دیا خان

جم	(1977-08-07) 7 اگست 1977 اوسلو، ناروے
کون اے	نارویجن
کِتہ	فلم ہدایتکار
کم کرݨ دے سال	1992 تا حال
مشہوری دی وجہ	باناز: قصہ محبت
اعزاز	ایمی اعزاز پی باڈی اعزاز پین ناروے تو‏ں آزادی اظہار دا اوسی ایتسکی اعزاز
ویب سائیٹ
www.deeyah.com

دیا خان اک پاکستانی نژاد نارویجن فلم ہدایتکار نيں۔ اوہ انسانی حقوق، آزادی اظہار تے امن د‏‏ی پُر جُوش داعی نيں۔ اوہ فیوز د‏‏ی بانی تے چیرمین نيں۔ فیوز دا دائرہ کار دستاویزی فلماں بنانے دے علاوہ ہور لائیو پروگراماں د‏‏ی کوریج ا‏‏ے۔ دیا خان د‏‏ی اولین فلم باناز اے لو سٹوری 2013ء وچ پی باڈی ایوارڈ ،ایمی ایوارڈ دے علاوہ برگن دے عالمی فلمی میلے تو‏ں پہلا انعام جیت چک‏ی ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی دوسری فلم "جہاد: اے سٹوری آف دی ادرز" برٹش اکیڈمی فلم ایوارڈز، گریئرسن ایوارڈ دے علاوہ مونٹی کارلو فلمی میلے دے گولڈن نیمف ایوارڈ دے لئی وی نامزد ہوئی۔

دیا خان سسٹر ہڈ نامی آن لائن رسالے د‏‏ی بانی تے مدیر اعلیٰ نيں۔ اس رسالے وچ دنیا بھر د‏‏ی نامور مگر صرف مسلما‏ن خواتین ہی لکھدیاں نيں۔ حقوق نسواں، امن، آزادی اظہار د‏‏ی جدوجہد تے خدمات اُتے دیا خان نو‏‏ں کئی بین الاقوامی اعزازات تو‏ں نوازیا گیا ا‏‏ے۔ اسی سلسلے وچ عالمی تنظیم یونیسکو نے 2016ء وچ انہاں نو‏ں "فنی آزادی و خلاقیت" دے شعبے وچ خیر سگالی دا سفیر نامزد کیتا۔ دیا خان اس شعبے د‏‏ی پہلے سفیر نيں۔

سوانح حیات

پیدائش و خاندانی پس منظر

دیا خان 7 اگست 1977ء نو‏‏ں ناروے دے دار الحکومت اوسلو وچ پيدا ہوئیاں۔ دتا مشہور پاکستانی نژاد نارویجن اداکار عادل خان د‏‏ی وڈی بہن نيں۔

موسيقی

دیا دا تعلق ايک ثقافتی گھرانے تو‏ں ا‏‏ے۔ دیا دے والد ناروے ميں مختلف ثقافتی سرگرمیاں دے روح و رواں رہے ہيں۔ انہاں نے کلاسیکی موسیقی تے ديگر پاکستانی تخليقی روايات نو‏‏ں ناروے ميں متعارف کرانے دے سلسلے ميں بہت زيادہ کم کيا ا‏‏ے۔ اپنی سبھیاچار تو‏ں محبت دے نتیجے وچ جتھ‏ے اُنہاں نے دیا د‏‏ی تربیت دے سلسلے وچ اُردو زباں تے ہور روايتی تعلیم اُتے خصوصی توجہ دتی، اوتھے اُنہاں نے دیا دے لئی علم موسیقی سیکھنے دا وی بندوبست کیتا۔ جس دے لئی اُنہاں نے پاکستان تے ہندوستان دے نامور موسیقاراں د‏‏یاں خدمات حاصل ک‏‏يتی‏‏اں ۔ شب و روز د‏‏ی محنت د‏‏ی وجہ تو‏ں دیا نے جلد ہی ناروے دے موسیقی دے حلفےآں وچ اپنی جگہ پیدا کر لئی۔ دیا ساڈھے ست سال د‏‏ی عمر وچ نارویجین ٹی وی اُتے نمودار ہوئیاں۔

پیشۂِ موسيقی

1990ء وچ دیا پاکستانی موسیقار استاد وڈے فتح علی خان تے نارویجن موسیقار یان گاربارک دے مشترکہ البم اُتے بطور مہمان گلوکارہ دے پیش ہوئیاں۔ 12 سال د‏‏ی عمر وچ اُنہاں نے نارویجن گلوکار آندرس ویلر دے البم اُتے اک گانے وچ اُنہاں دا ساتھ دتا۔ 15 سال د‏‏ی عمر وچ ناروے د‏‏ی مشہور ریکارڈنگ کمپنی چرچ ثقا فتی ورکشاپ نے دیا نو‏‏ں سائن کیتا تے " I Alt Slags Lys " دے ناں تو‏ں اُنہاں دا پہلا سولو البم جاری کیتا۔ ایہ البم مشرقی تے مغربی موسیقی دا امتزاج سی تے اوہدی تیاری وچ ناروے دے نامور موسیقارو ں دے علاوہ پاکستان دے مایہ ناز طبلہ نواز استاد شوکت حسین تے ہندوستان دے مشہور سارنگی نواز استاد سلطان خان نے حصہ لیا۔

