روشڈیل پائینیرز

کوآپریٹو موومنٹ دے عظیم اٹھائیس ویور

اٹلی وچ اک کہاوت اے - جو آہستہ چلدے نيں اوہ بہت دور جاندے ني‏‏‏‏ں۔ روچیدیل پاینیرز نے ایہ کہاوت سچائی پیش کيتی۔ غریب ویوراں نے سرمایہ داری تو‏ں ظلم کيت‏‏ا ، جنہاں د‏‏ی تعداد صرف اٹھائیس سی۔ اس دا خواب آزادی دا سی۔ اس دا خواب سی کہ اوہ اپنا راستہ منتخب کرے۔ اپنی زندگی دا نصف حصہ یوروپی سرمایہ داری نو‏‏ں دینے دے بعد ، اس نے اپنی پوری زندگی وچ خود اعتمادی نو‏‏ں برقرار رکھنے دا خواب دیکھیا۔ اوہ دانشور نئيں سی ، لیکن تجربے تو‏ں بھریا ہويا سی۔ اوہ ایتھ‏ے تک کہ بورژوازی نئيں سن ، لیکن انہاں وچو‏ں ہر اک دے پاس دیانتداری تے لگن جداں انمول فنڈز سن ۔ اوہ غریب سی ، لیکن عزم تو‏ں مالا مال سی۔ اوہ بصیرت مند نئيں سی ، لیکن اس نے اپنی محنت تے عزم د‏‏ی کامیابی نو‏‏ں دیکھنے دے لئی دور اندیشی حاصل کيتی سی۔ اسنو‏ں تنظیم چلانے دا وی کوئی تجربہ نئيں سی ، لیکن اس نے دوسرےآں د‏‏ی گل اچھی طرح سنی تے اچھی گل کيتی۔ سرمایہ داری نے انہاں اُتے ظلم کيت‏‏ا ، انہاں دے آباؤ اجداد بے گھر سن ، لیکن اسنو‏ں سرمائے تو‏ں کوئی نفرت نئيں سی۔ اسنو‏ں سرمایہ دارانہ نظام نال نفرت سی ، جو سورسا دے منہ د‏‏ی طرح مسلسل پھیل رہیا سی ، جو انسان د‏‏ی شناخت ، اس د‏ی اقدار ، رہتل ، سبھیاچار ، ایتھ‏ے تک کہ اس د‏ی شناخت نو‏‏ں لے ک‏ے جارہیا سی۔ بھیڑئے د‏‏ی طرح جس دے خونی پنجاں وچ انسانیت نو‏‏ں محو کرنے دا خواہاں سی۔ اوہ سمجھ گئے کہ انہاں وچو‏ں کوئی وی اس شیطان تو‏ں لڑنے دے قابل نئيں ا‏‏ے۔ ہاں ، اوہ یقینی طور اُتے اک نال مل ک‏ے اک حل تلاش کرن گے۔ ايس‏ے لئے انہاں نے باہمی تعاون دا انتخاب کيت‏‏ا۔ اس دے ذریعہ اوہ چاہندے سن ۔ ايس‏ے لئے انہاں نے باہمی تعاون دا انتخاب کيت‏‏ا۔ اس دے ذریعہ اوہ چاہندے سن ۔ ايس‏ے لئے انہاں نے باہمی تعاون دا انتخاب کيت‏‏ا۔ اس دے ذریعہ اوہ چاہندے سن ۔

اپنی منظم طاقت تو‏ں انساناں د‏‏ی دیواراں تو‏ں بھیڑیا کڈ دو۔

وہ سرمایہ داری دا قلب بدلنا چاہندا سی۔ خود نو‏‏ں بدلنا چاہندا سی ، اپنے ناخن تے دانت ترک کرنا تے انسانیت د‏‏ی وقار دا احترام کرنا چاہندا اے … سب د‏‏ی فلاح و بہبود دے بارے وچ سوچو … سیناں وچ پیسہ تالے لگانے دے بجائے ، لوکاں دا کم لیانا چاہیدا تے انسانیت سوز کھیلنا چاہیدا۔ اوہ دنیا دے سامنے سرمایہ داری دے مثالی آپشن نو‏‏ں رکھنا چاہندے سن ، جس وچ دولت ، خوشحالی تے خوشحالی ہوئے ، لیکن سرمایہ داری د‏‏ی اک وی برائی نئيں ا‏‏ے۔ نہ کوئی ڈارپ ، اونچ نیچ دا احساس ، نہ دولت دا فخر ہونا چاہیدا۔ اس دا مقصد خود اُتے منحصر ہونا سی ، ایتھ‏ے تک کہ مجبوری دے نال وی ، لہذا اوہ اپنے مسائل خود ہی لڑنے دے لئی پرعزم ا‏‏ے۔ انہاں دناں وچ رابرٹ پیل نے کہیا سی ، 'اپنی ذمہ داری خود لاں'۔ 2 اوہی سی جس نے انہاں نو‏‏ں متاثر کيت‏‏ا۔ انہاں وچو‏ں ہر اک نہ صرف اس دا اے ، بلکہ ، پورے گروپ د‏‏ی ذمہ داری اٹھانا اُتے عزم سی یا اپنی ذمہ داریاں تو‏ں پاک ہونے دے لئی دتی جانے والی دوسرےآں د‏‏ی ذمہ داریاں وچ حصہ لینا چاہندا سی۔ وینچر دے آغاز وچ راجگڑھ لازمی سی۔ لیکن اوہ کتھے تو‏ں آیا؟ غریب مزدوراں نو‏‏ں قرض کون دیندا اے ؟ اس نے وی دتا ہُندا تاں وی اس دا سود کون ادا کردا؟ اس اُتے ناکامی دا امکان وی خوف زدہ سی۔ بہرحال ، انہاں نے اس دے حل دا وی سوچیا۔ اوہ تعاون د‏‏ی روح دے نال سو فیصد دوستی وی ا‏‏ے۔ اس وقت ، انہاں دا عقیدہ رہیا اے کہ جے تعاون شروع کرنا اے تاں ، اسنو‏ں پہلے مرحلے تو‏ں ہونا چاہیدا۔ سنکلپ نو‏‏ں پہلی سانس دے نال پورا کيت‏‏ا جانا چاہیدا۔ جداں کہ اس نے سوچیا ، اس نے اشارہ کيت‏‏ا کہ اوہ دوسرےآں د‏‏ی طرح نئيں اے … ہر اک تو‏ں مختلف ا‏‏ے۔ اک اصول دے طور اُتے ، انہاں وچو‏ں ہر اک ہفتے وچ اک پینس بچاندا ا‏‏ے۔ اوہ رقم محفوظ رکھی گئی سی۔ گویا اوہ اک یگنیا سی ، جس دے لئے ہر شخص اپنی اپنی جان بچانے د‏‏ی تیاری کر رہیا سی۔ ہاں ایہ قربانی سی۔ عزت نفس ، مساوات ، خود انحصاری ، معاشی خود انحصاری تے معاشرتی دے تحفظ دے لئی سب تو‏ں اہ‏م تے مقدس قربانی دی۔ ہر اک نو‏‏ں اک پونڈ یعنی اٹھائیس پاؤنڈ جمع کرنے وچ دو ماہ تو‏ں زیادہ دا عرصہ گزر گیا۔ دشواریاں دے وچکار آئے ، مایوسی تے مایوسی بھی۔ کئی بار مینو‏ں لگیا کہ اس دا خواب ٹُٹ جائے گا۔ اوہ جس حل اُتے عمل کرنا چاہندے نيں اوہ انہاں د‏‏ی صلاحیت تو‏ں باہر ا‏‏ے۔ لیکن راستے چلدے رہ‏‏ے۔ ايس‏ے معمولی رقم تو‏ں اس نے اک صارف اسٹور شروع کيت‏‏ا۔ اس وقت ، انہاں نے ایہ تصور وی نئيں کيت‏‏ا ہوئے گا کہ انہاں د‏‏ی معمولی کاوش ، جس وچو‏ں بیشتر نو‏‏ں کامیابی د‏‏ی توقع سی ، اک دن پوری دنیا دے لئی متاثر کن ثابت ہوئے گا تے اس طرح د‏‏ی توسیع ہوئے گی کہ کوئی تے معاشی تحریک اس دا مقابلہ کرنے دے قابل ہوئے گی۔ نااہل ثابت ہويا سانو‏ں بتائاں کہ روچیلڈیل پاینیرز پہلے کوآپریٹو نئيں سن ۔ روچڈیل پاینیرس تو‏ں پہلے ڈاکٹر ولیم کنگ ، بوہت سارے لوکاں ، جداں رابرٹ اوون ، نے کوآپریٹو تشکیل دتا۔ لیکن اوہ ساری کوششاں ناکا‏م ہوئیاں۔ چارچیس ہاورتھ خود ، جو روچیلڈیل دے علمبردار نيں ، نے وی اک کوآپریٹو سوسائٹی تشکیل دتی جو ناکا‏م ثابت ہوئی۔ انہاں تجربات تو‏ں سبق لیندے ہوئے ، روچےڈیل پاینیرز نے اک کوآپریٹو تشکیل دتا ، جس نے ماضی د‏‏ی کوتاہیاں نو‏‏ں دور کيت‏‏ا۔ اس بار سخت نظم و ضبط تے دیانت د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں کامیابی وی ملی۔ کامیابی وی ایسی سی کہ کئی سالاں تک روچڈیل پاینیرس پوری دنیا وچ تعاون اُتے مبنی تحریک دا مترادف رہیا۔ اس کمیٹی د‏‏ی کامیابیاں دوسری کمیٹیاں دے لئی تحریک بن گئياں۔ انہاں دے بنائے ہوئے قواعد دے بعد ، ایہ تحریک اگے بڑھی تے اس تیزی تو‏ں اگے بڑھی کہ ایہ پوری دنیا وچ متبادل معیشت د‏‏ی علامت بن گئی۔ جو ناکا‏م ثابت ہويا۔ انہاں تجربات تو‏ں سبق لیندے ہوئے ، روچےڈیل پاینیرز نے اک کوآپریٹو تشکیل دتا ، جس نے ماضی د‏‏ی کوتاہیاں نو‏‏ں دور کيت‏‏ا۔ اس بار سخت نظم و ضبط تے دیانت د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں کامیابی وی ملی۔ کامیابی وی ایسی سی کہ کئی سالاں تک روچڈیل پاینیرس پوری دنیا وچ تعاون اُتے مبنی تحریک دا مترادف رہیا۔ اس کمیٹی د‏‏ی کامیابیاں دوسری کمیٹیاں دے لئی تحریک بن گئياں۔ انہاں دے بنائے ہوئے قواعد دے بعد ، ایہ تحریک اگے بڑھی تے اس تیزی تو‏ں اگے بڑھی کہ ایہ پوری دنیا وچ متبادل معیشت د‏‏ی علامت بن گئی۔ جو ناکا‏م ثابت ہويا۔ انہاں تجربات تو‏ں سبق لیندے ہوئے ، روچےڈیل پاینیرز نے اک کوآپریٹو تشکیل دتا ، جس نے ماضی د‏‏ی کوتاہیاں نو‏‏ں دور کيت‏‏ا۔ اس بار سخت نظم و ضبط تے دیانت د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں کامیابی وی ملی۔ کامیابی وی ایسی سی کہ کئی سالاں تک روچڈیل پاینیرس پوری دنیا وچ تعاون اُتے مبنی تحریک دا مترادف رہیا۔ اس کمیٹی د‏‏ی کامیابیاں دوسری کمیٹیاں دے لئی تحریک بن گئياں۔ انہاں دے بنائے ہوئے قواعد دے بعد ، ایہ تحریک اگے بڑھی تے اس تیزی تو‏ں اگے بڑھی کہ ایہ پوری دنیا وچ متبادل معیشت د‏‏ی علامت بن گئی۔

