوں دتی گئی۔
2009 تک روس نے چیچن علیحدگی پسند تحریک نوں شدید طور اُتے غیر فعال کردتا سی تے وڈے پیمانے اُتے لڑائی بند ہوگئی سی۔ روسی فوج تے وزارت داخلہ دے دستےآں نے ہن سڑکاں اُتے قبضہ نئيں کيتا۔ گروزنی دی تعمیر نو دیاں کوششاں کيتیاں تے شہر تے آس پاس دے بیشتر علاقےآں نوں تیزی توں دوبارہ تعمیر کيتا گیا۔ شمالی قفقاز وچ کدرے کدرے تشدد دا سلسلہ جاری اے۔ اس علاقے وچ علاقائی حکومتاں دی فوجاں تے وفاقی افواج نوں نشانہ بنانے دے لئی وقتا فوقتا بم دھماکے تے گھات لگائے حملے کيتے جاندے نيں۔ [۳۰]
16 اپریل 2009 نوں چیچنیا وچ سرکاری کارروائی سرکاری طور اُتے ختم ہوگئی۔ چونکہ فوج دا سب توں وڈا حصہ واپس لے لیا گیا ، نچلے درجے دے شورش توں نمٹنے دی ذمہ داری بنیادی طور اُتے مقامی پولیس فورس دے کندھےآں اُتے آ گئی۔ تن ماہ بعد علیحدگی پسند حکومت دے جلاوطن رہنما، احمد ذکایف نے یکم اگست توں شروع ہونے والی چیچن پولیس فورس دے خلاف مسلح مزاحمت روکنے دا مطالبہ کيتا تے کہیا کہ انہاں نوں امید اے کہ "اج توں چیچن اک دوسرے اُتے گولی نئيں چلائاں گے"۔
اس تنازعے توں ہلاکتاں دی اصل تعداد معلوم نئيں اے۔ سپاہیاں دی ماواں دی کمیٹی دے مطابق ، روسی ہلاکتےآں دی تعداد لگ بھگ 7،500 (سرکاری روسی ہلاکتےآں دے اعداد و شمار) یا تقریبا 14،000 اے۔ [۳۱] غیر سرکاری ذرائع دا اندازہ اے کہ چیچنیا وچ زیادہ تر عام شہری 25،000 توں 50،000 ہلاک یا لاپتہ نيں۔
تنازعہ دی تاریخی اساس
[سودھو]روسی سلطنت
[سودھو]چیچنیا شمالی قفقاز دا اک علاقہ اے جو 15 واں صدی وچ عثمانی ترکاں سمیت غیر ملکی حکمرانی دے خلاف مستقل طور اُتے لڑدا رہیا اے۔ روسی تیرک کازاک میزبان جو آزاد کازاکاں دے ذریعہ 1577 وچ نچلے چیچنیا وچ قائم کيتا گیا سی جنہاں نوں وولگیا توں دریائے تیرک دے علاقے وچ دوبارہ آباد کيتا گیا سی۔ سن 1783 وچ ، روس تے جارجیائی ریاست کارتل کاخیندی نے جارجیوسک دے معاہدے اُتے دستخط کیتے ، جس دے تحت کارتل - کاخیندی روسی زیر حفاظت علاقہ بن گیا۔ جارجیا تے ٹرانسکاکیشیا دے دوسرے علاقےآں توں رابطےآں نوں محفوظ بنانے دے لئی ، روسی سلطنت نے 1817 وچ قفقاز دی جنگ دا آغاز کردے ہوئے ، قفقاز دے خطے وچ اپنا اثر و رسوخ پھیلیانا شروع کيتا۔ 1830 وچ روسی افواج پہاڑی چیچنیا وچ چلی گئياں ، تے اس علاقے وچ تنازعہ 1859 تک جاری رہیا ، جدوں جنرل بیریٹِنسکی دی سربراہی وچ 250،000 مضبوط فوج نے پہاڑیاں دی مزاحمت نوں توڑیا سی۔ قفقاز وچ بار بار بغاوتاں وی روس-ترکی جنگ ، 1877–78 دے دوران ہوئیاں سن۔
سوویت یونین
[سودھو]1917 ء دے روسی انقلاب توں بعد چیچناں نے اک مختصر عرصے کاکیشین امامت قائم کيتی جس وچ چیچنیا، داغستان تے انگوشتیا دے کچھ حصے شامل سن۔ ایتھے سیکولر پین کوکیشین شمالی قفقاز پہاڑی جمہوری وچ وی سی۔ [۳۲] چیچن ریاستاں دی مخالفت کيتی گئی حوالےدی لوڑ؟ روسی خانہ جنگی دے دونے اطراف نے تے زیادہ تر مزاحمت نوں سن 1922 تک بالشویک فوجیاں نے کچل دتا۔ فیر ، سوویت یونین دی تشکیل توں کئی ماہ پہلے ، روسی ایس ایف ایس آر دا چیچن خود مختار اوبلاست قائم ہويا۔ اس نے سابقہ تیرک کازاک میزبان دے علاقے دا اک حصہ منسلک کردتا۔ چیچنیا تے پڑوسی انگوشیتیا نے 1936 وچ چیچن - انگوش خود مختار سوویت سوشلسٹ جمہوریہ تشکیل دتی۔ سن 1941 وچ ، دوسری جنگ عظیم دے دوران ، چیچن بغاوت ہوئی ، جس دی سربراہی حسن اسرائیلوف نے دی ۔ چیچناں اُتے جوزف اسٹالن نے نازی فوج دی مدد کرنے دا الزام عائد کيتا گیا سی۔ فروری 1944 وچ اسٹالن نے تمام چیچن تے انگوش نوں قازق تے کرغیز ایس ایس آر بھیج دتا۔ انہاں آبادیاں وچوں اک چوتھائی تک دا "بحالی" دے دوران انتقال ہوگیا۔ [۳۳] 1957 وچ ، اسٹالن دی موت دے بعد ، نکیندا خروشیف نے چیچناں نوں واپس آؤن دی اجازت دتی تے 1958 وچ چیچن جمہوریہ نوں بحال کردتا گیا۔ اس دے بعد ، آہستا آہستا سوویت حکومت دا اختیار ختم ہوگیا۔
پہلی چیچن جنگ
[سودھو]1991 وچ سوویت یونین دی تحلیل دے دوران ، چیچنیا نے آزادی دا اعلان کيتا۔ 1992 وچ، چیچن تے انگوش رہنماواں نے مشترکہ چیچن-انگوش جمہوریہ نوں دو حصےآں وچ تقسیم کرن دے معاہدے اُتے دستخط کیتے، جس وچ انگوشتیا روسی فیڈریشن وچ شامل ہويا تے چیچنیا آزاد رہیا۔ آزادی دے بارے وچ بحث بالآخر 1992 توں اک چھوٹے پیمانے اُتے خانہ جنگی دا باعث بنی، جس وچ روسیاں نے جوہر دودائف دے خلاف حزب اختلاف دی افواج دی حمایت کيتی۔ چیچن غیر نسلی (زیادہ تر روسی) ہزاراں افراد جمہوریہ چیچن توں فرار ہوئے گئے تے روسی انجینئراں تے کارکناں دے فرار ہون یا اوہنان نوں ملک بدر کرن توں بعد چیچنیا دی صنعتی پیداوار ناکام ہونا شروع ہوگئی۔ پہلی چیچن جنگ 1994 وچ شروع ہوئی سی، جدوں روسی فوجاں "آئینی حکم بحال کرن" لئی چیچنیا وچ داخل ہوئیاں۔ لگ بھگ دو سال دی وحشیانہ لڑائی دے بعد ، جس وچ اک اندازے دے مطابق دسیاں ہزار توں لے کے اک لکھ توں زیادہ افراد ہلاک ہوگئے تے 1996 وچ ہون والی خاساویورت سیز فائر معاہدے توں بعد روسی فوج جمہوریہ توں نکل گئی۔ [۳۴]
دوسری چیچن جنگ دا پیش خیمہ
[سودھو]چیچنیا وچ افراتفری
[سودھو]پہلی جنگ توں بعد، افراتفری جمہوریہ اُتے حکومت کیتی گرفت کمزور سی ، خاص طور اُتے برباد ہونے والے راجگڑھ گروزنی توں باہر۔ علیحدگی پسند گروہاں دے زیر کنٹرول علاقےآں وچ وڈے پیمانے اُتے اضافہ ہويا تے ملک تیزی توں لاقانونیت دا شکار ہوگیا۔ [۳۵] جنگی پریشانیاں تے معاشی مواقع دی عدم دستیابی نے وڈی تعداد وچ بھاری مسلح تے سابقہ علیحدگی پسند جنگجوواں نوں بے دردی دے نال چھڈ دتا جس دے بغیر کِسے قبضے دے تے ہور تشدد کيتا گیا سی۔ گروزنی وچ حکومت دے اختیارات دی مخالفت اربی بڑائیوف تے سلمان ردوئیف ورگے انتہا پسند جنگجوواں نے کيتی۔ چیچن دے مختلف جنگجوواں دے ذریعہ شمالی قفقاز دے دوسرے حصےآں وچ اغوا تے چھاپےآں وچ مسلسل اضافہ ہُندا جارہیا سی۔ [۳۶] تباہ حال معاشی ڈھانچے دی جگہ ، اغواء ملک بھر وچ آمدنی دا بنیادی ذریعہ بن کے سامنے آیا ، جس دی آمدنی 200ملین ڈالر، توں زیادہ ، افراتفری توں دوچار ریاست دی تن سالہ آزادی دے دوران رہی۔ [۳۷] اک اندازے دے مطابق 1996 تے 1999 دے درمیان چیچنیا وچ 1،300 افراد نوں اغوا کيتا گیا سی ، تے 1998 وچ چار مغربی مغویاں دے اک گروہ نوں قتل کيتا گیا سی ۔ 1998 وچ ، گروزنی وچ حکام نے ہنگامی حالت دا اعلان کيتا۔ کشیدگی دے نتیجے وچ گودرمیس وچ جولائی 1998 دی محاذ آرائی دی طرح کھلی جھڑپاں ہوئیاں جس وچ چیچن نیشنل گارڈ دے دستےآں تے اسلام پسند ملیشیا دے وچکار لڑائی وچ 50 دے نیڑے افراد ہلاک ہوگئے سن ۔
روسی – چیچن تعلقات 1996–1999
[سودھو]روس وچ مبینہ طور اُتے چیچن یا چیچن نواز دی دہشت گردی تے مجرمانہ سرگرمیاں دے نال نال سرحدی جھڑپاں دے ذریعہ وی سیاسی تناؤ نوں ہوا دتی گئی۔ 16 نومبر 1996 نوں ، کاسپِسک (داغستان) وچ ، اک بم دھمادے ميں اک روسی اپارٹمنٹ عمارت تباہ ہوگئی جس وچ روسی سرحدی محافظین آباد سن ، جس وچ 68 افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ دھماکے دی وجوہ دا کدی تعی wasن نئيں کيتا گیا لیکن روس وچ بوہت سارے لوکاں نے چیچن علیحدگی پسنداں نوں مورد الزام ٹھہرایا۔ 23 اپریل 1997 نوں ، جدوں روسی ریلوے اسٹیشن ارماویر ( کرسنودر کرائی ) وچ اک بم پھٹا تاں تن افراد ہلاک ہوگئے ، تے دو 28 مئی 1997 نوں ، جدوں پیاتیگورسک ( اسٹاورپول کرائی ) دے روسی ریلوے اسٹیشن وچ اک ہور بم پھٹا۔ 22 دسمبر 1997 نوں ، داغستانی عسکریت پسنداں تے چیچنیا وچ مقیم عرب جنگجو ابن الخطاب دی فوج نے داغستان دے شہر بیاناسک وچ روسی فوج دے 136 واں موٹر رائفل بریگیڈ دے اڈے اُتے چھاپہ ماریا ، جس توں یونٹ دے افراد [۳۸] تے اس دے سامان نوں شدید نقصان پہنچیا۔
1997 دے انتخابات نے علیحدگی پسند صدر اسلان مسخادوف نوں اقتدار وچ لیاندا۔ 1998 تے 1999 وچ، صدر مسخادوف قاتلانہ حملے دیاں متعدد کوششاں وچ بچ گئے، [۳۹] روسی انٹیلی جنس خدمات اُتے اس دا الزام لگایا گیا۔ مارچ 1999 وچ، چیچنیا لئی کریملن دے ایلچی جنرل گناڈی شیپیگن نوں گروزنی دے ہوائی اڈے اُتے اغواء کيتا گیا سی تے بالآخر 2000ء وچ جنگ دے دوران اوہدی لاش ملی سی۔ 7 مارچ 1999 نوں، جنرل شاگگن دے اغوا دے جواب وچ، وزیر داخلہ سرگئی سٹیپشین نے چیچنیا اُتے حملہ کرنے دا مطالبہ کيتا۔ وزیر اعظم، ییوکینی پریماکوف نے اسٹیپشین دے اس منصوبے نوں مسترد کردتا ۔ [۴۰] اسٹیپشین نے بعد وچ کہیا: [۴۱]
چیچنیا اُتے حملہ کرن دا فیصلہ مارچ 1999 وچ کیتا گیا سی۔ ۔ میں اک فعال مداخلت لئی تیار سی۔ اسيں اگست – ستمبر [1999 دے وسط تک] دریائے تیریک دے شمال دی طرف ہون دا ارادہ کر رہے سی۔ [ولادیمیر پوتن]] نوں کوئی نويں چیز دریافت نئيں ہوئی۔ تسیں اس بارے وچ اس توں پُچھ سکدے آں۔ اوہ اس وقت ایف ایس بی دا ڈائریکٹر سی تے اوہنوں تمام معلومات سن۔[۴۲][۴۳]
رابرٹ بروس ویئر دے مطابق، اوہناں منصوبےآں نوں ہنگامی منصوبے سمجھنا چاہیدا۔ اسٹیشاشین نے اگست 1999 وچ چیچن علیحدگی پسنداں دے خلاف فوجی مہم چلاؤن دا مطالبہ کيتا سی جدوں اوہ روس دے وزیر اعظم سی۔ لیکن اوہدے ٹیلیویژن انٹرویو دے فورن بعد ہی جتھے اوہنے چیچنیا وچ آئینی حکم دی بحالی دے منصوبےآں دے بارے وچ گل کيتی، اوہنوں ولادیمیر پوتن نے وزیر اعظم دے عہدے اُتے تبدیل کردتا۔ [۴۴]
مئی 1999 دے آخر وچ، روس نے اعلان کيتا کہ اوہ حملےآں تے مجرمانہ سرگرمیاں دا مقابلہ کرنے دی کوشش وچ روسی چیچنیا سرحد نوں بند کر رہیا اے۔ بارڈر گارڈز نوں ملزمان نوں دیکھنے ہی گولی چلانے دا حکم دتا گیا۔ 18 جون 1999 نوں ، داغستان وچ جدوں روسی سرحدی محافظاں دی چوکیوں اُتے حملہ ہويا تاں ست خدمت گار ہلاک ہوگئے۔ 29 جولائی 1999 نوں ، روسی وزارت داخلہ دے دستےآں نے چیچن دی اک سرحدی چوکی نوں تباہ کردتا تے 800 میٹر اسٹریٹجک روڈ اُتے قبضہ کرلیا۔ 22 اگست 1999 نوں، شمالی اوسیتیا وچ انسداد ٹینک کان دے دھماکے دے نتیجے وچ 10 روسی پولیس اہلکار ہلاک ہوگئے سن ، تے 9 اگست 1999 نوں، اوسیتیا دے راجگڑھ ولادیکاکاز وچ 6 خدمت کاراں نوں اغواء کرلیا گیا سی۔
داغستان اُتے حملہ
[سودھو]داغستان اُتے حملہ دوسری چیچن جنگ دا محرک سی۔ اگست تے ستمبر 1999 وچ، شامل باسائف (مجاہدین دے کمانڈر سعودی عرب ابن الخطاب دے نال مل کے) چیچنیا توں 2،000 چیچن ، داغستانی ، عرب تے بین الاقوامی مجاہدین تے وہابی مسلح عسکریت پسنداں دی دو لشکراں دی مدد توں پڑوسی جمہوریہ وچ چلے گئے داغستان دی اس جنگ نے پہاڑی علاقےآں وچ ، خاص طور اُتے ٹنڈو پنڈ وچ ، فضائی ترسیل والے ایئر دھماکہ خیز مواد (ایف اے ای) دا پہلا (غیر مصدقہ) استعمال دیکھیا۔ [۴۵] ستمبر 1999 دے وسط تک ، عسکریت پسنداں نوں انہاں دیہاتاں توں کڈ دتا گیا جنہاں اُتے انہاں نے قبضہ کرلیا سی تے انہاں نوں چیچنیا وچ واپس دھکیل دتا گیا سی۔ اس لڑائی وچ گھٹ توں گھٹ کئی سو عسکریت پسند مارے گئے۔ فیڈرل پارٹی دے مطابق 275 فوجی اہلکار ہلاک تے 900 دے نیڑے زخمی ہوئے۔