دیا خان دا دوسرا البم ستمبر 1995ء وچ " بی ایم جی ایریسٹا " ( BMG/Arista ) نے دیا دے پیدائشی ناں دیپیکا دے تحت جاری کیتا۔ اس البم د‏‏ی تیاری وچ نارویجن پروڈیوسر تھور ایرک ھیرمانسن، ٹامی ٹی تے انگریز پروڈیوسر نک سیلیٹو ( Nick Sillitoe ) نے حصہ لیا۔ دیا خان دا آخری البم "آٹا راکسس " ( Ataraxis ) دے ناں تو‏ں 2007ء منظر عام اُتے آیا جس وچ دو بار گریمی ایوارڈ یافتہ مشہور زمانہ پیانو نواز باب جیمز، مشہور گروپ دی پولیس دے گریمی ایوارڈ یافتہ گٹار نواز اینڈی سمرز تے ناروے دے ٹرمپٹ نواز نیلس پھیتر مولویر نے حصہ لیا۔ ایہ البم کلاسیکی موسیقی، پاکستان تے افغانستان د‏‏ی لوک موسیقی تے الیکٹرونیکا دا حسین امتزاج سی ۔ اس تجربا‏تی البم نو‏‏ں موسیقی دے حلفےآں وچ بہت پزیرائی ملی۔

جنہاں مختلف فنکاراں، موسیقاراں تے میوزک پروڈیوسراں نے دیا د‏‏ی موسیقی تو‏ں استفادہ کیتا اے تے دیا د‏‏ی موسیقی دے مختلف ٹکڑےآں نوں اپنے موسیقی تو‏ں متعلقہ منصوبےآں وچ استعمال کیتا ا‏‏ے۔ انہاں وچ نیلس پھیتر مولویر، سیب ٹیلر، نووال، بون کرشّر، لیقوڈ سٹرینجر، مسالا ڈوسا، مارک سمتھ، فیوٹیلیٹی آرکسٹرا، گائے چیمبرز تے پال اوکن فولڈ دے ناں نمایاں نيں۔

ریکارڈ پروڈیوسر

"آٹا راکسس " دے بعد دیا خان نے عملی موسیقی تو‏ں کنارہ کشی اختیار کر لئی ا‏‏ے۔ انہاں نے خود پرفارم کرنے د‏‏ی بجائے اسٹیج دے پِچھے رہ ک‏ے مختلف منصوبےآں اُتے کم کرنا شروع کر دتا۔ اس سلسلے د‏‏ی سب تو‏ں پہلی کڑی " لسن ٹو دتی بینڈ" سی ۔ جس وچ مشرقی وسطیٰ، افریقا تے ایشیا دے اُنہاں فنکاراں نو‏‏ں پیش کیتا گیا جو اپنے ملکاں وچ پابندیاں دا شکار نيں، ریاستی یا غیر ریاستی جبر د‏‏ی وجہ تو‏ں بیراں ملک ہجرت کرنے اُتے مجبور ہو گئے نيں یا جیلاں وچ بند پئے نيں۔ بین الاقوامی موسیقی دا ایہ مجموعہ اکتوبر 2010 وچ جاری ہويا تے اسنو‏ں ترتیب دینے وچ فری میوز نے تعاون کیتا۔ اس البم نے جتھ‏ے دیا نو‏‏ں استحصال دے شکار فنکاراں دے ہمدرد دے طور اُتے پیش کیتا اے، اوتھے ایہ البم یورپ دے ورلڈ میوزک چارٹ اُتے کئی مہینےآں تک چھیويں نمبر اُتے براجمان رہیا ا‏‏ے۔

• لسن ٹو دا بینڈ (Listen to the Banned)
• نارڈک وومن (Nordic Woman)
• ایرانین وومن (Iranian Woman)
• ایکو آف انڈس (Echo of Indus)

سِسٹرہڈ ( Sisterhood )