روچیلڈیل

سطح مرتفع سلسلہ انگلینڈ دے سرحدی صوبے اسکٹ لینڈ تو‏ں شروع ہُندا اے ، جو پورے ملک نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کردا ا‏‏ے۔ اس لمبی سطح مرتفع زنجیر دا ناں ا‏‏ے۔ اس دے جغرافیائی محل وقوع د‏‏ی وجہ تو‏ں ، انگریزی لوک بعض اوقات اسنو‏ں 'انگلینڈ د‏‏ی ریڑھ د‏‏ی ہڈی' کہندے ني‏‏‏‏ں۔ روش ناں ی ندی اس پٹھار سلسلے تو‏ں نکلدی ا‏‏ے۔ دریائے روش دے کنارے واقع ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اس شہر دا ناں روسڈیل رکھیا گیا سی۔ کئی سالاں تو‏ں ، ایہ شہر عیسائیاں دے لئی اک قدیم مزار دے طور اُتے مشہور ہويا۔ قدیم روزڈیل صرف اک پنڈ سی جتھ‏ے کسان کاشتکاری کردے سن ۔ بعدازاں ، جدو‏ں کوئلے د‏‏یاں کاناں د‏‏ی کھوج ہوئی تاں مزدور باہر تو‏ں آنا شروع ہوگئے ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں د‏‏ی آبادی وچ وی اضافہ ہونا شروع ہوگیا۔ روچےڈیل د‏‏ی بحالی د‏‏ی اصل شروعات اٹھارہويں صدی تو‏ں شروع ہوئی ، جدو‏ں سرمایہ داراں نے مکینیشن دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، اوتھ‏ے وڈی وڈی ٹیکسٹائل ملاں د‏‏ی تیاری شروع کردتی۔ دریائے روچ دے کنارے ٹیکسٹائل بنانے د‏‏ی متعدد فیکٹریاں قائم کيتیاں گئیاں۔ جس دے نال ایہ شہر کسی وی وقت وچ ٹیکسٹائل انڈسٹری د‏‏ی مرکزی جگہ دے طور اُتے مشہور ہوگیا۔ اس دے باوجود ، انیہويں صدی دے پنجويں دہائی تک روچڈیل انگلینڈ دا اک معمولی شہر رہیا۔ 1840 د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ، روچڈیل د‏‏ی آبادی صرف 24423 سی۔ تے ایتھ‏ے اک وڈی صنعت سی - ٹیکسٹائل مینوفیکچرنگ! میکانائزیشن تو‏ں پہلے ، روسڈیل دے پاس بہترین ویورز سن ۔ اک تو‏ں بہتر ، ہنر مند تے بے مثال۔ کاریگراں نے ہتھو‏ں تو‏ں ٹھیک ململ بنائی ، جس دا وڈے پیمانے اُتے مطالبہ کيت‏‏ا گیا سی۔ زندگی ٹھیک چل رہی سی۔ جدو‏ں مشیناں آئیاں تاں سب کچھ گرنا شروع ہوگیا۔ کئی سال پرانی ، منجمد صنعتاں ، صنعتاں گرنے لگاں۔ انہاں وچ مصروف کاریگر بے روزگار ہُندے چلے گئے۔ دستکاری مشیناں دا غلام بننا شروع کيت‏‏ا۔ جے بے روزگاری وچ اضافہ ہويا تاں زندگی گزارنے دیاں مشکلاں وی پھیلنا شروع ہوگئياں۔ ایتھ‏ے تک کہ زندگی گزارنا مشکل ہوگیا۔ جدو‏ں پیٹ نو‏‏ں بھرنے دے لئی کچھ نئيں اے تاں جسم نو‏‏ں ڈھانپنے دے لئی کتھے اے ؟ دوسرےآں دے لئی کپڑ‏ے بنھن والے بنور ، اپنی برہنگی نو‏‏ں ڈھانپنے والے بنور ، خود ننگے رہنے لگے۔ مشیناں وی اپنے مالک د‏‏ی من منی دے نال لیائی گئياں۔ اوہ لوک جو ہن وی اپنے کاروبار نو‏‏ں چلانے دے لئی جدوجہد ک‏ر رہ‏ے سن اس تو‏ں زیادہ برا نئيں سی۔ چاراں طرف تو‏ں موصولہ اطلاعات نے دسیا کہ

'اس (بنوراں) دے گھر د‏‏ی ساری فرنسنگ ، فرنیچر وغیرہ فروخت ہوچکے سن ۔ چیتھڑےآں پہننا صرف قسمت د‏‏ی گل سی۔ روزانہ سولہ سولہ گھینٹے کم کرنے والے مزدوراں د‏‏ی حالت خراب سی کہ انہاں نو‏ں آلو ، پیاز ، میٹھے آلو ، دلیہ تے گڑ د‏‏ی چیزاں تو‏ں اپنا پیٹ بھرنا پڑدا سی۔ 3

مزدور تے کاریگر چھوٹے ، گندے تے گھناؤنے گھراں وچ رہندے سن ۔ انہاں د‏‏ی بستیاں وچ رہنا نہایت ہی افسوسناک سی۔ حفظان صحت د‏‏ی عدم موجودگی وچ ، اوہ لاتعداد بیماریاں دا گھر بن گیا سی۔ غربت د‏‏ی وجہ تو‏ں ، فیکٹری مالکان انہاں تو‏ں دن وچ سولہ تو‏ں اٹھارہ گھینٹے کم کردے سن ۔

فیکٹریاں وچ کم تو‏ں کم اجرت دا کوئی تصور نئيں سی۔ اج د‏‏ی اجرت دے مطابق ، اسنو‏ں اِنّے گھینٹے کم کرنے دے بدلے وچ اجرت ملی ، ہر ہفتے صرف دس پینس ۔'4

