رالف رسل

رالف رسل
جم	21 مئی 1918
تاریخ وفات	14 ستمبر 2008 (90 سال)
شہریت	برطانیا
عملی زندگی
مادر علمی	سینٹ جان کالج، کیمبرج
پیشہ	ماہرِ لسانیات ،  اکیڈمک
پیشہ ورانہ زبان	انگریزی ،  اردو
ملازمت	اسکول آف اورینٹل اینڈ افریقن اسٹڈیز، یونیورسٹی آف لندن

برطانیہ وچ بابائے اردو کہلانے والے^{حوالےدی لوڑ؟} اردو بولی دے استاد رالف رسل 21 مئی، 1918ء نو‏‏ں لندن، برطانیہ وچ پیدا ہوئے۔^{حوالےدی لوڑ؟} رالف رسل سولہ سال د‏‏ی عمر وچ کمیونسٹ پارٹی دے رکن بن گئے سن ۔^{حوالےدی لوڑ؟} انہاں نے 1940ء وچ جامعۂ کیمبرج وچ تعلیم مکمل د‏‏ی تے دوسری جنگ عظیم دے شروع ہونے اُتے فوج وچ بھرتی ہو گئے۔ اس دوران انہاں نے ساڈھے تن سال انڈیا وچ گزارے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

ہندوستان آمد

انہاں نے انڈیا وچ فوج د‏‏ی نوکری دے دوران اردو سکھی۔ لیکن ایہ نوکری د‏‏ی ضرورت نئيں سی۔ انہاں نے کہیا کہ انہاں نے اردو اس لئی سکھی کہ اوہ انہاں لوگاں دے کم آ سکن جنہاں د‏‏ی خدمت کمیونزم دا مقصد سی ۔ انہاں نے کہیا کہ اوہ فوج وچ رہندے ہوئے انہاں سپاہیاں وچ سیاسی شعور بیدار کرنا چاہندے سن جنہاں نو‏ں بھرتی ہی اسی لئی کیتا گیا کہ اوہ ’غیر سیاسی‘ سن ۔ کمیونسٹ پارٹی دے رسالے پڑھنا شروع کے دتے بلکہ چندہ وی دینے لگے۔ جنگ دے خاتمے دے بعد انہاں نے اردو تے سنسکرت وچ ڈگری حاصل کيتی۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

لہجہ

رالف رسل دے لہجہ وچ پٹھاناں دا لہجہ غالب سی ۔ انہاں نے اک بار رالف رسل جس د‏‏ی وجہ اوہ ایہ دسدے سن کہ’انڈین آرمی وچ میرے اردو دے منشی اک پٹھان سن ۔ انھاں تو‏ں ميں نے ایہ لہجہ اپنایا فیر فوج وچ میرے نال اک پٹھان محمد نواز سن جو برما دے محاذ اُتے اک ہی خیمہ وچ رہندے سن ۔ انہاں دے لہجہ نے مجھ اُتے ایسا اثر چھڈ کہ ہن تک نئيں گیا۔‘ ^{حوالےدی لوڑ؟}

نجی زندگی

1948ء وچ رسل د‏‏ی شادی ہوئی۔ مگر مزاجاں دے اختلاف د‏‏ی وجہ تو‏ں 1989ء وچ انہاں دا طلاق ہو گئی سی۔

کمیونسٹ تحریک تو‏ں وابستگی

رسل 1936ء دے آس پاس کمیونسٹ ہو گئے سن ۔ اُتے اوہ کمیونسٹ تحریک دے قائدین نو‏‏ں جھوٹھے ظالماں یا انہاں دے حامیاں تو‏ں پاک نئيں مندے سن ۔

شاونزم د‏‏ی مخالفت

رسل ہر قسم د‏‏ی شاونزم دے مخالف سن، بھلے ہی اس دا تعلق کسی وی مذہب یا ملک تو‏ں ہوئے۔

اردو د‏‏ی خدمت

انہاں نے اپنی زندگی اردو بولی وچ تحقیق تے درس و تدریس وچ گزاری۔ انہاں نے انڈیا تے پاکستان وچ کافی وقت گزاریا سی ۔ انہاں دیاں لکھتاں وچ ’تھری مغل پوئٹس‘ جو انہاں نے خورشید الاسلام دے نال مِل کے لکھی سی، ’غالب: لائف اینڈ لیٹرز‘ تے ’اے نیو کورس انہاں اردو اینڈ سپوکن ہندی‘ شامل نيں۔ اوہ انیس سو انچاس تو‏ں انیس سو اکیاسی تک جامعۂ لندن وچ اردو بولی د‏‏ی تعلیم دیندے رہ‏‏ے۔

مختلف شخصیتاں تے موضوعات رالف رسل د‏‏ی رائے

موہن داس گاندھی

رسل د‏‏ی رائے وچ موہن داس گاندھی مزدوراں دے مفاد اُتے زمیندراراں تے سرمایہ داراں دے مفاد نو‏‏ں ترجیح دیندے سن ۔ اُتے ہندو مسلم فسادات نو‏‏ں روکنے وچ گاندھی دے اقدامات دے اوہ مداح سن ۔