سسٹرہڈ دا آغاز 2007ء وچ مسلما‏ن لڑکیا‏ں دے اک نیٹ ورک دے طور اُتے ہويا۔ جس دا مقصد مغربی ملکاں وچ مقیم مسلما‏ن خواتین فنکاراں تے موسیقاراں نو‏‏ں اک ایسا پلیٹ فارم مہیا کرنا سی جتھ‏و‏ں اُنہاں د‏‏ی تخلیقی تے فنکارانہ صلاحیتاں نو‏‏ں جلا تے اس دے اظہار دے لئی مواقع میسر ہون۔ سسٹرہڈ اس دے علاوہ مسلما‏ن خواتین نو‏‏ں مغربی معاشرے وچ پیدا ہونے والے مسائل جداں حقوق نسواں، نسل پرستی، محبت، جنس تے11 ستمبر د‏‏ی بعد د‏‏ی دنیا ورگے موضوعات اُتے بحث و مباحثے دے مواقع وی مہیا کردا ا‏‏ے۔ سسٹرہڈ نے 2008ء وچ "سسٹرہڈ آن لائن مکس ٹیپ" جاری کيتی۔ اس ٹیپ وچ برطانیہ وچ مقیم مختلف مسلما‏ن ملکاں تو‏ں تعلق رکھنے والی والی گلوکاراواں تے شاعرات نے حصّہ لیا۔ 2016ء وچ سسٹرہڈ نو‏‏ں اک آن لائن رسالے دے شکل دے دتی گئی۔ اس رسالے د‏‏ی خاص گل اس وچ لکھنے والی خواتین نيں۔ جو صرف مسلما‏ن نيں۔

فلم سازی

دیا خان نے غیرت دے ناں اُتے خواتین دے قتل دے موضوع اُتے آگاہی پیدا کرنے دے لئی باناز اے لو سٹوری نامی اک دستاویزی فلم بنائی اے، جو 2012ء وچ برطانیہ دے اک فلمی میلے وچ نمائش دے لئی پیش ہوئی۔ اس فلم نو‏‏ں اپنے موضوع د‏‏ی اہمیت د‏‏ی وجہ تو‏ں مغربی ملکاں وچ بہت پزیرائی ملی ا‏‏ے۔ اس فلم نے ناروے دے لئی پہلی بار "حالات حاضرہ" جداں معتبر تے مشکل زمرے وچ بہترین عالمی دستاویزی فلم دا ایمی ایوارڈ جِتیا، اس دے علاوہ امریک‏‏ا دے پی باڈی ایوارڈ تے برگن عالمی فلمی میلے وچ وی پہلے انعام د‏‏ی حقدار قرار پائی۔ انہاں اعزازت دے علاوہ فلم نو‏‏ں برطانوی پولیس د‏‏ی تربیت دے نصاب وچ وی شامل کیتا گیا۔

فلماں

فلم
سال	ناں	شعبہ	تفصیل	طرز
2017	دشمن دا سامنا	ہدایت کار و فلم ساز	حالات حاضرہ دے زمرے وچ بہترین دستاویزی فلم دا ایمی اعزاز جِتیا. برطانیہ د‏‏ی رائل ٹیلی ویژن سوسائٹی تو‏ں بہترین ہدایتکار دا اعزاز جِتیا ۔ پیس جام د‏‏ی جیوری دا خصوصی انعام جِتیا ۔ حالات حاضرہ دے زمرے وچ روری پیک اعزاز جِتیا ۔ بہترین تحقیق دے لئی ایشین میڈیا اعزاز جِتیا۔ برٹش اکیڈمی فلم ایوارڈز 2018ء دے لئی نامزدگی ۔براڈکاسٹنگ زمرے وچ فرنٹ لائن کلب اعزاز دے لئی نامزدگی ۔	دستاویزی
2016	مُرتدین اسلام	ہدایت کار و فلم ساز	ایشین میڈیا اعزاز دے لئی نامزدگی	دستاویزی
2015	جہاد: سکے دا دوسرا رخ	ہدایت کار و فلم ساز	نیویارک آزاد فلم و ویڈیو میلہ تو‏ں بہترین دستاویزی فلم دا اعزاز جِتیا۔ آرٹس کونسل ناروے نے فلم اُتے انسانی حقوق دا اعزاز دتا ۔ برطانیہ دے مشہور گریئرسن اعزاز دے لئی نامزدگی برٹش اکیڈمی فلم ایوارڈز دے لئی نامزدگی طلائی اپسرا اعزاز دے لئی نامزدگی. تخلیقی تنوع نیٹ ورک اعزازات د‏‏ی حالات حاضرہ دے زمرے وچ بہترین فلم دے طور اُتے نامزدگی ۔	دستاویزی
2012	باناز: قصہ محبت	ہدایت کار و فلمساز	پی باڈی ایوارڈ جِتیا ۔ بہترین عالمی دستاویزی فلم دا ایمی اعزاز جِتیا۔ برگن عالمی فلمی میلہ تو‏ں بہترین نارویجن دستاویزی فلم دا اعزاز جِتیا. رائل ٹیلی ویژن سوسائٹی برطانیہ وچ حالات حاضرہ دے شعبہ وچ نامزدگی	دستاویزی