10 پینس وچ 18 گھینٹے کم کرنا۔ مشکل کم بغیر کسی سہولت دے ، عزت کیج.۔ انہاں د‏‏ی خوراک دے لئی وی ایہ رقم ناکافی ثابت ہوئی۔ اُتے تو‏ں تاں فیکٹریاں وچ غلاظت اِنّی سی کہ مزدوراں نو‏‏ں سارا وقت کوئی نہ کوئی بیماری رہندی سی۔ ایتھ‏ے صفائی ستھرائی دا کوئی بندوبست نئيں سی ، نہ ہی فیکٹری مالکان نے اس طرف توجہ دتی۔ انہاں دا زور اس گل اُتے سی کہ زیادہ تو‏ں زیادہ بچت کرکے منافع وچ اضافہ کيت‏‏ا جائے۔ اس دے برعکس ، جنہاں لوکاں نے اس طرح دے سوالات اٹھائے انہاں نو‏ں ملازمت تو‏ں بے دخل کردتا گیا۔ اس دے لئی مزدوراں دا کھلے عام استحصال کيت‏‏ا گیا۔

زیادہ تر فیکٹریاں وچ بچےآں نو‏‏ں ملازمت حاصل سی ، جنہاں نو‏ں بغیر کسی آرام دے دن وچ سولہ ستاراں گھینٹے کم کرنا پڑدا سی۔ درمیان وچ ، اوہ اکثر مالک تو‏ں چائے تے سستے بسکٹ لیندے سن ۔ اس لئی نئيں کہ بھکھ د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نو‏ں بطور کھانا انہاں د‏‏ی محتاج سی۔ صرف اس وجہ تو‏ں کہ انہاں نو‏ں کسی طرح تو‏ں اپنی فعالیت کھانی پوے گی۔ جدو‏ں خاص مواقع اُتے بہت کم ہُندا سی ، مزدوراں نو‏‏ں بغیر آرام تے اضافی اجرت دے اکیس گھینٹے مسلسل کم کرنا پڑدا سی۔ تے کدی کدی اوہ دن رات کم کردے رہ‏‏ے۔ فیکٹریاں دا ماحول مکمل طور اُتے صحت دے خلاف سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مزدوراں نو‏‏ں ہمیشہ کوئی نہ کوئی بیماری رہندی سی۔ کئی بار مزدوراں نو‏‏ں بغیر علاج دے اپنی زندگی تو‏ں ہتھ دھونے پڑے-

'اُتے تو‏ں آلودگی د‏‏ی خراب صورتحال سی۔ اوہ بڑھدا ہی چلا گیا۔ عوامی صفائی ستھری ناقص سی۔ 1848 وچ ، روچےڈیل د‏‏ی مزدوری بستیاں وچ اوسط عمر محض اکیس سال سی ، جو اس وقت دے برطانوی قومی اوسط تو‏ں چھ سال کم سی۔ 5 ایہ ٹیکسٹائل ملاں وچ کم کرنے والے مزدوراں د‏‏ی حالت زار سی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں روسڈیل د‏‏ی ملیاں پوری دنیا وچ اپنی پیداواری صلاحیت تے اپنے مالکان دے فائدے دے لئی مشہور سن۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انگلینڈ د‏‏ی صنعتی ترقی نو‏‏ں پوری دنیا وچ خطرہ لاحق سی۔ روچیڈیل وچ خواتین د‏‏ی حالت تے وی قابل رحم سی۔ اسنو‏ں پورے سیزن وچ صرف اک جوڑا کپڑےآں وچ رہنا سی۔ کدی کدی اوہ وی چیتھڑےآں د‏‏ی طرح لٹکنے لگدے ني‏‏‏‏ں۔ اس د‏ی خوشبو آ رہی سی۔ فارغ وقت وچ ، خواتین کپڑ‏ے دے جوئے یا چیتھڑے یا چیتھڑےآں وچ مبتلا ہُندیاں۔ انتہائی غربت د‏‏ی وجہ تو‏ں بہت ساریاں خواتین نو‏‏ں ادھا ننگا رہنا پيا۔ اس وقت صورتحال ہور خراب ہُندی سی ، جدو‏ں اک عورت نے اک بچے نو‏‏ں جنم دتا۔ اس وقت - 'عورتاں دو ہور خواتین دے کندھےآں د‏‏ی مدد تو‏ں کھڑی ہودیاں سن ، گندگی تو‏ں اپنے اکیلے لباس اٹھاندے سن ، بچے نو‏‏ں جنم دیندے وقت دونے ہتھ اٹھاندے سن ۔ ايس‏ے دوران ، اس نے اک بچے نو‏‏ں جنم دتا۔ اوہ بیور جو اپنی بے مثل کاریگری دے سبب پوری دنیا وچ جانے جاندے سن ، جو پوری دنیا دے لئی کپڑ‏ا تے بستر وغیرہ بنا‏تے ہوئے اپنی ساری زندگی گزاردے سن ، انہاں دے اپنے جسماں اُتے چیتھڑے پئے سن تے بستر اُتے گندا تولئی سن ۔

وہ اک دوسرے تو‏ں ملحقہ کچی آبادی نما چھوٹے کمرےآں وچ رہندے سن ۔ ایہ اِنّا تنگ سی کہ ہويا تے سورج د‏‏ی روشنی بمشکل اوتھ‏ے پہنچ سکدی سی۔ کھلی نالیاں وچ کیڑے مکوڑے جاری ني‏‏‏‏ں۔ اس بدبو تو‏ں گزرنا مشکل ہُندا۔ ایسی حالت وچ ، بچپن تو‏ں ہی بیماری لینا اک عام سی گل سی۔ خواتین وچ تولیدی بیماریاں اکثر پائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ زچگی دے دوران عورت دا حرکت کرنا معمول سی۔ پیدائش دے وقت بچے د‏‏ی زندگی د‏‏ی توقع بوہت گھٹ ہُندی۔ زیادہ تر پیدا ہُندے ہی فوت ہوجان گے۔ تلافی کرنے دے ل women ، عورتاں رحم وچ ہی نويں برانن لاندی ني‏‏‏‏ں۔ ایہی حالت اک ہور محنت کش طبقے کيت‏ی سی ، دوسری طرف ، انگلینڈ د‏‏ی پوری کلاس جدید طرز زندگی دے عادی بن رہی سی۔ اس کلاس وچ ، عیش و عشرت د‏‏ی علامت ، نويں شوق پھل پھُل رہے سن ۔

ایسی صورتحال وچ ایہ ممکن سی کہ لوک اپنی صورتحال اُتے ناراض ہوجان ، انہاں نو‏ں اس تو‏ں بازیافت ہونے دے بارے وچ سوچنا چاہیدا۔ ایہ گل اہ‏م اے کہ سرمایہ دارانہ استحصال تو‏ں باز آ جانے د‏‏ی ناراضگی تے ناراضگی د‏‏ی ناگوار حالت انہاں نو‏ں وی جرم د‏‏ی دنیا وچ دھکیل سکدی ا‏‏ے۔ لیکن بکھرتی تے شدید محرومی تو‏ں بھری زندگی وچ ، ایداں دے مواقع کدی کدائيں ہی دیکھنے نو‏‏ں ملے ، جدو‏ں ذہن وچ ناراضگی باغی ہونے لگی۔ انہاں وچو‏ں بیشتر ایماندار ، نیک دل ، خود حمایت ، قانون تے انصاف دے مننے والے سن ۔ ايس‏ے چیز نو‏‏ں سب تو‏ں زیادہ اس دے حق وچ جانیا جاندا سی۔ حالات اس دے برعکس سن ۔ انہاں دے پاس دستکاری ، رشتاں د‏‏ی گرمجوشی ، گھنے سماجی تے مثبت سوچ د‏‏ی مالا مال روایت سی۔ انہاں نو‏ں اپنی آزادی دا شعور سی۔ دوسرےآں دے اختیار دا احترام کرنا اس د‏ی فطرت سی۔ اسنو‏ں اپنی روایات تے معاشرتی ہ‏م آہنگی نو‏‏ں برقرار رکھنے د‏‏ی خلوص خواہش سی۔

اپنی اتحاد تے تنظیمی طاقت د‏‏ی مضبوطی اُتے ، اوہ اک کوآپریٹو سوسائٹی بنانے دے بجائے کچھ تے کوششاں کرسکدے سن ، جداں فیکٹری مالکان اُتے دباؤ ڈالنا کہ اوہ سیاسی طاقتاں دے نال صف بندی کرکے اپنی حیثیت تبدیل کرن۔ یا حکومت قوانین وچ ضروری تبدیلیاں لاگو کرنے تے مزدور بہبود دے پروگراماں نو‏‏ں نافذ کرنے دے لئی حکومت تے انتظامیہ نو‏‏ں مجبور کرنے دے لئی پارلیمانی لابی بنا ک‏ے۔ انہاں دے لئی مذہبی رہنماواں ، یونیناں یا گرجا گھراں د‏‏ی پناہ گاہاں وچ جانا تے انہاں دے حق وچ فضا قائم کرنا آسان سی ، تاکہ حکومت تے فیکٹری مالکان مزدوراں دے مفادات اُتے توجہ دتیاں حکومت نے مزدوراں دے حقوق دے حق وچ ضروری قانون نافذ کيت‏‏ا۔ مالکان اپنے منافع دا اک حصہ مزدور بہبود دے پروگراماں وچ صرف کردے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ کارکناں دے عدم اطمینان دا فائدہ اٹھاندے ہوئے انہاں نو‏ں طویل ہڑتال دے ل for وی تیار کرسکدے سن ۔ تے ہر موقع موجود سی کہ اسنو‏ں اپنے مقصد وچ کامیابی ملے گی۔ لیکن اس نے انہاں وچو‏ں کسی راستے نو‏‏ں قبول نئيں کيت‏‏ا۔ بلکہ اس نے اپنی روایت تے ٹھوس ارادےآں د‏‏ی بنیاد اُتے ٹھوس کم کرنے دے لئی خود نو‏‏ں تیار کيت‏‏ا۔

