رنجیت سنگھ مگروں

جدوں شاہزادہ معظم نے ایہہ ساری وارتا بھائی نند لال نوں سنائی تاں اوہناں دے من نوں ڈونگھی ٹھیس پہنچی تے نراشتا دے عالم وچ گواچ گئے۔ پر شاہزادہ معظم نوں اس گلّ دا پورا علم سی کہ بھائی نند لال، ساہبے کمال گورو گوبند سنگھ جی دے انن سکھ ہن اتے اوہ آپ وی گورو صاحب دا قدردان سی۔ اس نے بھائی صاحب نوں اپنی مرضی نال فیصلہ لین دی کھلھ دے دتی۔ بھائی صاحب نے گورو کلغیدھر دے چرناں وچ انندپور صاحب مڑ پرط جان دی یاچنا کیتی اتے دوسرے دن ہی اپنے رتبے نوں ٹھوکر مار کے اچھوپلے جاے ساہبے کمال دی چرن-بوسی لئی انندپور صاحب نوں روانگی پا دتی۔

آگرے توں انندپور صاحب دے سفر وچ سارے راہ آپ ویراگمئی حالت وچ سن۔ آپ دی روح دا ردن اک اگوچر بے پرواہی دی حالت وچ سی۔ ساہبے کمال دے درشناں دے دیوی تصور راہیں ہو رہی روحانی گفتگو نوں آپ نے اک لمبی فارسی شاعری دی مالا وچ پرو لیا۔ 'گنج-نامہ' دی دسویں سلطنت 'از سلتنتِ دہمّ' دے انوان ہیٹھ لکھی ایہہ نظم، بھائی صاحب دے انوبھوی کمال دا سکھر اے اتے آپ دے کامل مرشد، گورو گوبند سنگھ جی دی 'عظمت بیانی' دا اک بے مثال شاہکار اے۔ 'ناسرو منصور گورو گوبند سنگھ۔ ایزدی منظور گورو گوبند سنگھ۔'

گورو دسم پاتشاہ دی صفت-صلاحَ کردی، فارسی وچ لکھی بھائی نند لال دی ایہہ اک لمی نظم اے، جس دے کلّ 56 بند ہن تے ہر بند وچ ساہبے کمال دیاں دو انوپم صفتاں درج ہن، جو گورو گوبند سنگھ صاحب دی انوٹھی عظمت نوں بھائی صاحب دی نجی انوبھوتی تے تجربہ مطابق شاعرانہ انداز وچ بیان کردیاں ہن۔ بھائی نند لال نے اپنے جیون دا بہتا سماں انندپور صاحب وکھے ہی گورو کلغیدھر پاتشاہ دے چرناں وچ گزاریا اتے کتاباں لکھیاں۔ اک کتاب دی رچنا آپ جی نے آگرے توں روانگی پاؤن توں بعد انندپور صاحب دے سفر دوران لکھی۔ انندپور صاحب اپڑن تکّ اس دے 514 شعر؎ لکھے جا چکے سن۔ فارسی وچ رچی اس کتاب دا سرلیکھ 'بندگی نامہ' رکھیا اتے ایہہ کتاب بڑے ادب نال گورو دسم پاتشاہ نوں بھیٹ کر دتی۔

ساہبے کمال نے اس کتاب دے سارے شعر؎ تے اوہناں دا تشریحی ترجما، ویاکھیا سمیت، سنگت وچ بیٹھ کے سنن اپرنت فرمایا 'بھائی صاحب جیو، اس کتاب دا سرلیکھ 'بندگی نامہ' دے بدلے 'زندگی نامہ' ودھیرے ڈھکواں راے گا، جو وی اس کتاب نوں پڑھیگا، اوہ زندگی دی تہذیب تے ترتیب نوں سمجھ سکیگا تے اس دا جم کامیاب ہووےگا'۔ اس کتاب دا اک شعر؎ اس طرحاں سی :

آبے ہیواں پور شدہ چوں جامِ اوں۔ 'بندگی نامہ' شدہ جاں نامِ اوں۔۔502॥

اس شعر؎ وچ آئے شبد 'بندگی نامہ' نوں ساہبے کمال نے اپنے ہست کملاں نال بدل کے 'زندگی نامہ' کر دتا۔ انج بھائی صاحب دی اس کتاب دا ناں 'زندگی نامہ' ہو گیا۔ بھائی صاحب دیاں جو رچناواں ہن تکّ کسے نہ کسے روپ وچ مہیا ہن، اوہناں دا ویروا اس پرکار اے :

1. توصیف و ثناء و خاتمہ (عربی تے فارسی-شاعری تے وارتک وچ)۔ 2. جوت بکاس (فارسی-وارتک) 3. جوت بکاس (ہندی پنجابی-کوتای) 4. دستور-ال-انشاں (فارسی-شاعری) 5. ارزل الفاز (فارسی) 6. گنج-نامہ (فارسی-شاعری تے وارتک) 7. رہتناما (پنجابی -شاعری) 8. تنخواہ-ناماہ (پنجابی-کوتای) 9. زندگی-ناماگی (فارسی-شاعری) 10. دیوانِ گوئیا (فارسی-غزلاں)

بھائی صاحب دیاں ایہناں ادتی رچناواں دی مزید تشریح وچ ہور بڑا کجھ لکھیا جا سکدا اے، پر اس مضمون دے بہو-وستھار نوں مجبوری وسّ سنکوچنا بندا اے۔

عمر دی آخری حالت وچ بھائی نند لال نوں، جو عمر وچ دسم پاتشاہ حضور نالوں 33 سال وڈے سن، گورو گوبند سنگھ جی نے سری انندپور صاحب دی آخری جنگ توں پہلاں، ساری ستھتی دی نازکتا وچاردیاں ہویاں بھائی صاحب نوں ملتان بھیج دتا۔ اتھے ہی آپ آخر 72 سال دی عمر بھوگ کے سنّ 1705 وچ سدیوتا دی گود وچ جا براجے۔ بھائی صاحب دی مہان چوڑامنی شخصیت اُتے اقبال دا ایہہ شعر؎ ان-بنّ صادق ہندا اے :

ہوتا ہے کوہو دشت میں پیدا کبھی کبھی۔ وہ مرد جس کا فقر کرے، خزف کو نگیں۔