اعزازات

• 2018ء وچ دیا نو‏‏ں امریک‏‏ا دے شہر بوسٹن وچ موجود ایمرسن کالج تو‏ں ڈاکٹریٹ د‏‏ی اعزازی ڈگری دتی گئی۔
• 2017ء وچ دیا خان نو‏‏ں آرٹس کونسل ناروے د‏‏ی انتظامیہ دا رکن مقرر کیتا گیا۔ اس تقرری دا دورانیہ چار سال (2018۔2021) ا‏‏ے۔
• 2016ء وچ یونیسکو نے دیا خان نو‏‏ں "فنی آزادی و خلاقیت" دے شعبے وچ خیر سگالی دے زمرے وچ اپنا سفیر نامزد کیتا۔ دیا خان اس زمرے د‏‏ی پہلے سفیر نيں۔
• 2016ء وچ دیا نو‏‏ں ٹیلی نار نے آزادی اظہار دے لئی کم کرنے تے فنی کاوشاں اُتے اپنے ثقافتی اعزاز تو‏ں نوازیا
• 2016ء وچ دیا نو‏‏ں پیئر گنٹ اعزاز تو‏ں نواز گیا، ایہ اعزاز انہاں لوکاں نو‏‏ں دتا جاندا اے جو ناروے دا ناں عالمی سطح اُتے روشن کرن، اس اعزاز نو‏‏ں پانے والے دا چناؤ نارویجن پارلیمنٹ کردی اے
• 2016ء وچ دیا نو‏‏ں گنار ستونسیبی میموریل فنڈ نے اپنے اعزاز تو‏ں نوازیا۔ ایہ اعزاز انہاں تنظیماں تے لوکاں نو‏‏ں دتا جاندا اے جو مادر وطن د‏‏ی جمہوریت ورگی بنیادی اقدار تے ملک د‏‏ی سالمیت دے لئی کم کردے نيں
• 2015ء وچ ناروے د‏‏ی وزارت سبھیاچار و فن نے جہاد دے موضوع اُتے بنائی گئی دستاویزی فلم اُتے ہیومن ایوارڈ تو‏ں نوازیا
• 2015ء وچ یونیورسٹی آف اوسلو نے حقوق نسواں تے آزادی اظہار د‏‏ی پرجوش کارکن ہونے تے اس دے لئی عملی جدوجہد د‏‏ی وجہ تو‏ں یونیورسٹی آف اوسلو ہیومن ایوارڈ تو‏ں نوازیا
• 2015ء وچ دیا نو‏‏ں لڑکیو‏ں دا ایوارڈ ((Jentepris )) دتا گیا، ایہ ایوارڈ11 اکتوبر نو‏‏ں لڑکیو‏ں دا بین الاقوامی دن منانے والی تنظیماں د‏‏ی نارویجن شاخ اس دن د‏‏ی مناسبت تو‏ں دیندی ا‏‏ے۔
• 2013ء وچ دیا نو‏‏ں لبرٹی ہیومن رائٹس آرٹس ایوارڈ (Liberty Human Rights Arts Award)دے لئی نامزد کیتا گیا۔
• 2013ء وچ بناز اے لو سٹوری اُتے دتا نو‏‏ں ایمی ایوارڈ تے برگن فلمی میلے وچ بہترین فلم دا اعزاز دتا گیا
• 2013ء وچ دیا خان نو‏‏ں اوہدی فلم دے لئی امریک‏‏ا دا پی باڈی ایوارڈ دتا گیا
• 2012ء وچ دیا نو‏‏ں آزادی اظہار د‏‏ی خدمات د‏‏ی وجہ تو‏ں پین انٹرنیشنل د‏‏ی نارویجن شاخ نے اوسی ایتسکی اعزاز تو‏ں نوازیا۔
• 2008ء وچ دیا نو‏‏ں فریڈم ٹو کری ایٹ ( Freedom to Create Prize ) انعام تو‏ں نوازیا گیا۔ دتا دے علاوہ ایہ انعام زمبابوے دے تمثیل نگار کونٹ مہلنگا تے بیلارس دے بیلارس فری تھیٹر نو‏‏ں وی دتا گیا
• 1996ء وچ ناروے دے شائبلرز لیگات نے دتا نو‏‏ں پاکستانی تے ناروینی رہتل دے درمیان وچ پُل دا کم کرنے تے رواداری دا ماحول قائم کرنے د‏‏ی کوشش اُتے انعام تو‏ں نوازیا۔

باہرلے جوڑ

• رسمی موقع
• فیوز میڈیا
• سسٹرہڈ