روس وچ بم دھماکے
[سودھو]داغستانی حملے دے اختتام پزیر ہونے توں پہلے ، روس (ماسکو تے ولگوڈونسک وچ) تے ڈیوسٹانی قصبے بیوینک وچ بم دھماکےآں دا اک سلسلہ ہويا۔ 4 ستمبر 1999 نوں ، روسی فوجیاں دے اہل خانہ دے رہائشی مکانات دی عمارت وچ 62 افراد ہلاک ہوگئے۔ اگلے دو ہفتےآں دے دوران ، بماں نے اپارٹمنٹ دی تن عمارتاں تے اک مال نوں نشانہ بنایا۔ مجموعی طور اُتے 350 توں زیادہ افراد ہلاک ہوئے۔ بم دھماکےآں دی مجرمانہ تحقیقات 2002 وچ مکمل ہوئی سی۔ تحقیقات دے نتائج ، تے اس دے بعد عدالدی فیصلے دے نتیجے وچ ایہ نتیجہ اخذ کيتا گیا کہ اوہ اچیمز گوچیئیوف دی طرف توں منظم کیتے گئے سن ، جو وڈی تعداد وچ باقی نيں ، تے خطاب تے ابو عمر الس سیف (جنہاں وچ بعد وچ دوناں نوں ہلاک کيتا گیا سی) دے ذریعہ حکم دتا گیا سی ، داغستان وچ مداخلت دے خلاف روسی جوابی کاروائی چھ ہور مشتبہ افراد نوں روسی عدالتاں نے سزا سنائی اے۔ اُتے ، روسی فیڈرل سیکیورٹی سروس (ایف ایس بی) دے ایجنٹاں نوں اک بم نصب کرنے دے الزام وچ مقامی پولیس نے پھڑیا ، لیکن بعد وچ ماسکو دے حکم اُتے رہیا کيتا گیا۔ [۴۶] سمیت بوہت سارے مبصرین، ریاستی ڈوما نائبین یوری شیخوچینیخن ، سرگئی کووالیفکی تے سرگئی یاشنکوف ، سرکاری ورژن اُتے کاسٹ شبہات تے اک آزاد تحقیقات دی درخواست کيتی. کچھ دوسرے، جیہناں وچ ڈیوڈ سیٹر ، یوری فیلشٹنسکی ، ولادیمیر پرابیلوسکی تے الیگزنڈر لیٹ وینینکو ، ہور علیحدگی پسند چیچن حکام نے دعوی کيتا اے کہ 1999 وچ ہونے والے بم دھماکے اک جھوٹھے پرچم حملے سن جس نوں FSB نے مربوط کيتا سی تاکہ عوامی حمایت نوں نويں پیمانے اُتے حاصل کيتا جاسکے۔ چیچنیا وچ جنگ ، جس نے وزیر اعظم تے ایف ایس بی دے سابق ڈائریکٹر ولادیمیر پوتن دی مقبولیئت نوں فروغ دتا۔ 1999 دے پارلیمانی انتخابات وچ جنگ دے حامی اتحاد پارٹی نوں ریاستی ڈوما پہنچایا تے پوتن نوں چند ماہ دے اندر صدر بنادتا۔ [۴۷][۴۸][۴۹][۵۰][۵۱]
1999–2000 روسی جارحیت
[سودھو]فضائی جنگ
[سودھو]اگست دے آخر تے ستمبر 1999 وچ، روس نے چیچنیا اُتے اک وڈے پیمانے اُتے فضائی مہم چلائی ، جس دا واضح مقصد گذشتہ ماہ داغستان اُتے حملہ کرن والے عسکریت پسنداں دا صفایا کرنا سی۔ 26 اگست 1999 نوں ، روس نے چیچنیا وچ بمباری چھاپےآں دا اعتراف کيتا۔ [۵۲] اطلاعات دے مطابق، روسی فضائی حملےآں دے نتیجے وچ گھٹ توں گھٹ اک لکھ چیچناں نوں اپنے گھراں نوں سلامتی دے لئی بھاگنیا پيا۔ اطلاعات دے مطابق ، پڑوسی علاقے انگوشیتیا وچ دسیاں ہزار مہاجرین توں نمٹن لئی اقوام متحدہ دی امداد دی اپیل کيتی گئی اے۔ 2 اکتوبر 1999 نوں، روس دی وزارت ہنگامی صورتحال نے اعتراف کيتا کہ چیچنیا وچ 78،000 افراد فضائی حملےآں توں فرار ہوگئے سن ۔ انہاں وچوں بیشتر انگوشیتیا گئے سن ، جتھے اوہ اک دن وچ 5000 توں 6،000 دی شرح اُتے پہنچے سن۔
22 ستمبر 1999 تک ، نائب وزیر داخلہ ایگور زوبوف نے کہیا کہ روسی فوجیاں نے چیچنیا نوں گھیرے وچ لے لیا اے تے اوہ خطے اُتے دوبارہ قبضہ کرن لئی تیار نيں، لیکن فوجی منصوبہ ساز ، روسی فوج دے بھاری جانی نقصان دے امکان دے سبب زمینی حملے دے خلاف مشورہ دے رہے سن۔
زمینی جنگ
[سودھو]یکم اکتوبر 1999 نوں چیچن تنازعہ اک نويں مرحلے وچ داخل ہويا، جدوں روس دے نويں وزیر اعظم ولادیمیر پوتن نے چیچن دے صدر اسلان مسخادوف تے انہاں دی پارلیمنٹ نوں غیر قانونی قرار دے دتا۔ اس وقت، پوتن نے اعلان کيتا کہ روسی فوجاں زمین اُتے حملہ کرن گی لیکن اس وقت تک ترقی ہوئے گی جدوں تک دریائے تیریک تک ، جس نے چیچنیا دے شمالی تہائی حصے نوں باقی جمہوریہ توں دور کردتا۔ پوتن دا واضح ارادہ چیچنیا دے شمالی میدان اُتے کنٹرول حاصل کرنا سی تے چیچن دی ہور جارحیت دے خلاف اک سنڈرائیر قائم کرنا سی۔ انہاں نے بعد وچ یاد دلایا کہ ایہ محاصرہ تنہا "بیکار تے تکنیکی لحاظ توں ناممکن" سی ، بظاہر چیچنیا دے ناگوار خطے دی وجہ تاں۔ روسی اکاؤنٹس دے مطابق ، پوتن نے چیچنیا دے خلاف اک وڈے کریک ڈاؤن دے منصوبے نوں تیز کيتا جو مہینےآں پہلے تیار کيتا گیا سی۔
روسی فوج شمالی چیچنیا دے وسیع کھلی جگہاں اُتے آسانی نال چلی گئی تے 5 اکتوبر 1999 نوں دریائے دریک پہنچ گئی۔ اس دن ، مبینہ طور اُتے مہاجرین توں بھری بس نوں روسی ٹینک دے شیل نے نشانہ بنایا سی، جس وچ گھٹ توں گھٹ 11 شہری ہلاک ہوگئے سن ۔ دو دن بعد ، روسی ایس یو 24 لڑاکا طیارےآں نے ایلستان زہی پنڈ اُتے کلسٹر بم گرایا ، جس وچ تقریبا 35 افراد ہلاک ہوگئے ۔ [۵۳] 10 اکتوبر 1999 نوں ، ماسخادوف نے اک امن منصوبے دا خاکہ پیش کيتا جس وچ تجدید جنگجوواں دے خلاف کریک ڈاؤن کيتا گیا سی۔ روسی طرف توں اس پیش کش نوں مسترد کردتا گیا۔ انہاں نے نیٹو توں وی اپیل دی کہ اوہ اپنی افواج تے روسی فوجیاں دے وچکار لڑائی ختم کرن وچ مدد کرے، بغیر کِسے اثر دے۔
12 اکتوبر 1999 نوں، روسی افواج نے تیریک نوں عبور کيتا تے راجگڑھ گروزنی توں جنوب وچ دو طرفہ پیش قدمی شروع کيتی۔ پہلی چیچن جنگ نے جنہاں اہم جانی و مالی نقصانات توں بچنے دی امید کيتی سی ، روسی آہستہ آہستہ تے طاقت دے نال پیش قدمی کردے ہوئے ، چیچن دے دفاع نوں نرم کرنے دی کوشش وچ توپ خانے تے فضائی طاقت دا وسیع استعمال کردے رہے۔ بوہت سارے ہزاراں شہری روسی پیش قدمی توں بھج گئے ، انہاں نے چیچنیا نوں پڑوسی روسی جمہوریہ دے لئی چھڈ دتا۔ بعد وچ انہاں دی تعداد جمہوریہ چیچن دے 800،000 رہائشیاں وچوں 200،000 توں 350،000 تک پہنچنے دا تخمینہ لگایا گیا سی۔ ظاہر ہُندا اے کہ روسی اپنے پِچھے والے علاقےآں وچ چیچن دی آبادی دے نال کوئی امکان نئيں اٹھا رہے نيں ، تے شمالی چیچنیا وچ اکتوبر وچ بینڈفارمروانیہ (لفظی: "ڈاکو فارمیشناں")عسکریت پسنداں دی تشکیل دے مشتبہ ارکان نوں حراست وچ لینے دے لئی " فلٹریشن کیمپ " لگائے ہوئے سن ۔
15 اکتوبر 1999 نوں ، روسی افواج نے چیچن دے جنگجوواں دے خلاف اک شدید ٹینک تے توپ خانے وچ بیراج چڑھنے دے بعد چیچن دے راجگڑھ گروزنی دے توپ خانے وچ اک اسٹریٹجک حد نوں اپنے کنٹرول وچ کرلیا۔ اس دے جواب وچ ، صدر مسخادوف نے روس دی فوج دا مقابلہ کرنے دے لئی اک غزوہ ( مقدس جنگ ) دا اعلان کيتا۔ مارشل لاء اشکیریا وچ اعلان کيتا گیا سی تے ریزرو کہیا جاندا سی، لیکن کوئی مارشل لاء یا ایمرجنسی دی حالت روسی حکومت کیتی طرف توں چیچنیا یا روس وچ اعلان کيتا گیا سی۔ اگلے دن روسی افواج نے گرزنی دی نگاہ وچ اسٹریٹجک ٹرسککی اچائیاں اُتے قبضہ کرلیا، جیہنے 200 چیچن جنگجوواں نوں گھیر لیا۔ شدید لڑائی توں بعد روس نے شہر دے مغرب وچ، گورگورسکی پنڈ وچ چیچن دے اڈے اُتے قبضہ کرلیا۔
21 اکتوبر 1999 نوں اک روسی سکڈ شارٹ رینج بیلسٹک میزائل مرکزی گروزنی مارکیٹ اُتے گرنے توں 140 توں ودھ افراد ہلاک ہوئے گئے بوہت سارے خواتین تے بچےآں، تے زیادہ زخمی کبھے سینکڑاں سمیت. اک روسی ترجمان نے دسیا کہ مصروف مارکیٹ نوں اس لئی نشانہ بنایا گیا کہ اسنوں علیحدگی پسند اسلحہ بازار دے طور اُتے استعمال کردے سن۔ اٹھ دن بعد روسی طیارے نے انگوشیتیا جان والے مہاجرین دے اک وڈے قافلے اُتے راکٹ حملہ کيتا، جس وچ گھٹ توں گھٹ 25 شہری ہلاک ہوگئے جیہناں وچ بین الاقوامی انجمن صلیب احمر و ہلال احمر دے کارکنان تے صحافی وی شامل سن۔ [۵۴] دو دن بعد روسی افواج نے سماشکی اُتے بھاری توپخانے تے راکٹ حملہ کيتا۔ کچھ لوکاں نے دعوی کيتا کہ پہلی جنگ دے دوران روسی افواج نوں بھاری جانی نقصان دا بدلہ لینے دے لئی سامشدی ميں عام شہری ہلاک ہوئے۔ [۵۵]
12 نومبر 1999 نوں روسی پرچم چیچنیا دے دوسرے سب توں وڈے شہر گودرمس اُتے لہرایا گیا ، جدوں چیچنیا دے مقامی کمانڈراں ، یامادایف بھائیاں نے وفاق دی طرف موڑ دتا۔ روسی وی بمباری توں پھیلائے گئے سابق کوساک پنڈ آسینوفسکایا وچ داخل ہوئے۔ کلری تے اس دے آس پاس دی لڑائی جنوری 2000 تک جاری رہی۔ 17 نومبر 1999 نوں ، روسی فوجیاں نے پہلی جنگ وچ علامتی علیحدگی پسنداں دا مضبوط گڑھ باموت وچ علیحدگی پسنداں نوں وکھ کردتا۔ چیچن دے درجناں جنگجوواں تے متعدد شہریاں دے ہلاک ہونے دی اطلاع اے ، تے پنڈ نوں ایف ای ای دے بم دھمادے ميں برابر کردتا گیا سی۔ دو دن بعد ، پنج روز پہلے اک ناکام کوشش دے بعد ، روسی افواج اچخوئی مرتان پنڈ اُتے قبضہ کرنے وچ کامیاب ہوگئی۔
26 نومبر 1999 نوں ، ڈپٹی آرمی چیف آف اسٹاف والری منیلوف نے کہیا کہ چیچنیا مہم دا مرحلہ دو حالے تقریبا مکمل سی ، تے آخری تیسرا مرحلہ شروع ہونے ہی والا سی۔ منیلوف دے مطابق ، تیسرے مرحلے دا مقصد پہاڑاں وچ "ڈاکو گروپاں" نوں ختم کرنا سی۔ کچھ دن بعد روس دے وزیر دفاع ایگور سرجیئیف نے کہیا کہ روسی افواج نوں چیچنیا وچ اپنی فوجی مسانوں مکمل کرنے دے لئی ہور تن ماہ تک دی ضرورت ہوسکدی اے ، جدوں کہ کچھ جرنیلاں دا کہنا اے کہ ایہ حملہ نويں سال دے دن تک ختم ہوسکدا اے۔ اگلے دن چیچناں نے نوگوروززنسکی قصبے نوں مختصر طور اُتے دوبارہ قبضہ کرلیا۔
یکم دسمبر 1999 نوں ہفتےآں دی شدید لڑائی توں بعد میجر جنرل ولادیمیر شمانوف دی سربراہی وچ روسی افواج نے گروزنی دے بالکل جنوب وچ واقع گائاں الخان یورت دا کنٹرول سنبھال لیا۔ چیچن تے غیر ملکی جنگجوواں نے روسی افواج نوں بھاری نقصان پہنچایا ، مبینہ طور اُتے پِچھے ہٹنے توں پہلے 70 توں زیادہ روسی فوجی ہلاک ہوگئے ، [۵۶] انہاں نوں خود ہی بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ [۵۷] ايسے دن ، چیچن دی علیحدگی پسند قوتاں نے متعدد دیہات دے علاوہ گوڈرمس دے مضافات وچ وی وفاقی فوجیاں دے خلاف جوابی حملےآں دا سلسلہ شروع کيتا۔ گروزنی توں پنج کلومیٹر مشرق وچ واقع اک چھوٹے توں شہر ارگن وچ چیچن دے جنگجوواں نے ماسکو دے فوجی جارحیت دے آغاز دے بعد توں وفاقی فوجیاں دے خلاف کچھ سخت مزاحمت کيتی۔ قصبے اروس مارٹن وچ علیحدگی پسنداں نے وی شدید مزاحمت دی پیش کش کیتی، تے گوریلا جنگاں نوں استعمال کردے ہوئے روس بے چین سی۔ 9 دسمبر 1999 تک، روسی افواج حالے وی یوروس مارٹن اُتے بمباری کر رہیاں سی ، حالانکہ چیچن کمانڈراں دا کہنا سی کہ اوہناں دے جنگجو پہلے ہی اوتھے توں نکل چکے نيں۔
[ حوالہ دی ضرورت ] 4 دسمبر 1999 نوں، شمالی قفقاز وچ روسی افواج دے کمانڈر ، جنرل وکٹر قزانتشیف نے دعوی کيتا کہ گروزنی نوں روسی فوجاں نے پوری طرحاں نال ناکہ بندی کرلئی اے۔ روسی فوج دا اگلا کم راجگڑھ توں 20 کلومیٹر جنوب مشرق وچ واقع شالے شہر اُتے قبضہ کرنا سی ، جو گروزنی دے علاوہ علیحدگی پسنداں دے زیر قبضہ آخری شہر سی۔ روسی فوجیاں نے شال نوں راجگڑھ توں مربوط کرنے والے دو پلاں اُتے قبضہ کيتا تے 11 دسمبر 1999 تک روسی فوجیاں نے شالی نوں گھیرے وچ لے لیا سی تے آہستا آہستا علیحدگی پسنداں نوں باہر جانے اُتے مجبور کر رہے سن۔ دسمبر دے وسط تک روسی فوج چیچنیا دے جنوبی علاقےآں وچ حملےآں اُتے توجہ مرکوز کر رہی سی تے داغستان توں اک ہور حملہ کرن دی تیاری کر رہی سی۔