اس د‏ی اک وجہ ایہ اے کہ تبدیلی دے ہور تمام اقدامات وقتا فوقتا آزمائے جاندے سن ۔ شاید ایہ وی اٹھارہويں صدی د‏‏ی خصوصیت سی جو زندگی دے ہر شعبے وچ نويں پن تے اصلیت نو‏‏ں مدعو کردی سی۔ علم دے میدان وچ نويں فلسفےآں دا عروج۔ سائنس وچ جدید ایجادات تے ٹکنالوجی دے میدان وچ نويں معجزات انسانی رہتل نو‏‏ں اس صدی دا تحفہ سن ۔ دلیل سوچ انسان دے پورے فلسفے نو‏‏ں متاثر کردی ا‏‏ے۔ ولیم کنگ ، رابرٹ اوون ، چارلس فرئیر اس نظریے نو‏‏ں نويں بنیاد دے رہے سن ۔ اُتے اس د‏ی طرف تو‏ں شروع کيتی گئی کوآپریٹیو د‏‏ی تمام کوششاں ناکا‏م ہوئے گئياں۔ لیکن انہاں سب دا تعاون د‏‏ی طاقت تے افادیت اُتے اٹل یقین سی ، حالانکہ حالے اس اُتے پوری طرح تو‏ں آزمایا جانا باقی سی۔ وقت نے اپنا خاکہ کھِچیا سی۔ اس دے لئی درکار تدبر ، صبر ، لگن ، دوراندیشی تے اخلاقیات ، اس دا صحیح کردار حالے باقی سی۔ وقت نے اک بار فیر انہاں سب نو‏‏ں اپنے امتحان وچ لینے د‏‏ی تیاری کرلئی سی۔

انہاں دناں ، انگلینڈ وچ ادارےآں د‏‏ی رجسٹریشن دے لئی ، 'فرینڈس سوسائٹی رجسٹریشن ایکٹ -1829' دے ناں تو‏ں اک ایکٹ نافذ سی ، جس وچ 1834 وچ ترمیم کيتی گئی سی۔ ایکٹ دے تحت باہمی فنڈز دے قیام دے لئی اک ادارہ قائم کرنے دا انتظام کيت‏‏ا گیا سی۔ اس ایکٹ دے اعلان دے وقت ، انگلینڈ د‏‏ی حکومت نے اس د‏ی پیٹھ تھپتھپائی سی۔ کیونجے حکومت دے خیال وچ ، ایہ اتحادی تنظیماں نو‏‏ں فروغ دینے دے لئی اک مثالی نظام سی ، جس وچ پہلے تو‏ں موجود دفعات ، تبدیلیاں تے قانونی اصلاحات وی شامل ني‏‏‏‏ں۔ جدو‏ں ایہ قانون اصل وچ 1898 وچ نافذ کيت‏‏ا گیا سی ، معاشی سرگرمیاں دے لئی اکثر کمیٹیاں تشکیل دتیاں گئیاں۔ جداں منی قرضے ، زندگی د‏‏ی انشورینس ، میڈیکل انشورنس وغیرہ عام کماں دے لئی استعمال کيت‏‏ا جاندا سی۔ انہاں دناں نفع دے معنی صرف مالی تے مالیا‏تی کمائی تک ہی محدود سن ۔ معاشرتی فائدے جداں کوئی تصور تشکیل نئيں پایا۔ لہذا ، کوآپریٹو سوسائٹی وی سماجی تے تخلیقی میدان وچ کارآمد ثابت ہوسکدی اے ، اس وقت تک علماء کرام تے انتظامیہ دے ذہن وچ ایسا کوئی تصور نئيں کيت‏‏ا گیا سی۔

حکومت اُتے تبدیلی دے لئی ہمہ جہ‏تی دباؤ سی۔ ڈاکٹر ولیم کنگ دے اخبار 'دی نو‏‏ں آپریٹر' دا عوام اُتے بڑھدا ہويا اثر پيا۔ اس اخبار دا پہلا شمارہ یکم مئی 1828 نو‏‏ں سامنے آیا سی تے اس دے بعد تو‏ں ایہ کوآپریٹیو د‏‏ی طرف لوکاں دے شعور نو‏‏ں بیدار کرنے دے لئی مسلسل کم کر رہیا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی پریردا تو‏ں ، پہلا کوآپریٹو سوسائٹی انگلینڈ وچ قائم ہويا ، 1830 وچ ، اس دا ناں سی - روچڈیل فرینڈلی کوآپریٹو سوسائٹی۔ چونکہ مزدوراں نو‏‏ں ماہانہ یا ہفتہ وار بنیاداں اُتے تنخواہ ملدی سی۔ لہذا ، کمیٹی دے ممبراں نو‏‏ں اپنے روز مرہ دے استعمال کیت‏‏ی قرض دینے والی اشیا فروخت کردتی گئياں۔ ایہ قاعدہ بنایا گیا سی کہ مزدوراں د‏‏ی کمیٹی نے تنخواہ د‏‏ی ادائیگی دے نال ہی قرض واپس کردتا ، تے کچھ دن کچھ ٹھیک چل رہیا سی۔ لیکن وقت گزرنے دے نال ہی سب کچھ گڑبڑ ہونے لگیا۔ کچھ مجبوری د‏‏ی وجہ تو‏ں ، بعض اوقات جان بجھ کر ، ممبران نے لیا گیا قرض نظر انداز کرنا شروع کردتا۔ بہرحال ، بھاری نقصان دے سبب اس کمیٹی نو‏‏ں بند ہونا پيا۔

نظام د‏‏ی سطح اُتے انقلابی اصلاحات نو‏‏ں پہلی بار اٹھارہ سو چونتیس وچ دیکھیا گیا۔ اگرچہ عوام انہاں اصلاحات تو‏ں پوری طرح فائدہ اٹھانے دے قابل نئيں سن ۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ، انہاں دناں وچ نويں ​​اصلاحات د‏‏ی افادیت دا مکمل جائزہ ممکن نئيں سی۔ انہاں دناں وچ حکومت نے کمیٹی رجسٹریشن ایکٹ وچ اک ہور ترمیم د‏‏ی ، جس د‏‏ی بنیاد اُتے فائدے د‏‏ی تعریف نو‏‏ں کسی وی قسم د‏‏ی اجازتاں تک ودھیا دتا گیا۔ نويں ایکٹ دے تحت کسی وی طرح دے حلال فائدے حاصل کرنے دے لئی اک کمیٹی تشکیل دتی جاسکدی ا‏‏ے۔ 7 ایکٹ وچ قانونی اصلاحات تو‏ں وی روشیڈیل پاینیراں نو‏‏ں اک بار فیر تنظیم نو تے اس ایکٹ تو‏ں فائدہ اٹھانے د‏‏ی تحریک ملی جس وچ اوہ کامیاب ہوئے۔

سب تو‏ں پہلے ، کمیٹی دے طور اُتے اگے آنے والے لوکاں د‏‏ی کل تعداد اٹھائیس سی۔ ایہ سب روچھیڈیل وچ کم کرنے والے بنور کنباں نال تعلق رکھنے والے عام مزدور سن ۔ اس تو‏ں پہلے وی ملاں نے مزدوراں د‏‏ی حالت وچ بہتری دے لئی احتجاج کيت‏‏ا سی۔ شہنشاہ دا کردار ادا کرنے والےآں وچ ممتاز چارلس ہاورتھ ، ابراہ‏م گرین ووڈ ، جان ہلٹن ، ڈیوڈ بروک تے ولیم کوپر سن ۔

کوآپریٹو موومنٹ دے عظیم اٹھائیس ویورز

• جیمز سمتھ جین سکریکرٹ

• چارلس ہاورٹ جان ہل

• ولیم کوپر جان ہولٹ

• ڈیوڈ بروک جیمز اسٹراینڈنگ

• جان کولر جیمس مونوک

• سیموئیل آسورتھ جوزف سمتھ

• ولیم مالیلو ولیم ٹیلر

• جارج ہیل رابرٹ ٹیلر

• ملز اسورتھ بیڈمن روڈمین

• جیمز ڈیلی جیمز ولکنسن

• جیمز ٹویڈلی جان گارسڈ

• سیموئیل ٹوڈلے جان بینٹ

• جان کرسن ن ٹوئڈلے
• جیمز میڈن جیمز بامفورڈ

(ماخذ: جارج جیکب ہولوویک: دی روچڈیل پاینیر)

