دھولاویرا
 | |
| تاریخ | |
|---|---|
| ادوار | ہڑپا 2 توں ہڑپا 5 |
| ثقافتاں | وادی سندھ دی رہتل |
| تقریبات | gcy |
| Site notes | |
| کھدائی دی تریخ | 1990 توں ہن تک |
| حالت | کھنڈر |
| ملکیت | عوامی |
| عوامی رسائی | ہاں |
دھولاویرا (گجراتی : ધોળાવીર) بھارت دے صوبہ گجرات وچ ہڑپا تہذیب نال جڑی عالمی پدھر اتے مشہور تھاں اے،جتھوں دنیا دا سبھ توں پرانا سٹیڈیم ملیا اے۔
دھولاویرا (گجراتی : ધોળાવીરા) بھارت دے گجرات دے ضلع کچھ دے بھچاؤ وچ ہڑپا رہتل نال جڑیا اک آثار قدیما ٹکانا اے،جتھوں دنیا دا سبھ توں پرانا سٹیڈیم ملیا اے۔ اسدا ناں اجکلھ دے پنڈ توں ہی لیا گیا اے، جہڑا اتھوں ۱ کلومیٹر (۳٬۲۸۰ فٹ ۱۰ انچ) دوری تے لمے وچ اے۔ ایہ پنڈ ردھنپور توں ۱۶۵ کلومیٹر (۵۴۱٬۰۰۰ فٹ) دوری تے اے۔ اسنوں دیسی بولی وچ کوٹڑا ٹمبا وی کہیا جاندا اے۔ اس ٹھکاݨے اتے وادی سندھ دی رہتل (ہڑپا رہتل) دے بہت سارے کھنڈر ملدے نیں۔[۱] دھولاویرا دا قحل وقوع کرک ریکھا دے اپر اے۔ دھولاویرا ہڑپا رہتل دے پنج سبھ توں وڈے ٹکانیاں وچوں اک اے۔[۲] اتے بھارت وچ ملن والے وادی سندھ دی رہتل (ہڑپا رہتل) دے ٹھکاݨیاں وچوں سبھ توں مشہور اے۔[۳] ایہنوں اپݨے ویلے دے وڈے شہراں وچوں اک منیا گیا اے۔[۴] ایہہ رݨ کچھ وچ کچھ ماروتھل جنگلی جیون پناہ دے کھادر بیٹ جزیرے وچ واقع اے۔ ایہہ 47 ہیکٹیئر دا رقبہ دو موسمی نالیاں، شمال وچ منسار تے لمے وچ منہار دے وچالے آ۔[۵] ایہہ شہر c.2650 ق م توں پوری طرحاں آبادی نال وسیا ہویا سی، جہڑا کہ لگ بھگ 2100 ق م توں ہولی-ہولی ختم ہونا شروع ہو گیا۔ ایہہ شہر c.1450 ق م تک پوری طرحاں چھڈ دتا گیا تے فیرر اس ویلے توں اتھے دوبارا وسیب شروع ہوگیا۔[۶]
حالت تے کھوج
[سودھو]ایہ ضلع کچھ وچ واقع اے ۔ سبھ توں پہلاں (جے۔ پی۔ جوشی) نے ایہدی کھوج کیتی سی فیر اس تھاں تے 1990 وچ بھارتی آثار قدیما دے محکمے ولوں کھدائی دا کم شروع کیتا گیا ۔
اس جگہ دی کھوج 1967–1968 وچ جے پی جوشی نے کیتی ۔ ایہہ ہڑپا دے 8 مکھ ٹکانیاں وچوں اک اے۔ ایہہ جگہ 1990 توں بھارتی آثار قدیمہ ڈیپارٹمنٹ ولوں پھر کھدائی تحت اے، جناں دا مننا اے کہ "دھولاویرا نے ہڑپا رہتل دے وہار وچ نویں آیام جوڑے ہن۔"[۷] سندھ گھاٹی دیاں ہور کھوجیاں گئیاں تھاواں ہن: ہڑپا، موہنجودڑو، گنیریوالا، راکھیگڑھی، کالیبنگن، روپنگر اتے لودھل۔
دھولاویرا دا خاکا
[سودھو]
آر۔ ایس۔ بشت، جہڑے کہ دھولاویرا کھدائی دے ڈریکٹر ہن، نے اس جگہ دے وسیبے دے ستّ پڑاؤ واضع کیتے ہن۔[۸]
| پڑاؤ | تریخاں | |
|---|---|---|