گروزنی دا محاصرہ
[سودھو]گروزنی اُتے روسی حملہ دسمبر دے شروع وچ پڑوسیاں دی آباد کاریاں دے لئی جدوجہد دے نال شروع ہويا سی۔ جنگ اس وقت ختم ہوئی جدوں 2 فروری 2000 نوں روسی فوج نے شہر اُتے قبضہ کيتا۔ روسی سرکاری اعداد و شمار دے مطابق ، گروزنی وچ گھٹ توں گھٹ 134 وفاقی فوجی تے روسی حامی ملیشیا دی اک نامعلوم تعداد وچ موت ہوگئی۔ علیحدگی پسند قوتاں نوں بھاری نقصانات دا سامنا کرنا پيا ، جس وچ متعدد اعلیٰ کمانڈراں نوں کھونا وی شامل اے۔ روسی وزیر دفاع ایگور سرجیئیف نے کہیا کہ گروزنی نوں چھڈنے دی کوشش کردے ہوئے 2،700 علیحدگی پسند مارے گئے۔ علیحدگی پسنداں نے دسیا کہ انہاں نے الخان کلا وچ کان دے میدان وچ گھٹ توں گھٹ 500 جنگجوواں نوں کھو دتا۔
محاصرے تے لڑائی نے دوسری جنگ عظیم دے بعد توں راجگڑھ نوں کِسے دوسرے یورپی شہر دی طرحاں تباہ کردتا۔ 2003 وچ اقوام متحدہ نے گروزنی نوں زمین دا سب توں تباہ شدہ شہر قرار دتا۔
روسیاں نوں وی کدرے زیادہ نقصان اٹھانا پيا جدوں اوہ کدرے تے اگے چلے گئے ، تے چیچن دے جوابی حملےآں تے قافلے دے گھاتاں تاں۔ 26 جنوری 2000 نوں، روسی حکومت نے اعلان کيتا کہ چیچنیا وچ اکتوبر توں ہُن تک 1،173 خدمت گار ہلاک ہوئے نيں، صرف 19 دن پہلے اطلاع دتے گئے 544 ہلاک ہونے والےآں دے مقابلے وچ اس توں دوگنیا زیادہ۔
پہاڑاں لئی جنگ
[سودھو]چیچنیا دے پہاڑی جنوب وچ ، خاص طور اُتے ارگن ، ویدینو تے شتوئی دے آس پاس دے علاقےآں وچ، جو 1999 دے بعد توں روسی پیراٹروپراں سے لڑائی لڑ رہی سی ، وچ وڈے پیمانے اُتے گولہ باری تے بمباری دے نال بھاری لڑائی جاری اے۔
9 فروری 2000 نوں ، روسی حکمت عملی توں متعلق میزائل نے لوکاں دے ہجوم نوں نشانہ بنایا جو شالی وچ مقامی انتظامیہ دی عمارت دے پاس آئے سن ، جو اس توں پہلے بطور "محفوظ علاقےآں" وچوں اک قرار دتا جاندا سی ، اپنی پنشن جمع کرنے دے لئی۔ ایہ حملہ اس رپورٹ دے جواب وچ سی کہ جنگجوواں دا اک گروپ قصبے وچ داخل ہويا سی۔ اس میزائل دے بارے وچ اک اندازہ لگایا گیا اے کہ اس وچ 150 دے نیڑے شہری ہلاک ہوئے سن تے اس توں بعد جنگی ہیلی کاپٹراں دے حملے دے نتیجے وچ ہور ہلاکتاں ہوئیاں۔ [۵۸] ہیومن رائٹس واچ نے روسی فوج توں مطالبہ کيتا کہ ایف اے ای دا استعمال بند کرن ، جسنوں روس وچ " ویکیوم بم " دے ناں توں جانیا جاندا اے ، چیچنیا وچ ، "روسی افواج دے ذریعہ وسیع تے اکثر اَنھّا دھند بمباری تے گولہ باری" دے ناں توں ہونے والی وڈی تعداد وچ شہری ہلاکتےآں دے بارے وچ تشویش پائی جاندی اے۔ . 18 فروری 2000 نوں ، روسی فوج دے ٹرانسپورٹ دے اک ہیلی کاپٹر نوں جنوب وچ گولی مار دتی گئی ، جس وچ 15 افراد سوار سن ، روسی وزیر داخلہ ولادیمر روسیلو نے ماسکو دی طرف نال جنگ وچ ہونے والے نقصانات دا اک نادر اعتراف کردے ہوئے اعلان کيتا۔
29 فروری 2000 نوں ، یونائیٹڈ آرمی گروپ دے کمانڈر جنڈی ٹروشیف نے کہیا کہ "چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی آپریشن ختم ہوچکيا اے۔ ہن پھوڑے ہوئے گروپاں نوں چننے وچ حالے دو ہفتےآں دا وقت لگے گا۔" روس دے وزیر دفاع ، روسی فیڈریشن ایگور سرجیئیف دے مارشل نے علیحدگی پسنداں دی تعداد دی 2000 توں 2500 دے درمیان تعداد دا اندازہ کيتا ، جو "تمام چیچنیا وچ پھیلے ہوئے نيں۔" ايسے روز ، چیچنیا دے جنوبی نشیبی علاقےآں وچ الوس کیرت پنڈ دے نیڑے چیچن تے عرب جنگجوواں نے پیسوکوف نال تعلق رکھن والی روسی وی ڈی وی پیراٹروپ کمپنی اُتے حملہ کيتا۔ خاص طور اُتے شدید لڑائی وچ گھٹ توں گھٹ 84 روسی فوجی ہلاک ہوگئے۔ روسی وزارت دفاع دے سرکاری اخبار نے اطلاع دتی اے کہ گھٹ توں گھٹ 659 علیحدگی پسند ہلاک ہوئے جنہاں وچ مشرق وسطی توں 200 شامل نيں ، انہاں اعدادوشمار دے بارے وچ جو انہاں دے بقول ریڈیو انٹرسیپٹ ڈیٹا ، انٹلیجنس رپورٹس ، عینی شاہدین ، مقامی باشندےآں تے چیچناں نوں گرفتار کرلیا گیا سی۔[۵۹] 2 مارچ 2000 نوں ، پوڈولسک دے اک اومون یونٹ نے گروزنی وچ سرجیوئیف پوساڈ دے اک یونٹ اُتے فائرنگ کيتی۔ اس واقعے وچ گھٹ توں گھٹ 24 روسی فوجی ہلاک ہوگئے سن۔
مارچ وچ فیلڈ کمانڈر رسلن گلیئیف دی سربراہی وچ اک ہزار توں زیادہ چیچن جنگجوواں دا اک وڈا گروہ ، گروزنی توں انخلا دے بعد توں پِچھا کيتا ، چیچن دے دامن وچ واقع پنڈ کومسومولسوئی پنڈ وچ داخل ہويا تے اس شہر اُتے دو توں زیادہ عرصے تک روسیاں اُتے اک وڈے پیمانے اُتے حملہ کيتا۔ ہفتےآں؛ حوالےدی لوڑ؟ اوہناں نوں سیکڑاں ہلاکتےآں دا سامنا کرنا پيا ، حوالےدی لوڑ؟ جدوں کہ روسیاں نے اعتراف کيتا کہ 50 توں زیادہ افراد ہلاک ہوئے۔ 29 مارچ 2000 نوں ، زانی ویدینو وچ پیرم توں اک اومون قافلے اُتے علیحدگی پسنداں دے گھات وچ لگ بھگ 23 روسی فوجی مارے گئے۔
جنرل ٹروشیف دے مطابق ، 23 اپریل 2000 نوں ، اک 22 گڈیاں دے قافلے اُتے ، جو اک بارودی مواد تے ہور سامان لے جانے والے اک ہوائی جہاز دے یونٹ نوں لے رہے سن ، ویدینو گورج وچ سرزن یورت دے نیڑے اک اندازے دے مطابق 80 توں 100 "ڈاکواں" نے گھات لگیا کر حملہ کيتا۔ روس دے وزیر دفاع دے مطابق ، چار گھینٹے تک جاری رہنے والی جنگ وچ وفاق دی جانب توں 15 سرکاری فوجیاں نوں کھو دتا گیا۔ جنرل ٹروشیف نے پریس نوں دسیا کہ چار علیحدگی پسند جنگجوواں دی لاشاں ملی نيں۔ بعد وچ روسی ایئر بورن ٹروپس دے ہیڈ کوارٹر نے دسیا کہ 20 علیحدگی پسند ہلاک تے دو قیدی سن ۔ [۶۰] جلد ہی ، روسی افواج نے منظم مزاحمت دے آخری آبادی والے مراکز اُتے قبضہ کرلیا۔ (باقی پہاڑاں دے مضبوط قلعےآں دے خلاف اک ہور حملہ دسمبر 2000 وچ روسی افواج نے شروع کيتا سی۔ )
وفاقی حکومت دی بحالی
[سودھو]روسی صدر ولادیمیر پیوٹن نے مئی 2000 وچ چیچنیا دی براہ راست حکمرانی قائم کيتی۔ اگلے مہینے پیوٹن نے ماسکو دی حامی حکومت دا عبوری سربراہ اخمد قادروف نوں مقرر کيتا۔ ایہ پیشرفت باقی روس وچ جلد منظوری دے نال ملی ، لیکن روسی فوجیاں دی مسلسل ہلاکتاں نے عوام دا جوش و جذبہ کم کردتا۔ 23 مارچ 2003 نوں ، ریفرنڈم وچ چیچن دا نواں آئین منظور ہويا۔ 2003 دے آئین نے جمہوریہ چیچن نوں خود مختاری دی اک اہم ڈگری عطا کيت لیکن فیر وی اوہنے روس تے ماسکو دی حکمرانی نوں مضبوطی توں بنھیا تے 2 اپریل 2003 نوں اوہدا نفاذ ہوگیا۔ اس ریفرنڈم دی روسی حکومت کیتی بھر پور حمایت کيتی گئی لیکن انہاں نوں چیچن علیحدگی پسنداں دی طرف توں سخت تنقید دا جواب ملا۔ بوہت سارے شہریاں نے رائے شماری دا بائیکٹ کرنے دا انتخاب کيتا۔ اکادم کداروف نوں 2004 وچ اک بم دھماکے توں ہلاک کيتا گیا سی۔ دسمبر 2005 دے بعد توں ، انہاں دا بیٹا رمضان قادروف ، ماسکو دی حامی ملیشیا دا رہنما ، جیہنوں قادروتسی کہیا جاندا اے ، چیچنیا دے فیکٹو حکمران دی حیثیت توں کم کر رہے نيں۔ کداروف چیچنیا دا سب توں طاقتور رہنما بن گیا اے تے ، پوتن دی حمایت توں ، رمضان قادروف نے الو الخانوف دی جگہ صدر مقرر کيتی۔
شورش
[سودھو]چیچنیا وچ گوریلا جنگ
[سودھو]- سال بہ گوریلا مرحلہ: 2000 ، 2001 ، 2002 ، 2003 ، 2004 ، 2005 ، 2006 ، 2007 ، 2008 ، 2009
اگرچہ چیچنیا دے اندر وڈے پیمانے اُتے لڑائیاں ختم ہوگئياں ، روزانہ حملے جاری رہے ، خاص طور اُتے چیچنیا دے جنوبی حصےآں وچ تے قفقاز دے نیڑےی علاقےآں وچ پھیلنا ، خاص طور اُتے قفقاز محاذ دے قیام توں بعد۔ عام طور اُتے چھوٹے علیحدگی پسند یونٹاں نے روسی تے روس نواز عہدیداراں ، سیکیورٹی فورسز ، تے فوج تے پولیس دے قافلاں تے گڈیاں نوں نشانہ بنایا۔ علیحدگی پسند یونٹاں نے IEDs دا استعمال کيتا تے بعض اوقات وڈے چھاپےآں دے لئی مل کے۔ روسی افواج نے توپ خانے تے ہوائی حملےآں دے نال نال انسداد شورش دی کارروائیاں توں وی جوابی کارروائی کيتی۔ چیچنیا وچ بیشتر فوجی پہلے فوجی دستےآں دے برعکس کنٹراکٹنیکی (معاہدہ فوجی) سن ۔ جدوں کہ روس نے چیچنیا دے اندر فوجی موجودگی برقرار رکھی ، وفاقی فوجاں دا براہ راست کردار کم سی۔ کریملن دے حامی چیچن فورسز مقامی طاقتور رمضان قادروف دی سربراہی وچ ، جو قادروتسی دے ناں توں جانے جاندے نيں ، قانون نافذ کرنے والے ادارےآں تے سیکیورٹی کارروائیاں اُتے حاوی نيں ، جس وچ بوہت سارے ارکان (خود قادروف وی شامل نيں) سابق چیچن علیحدگی پسند نيں جنھاں 1999 توں نااہل کردتا گیا سی۔ جزوی طور اُتے وزارت داخلہ دی دو اکائیاں ، شمالی تے جنوبی (سیور تے یوگ) وچ شامل کيتا گیا سی۔ ماسکو ماسکو فورسز دی دو ہور اکائیاں ، مشرقی تے مغرب (ووستوک تے زاپڈ) دی کمان سلیم یامادایف (ووستوک) تے سید میگومید کاکیئف (زاپاد) تے انہاں دے جواناں نے کيتی۔
16 اپریل 2009 نوں ، فیڈرل سیکیورٹی سروس دے سربراہ ، الیکژنڈر بورنکیوف نے اعلان کيتا کہ روس نے چیچنیا وچ اپنا "انسداد دہشت گردی آپریشن" ختم کر دتا اے ، تے ایہ دعوی کيتا اے کہ اس علاقے وچ استحکام بحال ہوچکيا اے۔ بورنککوف نے کہیا ، "اس فیصلے دا مقصد جمہوریہ وچ مستقبل دی صورتحال نوں معمول اُتے لیانے ، اس دی تعمیر نو تے اپنے معاشی و معاشی شعبے دی ترقی دے لئی حالات پیدا کرنا اے۔" جدوں کہ چیچنیا وڈی حد تک مستحکم ہويا سی ، ہن وی نیڑےی علاقےآں داغستان تے انگوشیٹیا وچ عسکریت پسنداں دے نال جھڑپاں جاری نيں۔تہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پتتہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پتتہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پتتہا غتب اکتباک پہ تہ ہا ا ہ ہ اش لہ ہس تاک جای ٹتل پہا بک تبک بک تجا بکی ہ ہ جی ل ش ہ تبا ل ل شپت ہت ا تل ٹل پت پتہ تل پت ہپب پ ہ تبا کپ بہ پتا پت ہ پتہا پت ت ٹل ٹ ل پہ ب تب ت ٹپ ل ت پہ ب پ ٹ ل ٹپل ت پت
خودکش حملے
[سودھو]جون 2000 تے ستمبر 2004 دے درمیان ، چیچن باغیاں نے اپنی حکمت عملی وچ خودکش حملےآں نوں شامل کيتا۔ اس مدت دے دوران ، چیچنیا وچ تے اس دے باہر چیچن توں متعلق 23 خودکش حملے ہوئے ، خاص طور اُتے بیسلان دے اک ابتدائی اسکول وچ یرغمال بنائے گئے ، جس وچ گھٹ توں گھٹ 334 افراد ہلاک ہوگئے۔
قتل
[سودھو]جنگ دے دونے اطراف نے متعدد قتل کیتے۔ انہاں وچ سب توں نمایاں طور اُتے 13 فروری 2004 نوں قطر وچ جلاوطن سابق علیحدگی پسند چیچن صدر زیلم خان یندربیئیف دا قتل تے 9 مئی 2004 نوں روس دے حامی چیچن صدر احمد قادروف دا گروزنی وچ اک پریڈ دے دوران قتل شامل سی۔
قفقاز دا محاذ