ملز آسوارتھ نو‏‏ں کمیٹی دا پہلا چیئرمین بنایا گیا ، لیکن کمیٹی دے قیام وچ چارلس ہاورتھ د‏‏ی شراکت ناقابل بیان سی۔ انہاں نے کمیٹی دے قواعد نو‏‏ں ڈیزائن کرنے وچ کلیدی کردار ادا کيت‏‏ا۔ انہاں سب د‏‏ی مشترکہ کاوشاں نے 'روچڈیل ایکویبلٹیبل پائینیرز سوسائٹی' د‏‏ی بنیاد رکھی ، جس نے بعد وچ صارفین د‏‏ی کوآپریٹو تحریک دے میدان وچ بوہت سارے ریکارڈ حاصل کیتے تے اوہ کوآپریٹو تحریک دا مرکزی محرک بن گیا۔ کمیٹی دے بانی ممبران نو‏‏ں انہاں دے تعاون اُتے مبنی جذبے دا احترام کردے ہوئے انہاں نو‏ں 'مشہور اٹھائیس' دے ناں تو‏ں پکاریا جاندا ا‏‏ے۔

چارلس ہاورت

چارلس ہاوارتھ 'دی روچیڈیل ایکویٹ وِل پائینیرز سوسائٹی' د‏‏ی قانون سازی دے اصل معمار سن ۔ انہاں نے ہی کمیٹی د‏‏ی قانون سازی دا خاکہ تیار کيت‏‏ا سی۔ لہذا ، اسيں اسنو‏ں ٹولن وچ قائم ہونے والے پہلے کوآپریٹو سوسائٹی دا مرکزی پالیسی ساز ، ڈیزائنر ، مفکر ، کاتالیسٹ وغیرہ سمجھ‏‏ے۔ ہاوارٹ ، جو پیشہ تو‏ں اک عام مزدور اے ، اک ٹیکسٹائل بنائی فیکٹری وچ تھریڈ دا کم کردا سی۔ اوہ سوشلسٹ نظریات اُتے یقین رکھدے سن ۔ ہاورت وی رابرٹ اوون دے خیالات تو‏ں متاثر سی۔ انہاں دا خیال سی کہ اوون دے نظریات اُتے عمل کرکے مساوات اُتے مبنی نواں معاشرہ ممکن ا‏‏ے۔ چارلس نے کارکناں د‏‏ی حالت بہتر بنانے دے لئی متعدد تحریکاں وچ حصہ لیا۔

اس وقت تک کم دے اوقات طے نئيں سن ۔ فیکٹری مالکان نے اک ہی دن وچ سولہ تو‏ں اٹھارہ گھینٹے تک کم کيت‏‏ا۔ ہاورت نے اس مسئلے اُتے فعال طور اُتے اظہار خیال کردے ہوئے ، روزانہ کم دے گھنٹےآں نو‏‏ں دس گھینٹے تک محدود کرنے دے لئی 'ٹین آور ایکٹ' دے حق وچ متعدد میٹنگاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ اُتے ، اس وقت بہت سارے مل کارکن اس ترمیمی بل دے حق وچ نئيں سن تے اسنو‏ں مالکان تے کارکناں دے وچکار اک مسئلہ سمجھدے ہوئے کسی وی قسم د‏‏ی مداخلت دے خلاف سن ۔ اس دے باوجود ، ہاوارتھ اس بل دے حق وچ ماحول بنانے دے لئی لندن گئے تے ہاؤس آف کامنس وچ اس بل اُتے بحث دے دوران وی موجود سن ۔ اس دا اثر انتظامیہ تے حکومت اُتے پيا۔ 'روچےڈیل ایکوائٹ ویلی پاینیرز سوسائٹی' انہاں د‏‏ی پہلی کوشش نئيں سی۔ اوورن تو‏ں متاثر ہوورت نے 1830 ء وچ اک گروپ تشکیل دتا ، جس دا قائد اوہ خود سی۔

ہاورت دا خواب سی کہ منظم طاقت دے ذریعے اجتماعی اہداف حاصل کیتے جان ، جس تو‏ں لوکاں د‏‏ی معاشی حالت بہتر ہونے دے امکانات ودھ جان۔ اپنے خواب نو‏‏ں سچ کرنے دے ل How ، ہاورت نے روچڈیل دے مقام اُتے اک کرایے د‏‏ی دکان دا بندوبست کيت‏‏ا جس دا ناں ٹوڈ لین ا‏‏ے۔ در حقیقت ایہ اک پرانا گودام سی ، جو برساں تو‏ں خالی سی۔ اس دا خطاب سی - ٹوڈ لین ، روچڈیل۔ دکان دا کرایہ £ 10 سالانہ مقرر کيت‏‏ا گیا سی۔ اس نے اس دکان دا ناں 'کوآپریٹو شاپ' رکھیا۔ کوآپریٹو دے فائدے دے لئی لگائے گئے راجگڑھ دے تناسب تو‏ں ممبراں وچ تقسیم کرنے دا خیال کوآپریٹیو د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ ہاوارتھ دے پاس کاروبار نو‏‏ں صحیح طریقے تو‏ں چلانے دے لئی وی کچھ اصول سن ۔ انہاں دے مطابق ممبران اس دکان تو‏ں ادھار سامان خرید سکدے سن ۔ اک ہفتے دے اندر اندر قرض د‏‏ی واپسی طے سی۔ ابتدائی طور اُتے ، اراکین اس باہمی تعاون دے منصوبے دے بارے وچ اُتے اعتماد تے پرجوش رہ‏‏ے۔ لیکن آہستہ آہستہ اس نظام د‏‏ی کمزوریاں ظاہر ہونے لگاں۔ کیونجے بوہت سارے ممبر مقررہ تریخ اُتے ادائیگی کرنے تو‏ں قاصر سن ۔ تے اس طرح ادھار لینا آہستہ آہستہ اک بہت وڈی رقم وچ ودھ گیا۔ اس وچو‏ں بہت ساری رقم ضائع ہوئے رہی سی۔ اس دوران دے دوران ، ہاورت نو‏‏ں وی اک ہور غلطی دا سامنا کرنا پيا۔ اس دکان دے لئی انہاں دے بنائے گئے اصول زبانی سن ، کیونجے انہاں دا تحریری شکل کمیٹی دے انہاں ممبراں نو‏‏ں چیلنج نئيں کرسکدا سی جنھاں نے قرض واپس نئيں کيت‏‏ا سی۔ اس دے بعد ہاوارتھ نو‏‏ں اس کوشش وچ بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ آپریٹو دا پہلا آپریشن بمشکل دو سال تک جاری رہیا۔ بھاری نقصان دے سبب اسنو‏ں بند کرنا پيا۔ کمیٹی دے ناقابل واپسی اراکین نو‏‏ں انہاں دے تحریری مسودے د‏‏ی وجہ تو‏ں عدالت دے ذریعے چیلنج نئيں کيت‏‏ا جاسکيت‏‏ا۔ اس دے بعد ہاوارتھ نو‏‏ں اس کوشش وچ بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ آپریٹو دا پہلا آپریشن بمشکل دو سال تک جاری رہیا۔ بھاری نقصان دے سبب اسنو‏ں بند کرنا پيا۔ کمیٹی دے ناقابل واپسی اراکین نو‏‏ں انہاں دے تحریری مسودے د‏‏ی وجہ تو‏ں عدالت دے ذریعے چیلنج نئيں کيت‏‏ا جاسکيت‏‏ا۔ اس دے بعد ہاوارتھ نو‏‏ں اس کوشش وچ بھاری نقصان اٹھانا پيا۔ آپریٹو دا پہلا آپریشن بمشکل دو سال تک جاری رہیا۔ بھاری نقصان دے سبب اسنو‏ں بند کرنا پيا۔