| پہلا پڑاؤ | 2650–2550 ق م | شروعاتی ہڑپا – پکا ہڑپا بدلاء A |
| دوجا پڑاؤ | 2550–2500 ق م | شروعاتی ہڑپا – پکا ہڑپا بدلاء B |
| تیجا پڑاؤ | 2500–2200 ق م | پکا ہڑپا بدلاء A |
| چوتھا پڑاؤ | 2200–2000 ق م | پکا ہڑپا بدلاء B |
| پنجواں پڑاؤ | 2000–1900 ق م | پکا ہڑپا بدلاء C |
| 1900–1850 ق م | چھڈن دا سماں | |
| چھیواں پڑاؤ | 1850–1750 ق م | بعد دا ہڑپا A |
| 1750–1650 ق م | چھڈن دا سماں | |
| ستواں پڑاؤ | 1650–1450 ق م | بعد دا ہڑپا B |
کھدایاں
[سودھو]کھدائی دا کم بھارتی آثار قدیما ڈیپارٹمنٹ ولوں 1989 وچ شروع کیتا گیا سی ۔ جیہدے سربراہ (آر۔ ایس۔ بشت) سن۔ ۔ 1990 توں 2005 تک 13 واری کھدائی کیتی گئی۔[۲] کھدائی وچ سائنسداناں نوں ہڑپا رہتل دیاں شہری سکیماں تے آرکیٹیکچر بارے پتا لگا۔ اس توں علاوا بہت وڈی گنتی وچ موہراں، موتی، پسوآں دیاں ہڈیاں، سونا، چاندی، ٹیریکوٹا دے گہنے، پوٹری اتے پتل دے بھانڈے ملے۔ آثار قدیمہ سائنسدان مندے ہنسانچہ:Vague کہ دھولاویرا دکھنی گجرات، سندھ، پنجاب تے لہندے ایشیا دیاں رہتلاں دا اک اہم وپار مرکز سی۔[۹][۱۰]
آرکیٹیکچر اتے عام چیزاں
[سودھو]اس شہر نوں بندرگاہی شہر لوتھل نالوں پرانا دسیا گیا اے،[۱۱] اس شہر دی بنتر آئتاکار اتے ایہہ 22 ہیکٹیئر وچ پھیلیا ہویا اے ۔ رقبے وچ لمبائی ۷۷۱٫۱ میٹر (۲٬۵۳۰ فٹ) اتے چوڑائی ۶۱۶٫۸۵ میٹر (۲٬۰۲۳٫۸ فٹ) اے۔[۷] ایہہ شہر بنتر وچ ہڑپا تے موہنجودڑو توں الگ اے کیونکہ پہلاں متھی گئی سکیم دے حساب نال بنایا گیا سی، جس وچ تن درجے سن - اک گڑھی، اک وچکارلا قصبہ تے اک ہیٹھلا قصبا سن۔[۱۲] قلعے اتے وچکارلے قصبے وچ اپنا دفاعی نظام سی۔ اس توں علاوہ دروازے، گلیاں، کھوہ تے ہور کھلیاں تھاں واں سن۔ قلعے دے آلے دوالے خاص چاردیواری ہندی سی۔[۷] میناراں والے محلاں نوں دوہریاں کندھاں نال تحفظ دتا ہویا سی۔[۱۳] قلعا بندی دے اندر شہر دا رقبا ۴۸ ha (۱۲۰ acre) اے۔ قلعہ بندی توں باہر وی ایہو جہی ہی بنتر والیاں عمارتاں ملدیاں ہن۔ کندھاں توں باہر اک ہور وسیب وی ملیا اے۔[۷] اس شہر دی سبھ توں خاص گل ایہہ اے کہ اسدیاں ساریاں عمارتاں، جتھوں تک ہن تک سمبھالیاں ہوئیاں عمارتاں دا سوال اے، پتھر دیاں بنیاں ہوئیاں سن، جدکہ ہڑپا اتے اتھوں تک کہ موہنجودڑو وچ وی عمارتاں اٹاں دیاں بنیاں ہوئیاں سن۔[۱۴] دھولاویرا پانی دے دو موسمی سومیاں، منسار اتے منہار نال گھریا ہویا سی۔
پاݨی دے تلاب