[سودھو]اگرچہ شمالی قفقاز وچ روس مخالف مقامی شورشاں نے جنگ توں وی پہلے ہی آغاز کيتا سی ، مکہ 2005 وچ ، مسکاڈوف دی ہلاکت دے دو ماہ بعد ، چیچن دے علیحدگی پسنداں نے باضابطہ طور اُتے اعلان کيتا سی کہ انہاں نے "فوجی – سیاسی طاقت دے نظام وچ اصلاحات" دے فریم ورک دے تحت قفقاز دا محاذ تشکیل دتا اے۔ "چیچن ، داغستانی تے انگوش" سیکٹرز دے نال نال ، اسٹاروپول ، کبارڈن بلکار ، کرسنوڈار ، کراچائی چرکِسے، اوسیندی تے ادیگے جمات وی شامل سن ۔ اس دا مطلب ایہ سی کہ عملی طور اُتے روس دے جنوب دے تمام خطے دشمنی وچ شامل سن ۔
چیچن دی علیحدگی پسند تحریک نے شمالی قفقاز وچ نويں شورش دے سرکاری نظریاتی ، منطقی تے غالبا مالی مرکز دے طور اُتے اک نواں کردار ادا کيتا۔ داغستان وچ فیڈرل فورسز تے مقامی عسکریت پسنداں دے درمیان مسلسل جھڑپاں جاری رہیاں ، جدوں کہ روس دے دوسرے جنوبی علاقےآں ، جداں انگوشیٹیا تے خاص طور اُتے نالچک وچ 13 اکتوبر 2005 نوں وقفے وقفے توں لڑائی شروع ہوئی۔
انسانی حقوق تے دہشت گردی
[سودھو]انسانی حقوق تے جنگی جرائم
[سودھو]روسی عہدیداراں تے چیچن دے علیحدگی پسنداں نے باضابطہ تے بار بار الزام عائد کيتا اے کہ اوہ متعدد جنگی جرائم دا ارتکاب کردا اے جداں اغوا ، قتل ، یرغمال بننا ، پرت مار ، عصمت دری ، تے جنگ دے قوانین دی ہور خلاف ورزیاں دا سہارا لینا۔ کونسل آف یورپ تے ایمنسٹی انٹرنیشنل سمیت بین الاقوامی تے انسان دوست تنظیماں نے بین الاقوامی انسانی قانون دی "ظالمانہ تے پائیدار" خلاف ورزی اُتے تنازعہ دے دونے فریقاں نوں تنقید دا نشانہ بنایا اے ۔
مغربی یورپی حقوق دے گروپاں دا اندازہ اے کہ چیچنیا وچ 1999 توں لے کے ہُن تک 5 ہزار دے نیڑے جبری گمشدگی ہوئی اے۔
امریکی وزیر خارجہ میڈیلین البرائٹ نے 24 مارچ 2000 نوں اقوام متحدہ دے انسانی حقوق دے متعلق کمیشن دے خطاب وچ ایہدا ذکر کيتا:
- اسيں اس حقیقت نوں نظرانداز نئيں کرسکدے کہ چیچن دے ہزاراں شہری ہلاک ہوچکے نيں تے 200،000 توں زیادہ گھراں توں بے دخل ہوگئے نيں۔ دوسرے وفود دے نال ، اساں چیچنیا وچ روسی فورسز دے ذریعہ انسانی حقوق دی پامالیاں دی مستقل ، معتبر اطلاعات اُتے ، جس وچ غیر عدالدی ہلاکتاں وی شامل نيں ، اُتے اپنے الارم دا اظہار کيتا اے۔ ایہ وی اطلاعات نيں کہ چیچن دے علیحدگی پسنداں نے عام شہریاں تے قیدیاں دے قتل سمیت بدسلوکی دی اے۔ . . . چیچنیا دی جنگ نے روس دے بین الاقوامی موقف نوں بہت نقصان پہنچایا اے تے اوہ روس نوں بین الاقوامی برادری توں وکھ کررہیا اے۔ اس نقصان دی بحالی دے لئی روس دا کم ، اندرون تے بیرون ملک ، یا خود نوں وکھ تھلگ رکھنے دا خطرہ ، روس نوں درپیش سب توں فوری تے لمحہ فکریہ اے۔
ایمنسٹی انٹرنیشنل دی 2001 دی سالانہ رپورٹ دے مطابق:
- ایسی اطلاعات اکثر آندی رہندیاں نيں کہ روسی افواج نے شہری علاقےآں اُتے اَنھّا دھند بمباری تے گولہ باری کيتی۔ چیچن شہری ، بشمول طبی عملے ، روسی افواج دے فوجی حملےآں دا نشانہ بنے۔ سیکڑاں چیچن شہریاں تے جنگی قیدیاں نوں اضافی عدالدی طور اُتے پھانسی دے دتی گئی۔ صحافیاں تے آزاد مانیٹراں نوں چیچنیا تک رسائی توں انکار کيتا گیا۔ اطلاعات دے مطابق چیچن دے جنگجوواں نے اکثر دھمکی دتی ، تے بعض واقعات وچ ، روسی مقرر کردہ شہری انتظامیہ دے ارکان تے روسی گرفتار شدہ فوجیاں نوں پھانسی اُتے چڑھا دتا گیا۔
روسی حکومت چیچنیا وچ تنازعہ دے دوران ہون والیاں انسانی حقوق دیاں پامالیاں لئی کِسے وی قسم دے احتساب دے عمل نوں اگے ودھاؤن وچ ناکام رہی۔ مقامی طور اُتے انصاف دے حصول دے قابل نئيں، بدسلوکی دا شکار سیکڑاں متاثرین نے انسانی حقوق دی یورپی عدالت (ای سی ایچ آر) دے پاس درخواستاں داخل کيتیاں ۔ مارچ 2005 وچ عدالت نے چیچنیا دے بارے وچ پہلا احکام جاری کيتا ، جس وچ روسی حکومت نوں زندگی دے حقوق دی خلاف ورزی کرنے دا الزام لگایا گیا تے ایتھے تک کہ روس دی وفاقی فوجیاں دے ہتھوں مرنے یا جبری طور اُتے لاپتہ ہونے والے شہریاں دے سلسلے وچ تشدد دی ممانعت کيتی گئی۔ روس دے خلاف چونکہ ايسے طرح دے بوہت سارے دعوواں اُتے حکمرانی کيتی گئی سی۔
سن 1994 وچ پہلی چیچن جنگ دے آغاز توں ہی سیکڑاں لاشاں اُتے مشتمل درجناں اجتماعی قبراں بے نقاب ہوگئياں۔ جون 2008 تک ، چیچنیا وچ اجتماعی قبراں دے 57 رجسٹرڈ تھاںواں سن۔ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ، ہزاراں افراد نوں نشان زدہ قبراں وچ دفن کيتا جاسکدا اے جیہناں وچ 5،000 5،000 to to شہری شامل نيں جو 1999 وچ دوسری چیچن جنگ دے آغاز توں لاپتہ ہوگئے سن ۔ 2008 وچ ، اج تک پائی جانے والی سب توں وڈی اجتماعی قبر نوں گرزنی وچ بے نقاب کيتا گیا ، جس وچ 1995 وچ پہلی چیچن جنگ توں لگ بھگ 800 لاشاں سن۔ روس دی چیچن دے اجتماعی قبراں دے بارے وچ عمومی پالیسی ایہ اے کہ انہاں نوں ختم نہ کيتا جائے۔
دہشت گرد حملے
[سودھو]مئی 2002 تے ستمبر 2004 دے درمیان ، چیچن تے چیچن دی زیرقیادت عسکریت پسنداں نے زیادہ تر شمل باسائف نوں جواب دیندے ہوئے ، روس وچ شہری اہداف دے خلاف دہشت گردی دی اک مہم شروع کيتی۔ بم دھماکےآں دے سلسلے وچ 200 دے نیڑے افراد ہلاک ہوئے (انہاں وچوں بیشتر خودکش حملے) ، انہاں وچوں زیادہ تر 2003 وچ ہونے والے اسٹاروپول ٹرین بم دھماکے (46) ، 2004 ماسکو میٹرو بمباری (40) ، تے 2004 وچ روسی طیارہ بمباری (89) سن ۔
یرغمال بنائے جان والے دو وڈے پیمانے اُتے ، 2002 وچ ماسکو تھیٹر وچ یرغمالی بحران تے 2004 وچ بیسلن اسکول دا محاصرہ ، جس دے نتیجے وچ متعدد شہری ہلاک ہوئے۔ ماسکو دے تعطل دے سلسلے وچ ، ایف ایس بی اسپیٹنز فورسز نے تیسرے دن عمارت اُتے اک نامعلوم ناقابل تلافی کیمیکل ایجنٹ دا استعمال کردے ہوئے حملہ کيتا جو کافی طبی امداد دے بغیر مہلک ثابت ہويا ، جس دے نتیجے وچ 916 وچوں یرغمالیاں وچوں 133 افراد ہلاک ہوگئے۔ بیسلان وچ ، حملہ کرنے توں پہلے انہاں دے اغوا کاراں نے تقریبا 20 20 یرغمالیاں نوں پھانسی دے دتی سی، تے خود ہی بدتمیز حملہ (جم وچ دھماکےآں توں بعد جلد بازی توں شروع کيتا گیا سی جو دہشت گرداں دے ذریعہ بارود توں بھریا ہويا سی) دے نتیجے وچ 1128 مغویاں وچ 294 ہور ہلاکتاں ہوئیاں ، ہور خصوصی افواج دے وچکار وڈے نقصانات۔
ہور مسائل
[سودھو]پانکِداں دی بحران
[سودھو]روسی حکام نے الزام لایا کہ جارجیا دی متصل جمہوریہ نے چیچن دے علیحدگی پسنداں نوں جارجیائی سرزمین اُتے کارروائی کرنے دی اجازت دتی اے تے روس دے نال جارجیائی سرحد دے پار عسکریت پسنداں تے مادری دے بہاؤ دی اجازت دتی اے۔ فروری 2002 وچ ، ریاستہائے متحدہ نے جارجیا نوں دہشت گردی دے خلاف جنگ دے اک حصے دے طور اُتے ، "جرائم پیشہ عناصر" دے نال نال پنکِداں دی گورج وچ مبینہ طور اُتے عرب مجاہدین دی سرگرمیاں دا مقابلہ کرنے وچ مدد کيتی پیش کش کيتی۔ بغیر کِسے مزاحمت دے جارجیائی فوج نے اک عرب شخص تے چھ مجرماں نوں حراست وچ لے لیا اے تے اس علاقے نوں زیر کنٹرول قرار دتا اے۔ اگست 2002 وچ ، جارجیا نے روس اُتے پانسیسی گھاٹی وچ متنازعہ علیحدگی پسنداں دے ٹھکانےآں اُتے کئی خفیہ فضائی حملےآں دا الزام عائد کيتا سی جس وچ اک جارجیائی شہری دے ہلاک ہونے دی اطلاع اے۔
8 اکتوبر 2001 نوں ، جکوریا وچ ابخازیا دے نیڑے وادی کوڈوری گھاٹی وچ ، یو این او ایم آئی جی ہیلی کاپٹر نوں گولی مار دتی گئی ، چیچن تے ابخازیان دے وچکار لڑائی دے دوران ، اقوام متحدہ دے پنج مبصرین سمیت نو افراد ہلاک ہوگئے۔ جارجیا نے اس علاقے وچ فوج رکھن توں انکار کيتا، تے ایہ شبہ چیچن جنگجو رسلان گلیئیف دی سربراہی وچ مسلح گروہ اُتے پيا ، جس دے بارے وچ قیاس کيتا جارہیا سی کہ جارجیائی حکومت نے علیحدگی پسند ابخازيا ابخازیہ دے خلاف پراکسی جنگ کرن لئی اوہدی خدمات حاصل کيتیاں سی۔ 2 مارچ 2004 نوں، جارجیا توں چیچنیا ، انگوشیٹیا تے داغستان وچ سرحد پار توں متعدد چھاپےآں توں بعد ، گیلایف داغستان توں جارجیا واپس جانے دی کوشش دے دوران روسی سرحدی محافظاں دے نال اک جھڑپ وچ ماریا گیا۔
2005 دی یکطرفہ فائر بندی
[سودھو]2 فروری 2005 نوں چیچن دے علیحدگی پسند صدر اسلان مسخادوف نے کم توں کم 22 فروری تک اسٹیل فائر دی چیچن دی آبادی جلاوطنی دی سالگرہ توں پہلے تک جاری رہنے والی جنگ بندی دا مطالبہ کيتا ۔ ایہ کال علیحدگی پسند ویب سائٹ دے ذریعے جاری کيتی گئی سی تے صدر پوتن نوں مخاطب کيتا گیا ، جسنوں خیر سگالی دا اشارہ قرار دتا گیا۔ 8 مارچ 2005 نوں ، ماسخادوف گروزنی دے شمال مشرق وچ ، ٹالسٹائی-یورت دی چیچن کمیونٹی وچ روسی سیکیورٹی فورسز دے اک آپریشن وچ ماریا گیا۔
ماسخادوف دی موت دے فورا بعد ہی ، چیچن دی علیحدگی پسند کونسل نے اعلان کيتا کہ عبد الخلیم سدلائیوف نے قیادت سنبھالی اے ، اس اقدام دی فوری طور اُتے شمیل باسائیوف نے توثیق کيتی سی (باسائف خود جولائی 2006 وچ ہی انتقال کر گئے سن )۔ 2 فروری 2006 نوں ، سدلولیو نے اپنی حکومت وچ وڈے پیمانے اُتے تبدیلیاں کيتیاں ، اس دے تمام ممبراں نوں چیچن دے علاقے وچ جانے دا حکم دتا۔ دوسری چیزاں وچ ، انہاں نے پہلے نائب وزیر اعظم احمد زکیف نوں اپنے عہدے توں ہٹا دتا (حالانکہ بعد وچ زکیف نوں وزیر خارجہ مقرر کيتا گیا سی )۔ سعدولایف جون 2006 وچ ماریا گیا سی ، جس دے بعد اوہ تجربہ کار دہشت گرد کمانڈر دوکا عمروف نے علیحدگی پسند رہنما دی حیثیت توں کامیاب ہوگیا سی۔
معافی
[سودھو]نومبر 2007 تک، علیحدگی پسند عسکریت پسنداں لئی کم از کم ست عام معافیاں دِتیاں گئیاں سن، نال ہی نال وفاقی فوجیاں نے جیہناں نے جرائم دا ارتکاب کيتا، ماسکو دے ذِریعے چیچنیا وچ دوسری جنگ دے آغاز توں بعد توں اعلان کيتا گیا۔ پہلے دا اعلان 1999 وچ کیتا گیا سی جدوں تقریبا 400 چیچن نے اپنا رخ بدلا۔ (پر ، پوتن دے مشیر تے معاون اسلمبیک اسلکانوف دے مطابق انہاں وچوں بیشتر نوں اپنے سابق ساتھیاں تے روسیاں نے ماریا سی ، جو اس وقت تک اوہناں نوں اک ممکنہ " پنجويں کالم " دے طور اُتے سمجھے سن ۔ [۶۱] ) جمہوریہ دے نويں آئین نوں اپنانے دے سلسلے وچ ستمبر 2003 دے دوران کچھ ہور معافی نامے شامل سن ، تے اس دے بعد 2006 تے جنوری 2007 دے وسط دے درمیان۔ خود سابق علیحدگی پسند رمضان قادروف دے مطابق ، 2005 تک 7000 توں زیادہ علیحدگی پسند جنگجو وفاقی طرف توں ("پُر امن زندگی وچ واپس پرت گئے)" توں وکھ ہوگئے۔ 2006 وچ چیچنیا تے اس توں ملحقہ صوبےآں وچ 600 توں زیادہ عسکریت پسنداں نے "کِسے سنگین جرائم وچ ملوث نہ ہونے والےآں دے لئی" چھ ماہ دی عام معافی دے جواب وچ اپنے ہتھیار ڈال دتے۔ 2007 وچ ، بین الاقوامی ہیلسنکی فیڈریشن برائے انسانی حقوق نے چیچنیا وچ ایمنسٹیڈڈ لوکاں نوں ظلم دے نشانے دے طور اُتے اک رپورٹ شائع کیتی، جس وچ متعدد افراد دی قسمت دی دستاویز کيتی گئی، جیہناں نوں معافی دتی گئی تے اس توں بعد اغوا کيتا گیا، تشدد دا نشانہ بنایا گیا تے قتل کيتا گیا۔
میڈیا کوریج دی سرکاری سنسرشپ