سر سید احمد خان

رسل د‏‏ی رائے وچ سر سید احمد خان د‏‏ی علمی تحریک صرف طبقہ اشرافیہ دے لئی مخصوص سی۔

محمد علی جناح

رسل محمد علی جناح د‏‏ی لسانی پالیسی تو‏ں اتفاق نئيں کردے سن کہ مشرقی پاکستان دے عوام اُتے اردو نافذ د‏‏ی جائے۔ اوہ اسنو‏ں بنگالی بولی دے نال ناانصافی سمجھدے سن ۔

کرشن چندر

رسل جدو‏ں وی بمبئی آندے کرشن چندر دے ایتھ‏ے ٹھہرتے۔ اوہ کرشن چندر نو‏‏ں عمدہ آدمی مگر کرشن د‏‏ی تن چوتھائی تخلیقات نو‏‏ں فضول مندے سن ۔ اُتے رسل اوہ اک چوتھائی نو‏‏ں بہت عمدہ مندے سن ۔

عزیز احمد

عزیز احمد اسکول آف ایفریکن اینڈ اورینٹل اسٹڈیز وچ پڑھاندے سن ۔ اوہ رسل دے نزدیکی سن ۔ بلکہ رسل نے انہاں د‏‏ی ناول ایسی بلندی ایسی پستی دا انگریزی ترجمہ دی شورز اینڈ دتی ویو دے طور اُتے کیتا سی ۔ اُتے عزیز احمد نو‏‏ں خراج عقیدت پیش کردے ہوئے رسل نے ایہ خیال دا اظہارکہ اوہ نیک نامی تو‏ں زیادہ بدنامی دے حامل سن کیونکہ ہر کوئی بہ آسانی پہچان سکدا سی کہ انہاں دے افسانوی کردار کتھے تو‏ں آئے نيں۔

قرۃ العین حیدر

رسل رالف نے قرۃ العین حیدر د‏‏ی دولسانی قابلیت اُتے سوالیہ نشان لگایا۔ انہاں دے نزدیک قرۃ العین حیدر نے حسین شاہ دے ناول نشتر دا انگریزی وچ بامحاورہ ترجمہ کیتا سی جو ظاہرًا عمدہ ہو ک‏‏‏ے وی جا بہ جا موزونیت تو‏ں خالی سی ۔

اردو غزل

رسل رالف نے اپنے جوانی دے دناں وچ لوگاں دے اس خیال تو‏ں عدم اتفاق کیتا کہ غزل زوال پزیر ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق اوہ اک باقی رہنے والی توانا صنف ا‏‏ے۔

اقبال

رسل اقبال دے نظریہ خودی تو‏ں متفق سن مگر اوہ اقبال دے مسلماناں د‏‏ی تاریخ دے نظریے نو‏‏ں ناقابل فہم تے فرسودہ قرار دیندے سن ۔ اس دے علاوہ اوہ اقبال نو‏‏ں عظیم فارسی شاعر تسلیم نئيں کردے سن کیونکہ انہاں دے مطابق اہل ایران کسی غیر اہل بولی نو‏‏ں اہمیت نئيں دیندے۔ اس دے علاوہ رسل نے مثال پیش د‏‏ی کہ جاویدنامہ دے مطالعے تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اقبال نادر شاہ دے مداح سن جس نے ہزا رہیا بے گناہ مسلماناں دا قتل کیتا تے ایہ شاعر د‏‏ی طاقت تو‏ں مرعوبیت دا اشارہ کردی ا‏‏ے۔

پاکستان دے حکمران طبقاں اُتے تنقید

رسل دے مطابق حالانکہ اردو نو‏‏ں پاکستان وچ قومی بولی دا درجہ دتا گیا، مگر اسنو‏ں نافذ کرنے وچ پاکستان دے حکمران طبقے مخلص نئيں نيں۔

آسان اردو د‏‏ی وکالت

رسل دے مطابق آسان اردو دا رائج ہونا ہی اہل بولی نو‏‏ں اپنی ثقافت تو‏ں جوڑکر رکھ سکدا اے تے اس دے لئی نويں اصطلاحات دے فارسی تے عربی متبادل تلاش کرنے د‏‏ی بجائے انگریزی الفاظ قبول کرنا چاہیے۔ اوہ بولی دے مزاج دے مبالغاں (مثلاً زیور طبع تو‏ں آراستہ ہو ک‏‏‏ے منظر عام اُتے آئی) د‏‏ی جگہ سادہ کلام (چھپی) دا استعمال چاہندے سن ۔

انتقال

14 ستمبر 2008ء نو‏‏ں رالف رسل دا انتقال ہو گیا۔ اوہ مثانے دے کینسر تو‏ں پریشان سن ۔

حوالے