[سودھو]آر۔ ایس۔ بشت دا کہنا اے کہ اج توں 5 ہزار پہلاں دے حساب نال دھولاویرا وچ جنے ودھیا طریقے نال پاݨی دی سنبھال اتے پربندھ کیتا گیا اے، اس توں اوہناں دے علم دا اندازا بخوبی لایا جا سکدا اے۔[۲] اس شہر دی سبھ توں وڈی خاصیت پاݨی دی سنبھال دا جدید تے بہت بہتر طریق سی۔[۱۵] اس طرحاں دا انتظام دنیا وچ سبھ توں پہلاں اتھے ہی ملی اے۔
موہراں بناؤنا
[سودھو]دھولاویرا وچ ملیاں کجھ موہراں، تیجے پڑاؤ نال متعلق ہن، جس وچ صرف پسوآں دیاں آکرتیاں ہن اتے کسے وی طرحاں دی لپی دا استعمال نہیں کیتا گیا۔ اس توں ایہہ اندازہ لایا گیا اے کہ سندھو گھاٹی وچ سبھ توں پہلاں اس طرحاں دیاں موہراں دا ہی استعمال کیتا گیا سی۔
سائین بورڈ
[سودھو]
دھولاویرا دیاں سبھ توں مکھ کھوجاں وچوں اک دھولاویرا دا سائینبورڈ اے، جس اتے اس لپی دے دس اکھر لکھے ملدے ہن۔ ایہہ سائینبورڈ شہر دے شمالی دروازے کول ملیا سی۔ ہڑپا واسیاں نے جپسم دھات نال دس اکھراں جاں لپی جاں آکرتیاں دے چنہ بنائے اتے ایہناں نوں لکڑ دی تختی اپر لایا سی۔[۱۶] کسے ویلے ایہہ بورڈ جاں تختی ہیٹھاں ڈگّ پئی اتے لکڑ گل گئی، پر اکھراں دی شکل کسے طرحاں بچی رہِ گئی۔ ایہہ اکھر وڈیاں اٹاں جڈے ہن جہڑیاں کہ نیڑلیاں کندھاں بناؤن لئی ورتیاں گئیاں سن۔ ہریک چنہ لگبھگ ۳۷ سینٹی میٹر (۱٫۲۱ فٹ) اچا اے اتے بورڈ جس اتے ایہہ چنہ بنے ہوئے سن، 3 میٹر لمبا اے۔[۱۷] ایہہ کتبہ سندھو گھاٹی رہتل وچ ملیا سبھ توں لما کتبہ اے، جس وچ اک چنہ چار وار دوہرایا گیا اے۔ اسدی عوامی طور تے ورتوں اتے اسدے وڈے سائز کرکے ودوان ایہہ اندازہ لاؤندے ہن کہ سندھو گھاٹی دی لپی پورن سی اتے سارے لوک اسنوں سمجھ سکدے سن۔ اک وڈے سائز دے چار چنھاں دا کتبا جہڑا کہ اک پتھر اتے اکریا اے، وی دھولاویرا وچ ملدا اے، جہڑا کہ ریتلے پتھر اتے ملیا کسے وی ہڑپا رہتل وچ، سبھ توں پہلا کتبہ اے۔[۲]
پراݨ
[سودھو]دھولاویرا پہلی وار 2650 ق م نوں وسایا گیا تے ہولی ہولی 2100 ق۔م توں بعد نگھار ول جاندا گیا۔ کجھ ویلے لئی ویران رہن دے بعد ایہہ پھیر وسیا تے 1450 ق۔م تک وسیا رہا۔
اہمیت دی وجہ
[سودھو]1.ایہہ پرانے (پرانا) شہر ہڑپہ رہتل دا چوتھا وڈا شہر اے۔
2.اتھے دنیا دا سبھ توں پرانا سٹیڈیم ملیا اے۔
3.اتھے عامَ شہریاں دی جانکاری لئی اک اطلاع بورڈ وی ملیا اے،اس نوں پڑھن وچ اجے کامیابی نہیں ملی اے۔
حوالے
[سودھو]- ↑ "Ruins on the Tropic of Cancer"
- ↑ ۲.۰ ۲.۱ ۲.۲ ۲.۳ T Subramanian۔ "The rise and fall of a Harappan city"۔ The Archaeology News Network۔ ۳۰ جون ۲۰۱۶ میں اصل سے آرکائیو شدہ۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 جون 2016
- ↑ "Where does history begin?"