[سودھو]پہلی جنگ، جیہنے اپنی وسیع تے وڈے پیمانے اُتے بے قابو کوریج دے نال (بہت سارے صحافیاں دی ہلاکت دے باوجود) ، کریملن نوں کِسے وی دوسرے واقعے توں زیادہ اس گل اُتے قائل کرلیا کہ اوہنوں قومی ٹیلی وژن چینلز اُتے قابو پانے دی ضرورت اے ، جنہاں اُتے زیادہ تر روسی خبراں اُتے بھروسہ کردے نيں ، تاکہ کِسے وی وڈے قومی اتحاد نوں کامیابی توں ہمکنار کيتا جاسکے۔ پالیسی دوسری جنگ شروع ہونے تک ، وفاقی حکام نے چیچنیا تک صحافیاں دی رسائی نوں محدود کرنے تے انہاں دی کوریج نوں تشکیل دینے دے لئی اک جامع نظام وضع کيتا سی تے اسنوں متعارف کرایا سی۔
تمام روسی ٹیلی ویژن اسٹیشناں اُتے روسی حکومت دا کنٹرول تے اس دے جابرانہ قواعد ، ہراساں کرنے ، سنسرشپ ، دھمکی تے صحافیاں اُتے حملےآں نے روسی عوام نوں اس تنازعہ توں متعلق آزاد معلومات توں مکمل طور اُتے محروم کردتا۔ عملی طور اُتے تمام مقامی چیچن میڈیا ماسکو دی حامی حکومت دے مکمل کنٹرول وچ نيں ، چیچنیا وچ روسی صحافیاں نوں سخت ہراساں تے رکاوٹ دا سامنا کرنا پڑ رہیا اے [۶۲] جس دی وجہ توں اوہ خود اُتے خود سنسرشپ کردے نيں ، جدوں کہ غیر ملکی صحافیاں تے میڈیا ادارےآں اُتے وی انہاں دی رپورٹس نوں سنسر کرنے اُتے دباؤ ڈالیا جاندا اے۔ تنازعہ. کچھ معاملات وچ چیچنیا اُتے رپورٹنگ کرنے والے روسی صحافیاں نوں جیل ( بورس اسٹوماخن ) یا اغوا ( آندرے ببیٹسکی ) ، تے غیر ملکی میڈیا آ letsٹ لیٹس ( امریکن براڈکاسٹنگ کمپنی ) نے روس اُتے پابندی عائد کردتی سی۔ روس دا ایہ اقدام اے بی سی دے چیچن دے باغی رہنما شمل باسائف دے نال انٹرویو دے نشر کرنے دا جوابی کارروائی وچ آیا ، جس نے بیسلان وچ اسکول دے محاصرے سمیت ملک دی تریخ وچ بدترین دہشت گردی دی کچھ وارداتاں دا حکم دتا سی تے / یا اس نے انجام دتا سی جس وچ 330 افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ [۶۳] روسی چیچن فرینڈشپ سوسائٹی نوں "انتہا پسندی تے قومی منافرت" دے الزامات دے تحت بند کردتا گیا سی۔ 2007 دے سروے دے مطابق صرف 11 فیصد روسیاں نے کہیا کہ اوہ چیچنیا دے میڈیا کوریج توں خوش نيں۔
اثرات
[سودھو]شہری نقصان
[سودھو]دوسری چیچن جنگ وچ 60،000 توں زیادہ جنگجو تے غیر لڑاکا مارے گئے۔ [۶۴] شہری ہلاکتاں دے تخمینے وڈے پیمانے اُتے مختلف ہُندے نيں۔ ماسکو دی حامی چیچنیا حکومت دے مطابق دو جنگاں وچ 160،000 جنگجو تے غیر جنگجو ہلاک یا لاپتا ہوگئے نيں، جیہناں وچ 30،000-40،000 چیچن تے اک لکھ دے لگ بھگ روسی شامل نيں۔ جدوں کہ علیحدگی پسند رہنما اسلان مسخادوف (متوفی) نے بار بار دعوا کيتا کہ دو تنازعات دے نتیجے وچ تقریبا 200،000 نسلی چیچن دی موت واقع ہوئی اے۔ جداں کہ فوجی نقصانات دی صورت وچ ، انہاں دعوےآں دی آزادانہ طور اُتے تصدیق نئيں کيتی جاسکدی اے۔ 2007 وچ روسی انسانی حقوق دے گروپ میموریل دی اک گنتی دے مطابق، 1999 توں ہُن تک 25،000 عام شہری ہلاک یا لاپتہ ہوئے چکے نيں۔ 2007 وچ ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق دوسری جنگ وچ 1999 توں ہن تک 25،000 عام شہری ہلاک ہوئے، جد کہ 5000 توں زیادہ افراد لاپتا نيں۔ روسی چیچن فرینڈشپ سوسائٹی نے دو جنگاں وچ ہلاکتاں دی مجموعی تعداد دا تخمینہ تقریبا ڈیڈھ لکھ توں دو لکھ شہریاں اُتے لایا۔ [۶۵]
ماحولیاتی نقصان
[سودھو]ماحولیاتی ایجنسیاں نے خبردار کيتا اے کہ جنگ توں تباہ ہونے والی روسی جمہوریہ چیچنیا نوں ہن ماحولیاتی تباہی دا سامنا کرنا پيا اے۔ بورس ییلتسن دے اک سابق معاون دا خیال اے کہ روسی بمباری نے چیچنیا نوں "ماحولیاتی بنجر زمین" بنا دتا اے۔ [۶۶] تیل دے وسیع پیمانے اُتے پھیلنے تے جنگ کيتی وجہ توں خراب ہونے والے گٹراں توں آلودگی (پانی نوں 250 میٹر گہرائی وچ آلودہ کيتا جاندا اے ) ، تے کیمیائی تے تابکار آلودگی دے بارے وچ خاص تشویش پائی جاندی اے ، جس دے نتیجے وچ کیمیائی سہولیات تے ذخیراں دی بمباری دا نتیجہ اے۔ تنازعہ. دشمنی دے دوران چیچنیا دے جنگلی حیات نوں وی بھاری نقصان برداشت کرنا پيا ، کیونجے اک بار چیچن دے جنگل آباد کرنے والے جانور محفوظ زمین دی تلاش وچ چلے گئے سن ۔ 2004 وچ ، روسی حکومت نے چیچنیا دے اک تہائی حصے نوں "ماحولیاتی تباہی دا زون" تے 40٪ نوں "انتہائی ماحولیاتی پریشانی دا زون" نامزد کيتا اے۔
بارودی سرنگاں
[سودھو]چیچنیا دنیا بھر وچ سبھ توں زیادہ بارودی سرنگ دا متاثرہ علاقہ اے۔ 1994 دے بعد توں دونے طرف توں بارودی سرنگاں دا وسیع پیمانے اُتے استعمال ہوئے رہیا اے (روس 1980 دے کنونشن دے روايتی ہتھیاراں دی جماعت اے لیکن 1996 وچ بارودی سرنگاں تے ہور آلات توں متعلق پروٹوکول نئيں)۔ چیچنیا دے سب توں زیادہ کان کنی والے علاقے اوہ نيں جنہاں وچ علیحدگی پسند مزاحمت جاری رکھے ہوئے نيں ، یعنی جنوبی علاقےآں دے نال نال جمہوریہ دی سرحدتیاں دسمبر 1999 وچ روس نے HALO ٹرسٹ نوں بے دخل کرنے دے بعد توں کوئی وی انسان دوست کان توں متعلق کلیئرنس نئيں لیا گیا اے۔ جون 2002 وچ ، اقوام متحدہ دے عہدیدار ، اولارا اوتونو نے اندازہ لگایا کہ اس خطے وچ 500،000 بارودی سرنگاں رکھی گئياں۔ یونیسیف 2،340 سِولیئن بارودی سرنگ تے ریکارڈ کيتا گیا اے انہاں پھٹے آرڈننس 1999 تے 2003 دے اختتام دے درمیان چیچنیا وچ جاری جانی نقصان.
فوجی نقصان
[سودھو]دونے اطراف توں فوجی ہلاکتاں دے اعداد و شمار دی تصدیق کرنا ناممکن اے تے عام طور اُتے ایہ سمجھیا جاندا اے کہ ایہدی تعداد زیادہ اے۔ ستمبر 2000 وچ، قومی جمہوریہ برائے جمہوریت نے تنازعہ دے پہلے سال وچ باضابطہ طور اُتے اعلان کردہ ہلاکتےآں دی لسٹ مرتب کیتی [۱]، جیہڑی نامکمل تے حقیقت پسندانہ قدر دے باوجود معلوماتی جنگ وچ کم توں کم بصیرت فراہم کردی اے۔ اگست 2005 وچ روسی وزارت دفاع دی طرف توں جاری کردہ اعدادوشمار دے مطابق، 1999ء–2005ء دی کارروائی وچ گھٹ توں گھٹ 1،250 روسی مسلح افواج دے فوجی لڑائی وچ ہلاک ہوگئے نيں۔ [۶۷] اس اموات وچ داخلی دستےآں ، ایف ایس بی ، پولیس تے مقامی نیم فوجیاں دے نقصانات شامل نئيں سن، جنہاں وچ اکتوبر 2003 تک گھٹ توں گھٹ 1،720 افراد ہلاک ہوگئے سن ۔ [۶۵] آزاد روسی تے مغربی اندازے بہت زیادہ نيں۔ روس دی ماواں دی روس دی کمیٹیاں دی یونین مثال دے طور اُتے 1999 توں 2003 دے درمیان تقریبا 2،000 روسی فوج دے فوجی ہلاک ہوئے چکے نيں۔
علیحدگی پسند تحریک دی سیاسی بنیاد پرستی
[سودھو]چیچن تیزی توں بنیاد پرستی دا شکار ہوچکيا سی۔ سوویت مسلح افواج دے سابق افسران جوہر دودائیفتے اسلان مسخادوفکو آبادی دے سیکولر قوم پرست جذگل کيتی بجائے اسلام پسنداں اُتے زیادہ انحصار کرنے والے افراد نے کامیابی حاصل کيتی اے۔ جدوں دودیف تے مسخادوف ماسکو توں چیچن جمہوریہ اچکیریا دی آزادی نوں تسلیم کرنے دے درپے سن ، دوسرے رہنماواں نے روس نوں پورے شمالی قفقاز دی سرزمین توں بے دخل کرنے دی ضرورت دے بارے وچ ہور گل کيتی ، ایہ اک غریب پہاڑی علاقہ اے جس وچ زیادہ تر مسلمان ، غیر روسی نسلی گروہ نيں۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ دی ضرورت ] اپریل 2006 وچ ، جدوں ایہ پُچھیا گیا کہ کیہ روسیاں دے نال گل گل ممکن اے تاں ، علیحدگی پسنداں دے اعلیٰ کمانڈر دوکو عمروف نے جواب دتا: "اساں انھاں متعدد بار پیش کيتا۔ لیکن معلوم ہويا کہ اسيں مذاکرات دے لئی مستقل دباؤ ڈالدے نيں تے گویا اسيں ہمیشہ ہتھ ودھیا کر کھڑے نيں تے ایہ ساڈی کمزوری دی علامت دے طور اُتے لیا گیا اے۔ لہذا اسيں ہور ایہ کم کرنے دا ارادہ نئيں رکھدے نيں۔ ايسے مہینے وچ ، علیحدگی پسند دے نويں ترجمان مولادی اڈوگوف نے کہیا کہ روس وچ کدرے وی حملےآں دی توقع دی جانی چاہیدا: "اج ، ساڈے ہتھوں اُتے اک مختلف کم اے - کل جنگ ، جتھے کدرے وی ساڈے دشمن نوں پہنچ سکدا اے۔ (. . . ) تے اس دا مطلب اے کہ کِسے وی جگہ اُتے بڑھدے ہوئے حملے ، نہ صرف قفقاز وچ بلکہ پورے روس وچ ۔ " چیچن دی زیرقیادت عسکریت پسنداں دی ودھدی بنیاد پرستی دی عکاسی کردے ہوئے ، اڈوگوف نے کہیا کہ انہاں دا ہدف مغربی طرز دی جمہوریت تے آزادی دا نئيں ، بلکہ اسلام پسند "شمالی کاکیشین امارات " سی۔ حوالےدی لوڑ؟ [ حوالہ دی ضرورت ]
اس رجحان دا نتیجہ بالآخر اکتوبر 2007 وچ ڈوکو عمروف دے ذریعہ قفقاز امارات دے اعلان دے نتیجے وچ ہويا جتھے انہاں نے عالمی جہاد ، تے چیچنیا تے مشرق وسطی وچ تعلقات دے نال پڑوسی علاقےآں وچ لڑنے والے اعتدال پسنداں تے بنیاد پرست اسلام پسنداں دے وچکار سیاسی فرقہ واریت اُتے زور دتا۔ کچھ کمانڈر ، جو حالے وی ڈوکو عمروف دے نال مل کے انزور استیٹیروف دی طرح برسرپیکار نيں ، نے عالمی جہاد دے خیال دی عوامی سطح اُتے مذمت کيتی اے ، لیکن قفقاز ریاستاں دی آزادی دے لئی جدوجہد جاری رکھی اے۔ [۶۸]
اس جدوجہد نوں بہرحال دنیا بھر دے مسلمان ہمدرداں دی حمایت حاصل اے تے انہاں وچوں کچھ لوک اسلحہ اٹھانے اُتے راضی ہوگئے نيں۔ بہت سارے مبصرین دا خیال اے کہ ایہ امکان اے کہ چیچن دے جنگجو بین الاقوامی اسلام پسند علیحدگی پسند گروہاں دے نال روابط رکھدے ہون۔ بی بی سی نے تنازعہ دے بارے وچ اک آن لائن سوال و جواب وچ کہیا: "یہ برساں توں معلوم ہويا اے کہ مبینہ طور اُتے افغانستان یا پاکستان وچ تربيتی کیمپاں وچ شرکت دے بعد مسلمان رضاکار اس لڑائی وچ شامل ہونے دے لئی چیچنیا گئے نيں۔" نائن الیون دے بعد دے زمانے توں واپسی کردے ہوئے ، کچھ نے روس دے خلاف چیچن مزاحمت نوں القائدہ عالمی جہاد تحریک توں جوڑ دتا اے۔ اُتے ، چیچنیا وچ غیر ملکی جہاد جنگجوواں دی تعداد زیادہ تر سیکڑاں وچ سی۔ گیارہ ستمبر توں پہلے زیادہ تر مغربی مبصرین روسی حکومت کیتی طرف توں دعوی کيتا گیا القاعدہ دے مبینہ رابطےآں نوں شکوک و شبہات توں تعبیر کردے نيں۔ کلنٹن تے بش انتظامیہ دے نال نال نیٹو دی ہور حکومتاں نے ماسکو دی افغانستان وچ چیچن تے چیچنیا وچ موجود افغانیاں دے بارے وچ 11 ستمبر نوں ہونے تک اس طرح دے بیانات نوں یکساں طور اُتے مسترد کردتا۔ [۶۹]
اسلامی بنیاد پرستی دے عمل نے چیچن دی علیحدگی پسند تحریک دی بیرون ملک حمایت اُتے وی اثر ڈالیا اے۔ 2013 وچ ، سارنایف بھائیاں نے بوسٹن وچ جہاد دے دعوے وچ خودکش حملہ کيتا ، جس نے امریکا اُتے عراق ، افغانستان تے فلسطین دے مسلماناں دے قتل دا الزام عائد کيتا ، عالمی سطح اُتے روس توں چیچن دے خلاف مزاحمت دے لئی ہمدردی نوں کمزور کيتا تے چیچن تے مسلماناں دے خلاف غذائی قلت وچ اضافہ کيتا .[۷۰] یوروپ وچ ودھدی ہوئی اسلامی دہشت گردی تے دولت اسلامیہ عراق و الشام وچ چیچن دے خصوصی کردار، خاص طور اُتے ابو عمر الشیشانی نے وی یورپ وچ عروج اُتے اسلام مخالف جذبات دے وَدھدے ہوئے خطرے دی وجہ توں چیچن دی علیحدگی پسند تحریک نوں کھچ لیا۔ ایتھے تک کہ پولینڈ ورگے یورپ دے کچھ انتہائی روسی ملکاں وچ ۔ [۷۱][۷۲][۷۳]
چیچن دی آبادی اُتے اثرات