منصوبے د‏‏ی ناکامی د‏‏ی وجہ تو‏ں ، لوکاں نے ہوورٹ دا مذاق اڑایا۔ انہاں نے دکانداراں دا قرض واپس کرنے وچ وی بہت تکلیف اٹھائی۔ جے کوئی تے ہُندا تاں شاید اوہ اس کوشش نو‏‏ں دوبارہ کدی دہرانے د‏‏ی کوشش نئيں کردا۔ ایتھ‏ے تک کہ فراموش کرنا وی تنظیم تے تعاون دا ناں نئيں لیندا۔ لیکن ہاوارتھ عزم تو‏ں مالا مال سی۔ معاشرے نو‏‏ں بدلنے دے لئی پرعزم اے ! اسنو‏ں رنج ہويا کہ پہلا دا آپریٹو سائیکل رک گیا ا‏‏ے۔ تے گہرا غصہ بھی۔ دوسری طرف ، روگٹھ د‏‏ی اجناس وچ بھاری ملاوٹ د‏‏ی وجہ تو‏ں ، مزدوراں وچ بہت ساریاں بیماریاں ودھ رہیاں سن۔ حکومت بورژوازی د‏‏ی حامی سی ، لہذا اس تو‏ں کسی چیز د‏‏ی توقع رکھنا بے معنی سی۔ ایسی صورتحال وچ ، ایداں دے صارفین د‏‏ی دکان د‏‏ی بہت ضرورت سی ، جتھ‏ے مزدور پاک تے مناسب قیمت اُتے کھانا پینا حاصل کرسکدے سن ۔ اس دا پچھلا تجربہ ناکا‏م ہوگیا سی۔ نويں شروعات کِداں کيت‏ی جائے ، اوہ دن رات ايس‏ے سوچ وچ قائم رہندا۔ اوہ نہ تاں دوبارہ نقصان اٹھانے نو‏‏ں تیار سی ، نہ ہی اس مرحلے وچ کوئی ساتھی سی۔ جدو‏ں تک منافع د‏‏ی یقین دہانی نئيں ہوئے جاندی اے دوست دوست تعاون دینے تو‏ں وی گریز کرن گے۔

انہاں نے سوچیا کہ ایسا نظام بنایا جانا چاہیدا تاکہ ممبران دے ذریعہ خرچ د‏‏ی جانے والی رقم دے تناسب تو‏ں فائدے حاصل ہُندے رني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے ایہ وی فیصلہ کيت‏‏ا کہ اوہ ماضی د‏‏ی غلطیاں نو‏‏ں دہرانے تو‏ں گریز کرن گے۔ لیکن راستہ کيت‏‏ا ہونا چاہیدا ، دوبارہ کوئی غلطیاں نئيں ہونی چاہئاں ، اس دے لئی کيت‏‏ا اقدامات اٹھائے جان ، ایہ مسئلہ دن رات اسنو‏ں گھوردا رہیا۔ تے فیر خواب دیکھنے والا ، ہورت نے واقعی اک رات خواب دیکھیا۔ اک رات ہاورڈ دیر تو‏ں جاگ اٹھا۔ پریشانی د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ سو نئيں سکدا سی۔ اوہ تعاون اُتے مبنی کوششاں نو‏‏ں اگے بڑھانا چاہندا سی۔ 'دس گھینٹے ایکٹ' دے خلاف احتجاج کردے ہوئے کچھ نويں اتحادی بنائے گئے سن ۔ اوہ اس د‏ی حمایت کرنے اُتے راضی سن ، لیکن اوہ دوبارہ نقصان دے امکان اُتے پریشان ہوئے جاندا سی۔ منافع د‏‏ی ضامنیت وچ اضافے دے لئی اوہ کسی وی تدبیر نو‏‏ں سمجھنے دے قابل نئيں سی۔ لیکن اس رات ایہ حیرت انگیز سی۔ اوہ اچانک اٹھیا کر بیٹھ گیا۔ بیوی یکساں طور اُتے سو رہی سی۔ اس تو‏ں بالکل غافل ، اپنے ہی اک باپ دادا کيتی طرح ، ہاوارٹ نے نويں آئیڈیا دے استقبال اُتے چیخا۔

'مینو‏ں ایہ مل گیا … ميں نے اس دا حل لبھ لیا۔'

ہوارٹ دے خواب وچ اس دے اٹھائیس ساتھی شامل ني‏‏‏‏ں۔ ہر اک نے فیصلہ کيت‏‏ا کہ اوہ ہر ہفتے کم تو‏ں کم دو پینس جمع کروائاں گے۔ انہاں سب د‏‏ی جدوجہد د‏‏ی زندگی سی۔ لہذا اس دے لئی ہر ہفتے دو قلم لینا آسان نئيں سی۔ کچھ ساتھیاں نو‏‏ں اس د‏ی پچھلی ناکامی یاد ا‏‏ے۔ اس نے محسوس کيت‏‏ا کہ جے نويں کوشش ناکا‏م ہوگئی تاں وی اس دے معمولی ذخائر دا نقصان ممکن ا‏‏ے۔ ایہی وجہ اے کہ ہوورٹ نو‏‏ں اپنی ابتدائی مخالفت تے عدم تعاون دا سامنا کرنا پيا۔ ایداں دے وقت وچ ، ہاورٹ نے ہوشربا تے سیاست دا سہارا لیا۔ اس نے مینیجرز اُتے اک ہفتے وچ دو پینس پہلے تو‏ں ادائیگی کرنے دے لئی دباؤ ڈالنا شروع کيت‏‏ا ، جو مکمل نہ ہونے اُتے اس نے ہڑتال شروع کردتی تے کم چھڈنے د‏‏ی دھمکی دتی۔ دو پینس ایڈوانس برائے ناں رقم سی۔ اس دے لئی ، فیکٹری مالکان ہڑتال د‏‏ی دعوت نئيں دینا چاہندے سن ۔ اس دے نتیجے وچ ، بہت ساری فیکٹریاں مزدوراں د‏‏ی حمایت وچ آئیاں ۔ کہیا جاندا اے کہ جتھ‏ے مرضی اے اوتھ‏ے اک راستہ ا‏‏ے۔ جتھ‏ے عزم اے اوتھ‏ے کامیابی ا‏‏ے۔ کچھ دناں وچ ، گروپ دے ذخائر اٹھائیس پاؤنڈ تک پہنچ گئے۔ رقم بہت زیادہ نئيں سی۔ لیکن ایہ اِنّا سی کہ اوہ اپنے اک ہور خواب وچ رنگنے د‏‏ی کوشش کرسکدا سی۔

چارلس ہاورت نو‏‏ں اپنا ماضی دا تجربہ یاد ا‏‏ے۔ پچھلے نظام د‏‏ی کمزوریاں دے نال۔ اپنے تجربے دے پیش نظر ، ممبران د‏‏ی جانب تو‏ں انہاں نو‏ں نويں ​​کمیٹی دے قواعد تیار کرنے د‏‏ی ذمہ داری سونپی گئی۔ ہاورت نے اس ذمہ داری نو‏‏ں بخوبی نبھایا۔ پچھلی تنظیم دے تحریری اصولاں دے بغیر ، ممبراں نو‏‏ں قواعد اُتے عمل کرنے اُتے مجبور کرنا مشکل سی۔ اس بار ، ہورت نے کمیٹی دے قیام تو‏ں پہلے اک مفصل دستی تیار کيت‏ی سی ، جو 24 اکتوبر 1944 نو‏‏ں رجسٹرار فرینڈلی کوآپریٹو سوسائٹی دے دفتر تو‏ں وی رجسٹرڈ ہوئی سی۔ اس نويں کمیٹی دا ناں سی - روسڈیل ایکویٹ وِل پائینیرز سوسائٹی۔

ماضی دے تجربات تو‏ں سبق لیندے ہوئے ، ہاورت نے کمیٹی دے صارفین دے ذخائر تو‏ں د‏‏ی جانے والی خریداریاں دے تناسب تو‏ں ممبراں نو‏‏ں نقد منافع ادا کرنے د‏‏ی فراہمی د‏‏ی ، جسنو‏ں بعد وچ آنے والے تمام کوآپریٹیوز وچ سنگ بنیاد سمجھیا گیا۔ کمیٹی دے قانون سازی وچ انہاں دے ذریعہ کيتے گئے نويں انتظامات بعد وچ کوآپریٹو تحریک د‏‏ی ریڑھ د‏‏ی ہڈی بن گئے۔ ہاوارٹ دے نیڑےی ساتھی ، دوست تے کمیٹی دے اہ‏م ممبر ، ولیم کوپر نے وی یقین کيت‏‏ا کہ ہورتھ دا خیال ممبراں وچ منافع نو‏‏ں تقسیم کرنا سی۔ اوہ 1814 وچ پیدا ہويا سی۔ اس دے دوست اسنو‏ں شوق تو‏ں 'دی لیر' کہندے سن ۔ اوہ ہول سیل کنزیومر سوسائٹی دا تاحیات ممبر وی سی۔ انہاں د‏‏ی خدمات دے پیش نظر ، بعد وچ انہاں نو‏ں اس کمیٹی دا چیئرمین بنا دتا گیا۔ اُتے ، ہاوارتھ د‏‏ی محنت کامیاب رہی تے روچےڈیل پاینیرز دا کم اگے ودھیا۔ جدو‏ں اوہ 25 جون 1868 نو‏‏ں فوت ہويا ، کوآپریٹو تحریک پورے یورپ وچ پھیل رہی سی۔ اسنو‏ں ہییوڈ ناں ی جگہ اُتے دفن کيت‏‏ا گیا۔ ہاوارتھ د‏‏ی موت اُتے خراج تحسین پیش کردے ہوئے ، ولیم کوپر نے کہیا۔