- ↑ Kenoyer & Heuston, Jonathan Mark & Kimberley (2005). The Ancient South Asian World. New York: Oxford University Press, 55. ISBN 978-0-19-522243-2.
- ↑ UNESCO World Heritage Centre۔ "Dholavira: A Harappan City – UNESCO World Heritage Centre"۔ whc.unesco.org (بزبان انگریزی)۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 جون 2016
- ↑ The Indus Civilization: A Contemporary Perspective (in en). Rowman Altamira, 17. ISBN 978-0-7591-0172-2. Retrieved on 3 جون 2016.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ "Excavations-Dholavira"۔ Archaeological Survey of India۔ اخذ شدہ بتاریخ 30 جون 2012
- ↑ Possehl, Gregory۔ (2004)۔ The Indus Civilization: A contemporary perspective، New Delhi: Vistaar Publications, ISBN [[Special:BookSources/81-7829-291-2، p.67.
- ↑ Aqua Dholavira – Archaeology Magazine Archive Archived 2012-03-29 at the وے بیک مشین۔ Archaeology.org. Retrieved on 2013-07-28.
- ↑ The Ancient Indus Valley: New Perspectives (in en). ABC-CLIO, 177. ISBN 978-1-57607-907-2. Retrieved on 3 جون 2016.
- ↑ Saket Suman۔ "When history meets development"۔ TheStatesman۔ اخذ شدہ بتاریخ 3 جون 2016
- ↑ The Ancient Indus Valley: New Perspectives, 2008 (in en), ABC-CLIO, 174. ISBN 978-1-57607-907-2. Retrieved on 3 جون 2016.
- ↑ The Ancient Indus Valley: New Perspectives (in en). ABC-CLIO, 224. ISBN 978-1-57607-907-2. Retrieved on 3 جون 2016.
- ↑ The Indus Civilization: Supplementary Volume to the Cambridge History of India, 1968 (in en), CUP Archive, 33. ISBN 978-0-521-06958-8. Retrieved on 3 جون 2016.
- ↑ "Dholavira excavations throw light on Harappan civilisation". United News of India (Indian Express). 25 جون 1997. http://www.expressindia.com/news/ie/daily/19970625/17650493.html. Retrieved on 15 جون 2012.
- ↑ Kenoyer, Jonathan Mark. Ancient Cities of the Indus Valley Civilisation. Oxford University Press. 1998
- ↑ Possehl, Gregory۔ (2004)۔ The Indus Civilization: A contemporary perspective، New Delhi: Vistaar Publications, ISBN [[Special:BookSources/81-7829-291-2، p.70.
باہرلے جوڑ
[سودھو]- Excavations at Dholavira in Archaeological Survey of India website
- Dholavira Pictures by Archeological Survey of India website
- Jurassic Park: Forest officials stumble upon priceless discovery near Dholavira؛ Express news service؛ Jan 08، 2007؛ Indian Express Newspaper
- ASI’s effort to put Dholavira on World Heritage map hits roadblock Archived 2012-10-02 at the وے بیک مشین؛ by Hitarth Pandya؛ Feb 13، 2009؛ Indian Express Newspaper
- ASI to take up excavation in Kutch's Khirasara؛ by Prashant Rupera، TNN؛ 2 نومبر 2009؛ Times of India
- [[یونیسکو:دھولاویرا بارے ویروا