[سودھو]میڈیسنز سنز فرنٹیئرس دی 2006 دی اک رپورٹ دے مطابق ، " چیچناں دی اکثریت ہن وی خوف ، غیر یقینی صورتحال تے غربت توں دوچار زندگیاں توں دوچار اے۔" ستمبر 2005 وچ ایم ایس ایف دے ذریعہ کرائے گئے اک سروے وچ دسیا گیا سی کہ جواب دہندگانہاں وچوں 77 فیصد "نفسیاتی پریشانی دی قابل فہم علامات" وچ مبتلا سن ۔ [۷۴]
2008 تک ، بچےآں وچ اموات دی شرح 17 فی 1000 اُتے رہی جو روس وچ سب توں زیادہ اے۔ اطلاعات نيں کہ بچےآں وچ جینیاتی امراض تے اسکول دے بچےآں وچ غیر واضح بیماریاں وچ متعدد اضافے دی اطلاعات نيں۔ 10 وچوں اک بچہ کِسے نہ کِسے طرح دے بے ضابطگی توں پیدا ہُندا اے جس دے علاج دی ضرورت ہُندی اے۔ کچھ بچے جنہاں دے والدین اس دی استطاعت رکھدے نيں پڑوسی جمہوریہ داغستان بھیج دتا جاندا اے ، جتھے علاج بہتر اے۔ چیچنیا دے پاس اپنی بیشتر طبی سہولیات وچ کافی طبی سامان دی کمی اے۔ اقوام متحدہ دے بچےآں دے فنڈ (یونیسیف) دے مطابق ، 1994 توں 2008 دے دوران چیچنیا وچ تقریبا 25 25،000 بچے اک یا دونے دے والدین توں محروم ہوگئے نيں۔ چیچن دے بچےآں دی پوری نسل نفسیاتی صدمے دی علامات ظاہر کررہی اے۔ 2006 وچ ، چیچنیا دے ماسکو دے حامی نائب وزیر صحت نے کہیا کہ چیچنیا دے بچے تشدد تے دائمی غربت دے مستقل خطرہ دے نال وڈے ہونے دا کیہ مطلب اے اس دے "زندہ نمونےآں" بن گئے نيں۔ 2007 وچ ، چیچن دی وزارت داخلہ نے گھماؤ پھراؤ وچ ملوث 1،000 گھریلو بچےآں دی نشاندہی دی اے۔ تعداد ودھدی جارہی سی۔ [۷۵]
سرکاری اعدادوشمار دے مطابق ، اگست 2009 وچ چیچنیا دی بے روزگاری دی شرح 32.9 فیصد سی۔ 2017 تک ، ایہ تعداد کم ہوکے 13.9٪ ہوگئی سی۔ [۷۶] بہت سارے لوک بے گھر نيں کیونجے چیچنیا دے بوہت سارے مکانات روسی وفاقی فورسز نے تباہ کردتے سن تے بہت سارے لوکاں نوں حالے تک معاوضہ نئيں دتا گیا۔ چیچنیا وچ ہون والیاں دو جنگاں دے دوران نہ صرف معاشرتی (جداں رہائش تے اسپتال) تے معاشی انفراسٹرکچر بلکہ ثقافت تے تعلیم دیاں بنیاداں، جیہناں وچ بیشتر تعلیمی تے ثقافتی ادارے شامل نيں ، نوں تباہ کردتا گیا۔ [۷۷] اُتے پچھلے کچھ سالاں توں جاری تعمیر نو دیاں کوششاں تیزی توں اس خطے دی تعمیر نو کر رہیاں نيں، جس وچ نوِيں رہائش، سہولیات، پکیاں سڑکاں، ٹریفک لائٹس، اک نويں مسجد تے خِطے دے بیشتر حصے وچ بجلی دی بحالی شامل نيں۔ [۷۸] سرکاری ، معاشرتی تے تجارتی زندگی رشوت ، اغوا ، بھتہ خوری تے ہور مجرمانہ سرگرمیاں دی زد وچ اے۔ روسی حکومت کیتی رپورٹاں دے مطابق اندازہ لگایا گیا اے کہ منظم جرائم دا شعبہ روسی اوسط توں دوگنیا اے تے حکومت نوں وڈے پیمانے اُتے کرپٹ تے غیر ذمہ دار سمجھیا جاندا اے۔
لکھاں چیچن ہزاراں چیچن اس تنازعے وچ بے گھر ہوگئے سن، جس وچ سن 2000 وچ تنازعہ دی بلندی اُتے 300،000 شامل سن ۔ انہاں وچوں بیشتر داخلی طور اُتے چیچنیا تے پڑوسی جمہوریہ انگشتیا وچ بے گھر ہوگئے سن ، لیکن ہزاراں مہاجرین وی جلاوطنی وچ چلے گئے ، 2008 دے نال اوہناں وچوں بیشتر یورپی یونین دے ملکاں وچ مقیم سن ۔
روسی آبادی اُتے اثرات
[سودھو]جنگ دے آغاز توں ولادیمیر پوتن دی گھریلو مقبولیت نوں تقویت ملی کیونکہ ایہ مہم روسی وزیر اعظم بننے دے اک ماہ بعد شروع ہوئی سی۔ اس تنازعہ نے روسی سیاست تے معاشرے وچ گہری تبدیلیاں وچ وڈی مدد کيتی۔
1994 وچ چیچن دا تنازعہ شروع ہون توں بعد ، تمام سابق فوجی جواناں نوں گھریلو شہراں وچ گھریلو زخماں توں نشوونما تے صدمے توں پرتن دے واقعات دی اطلاع پورے روس وچ ملی اے۔ ماہر نفسیات، قانون نافذ کرن والے عہدیداراں تے صحافیاں نے نفسیاتی طور اُتے داغ فوجیاں دی حالت نوں "چیچن سنڈروم" (CS) قرار دینا شروع کيتا اے، جو افغانستان وچ لڑن والے سوویت فوجیاں دے بعد ہونے والے تکلیف دہ تناؤ دے عارضے دے متوازی نیں۔ 2003 وچ ماسکو سربسکی انسٹی ٹیوٹ دے ڈپٹی ڈائریکٹر یوری الیگزینڈروسکی دے مطابق ، تخمینہ 1.5 دے گھٹ توں گھٹ 70٪ ملین چیچنیا دے سابق فوجیاں نوں سی ایس دا سامنا کرنا پيا۔ بہت سارے سابق فوجی الکحل ، بے روزگاری تے عدم اعتماد توں واپس آئے۔ ہزاراں افراد زندگی دے لئی جسمانی طور اُتے وی معذور ہوگئے سن تے حکومت کیتی طرف توں انتہائی محدود مدد توں رہ گئے سن ۔ [۷۹]
میموریل اینڈ ڈیموس انسانی حقوق دی تنظیماں دے 2007 دے مطالعے دے مطابق ، روسی پولیس اہلکار چیچنیا وچ ڈیوٹی دوراں دے دوران اپنی قابلیت تے پیشہ ورانہ مہارت توں محروم ہوجاندے نيں۔ ایہ تنازعہ روسی پولیس فورس دی ودھدی ہوئی بربریئت تے عمومی جرائم پیشا گری نال منسلک سی۔ انسانی حقوق دے کارکناں تے صحافیاں دے مطابق ، چیچنیا جانے والی دسیاں پولیس تے سیکیورٹی فورسز نے ظلم و بربریت دے نمونے سیکھے تے انہاں نوں اپنے آبائی علاقےآں وچ لیایا ، اکثر انضباطی تے نفسیاتی پریشانیاں دے نال واپس آجاندے نيں۔ پولیس دی بربریت اُتے قابل اعتماد تعداد دا حصول مشکل اے لیکن 2006 وچ جاری کردہ اک بیان وچ ، روس دی وزارت داخلہ دے محکمہ برائے داخلہ نے کہیا اے کہ 2005 وچ پولیس افسران دے ذریعے درج جرائم وچ 46.8 فیصد اضافہ ہويا اے۔ 2005 وچ ہونے والی اک ملک گیر رائے شماری وچ، ٪71 جواب دہندگان نے کہیا کہ اوہنان نوں اپنی پولیس اُتے بالکل وی اعتبار نئيں اے۔ اک ہور وچ ، 41٪ روسیاں دا کہنا سی کہ اوہ پولیس تشدد توں خوفزدہ رہندے نيں۔ [۸۰] ایمنسٹی انٹرنیشنل دے مطابق ، روس وچ نظربند افراد اُتے تشدد ہن اک معمولی نوعیت دا اے ۔ 2007 دے بعد توں ، ہن توں قفقاز دے باہر توں آنے والے پولیس افسران نوں نہ صرف چیچنیا، بلکہ تمام خطے دے جمہوریہ بھیجیا جارہیا اے۔
چیچنیا وچ ہون والیاں جنگاں تے روس وچ وابستا کاکیشین دہشت گردی روس وچ عدم رواداری، زینو فوبیا تے نسل پرستانہ تشدد دی نشوونما دا اک وڈا عنصر سی ، جس وچ کاکیش دے لوکاں دے خلاف اک بہت وڈا حصہ دتا گیا سی۔ روسی حکام غیر روسی نسل دے لوکاں اُتے تصادفی حملےآں نوں نسل پرستانہ قرار دینے دا امکان نئيں رکھدے سن ، تے اسنوں " غنڈہ گردی" کہنا ترجیح دیندے نيں۔ حوالےدی لوڑ؟ روس تے 2003 وچ 2004 دے درمیان سرکاری طور اُتے قتل عام دی تعداد نوں نسل پرستانہ قرار دتا گیا۔ تشدد وچ دہشت گردی دی کارروائیاں جداں 2006 دے ماسکو مارکیٹ وچ بم دھماکے شامل سن جس وچ 13 افراد ہلاک ہوئے سن ۔ 2007 وچ ، 18 سالہ آرٹور رائنو نے اک سال دے دوران 37 نسلی تحریکاں توں ہونے والی ہلاکتےآں دی ذمہ داری قبول کردے ہوئے کہیا کہ "چونکہ اسکول [اسنوں] قفقاز نال تعلق رکھنے والے لوکاں نال نفرت سی۔" 5 جون 2007 نوں ، جنوبی روس دے قصبے اسٹاویرپول وچ چیچن مخالف ہنگامہ آرائی ہوئی جس وچ سیکڑاں افراد شامل سن ۔ مشتعل افراد نے دو نوجوان روسیاں دے قتل دے بعد نسلی چیچناں نوں بے دخل کرنے دا مطالبہ کيتا جنہاں دے بارے وچ مقامی لوکاں دے خیال وچ چیچن دے ذریعہ قتل کيتا گیا سی۔ اس پروگرام نے کونوپوگا وچ چیچن تے مقامی روسیاں دے وچکار بغیر معاوضہ بل اُتے ہونے والے حالیہ تصادم دی یاداں نوں زندہ کردتا ، جدوں دو روسی ہلاک ہوگئے۔ کاکیشین نوں وی روسی فوج دی صفاں وچ نسلی توں متعلق تشدد دا سامنا کرنا پَیندا اے۔
حالت
[سودھو]2005 وچ چیچنیا وچ تقریبا 60،000 وفاقی فوجی موجود سن ، لیکن اس دے بعد اس تعداد وچ نمایاں کمی واقع ہوئی اے۔ ٹونی ووڈ ، اک صحافی تے مصنف جس نے چیچنیا دے بارے وچ وڈے پیمانے اُتے تحریری لکھیا اے ، اندازہ لگایا گیا اے کہ بمطابق 2007[update] وچ اس علاقے وچ تقریبا 8 8000 مقامی سکیورٹی فورسز باقی سن . آزاد تجزیہ کاراں دا کہنا اے کہ حالے وی 2،000 توں زیادہ مسلح دہشت گرد جنگجو لڑ رہے نيں ، جدوں کہ روس دا کہنا اے کہ صرف چند سو باقی نيں۔ حالے وی جمہوریہ دے پہاڑاں تے جنوب وچ کچھ چھٹپٹ لڑائی لڑ رہی اے ، لیکن روس نے اپنی موجودگی نوں نمایاں طور اُتے کم کردتا اے تے معاملات نوں ہور مستحکم کرنے وچ مدد ملی اے۔ فروری 2008 وچ ، علیحدگی پسند چیچن ریپبلک آف اچکیریہ دے صدر ، ڈوکا عمروف نے ، جدوں انہاں نے پہاڑاں وچ اپنے تمام جنگجوواں توں خطاب کيتا تاں "ہزاراں جنگجوؤں" دی گل کيتی۔ [۸۱]
ماضی دے بیشتر نمایاں ترین چیچن علیحدگی پسند رہنما مر چکے یا ہلاک ہوگئے نيں ، جنہاں وچ سابق صدر اسلان مسخادوف تے معروف جنگجو تے دہشت گردانہ حملے دے ماسٹر مائنڈ شامل بسائیوف وی شامل نيں ۔ دراں اثنا ، چیچن اعتدال پسنداں تے اسلام پسند بنیاد پرستاں دے وچکار اندرونی عدم اختلاف تے 11 ستمبر 2001 دے بعد بدلدی عالمی سیاسی آب و ہوا دے نال نال چیچن دی آبادی دے عمومی جنگی اضطراب دی وجہ توں چیچن دی آزادی دی تحریک دی تقدیر بدل گئی۔ وڈے پیمانے اُتے لڑائی دی جگہ گوریلا جنگ تے مقامی فوجیاں تے علاقائی حکومت کیتی افواج نوں نشانہ بنانے والے بم دھماکےآں دی جگہ لے لی گئی اے ، تشدد اکثر اس توں ملحقہ علاقےآں وچ پھیل جاندا اے۔ 2005 دے بعد توں ، شورش وڈے پیمانے اُتے چیچنیا توں نکل کے نیڑےی روسی علاقےآں ، جداں انگوشیٹیا تے داغستان وچ منتقل ہوچکی اے۔ روسی حکومت نے اپنی طرف توں شمالی قفقاز دے استحکام اُتے توجہ دتی اے۔
سالاں دے دوران روسی حکام اکثر اعلان کردے رہے نيں کہ جنگ ختم ہوچکی اے۔ اپریل 2002 وچ ، صدر ولادیمیر پوتن نے اعلان کيتا کہ چیچنیا وچ جنگ ختم ہوچکی اے۔ روسی حکومت دا کہنا اے کہ ایہ تنازعہ اپریل 2002 وچ باضابطہ طور اُتے ختم ہويا ، تے اس دے بعد توں وڈے پیمانے اُتے ایہ اک امن کار آپریشن جاری اے۔
10 جولائی 2006 نوں، بی بی سیناں انٹرویو دیندے ہوئے ، روس دے اس وقت دے وزیر اعظم تے سابق وزیر دفاع ، سرگئی ایوانوف نے کہیا کہ "جنگ ختم ہوچکی اے ،" تے ایہ کہ "فوجی مہم صرف 2 سال تک جاری رہی۔"
چیچنیا دے موجودہ صدر رمضان قادروف نے وی جنگ ختم ہونے دا بیان کيتا اے۔ دوسرے لوکاں دا خیال اے کہ 2003 وچ ماسکو دے حمایت یافتہ آئینی ریفرنڈم دی منظوری تے ماسکو دے حامی صدر احمد قادروف دے انتخاب دے نال ہی جنگ دا خاتمہ ہويا ، جدوں کہ کچھ اس تنازعہ نوں جاری و ساری سمجھدے نيں۔ کچھ آزاد مبصرین ، بشمول یوراو گل روبل ، کونسل برائے یوروپ دے لئی انسانی حقوق دے مندوب ، تے انسانی حقوق لئی اقوام متحدہ دے ہائی کمشنر ، لوئس آربر ، نے کہیا اے کہ جنگ وڈے پیمانے اُتے 2006 دے اختتام تک پہنچ چکی اے۔
