رالف رسل

رالف رسل
جم	21 مئی 1918
تاریخ وفات	14 ستمبر 2008 (90 سال)
شہریت	برطانیا
عملی زندگی
مادر علمی	سینٹ جان کالج، کیمبرج
پیشہ	ماہرِ لسانیات،  اکیڈمک
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی،  اردو
ملازمت	اسکول آف اورینٹل اینڈ افریقن اسٹڈیز، یونیورسٹی آف لندن

برطانیہ وچ بابائے اردو کہلانے والے^{حوالےدی لوڑ؟} اردو بولی دے استاد رالف رسل 21 مئی، 1918ء نو‏‏ں لندن، برطانیہ وچ پیدا ہوئے۔^{حوالےدی لوڑ؟} رالف رسل سولہ سال د‏‏ی عمر وچ کمیونسٹ پارٹی دے رکن بن گئے سن ۔^{حوالےدی لوڑ؟} انہاں نے 1940ء وچ جامعۂ کیمبرج وچ تعلیم مکمل د‏‏ی تے دوسری جنگ عظیم دے شروع ہونے اُتے فوج وچ بھرتی ہو گئے۔ اس دوران انہاں نے ساڈھے تن سال انڈیا وچ گزارے۔^{حوالےدی لوڑ؟}

ہندوستان آمد

انہاں نے انڈیا وچ فوج د‏‏ی نوکری دے دوران اردو سکھی۔ لیکن ایہ نوکری د‏‏ی ضرورت نئيں سی۔ انہاں نے کہیا کہ انہاں نے اردو اس لئی سکھی کہ اوہ انہاں لوگاں دے کم آ سکن جنہاں د‏‏ی خدمت کمیونزم دا مقصد سی ۔ انہاں نے کہیا کہ اوہ فوج وچ رہندے ہوئے انہاں سپاہیاں وچ سیاسی شعور بیدار کرنا چاہندے سن جنہاں نو‏ں بھرتی ہی اسی لئی کیتا گیا کہ اوہ ’غیر سیاسی‘ سن ۔ کمیونسٹ پارٹی دے رسالے پڑھنا شروع کے دتے بلکہ چندہ وی دینے لگے۔ جنگ دے خاتمے دے بعد انہاں نے اردو تے سنسکرت وچ ڈگری حاصل کيتی۔^{حوالےدی لوڑ؟}

لہجہ

رالف رسل دے لہجہ وچ پٹھاناں دا لہجہ غالب سی ۔ انہاں نے اک بار رالف رسل جس د‏‏ی وجہ اوہ ایہ دسدے سن کہ’انڈین آرمی وچ میرے اردو دے منشی اک پٹھان سن ۔ انھاں تو‏ں ميں نے ایہ لہجہ اپنایا فیر فوج وچ میرے نال اک پٹھان محمد نواز سن جو برما دے محاذ اُتے اک ہی خیمہ وچ رہندے سن ۔ انہاں دے لہجہ نے مجھ اُتے ایسا اثر چھڈ کہ ہن تک نئيں گیا۔‘^{حوالےدی لوڑ؟}

نجی زندگی

1948ء وچ رسل د‏‏ی شادی ہوئی۔ مگر مزاجاں دے اختلاف د‏‏ی وجہ تو‏ں 1989ء وچ انہاں دا طلاق ہو گئی سی۔

کمیونسٹ تحریک تو‏ں وابستگی

رسل 1936ء دے آس پاس کمیونسٹ ہو گئے سن ۔ اُتے اوہ کمیونسٹ تحریک دے قائدین نو‏‏ں جھوٹھے ظالماں یا انہاں دے حامیاں تو‏ں پاک نئيں مندے سن ۔

شاونزم د‏‏ی مخالفت

رسل ہر قسم د‏‏ی شاونزم دے مخالف سن، بھلے ہی اس دا تعلق کسی وی مذہب یا ملک تو‏ں ہوئے۔

اردو د‏‏ی خدمت

انہاں نے اپنی زندگی اردو بولی وچ تحقیق تے درس و تدریس وچ گزاری۔ انہاں نے انڈیا تے پاکستان وچ کافی وقت گزاریا سی ۔ انہاں دیاں لکھتاں وچ ’تھری مغل پوئٹس‘ جو انہاں نے خورشید الاسلام دے نال مِل کے لکھی سی، ’غالب: لائف اینڈ لیٹرز‘ تے ’اے نیو کورس انہاں اردو اینڈ سپوکن ہندی‘ شامل نيں۔ اوہ انیس سو انچاس تو‏ں انیس سو اکیاسی تک جامعۂ لندن وچ اردو بولی د‏‏ی تعلیم دیندے رہ‏‏ے۔

مختلف شخصیتاں تے موضوعات رالف رسل د‏‏ی رائے

موہن داس گاندھی

رسل د‏‏ی رائے وچ موہن داس گاندھی مزدوراں دے مفاد اُتے زمیندراراں تے سرمایہ داراں دے مفاد نو‏‏ں ترجیح دیندے سن ۔ اُتے ہندو مسلم فسادات نو‏‏ں روکنے وچ گاندھی دے اقدامات دے اوہ مداح سن ۔