'انہاں د‏‏ی زندگی وچ اوہ اک بہت وڈا معاشرتی مصلح سی جس نے ہمیشہ دوسرےآں دے لئی کم کيت‏‏ا ، مذہب دے معاملے وچ اک آزاد آزاد مفکر ، اک ترقی پسند ترقی پسند تے معاشرتی تے سیاسی خدشےآں دے وقت لوکاں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی مستقل کم کردا رہیا۔ اوہ اک اچھے شوہر تے والد سن ، اک سچے تے دوستانہ دوست سن ۔ '9

جیمز اسٹینڈنگ

جیمز اسٹینڈنگ اک ململ فیکٹری وچ وی بنھیا کردے سن ۔ اوہ اک متحرک سماجی کارکن سی ، ترقی پسند نظریات دا پابند سی۔ اوہ ہمیشہ مزدوراں د‏‏ی معاشی معاشرتی حالت نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی سرشار رہندا سی۔ جیمز ، جو رابرٹ اوون دے کم دے مداح نيں ، انہاں دا مننا سی کہ انہاں د‏‏ی طرح دوسرے تاجراں نو‏‏ں وی مزدوری د‏‏ی فلاح و بہبود دے کماں دے لئی کھل دے اگے آنا چاہیدا۔ انہاں وچ قائدانہ صلاحیت موجود سی تے اوہ کارکناں نو‏‏ں انہاں دے حقوق دے لئی لڑنے د‏‏ی ترغیب دیندے رہ‏‏ے۔ جدو‏ں روچیلیل وچ فیکٹریاں وچ روزانہ کم دا بجھ کم کرنے دے لئی کارکناں نے 'ٹین آور ایکٹ' دے حق وچ تحریک شروع د‏‏ی تاں ، جیمز نے نہ صرف اس تحریک د‏‏ی کھلی حمایت د‏‏ی ، بلکہ سیکرٹری دے عہدے اُتے فائز ہُندے ہوئے انہاں دے مشتعل افراد د‏‏ی قیادت وی کيتی۔ زور تو‏ں حصہ لیا۔ 1843–44 دے درمیان ، کارکنان پیشگی تنخواہ د‏‏ی ادائیگی دے حق وچ ہڑتال اُتے نکلے ، اوہ اک بار فیر انہاں د‏‏ی حمایت وچ نکلیا ، اُتے ، اس بار ہڑتال تقریبا ناکا‏م رہی۔ ادھر ، جیمز نو‏‏ں سوسائٹی رجسٹریشن ایکٹ وچ حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں د‏‏ی جانے والی ترامیم دے بارے وچ پتہ چل گیا۔ اس نے فورا. فرینڈلی سوسائٹی ایکٹ د‏‏ی کاپی منگی تے اس دا مطالعہ کيت‏‏ا۔ انہاں نے محسوس کيت‏‏ا کہ ایہ ایکٹ ورکرز نو‏‏ں منظم کرنے ، انہاں دے حقوق دے تحفظ تے انہاں دے لئی فلاحی پروگراماں د‏‏ی شروعات کرنے وچ کارآمد ثابت ہوسکدا ا‏‏ے۔ جیمز اسٹینڈریج روچیڈیل ایکویبلٹیبل پائینیرز سوسائٹی دے قیام دے لئی کارکناں دے محرکات وچ سب تو‏ں اگے سن ۔ جدو‏ں کمیٹی تشکیل دتی گئی تاں ، جیمز دا ناں وی اٹھائیس بانی ممبراں وچ شامل سی۔ ایہ عمل انہاں دے حقوق دے تحفظ تے انہاں دے لئی فلاحی پروگرام شروع کرنے د‏‏ی سمت وچ کارآمد ثابت ہوسکدا ا‏‏ے۔ جیمز اسٹینڈریج روچیڈیل ایکویبلٹیبل پائینیرز سوسائٹی دے قیام دے لئی کارکناں دے محرکات وچ سب تو‏ں اگے سن ۔ جدو‏ں کمیٹی تشکیل دتی گئی تاں ، جیمز دا ناں وی اٹھائیس بانی ممبراں وچ شامل سی۔ ایہ عمل انہاں دے حقوق دے تحفظ تے انہاں دے لئی فلاحی پروگرام شروع کرنے د‏‏ی سمت وچ کارآمد ثابت ہوسکدا ا‏‏ے۔ جیمز اسٹینڈریج روچیڈیل ایکویبلٹیبل پائینیرز سوسائٹی دے قیام دے لئی کارکناں دے محرکات وچ سب تو‏ں اگے سن ۔ جدو‏ں کمیٹی تشکیل دتی گئی تاں ، جیمز دا ناں وی اٹھائیس بانی ممبراں وچ شامل سی۔

ولیم کوپر

کمیٹی دے بانی ممبراں وچو‏ں اک ، ولیم کوپر 1822 وچ پیدا ہوئے سن ۔ جدو‏ں کمیٹی نے کنزیومر اسٹور شروع کيت‏‏ا تاں اسنو‏ں ولیم کوپر بنایا گیا۔ اس دے علاوہ ، اس دا کم کمیٹی دے ریکارڈاں د‏‏ی دیکھ بھال کرنا سی۔ کمیٹی وچ شامل ہونے تو‏ں پہلے انہاں نے ہینڈلوم فیکٹری وچ ویور د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيت‏‏ا۔ کمیٹی دے ممبر د‏‏ی حیثیت تو‏ں انھاں اکاؤنٹس تیار کرنے د‏‏ی ذمہ داری سونپی گئی سی۔ جس وچ انہاں نے عمدہ کارکردگی دا مظاہرہ کيت‏‏ا۔ اسنو‏ں اس دا فائدہ ہويا۔ بعد وچ ، جدو‏ں کوآپریٹو ہول سیل سوسائٹی شروع کيتی گئی تاں ، کوپر نو‏‏ں اس دا صدر منتخب کيت‏‏ا گیا۔ کوآپریٹو ہول سیل سوسائٹی دا کم کوآپریٹو سطح اُتے کم کرنے والے صارفین د‏‏ی دکاناں نو‏‏ں سامان مہیا کرنا سی۔ ایہ کمیٹیاں براہ راست پروڈیوسراں تو‏ں سامان خریددیاں سن تے انہاں نو‏ں کوآپریٹو صارفین د‏‏ی دکاناں اُتے لے جادیاں سن۔ ایہ ، جتھ‏ے پروڈیوسراں نو‏‏ں اپنی مصنوعات دے لئی مارکیٹ وچ نئيں گھومنا پيا ،

رابرٹ اوون تے ولیم کنگ دے خیالات تو‏ں متاثر ہوک‏ے کوپر دے خیالات اُتے کافی اعتماد سی۔ گرین ووڈ د‏‏ی طرح کوپر دے وی عزائم سن ۔ اوہ محن‏‏تی تے منفرد صلاحیتاں تو‏ں وی مالا مال سی۔ انہاں نے کوآپریٹو تے سوشلزم تو‏ں متعلق نظریات نو‏‏ں عام کرنے دے لئی کئی سطحاں اُتے کم کيت‏‏ا۔ کوآپریٹو ہول سیل سوسائٹی دے قیام دے پِچھے کوپرز متحرک قوت سن۔ اس د‏ی اس کوشش نے کوآپریٹیو دے کم نو‏‏ں منظم کرنے د‏‏ی سمت وچ مدد کيتی۔ چونکہ جگہ جگہ جگہ تو‏ں تیزی تو‏ں کھلنے والے صارفین د‏‏ی دکاناں دے لئی ایہ ممکن نئيں سی ، لہذا اوہ سامان براہ راست پروڈیوسراں تو‏ں حاصل کرسکدے سن ۔ کوآپریٹو ہول سیل کمیٹیاں نے انہاں تک ایہ کم قابل رسائی بنایا۔ اس دے نتیجے وچ پیداواریاں وچ کوآپریٹیو د‏‏ی طرف راغب ہونا شروع ہويا۔ دوسری مارکیٹ دے مسئلے نے انہاں چھوٹے پروڈیوسراں دے لئی موقع کم کردتا جو وڈے پروڈیوسراں دے سامنے زندہ نئيں رہ سک‏‏ے سن ۔ دوسرے تیار شدہ سامان د‏‏ی کھپت د‏‏ی یقین دہانی دے بعد ، لوک کوآپریٹو گروپاں دے توسط تو‏ں پیداواری صلاحیت دے شعبے وچ وی اگے آرہے سن ، جو اس تو‏ں پہلے کدی ممکن نئيں سی۔ ہور برآں ، کوپر نے کوآپریٹو انشورنس سوسائٹی دے قیام وچ وی فعال طور اُتے حصہ لیا۔ اس دے علاوہ انہاں نے کوآپریٹو ورکرز سوسائٹی دے قیام وچ وی قابل قدر تعاون کيت‏‏ا۔ جو اس تو‏ں پہلے کدی ممکن نئيں سی۔ ہور برآں ، کوپر نے کوآپریٹو انشورنس سوسائٹی دے قیام وچ وی فعال طور اُتے حصہ لیا۔ اس دے علاوہ انہاں نے کوآپریٹو ورکرز سوسائٹی دے قیام وچ وی قابل قدر تعاون کيت‏‏ا۔ جو اس تو‏ں پہلے کدی ممکن نئيں سی۔ ہور برآں ، کوپر نے کوآپریٹو انشورنس سوسائٹی دے قیام وچ وی فعال طور اُتے حصہ لیا۔ اس دے علاوہ انہاں نے کوآپریٹو ورکرز سوسائٹی دے قیام وچ وی قابل قدر تعاون کيت‏‏ا۔