علیحدگی پسند انکار کردے نيں کہ جنگ ختم ہوچکی اے ، تے پوری قفقاز وچ گوریلا جنگ جاری اے۔ قادروف دے بعد چیچنیا دے دوسرے طاقت ور وفادار جنگجو ، کرنل سلیم یامادایف نے وی اس توں انکار کيتا کہ جنگ ختم ہوچکی اے۔ مارچ 2007 وچ ، یامادایف نے دعوی کيتا کہ صرف چیچنیا دے پہاڑاں وچ اک ہزار توں زیادہ علیحدگی پسند تے غیر ملکی اسلامی عسکریت پسند داخل سن : "جنگ ختم نئيں ہوئی ، جنگ ختم ہونے توں دور اے۔ اسيں ہن جنہاں چیزاں دا سامنا کر رہے نيں اوہ بنیادی طور اُتے اک کلاسیکی تعصبی جنگ اے تے میرا اندازہ ایہ اے کہ ایہ دو ، تن ، شاید اس توں وی زیادہ پنج سال تک جاری رہے گی۔ " سی آئی اے دے فیک بک دے مطابق ، روس نے چیچن علیحدگی پسنداں دی تحریک نوں شدید طور اُتے غیر فعال کردتا اے ، حالانکہ شمالی قفقاز وچ ہن وی چھڑپڑ تشدد ہُندا اے۔ [۸۲] روسی حکومت کیتی جانب توں میڈیا اُتے اس مسئلے دی کوریائی کيتی گئی اجارہ داری دے سبب چیچنیا وچ مجموعی طور اُتے سیکیورٹی دی صورتحال نوں درست طور اُتے اطلاع دینا بہت مشکل اے۔ [۸۳] مئی 2007 وچ ، ایمنسٹی انٹرنیشنل نے حکومت دے انہاں دعوواں دی تردید کيتی سی کہ "یہ تنازعہ ختم ہوچکيا اے ، تے ایہ کہندے ہوئے کہ" وڈے پیمانے اُتے فوجی آپریشن کم کردتے گئے نيں ، تنازعہ بدستور جاری اے۔ " [۸۴] کئی سالاں توں علیحدگی پسنداں دی طاقت دا پتہ نئيں چل سکيتا اے۔ اگرچہ روس نے پوری جنگ دے دوران بوہت سارے علیحدگی پسنداں نوں ہلاک کيتا اے ، لیکن بوہت سارے نوجوان جنگجو علیحدگی پسنداں وچ شامل ہوگئے نيں۔ [۸۵]
جنگ کيتی اطلاعات اُتے مبنی اک تخمینہ توں پتہ چلدا اے کہ پچھلے تن سالاں وچ وفاقی ہلاکتاں افغانستان وچ جنگ وچ اتحادیاں دی ہلاکتےآں دی تعداد (2001 2001 موجودہ) توں زیادہ نيں ۔ [۸۶][۸۷][۸۸] جمہوریہ چیچن دے خاتمے تے قفقاز امارات دے علیحدگی پسند تحریک ڈوکا عمروف دے صدر دے اعلان دے نال ، چیچنیا تے باقی شمالی قفقاز دے تنازعہ نوں اکثر "شمالی قفقاز دی جنگ" کہیا جاندا اے۔ . روسی حکومت نے اس تنازعہ نوں کوئی نواں ناں نئيں دتا اے جدوں کہ بیشتر بین الاقوامی مبصرین ہن وی اسنوں دوسری چیچن جنگ دے تسلسل دے طور اُتے حوالہ دیندے نيں۔
اپریل 2008 دے آخر وچ ، کونسل برائے یوروپ دے لئی انسانی حقوق دے کمشنر ، تھامس ہیمبرگ نے ، روس دی کاکیشین جمہوریہ دا دورہ کيتا۔ ہفتے بھر دے اس دورے نوں سمیٹنے دے بعد ، انہاں نے کہیا کہ انہاں نے چیچنیا وچ متعدد مثبت پیشرفت دیکھی ، تے "واضح پیشرفت" ہوئی۔ انہاں نے ایہ وی نوٹ کيتا کہ چیچنیا وچ عدالدی نظام صحیح طور اُتے کم کر رہیا اے۔ ہیمبرگ دے مطابق ، لاپتہ افراد تے لاپتہ لاشاں دی شناخت خطے وچ انسانی حقوق دے دو سب توں وڈے مسئلے نيں تے انہاں نے اس خواہش دا اظہار کيتا کہ اس مسئلے دی وضاحت دے لئی ہور کوششاں دی جان۔ صدر پوتن نے انہاں دے تبصرےآں دا جواب دیندے ہوئے کہیا کہ اس دورے دی "وڈی اہمیت اے " ، تے روس کونسل نوں جو کچھ کہنا سی اسنوں مدنظر رکھے گا۔
روسی فوج دے ذریعہ چیچنیا وچ 1999 توں انسداد شورش دی کارروائیاں جاری نيں۔ چیچنیا دے صدر ، تے سابق علیحدگی پسند ، رمضان قادروف نے مارچ 2009 وچ اس مرحلے نوں ختم ہونے دا اعلان کيتا۔ 27 مارچ 2009 نوں ، روس دے صدر دمتری میدویدیف نے چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی دی کارروائیاں دے سرکاری خاتمے دے بارے وچ تبادلہ خیال دے لئی فیڈرل سیکیورٹی سروس دے ڈائریکٹر الیگزنڈر بارٹنکوف نال ملاقات کيتی۔ میدویدیف نے قومی انسداد دہشت گردی کمیٹی نوں ہدایت دی ، جس دا سربراہ بورنکیوف وی اے ، اس مسئلے اُتے روسی حکومت نوں رپورٹ کرن ، جس دا فیصلہ روسی پارلیمنٹ کرے گی ۔ اُتے میدویدیف نے زور دے کے کہیا کہ چیچنیا وچ صورتحال نوں ایف ایس بی دے براہ راست کنٹرول وچ رہنا چاہیدا۔ اس وقت نیڑے 480 سرگرم باغی نيں [کدوں؟] سرکاری اعداد و شمار دے مطابق فیلڈ کمانڈر ڈوکو عمروف دی سربراہی وچ پہاڑاں وچ لڑائی۔
16 اپریل 2009 نوں چیچنیا وچ انسداد دہشت گردی آپریشن باضابطہ طور اُتے ختم ہويا۔
دوسری چیچن جنگ دے لوک
[سودھو]روسی سیاسی رہنما تے کمانڈر
[سودھو]- روس دے صدر
- (تریخ دے مطابق) بورس یلسن (وفات 2007) ، ولادیمیر پوتن
- ایف ایس بی دے سربراہان ، جی آر یو ، تے مسلح افواج دے جنرل اسٹاف
- نیکولائی پیٹروشیف - ویلینٹن کورابیلیکوف - اناطولی کوشینن ، یوری بلوئیفسکی
- شمالی قفقاز وچ مشترکہ گروپ آف فورسز دے کمانڈر
- (تریخ دے لحاظ سے) ولادیمر مولٹینسکوئی ، سیرگے مکاروف ، ویلری بارانوف (معانگہ 2004) ، یاکوف نیڈوبیتکو
- شمالی قفقاز فوجی ضلع دے کمانڈر
- (تریخ دے مطابق) ویکٹر کازانتسیف ، جنڈی ٹروشیف ، ولادی میر بولڈریو ، الیگزنڈر بارانوف
- روسی فیڈریشن دا وزیر دفاع
- (تریخ دے مطابق) ایگور سرجیوئیف ، سرگئی ایوانوف ، اناطولی سردیوکوف
- روس دے وزیر داخلہ
- (تریخ دے مطابق) ولادیمر روسائیلو ، بورس گریزلوف ، راشد نورگلیئیف
- چیچنیا دا ملٹری کمانڈنٹ
- ییوگینی اابراشین ، ایوان بابیچیو ، گریگوری فومینکو ، لیونڈ کریوونوس
- جمہوریہ چیچن دے صدر
- (تریخ دے مطابق) اخمد کدروف (قتل 2004) ، الو الخانانو ، رمضان قادروف
- روس دے حامی چیچن کمانڈر تے سیاست دان
- سلمان ابوئیف (قتل 2001) ، آرٹور اخمادوف ، رسلان الخانوف ، ابو ارسانوکایف ، اسلمبیک اسلاخانوف ، مولادی بیساروف (قتل 2006) ، شمیل برائیوف ، زینا باتیفا ، اوڈس باس سلطانوف ، الیمبک دیلمکونوف ، ایڈمن ڈینیکیوڈ ، ایڈم ڈینیکیو † ، ٹوس زہابریبیلوف ، بسلان گانٹامائروف ، موسیٰ گازاگو ماڈوف (وفات 2003) ، حسین اسائیوف (قتل 2004) ، ادریس گائبوف ، مسلم الیاسوف ، زیلم خان قادروف (متوفی 2004) ، سید-مگومد ککیئیف ، نصریدہ کھبوسیئیفا ، محمد ابھمبیچوئی ، رضوان کتسوئیف ، سوپان مخایوف ، ملک سیدولائیوف ، سلطان ستوئیف ، مائوسر تیمر بائیف ، رائیک توزائیوف (ہلاک 2001) ، رسلن تساکایف (وفات 2003) ، سید سیلم سوئیف ، الزابیل یامادیویف (قتل 2003) ، خالد یامامادیو ، روس الامبیک یاسائیوف ، آڈ یوسوپوف ، احمد زاگاگیف (قتل 2002) تے ہور
- روسی کمانڈر تے سیاستدان
- سیرگی ابراموف ، مخو علیئیف ، اسلمبیک اسلاخانو ، میخائل بابیچ ، وکٹر بارسوکوف ، الیگزینڈر بیسپالوف ، یوری بڈانوف (2003–2009 وچ قید ، 2011) ، بورس فادیئیف ، حیدر غازیئیف(قتل 2001) ، محمد غازی محمدوف، 2002 الیگزینڈر کیک (قتل 2005) ، اولیگ کھوتین ، الیگزنڈر کولماکوف ، الزابیل کوستویف (قتل 2006) ، ابوکر کوستویف (ماریا گیا 2004) ، اناطولی کیاروف (ماریا ہويا 2008) ، الیگزینڈر لینسوف ، ادلیجری مگومیڈٹاگروف ، مگومیپائی مگومیڈو ، ملگیو ملکوف ، 2000) ، ویلری منیلوف ، مارک میٹسائیف Mag ، میگومڈ اوماروف (قتل 2005) ، بورس پوڈوپریگورا ، الیگزینڈر پوٹاپوف ، اناطولی پوزڈینیکوف (2001 ء) ، میخائل روڈچینکو (قتل 2002) ، یان سرورگین (قتل 2004) ، ولادیمر شمانوف ، I قتل 2002) ، جارجی شوپ ، جرمن یوگریموف (وفات 2001) ، پیول ورفولومیومیف (2001 ء دا قتل) ، سرگئی یسٹر زیمبسکی ، سرگئی زواریف (قتل 2000) ، مرات زیازیکو ، تے دوسرے
علیحدگی پسند سیاسی رہنما تے کمانڈر
[سودھو]- ایچیریا دے صدر
- (تریخ دے مطابق) اسلان مسخادوف (ہلاک 2005) ، شیخ عبد الحلیم (ہلاک 2006) ، ڈوکہ عمروف (ماریا ہويا 2013)
- چیچن علیحدگی پسند کمانڈر تے سیاستدان
- سلمان ابوئیف (عیب دار) ، اسلمبیک عبد الخدثیف (ہلاک 2002) ، آرٹور اخمادوف (عیب دار) ، الیاس اخمادوف ، اویس اخمادوف ، رسلان علیکھاڈائیف (جبری طور اُتے لاپتہ 2000) ، رسلان الخانوف (مجرم) ، واکا ارسانوف (قیدی 2005 وچ ہلاک یا قتل) ، تورپال علی اتگیریئیف(2002 وچ اسیر وچ انتقال یا قتل) ، اخمد اوتورکانوف (ہلاک 2005) ، اربی باریئیف (ہلاک 2001) ، مووسر برائیف (ہلاک 2002) ، شمل باسائیوف (2006) ہلاک ، رضوان چٹیگوف (ماریا 2005) ، لیچا دوائیوف (ہلاک 2000) ، سلیمان ایلمرزائیوف (ہلاک 2007) ، ادریس گائبوف (عیب دار) ، رسلن گلیئیف (ماریا گیا 2004) ، سلطان گیلیس خانوف (2006) ، لیچا اسلاموف (مردہ یا 2005 وچ قید وچ قتل) ، اسلمبیک اسماعیلوف (ہلاک 2000) ، خنکرپشا اسرایلوف (ہلاک 2000) ، ماگومڈ کھمبیئف (عیب دار) ، عمر کھمبیئیف ، ابرگیم ختگیوف (عیب دار) ، عیسیٰ منایف (ماریا ہويا 2015) ، عیسیٰ مسکیئف (2006) ہلاک ، ابو موسائیوف (ہلاک 2000) ، کھوذ احمد نوخائیو (نامعلوم قسمت) )،سلمان ردوئیف (2002 وچ اسیران وچ انتقال یا قتل) ، سالو تمدن تیمیربولاتوف (قید) ، مولادی اُڈوگوف ، یامادایف برادران ( عہدے توں ) ، زیلم خان یاندربیئیف (قتل 2004) ، اخمد زکایوف ، تے ہور
- شمالی کاکیشین تے غیر ملکی عسکریت پسند رہنما
- انزور اسٹی اماروف (ہلاک 2010) ، مسلم عطائیوف (ہلاک 2005) ، ایلن ڈیگورسکی ، الیاس گورخانوف (ہلاک 2005) ، روپنی خلیلوف (ہلاک 2007) ، ابن الخطاب (قتل 2002) ، عبد المجید (ستمبر 2008 نوں ماریا گیا) ، رسول مکاشاریپوف (ہلاک 2005) ، مہناد (ہلاک 2011) ، ابو حفص ال اردوونی (ہلاک 2006) ، ابو الولید (ہلاک 2004) ، اخمد ییلووئف (2010 وچ گرفتار) تے ہور
دوسرے وابستہ افراد
[سودھو]- صحافی
- آندرے ببیٹسکی ، سوپیئن ایپیندیوف (ماریا ہويا 1999) ، ایڈلان خسانوف (ہلاک 2004) ، رمضان میثیڈوف (ماریا ہويا 1999) ، انا پولیٹکوسکایا (قتل 2006) ، روڈی سکٹ (2002 وچ ہلاک) ، فاطمہ تلسووا ، تے ہور
- انسانی حقوق دی پامالی دا شکار
- رسلان علکھاڈئیف (2000 ، اغوا 2000) ، شاکد بصایف (2000) ، زورا بٹیئیفا (اپنے اہل خانہ دے نال 2003 وچ قتل کيتا گیا) ، ایلزہ کنگائفا (اغوا ، زیادتی تے 2000) نوں اغواء ، قتل ، 2000 ، زیلخان مردالوف (2001 وچ جبری طور اُتے لاپتہ ہوگئے ، انہاں دا خیال کيتا گیا)
- مختلف
- رسلن اوشیف ، شمیل بونو ، ایلسی گالکن ، نور پاشی کولائیو (2006 وچ قید ، نامعلوم قسمت) ، سرگئی لاپین (قید 2005) ، تیمور مطورائیوف ، لیڈیا یوسوپووا ، تے ہور
ہور دیکھو
[سودھو]
اشاعتاں
[سودھو]- Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
کتابیات
[سودھو]- "تین دنیاواں دے پاگل ہوئے گئے" مصنف: رابرٹ ینگ پیلٹن
- اک گندی جنگ: چیچنیا وچ اک روسی رپورٹر مصنف: انا پولیٹکوسکایا
- روس دی اک فوجی تریخ: آئیون دتی خوفناک توں چیچنیا دی جنگ تک مصنف: ڈیوڈ آر اسٹون (پیش نظارہ دستیاب اے )
- جہنم دا اک چھوٹا کونا: چیچنیا توں روانہ مصنف: اینا پولیٹکوسکيتا (پیش نظارہ دستیاب)
- اللہ دے پہاڑ: جنگ برائے چیچنیا مصنف: سیبسٹین اسمتھ (پیش نظارہ دستیاب اے )
- چیچنیا: قوم پرستی توں جہاد تک مصنف: جیمز ہیوز (پیش نظارہ دستیاب)
- چیچنیا: ماضی توں مستقبل تک مصنف: رچرڈ ساکوا تے ہور (پیش نظارہ دستیاب نيں)
- چیچنیا: زندگی وچ جنگ زدہ سوسائٹی مصنف: ویلری ٹشکوف (پیش نظارہ دستیاب اے )
- چیچنیا: کیس برائے آزادی مصنف: ٹونی ووڈ
- چیچنیا: اک دل کش تصادم کے مصنف: اینڈریو میئر
- چیئن دتی گوری: چیچنیا وچ جنگ کيتی لکیراں دے پِچھے اک خاتون رپورٹر مصنف: این نیواٹ
- رونے والا بھیڑیا: چیچنیا دی واپسی کی مصنف: وینورا بینیٹ
- میرا جہاد مصنف: اوکائی کولنس
- اک فوجی دی جنگ مصنف: آرکیڈی بابچینکو ۔
- کھلی زخم: چیچنیا 1994–2003 مصنف: اسٹینلے گرین
- پوتن دے روس مصنف: انا پولیٹکوسکایا
- روس دی چیچن دی جنگاں 1994–2000: شہری کامبیٹ توں اسباق مصنف: اولگیا اولےکے (پیش نظارہ دستیاب)
- روس دا اسلامی خطرہ مصنف: گورڈن ایم ہان