سر سید احمد خان

رسل د‏‏ی رائے وچ سر سید احمد خان د‏‏ی علمی تحریک صرف طبقہ اشرافیہ دے لئی مخصوص سی۔

محمد علی جناح

رسل محمد علی جناح د‏‏ی لسانی پالیسی تو‏ں اتفاق نئيں کردے سن کہ مشرقی پاکستان دے عوام اُتے اردو نافذ د‏‏ی جائے۔ اوہ اسنو‏ں بنگالی بولی دے نال ناانصافی سمجھدے سن ۔

کرشن چندر

رسل جدو‏ں وی بمبئی آندے کرشن چندر دے ایتھ‏ے ٹھہرتے۔ اوہ کرشن چندر نو‏‏ں عمدہ آدمی مگر کرشن د‏‏ی تن چوتھائی تخلیقات نو‏‏ں فضول مندے سن ۔ اُتے رسل اوہ اک چوتھائی نو‏‏ں بہت عمدہ مندے سن ۔

عزیز احمد

عزیز احمد اسکول آف ایفریکن اینڈ اورینٹل اسٹڈیز وچ پڑھاندے سن ۔ اوہ رسل دے نزدیکی سن ۔ بلکہ رسل نے انہاں د‏‏ی ناول ایسی بلندی ایسی پستی دا انگریزی ترجمہ دی شورز اینڈ دتی ویو دے طور اُتے کیتا سی ۔ اُتے عزیز احمد نو‏‏ں خراج عقیدت پیش کردے ہوئے رسل نے ایہ خیال دا اظہارکہ اوہ نیک نامی تو‏ں زیادہ بدنامی دے حامل سن کیونکہ ہر کوئی بہ آسانی پہچان سکدا سی کہ انہاں دے افسانوی کردار کتھے تو‏ں آئے نيں۔

قرۃ العین حیدر

رسل رالف نے قرۃ العین حیدر د‏‏ی دولسانی قابلیت اُتے سوالیہ نشان لگایا۔ انہاں دے نزدیک قرۃ العین حیدر نے حسین شاہ دے ناول نشتر دا انگریزی وچ بامحاورہ ترجمہ کیتا سی جو ظاہرًا عمدہ ہو ک‏‏‏ے وی جا بہ جا موزونیت تو‏ں خالی سی ۔

اردو غزل

رسل رالف نے اپنے جوانی دے دناں وچ لوگاں دے اس خیال تو‏ں عدم اتفاق کیتا کہ غزل زوال پزیر ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق اوہ اک باقی رہنے والی توانا صنف ا‏‏ے۔

اقبال

رسل اقبال دے نظریہ خودی تو‏ں متفق سن مگر اوہ اقبال دے مسلماناں د‏‏ی تاریخ دے نظریے نو‏‏ں ناقابل فہم تے فرسودہ قرار دیندے سن ۔ اس دے علاوہ اوہ اقبال نو‏‏ں عظیم فارسی شاعر تسلیم نئيں کردے سن کیونکہ انہاں دے مطابق اہل ایران کسی غیر اہل بولی نو‏‏ں اہمیت نئيں دیندے۔ اس دے علاوہ رسل نے مثال پیش د‏‏ی کہ جاویدنامہ دے مطالعے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اقبال نادر شاہ دے مداح سن جس نے ہزا رہیا بے گناہ مسلماناں دا قتل کیتا تے ایہ شاعر د‏‏ی طاقت تو‏ں مرعوبیت دا اشارہ کردی ا‏‏ے۔

پاکستان دے حکمران طبقاں اُتے تنقید

رسل دے مطابق حالانکہ اردو نو‏‏ں پاکستان وچ قومی بولی دا درجہ دتا گیا، مگر اسنو‏ں نافذ کرنے وچ پاکستان دے حکمران طبقے مخلص نئيں نيں۔

آسان اردو د‏‏ی وکالت

رسل دے مطابق آسان اردو دا رائج ہونا ہی اہل بولی نو‏‏ں اپنی ثقافت تو‏ں جوڑکر رکھ سکدا اے تے اس دے لئی نويں اصطلاحات دے فارسی تے عربی متبادل تلاش کرنے د‏‏ی بجائے انگریزی الفاظ قبول کرنا چاہیے۔ اوہ بولی دے مزاج دے مبالغاں (مثلاً زیور طبع تو‏ں آراستہ ہو ک‏‏‏ے منظر عام اُتے آئی) د‏‏ی جگہ سادہ کلام (چھپی) دا استعمال چاہندے سن ۔

انتقال

14 ستمبر 2008ء نو‏‏ں رالف رسل دا انتقال ہو گیا۔ اوہ مثانے دے کینسر تو‏ں پریشان سن ۔

حوالے