- روس دا بے چین محاذ: روس دے بعد روس وچ چیچنیا فیکٹر مصنف: دمتری ٹرینن ، اناطول لیون (پیش نظارہ دستیاب اے )
- چیچنیا دے نال روس دی جنگاں 1994–2003 مصنف: مائیکل تے آر
- روسی فوجی اصلاحات ، 1992–2002 مصنف: این ایلڈیس ، راجر این میکڈرموٹ
- روس-چیچن تنازعہ ، 1800–2000: اک مہلک گلے مصنف: رابرٹ سیلی (پیش نظارہ دستیاب)
- گرزنی کا فرشتہ: یتیماں کا فراموش کردہ جنگ مصنف: ایسن سیئرسٹاڈ
- چیچن دی جنگاں: کيتا روس سوویت یونین دی راہ اُتے گامزن ہوئے گا؟ مصنف: میتھیو ایوانجلسٹا (پیش نظارہ دستیاب اے )
- لون بھیڑیا تے ریچھ: چیچن ڈیفینس دی روسی صدیاں دی تین سنچری مصنف: موشے گامر (پیش نظارہ دستیاب)
- دا سند : اگ دا اک جراح زیر مصنف: خاسن بائیوف
- بھیڑیاں دے اسلام: روس تے چیچن دہشت گردی دے چہرے
- "جہنم وچ خوش آمدید": چیچنیا وچ من منی نظربندی ، تشدد تے بھتہ خوری مصنف: ہیومن رائٹس واچ (پیش نظارہ دستیاب اے )
باہرلے جوڑ
[سودھو]- ٹائم لائنز تے تریخ
- خلاصہ
- چیچنیا: دو فیڈرل انٹرویینٹینس کشمکش مطالعہ ریسرچ سنٹر
- دوسری چیچنیا جنگ - 1999–؟ ؟ ؟ عالمی سلامتی تنظیم
- انسانی حقوق دے مسائل
- ویڈیو: کیہ ایہ چیچنیا وچ محفوظ اے ؟ انسانی حقوق دی اک یورپی تنظیم نے روس دی جمہوریہ چیچن دی صورتحال نوں نازک قرار دتا اے (21 اپریل 2008)
- کونسل آف یوروپ نے 'چیچن جمہوریہ وچ انسانی حقوق دی صورتحال' دے بارے وچ قرار داداں:
- روسی – چیچن دوستی دے لئی چیچنیا سوسائٹی وچ انسانی حقوق دی خلاف ورزی
- بغیر سرحداں دے چیچنیا ڈاکٹراں وچ جاری جنگ دا صدمہ
- مضامین
- "شمالی قفقاز ،" روسی تجزیاتی ڈائجسٹ نمبر 22 (5 جون 2007)
- چیچنیا دے تنقیدی میڈیا کوریج نوں روک دتا گیا
- چیچن جنگ دے میداناں وچ تبدیلی (اپریل 2006)
- چیچن مزاحمتی تحریک: 2006 جائزہ وچ جیمسٹاون فاؤنڈیشن
- آئی ایس این کیس اسٹڈی: دہلی اُتے شمالی قفقاز (اگست 2006) Archived 2021-04-17 at the وے بیک مشین
حوالے
[سودھو]- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ The Chechens: A Handbook, p. 237, at Google Books
- ↑ Politics of Conflict: A Survey, p. 68, at Google Books
- ↑ Energy and Security in the Caucasus, p. 66, at Google Books
- ↑ Documents Working Papers, p. 4, at Google Books
- ↑ سائیٹ غلطی: نا منیا جان والا
<ref>
ٹیگ کوئی لکھت نئیں دتی گئی اتے پتےbbc-endwar
لئی۔ - ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil. | Ibn Al-Khattab ⚔
- ↑ Федеральным силам в Чечне противостоят 22 тыс. боевиков Russian Ministry of Defense Archived 27 September 2007 at the وے بیک مشین
- ↑ War Veterans in Postwar Situations: Chechnya, Serbia, Turkey, Peru, and Côte D'Ivoire, p. 237, at Google Books Nathalie Duclos, 2012, ISBN [[Special:BookSources/9781137109743, page 237
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Second Chechen campaign takes its toll"۔ ۰۵ اکتوبر ۲۰۱۳ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.سانچہ:Failed verification
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ What justice for Chechnya's disappeared? . AI Index: EUR 46/015/2007, 23 May 2007
- ↑ Sarah Reinke: Schleichender Völkermord in Tschetschenien. Verschwindenlassen – ethnische Verfolgung in Russland – Scheitern der internationalen Politik. Gesellschaft für bedrohte Völker, 2005, page 8 (PDF Archived 12 August 2014 at the وے بیک مشین)
- ↑ Mark Kramer: "Guerrilla Warfare, Counterinsurgency and Terrorism in the North Caucasus: The Military Dimension of the Russian-Chechen Conflict", Europe-Asia Studies, Vol. 57, No. 2 (March 2005), p.210 (سانچہ:Jstor)
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Chechen leader says spy 'died a hero' Archived 25 February 2008 at the وے بیک مشین, Life Style Extra, 27 November 2006
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Civil and military casualties of the wars in Chechnya Russian-Chechen Friendship Society, 2003
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Федеральный закон № 5-ФЗ от 12 января 1995 (в редакции от 27 ноября 2002) "О ветеранах" سانچہ:In lang
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Armstrong, Patrick. "Conflict in Chechnya: A Background Perspective." Journal of Conflict Studies. November 1999; Evangelista, Matthew. The Chechen Wars: Will Russia Go the Way of the Soviet Union? Washington, D.C.: Brookings Institution Press, 2003. سانچہ:آئی ایس بی این; Dunlop, John B. Russia Confronts Chechnya: Roots of a Separatist Conflict. Cambridge, Mass.: Cambridge University Press, 1998. سانچہ:آئی ایس بی این; Seely, Robert. Russo-Chechen Conflict, 1800–2000: A Deadly Embrace. Florence, Ky.: Routledge, 2000. سانچہ:آئی ایس بی این.
- ↑ Conquest, Robert. The Nation Killers. New York: Macmillan, 1970. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Campana, Aurelie."The Effects of War on the Chechen National Identity Construction."Article 8.2(2006):129–148
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lajos F. Szászdi, Russian Civil–Military Relations and the Origins of the Second Chechen War, page 155, University Press of America, 2008. سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Tishkov, Valery. Chechnya: Life in a War-Torn Society. Berkeley: University of California Press, 2004. Page 114.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Aslan Maskhadov – Telegraph, "Aslan Maskhadov." The Telegraph. Telegraph Media Group, 9 March 2005. Web. Retrieved 7 May 2017.
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ from the Russian original of interview given by Stepashin: В отношении Чечни могу сказать следующее. План активных действий в этой республике разрабатывался начиная с марта. И мы планировали выйти к Тереку в августе-сентябре. Так что это произошло бы, даже если бы не было взрывов в Москве. Я активно вел работу по укреплению границ с Чечней, готовясь к активному наступлению. Так что Владимир Путин здесь ничего нового не открыл. Об этом вы можете спросить его самого. Он был в то время директором ФСБ и владел всей информацией.
- ↑ Yuri Felshtinsky and Vladimir Pribylovsky The Age of Assassins. The Rise and Rise of Vladimir Putin, Gibson Square Books, London, 2008, ISBN [[Special:BookSources/1-906142-07-6, page 105. The interview was given on 14 January 2000.
- ↑ Sergey Pravosudov. Interview with Sergei Stepashin. Nezavisimaya Gazeta, 14 January 2000(in Russian)
- ↑ Lua error in package.lua at line 80: module 'Module:Citation/CS1/COinS' not found.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ David Satter. Darkness at Dawn: The Rise of the Russian Criminal State. Yale University Press. 2003. سانچہ:آئی ایس بی این, pages 24–33 and 63–71.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ The Chechen Wars: Will Russia Go the Way of the Soviet Union?, page 81, Matthew Evangelista, pub. Brookings Institution Press, 2002, سانچہ:آئی ایس بی این, سانچہ:آئی ایس بی این
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil., CNN, 26 August 1999
- ↑ Russian warplanes kill dozens of villagers The Independent, 11 October 1999
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Oleg Orlov (26 May 2000)۔ "War Crimes and Human Rights Violations in Chechnya"۔ crimesofwar.org۔ ۲۲ فروری ۲۰۱۱ میں اصل سے آرکائیو شدہ
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ "Убивал – не убивал, попал – не попал", Kommersant, 7. اگست 2006
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Russia Bars ABC News for Interview With Separatist, The New York Times, 2 August 2005
- ↑ Coene 2009.
- ↑ ۶۵.۰ ۶۵.۱ Civil and military casualties of the wars in Chechnya Russian-Chechen Friendship Society
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Brian Glyn Williams (23 April 2013)۔ "Shattering the al-Qaeda-Chechen Myth"۔ Jamestown Foundation
- ↑ Peter Finn، Carol D. Leonnig، Will Englund (19 April 2013)۔ "Details emerge on brothers suspected in bombing at Boston Marathon"
- ↑ Nina Akhmeteli (9 July 2014)۔ "Georgian roots of Isis commander"
- ↑ David Herbert (7 July 2020)۔ "A Different Dynamic? Explaining Prejudice Against Muslims in the Russian Federation: Islamophobia or Internalised Racial Hierarchy?"۔ www.connections.clio-online.net
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ [MSF Activity Reports on The Russian Federation: 2006 Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.], Doctors Without Borders
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Island lessons for Russian war vet, Oakland Tribune, 30 April 2003
- ↑ For Russians, Police Rampage Fuels Fear دی واشنگٹن پوسٹ, 27 March 2005
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.سانچہ:مردہ ربط
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- ↑ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1/Date_validation/ar at line 45: attempt to compare number with nil.
- مضامین جنہاں وچ اردو بولی دا متن شامل اے
- ٹُٹے ہوئے جوڑاں آلے صفحے
- تصویر دا متروک پیرامیٹر استعمال کرنے والے صفحات
- ممکنہ طور پر تاریخ بیانات پر مشتمل تمام مضامین از 2007
- Articles with invalid date parameter in template
- ممکنہ طور پر تاریخ بیانات پر مشتمل تمام مضامین
- All pages needing cleanup
- Vague or ambiguous time since June 2019
- 2000ء وچ روس
- روس وچ 1999ء
- چیچن جنگاں
- 2000ء دے تنازعات
- 1999ء دے تنازعات
- آزادی دیاں جنگاں
- دوسری چیچن جنگ