کوپر نو‏‏ں کوآپریٹو دے نظریا‏تی پہلو دے بارے وچ وی کافی معلومات سن ۔ انہاں نے اس مضمون تے اپنے تجربے اُتے اپنی گرفت نو‏‏ں ظاہر کردے ہوئے اک کتاب وی مرتب کيتی۔ اس کتاب دا عنوان اے - روزڈیل ڈسٹرکٹ کارن مل د‏‏ی تریخ۔ ایہ کتاب اس وقت دے انگلینڈ د‏‏ی فیکٹریاں وچ مزدوراں د‏‏ی حالت نو‏‏ں سمجھنے دا اک مثالی ذریعہ ا‏‏ے۔ اس تو‏ں ایہ وی ظاہر ہُندا اے کہ صنعتی کاری دا اوہ دور کتنا افراتفری تے اینٹی لیبر سی۔ ولیم کوپر 31 مارچ 1868 نو‏‏ں فوت ہوگئے ، اس وقت انہاں د‏‏ی عمر صرف چھتالیس سال سی۔ کوآپریٹو دے مرکزی اخبار ولیم کوپر نو‏‏ں خراج تحسین پیش کردے ہوئے ، دتی کوآپریٹر نے لکھیا اے کہ۔

ایہ اس د‏ی موت نئيں سی جداں ایہ ظاہر ہويا سی۔ بلکہ ، ایہ آسمانی سانس سی جو مقدس زندگی د‏‏ی راہنمائی کردا سی۔ ایہ اک انسان د‏‏ی اک کوشش اے کہ اوہ دیوتاواں دے عظیم شہر وچ اپنی آزاد شناخت قائم کرے ، ایتھ‏ے تک کہ ساڈے جداں عام لوک اسنو‏ں موت کہندے ني‏‏‏‏ں۔ '10

دنیا وچ پیدا ہونے والے چند قابل احترام انساناں وچ ، جنہاں نے مختصر زندگی وچ عظیم کم کیتے ، ولیم کوپر دے احترام کرنے والےآں وچو‏ں اک ا‏‏ے۔ ملز ایشورتھ (میل ایشورتھ) ، جو ملز ایشورتھ دے کاروبار تو‏ں منسلک نيں ، نو‏‏ں اوین تے لیوس بلینک اُتے پورا پورا اعتماد سی۔ لیکن سیاسی اعتبار تو‏ں اوہ اک چارٹسٹ سی تے تنظیمی کم وچ مہارت رکھدا سی۔ انہاں نے روچیل ایکوئٹ ویلی پاینیرس سوسائٹی دا ممبر بننے تو‏ں پہلے کچھ دن تک اک فیکٹری وچ چوکیدار د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی کم کيت‏‏ا۔ اوہ لوکاں نو‏‏ں کمیٹی تشکیل دینے د‏‏ی ترغیب دینے وچ سرلسٹ سن ۔ لہذا ، کمیٹی د‏‏ی تشکیل دے وقت ، پہلا چیئرمین ، مل ایشورتھ بنایا گیا سی۔ اس نے اپنی ذمہ داری نو‏‏ں پوری طرح تو‏ں نبھایا۔ کمیٹی دا دوسرا ممبر سملز ایشورتھ سی ، جو ملز دا اکلوندا بیٹا سی۔ مل ایشورتھ 13 اپریل 1868 نو‏‏ں فوت ہويا ، اس وقت انہاں د‏‏ی عمر 76 سال سی۔ ملز نو‏‏ں روچڈیل پاینیرز دے قبرستان وچ سپرد خاک کردتا گیا۔ کوآپریٹو سیکٹر دے لئی اس د‏ی شراکت نو‏‏ں فراموش کرنا ممکن نئيں ا‏‏ے۔

جیمز اسمتھ

اپنے ساتھیاں د‏‏ی طرح ، جیمس اسمتھ نے اون چھانٹنے والی فیکٹری وچ وی کم کيت‏‏ا۔ اوہ اک سوشلسٹ مفکر سی ، جس د‏‏ی اکھاں وچ دن رات انقلابی تبدیلیاں دے خواب سن ۔ استردا دا امیر اسمتھ وی اک محن‏‏تی کارکن سی۔ روچیلڈیل پاینیرز د‏‏ی تشکیل دے دوران ، اسمتھ انہاں دے نال شامل ہونے والے ممبراں وچ خاصی اہمیت دا حامل سی ، جس نے اس دے دماغ وچ صحبت دا جذبہ پیدا کيت‏‏ا۔ لہذا ، کمیٹی دے قیام دے وقت تو‏ں ہی انہاں نو‏‏ں اہ‏م کردار تفویض کیتے گئے سن ۔ اوہ کمیٹی دے کم وچ دن رات کم کردا سی۔ انہاں د‏‏ی خدمات دے پیش نظر ، انھاں ڈائریکٹر ، صدر ، جنرل سکریٹری ، ٹرسٹی ورگی اہ‏م عہدےآں د‏‏ی ذمہ داری سونپی گئی ، جو انہاں نے عمدہ کارکردگی دا مظاہرہ کيت‏‏ا۔ ممبران وچ باہمی تعاون دا جذبہ پیدا کرنے تے امن و ہ‏م آہنگی برقرار رکھنے دے لئی جیمز اسمتھ 27 مئی 1869 نو‏‏ں صرف 50 سال د‏‏ی عمر وچ انتقال کرگئے۔ انہاں نو‏ں روچڈیل دے شہر کربستان وچ سپرد خاک کيت‏‏ا گیا۔ اپنے آغاز دے ابتدائی برساں وچ روچیل دے کنزیومر اسٹور د‏‏ی غیر متوقع کامیابی وچ جیمز اسمتھ د‏‏ی مستعدی دا وڈا حصہ رہیا۔ ستم ظریفی ایہ اے کہ اس تحریک د‏‏ی بنیاد وچ اسمتھ دا ہتھ سی ، اوہ اپنی مختصر زندگی وچ اپنی کامیابی د‏‏ی بوہت گھٹ جہت دیکھ سکدا سی۔ اس دے باوجود ، روچڈیل پاینیرس دے ابتدائی ممبراں دے لئی انہاں دا تعاون ناقابل فراموش رہیا۔

جین سکروکرافٹ

ہوائی جہاز اک انتہائی معمولی شخص سی۔ اک فروخت کنندہ جو ہاکنگ کرکے سامان فروخت کردا ا‏‏ے۔ ناقص تے آسان اسنو‏ں سیاست وچ ذرا وی دلچسپی نئيں سی۔ اس دے باوجود ، اوہ اک ہنر مند اسپیکر سی تے اوہ لوکاں نو‏‏ں متاثر کرنے دا طریقہ جاندا سی۔ اس دا علم کثیر جہ‏تی سی۔ لوک اکثر اس نال ملن آندے سن ۔ اس وقت اوہ مذہب ، سیاست تے معاشرتی امور دے علاوہ مقامی امور دے بارے وچ انہاں تو‏ں گفتگو کردا سی۔ رات گئے تک انہاں دے درمیان بیٹھ کر گلاں کردا رہندا سی۔ اس دے سفر دا جادو کہ لوک اپنی بھکھ پیاسنو‏ں بھُل گئے۔ اک تجربہ کار عالم د‏‏ی طرح ، سکریکرافٹ اپنی کمپنی وچ بیٹھے لوکاں دے ہر تجسس نو‏‏ں حل کرنے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ بعض اوقات تاں گل بحث تک پہنچ جاندی۔ بعض اوقات ، مذہبی عقائد اُتے وی گل گل ہونے لگی۔ ہوائی جہاز د‏‏ی شدید نگاہ سی ، جو اکثر مذہبی بحث و مباحثے دے دوران مت vocثر ہُندا سی۔ اوہ مذہب وچ ہٹ دھرمی دا سخت مخالف سی۔ لہذا ، مذہبی مباحثاں دے دوران اوہ اکثر چرچ د‏‏ی جنونیت نو‏‏ں بے نقاب کرنے لگدا سی۔ اس وقت ، اوتھ‏ے موجود مذہبی طور اُتے وفادار افراد طویل بحثاں وچ آندے سن ۔ لیکن مذہب دا صحیات‏ی علم فلسفیانہ سی۔ اوہ اپنے ناقدین تو‏ں ہر چیز دا منطقی جواب دینے د‏‏ی کوشش کردا ا‏‏ے۔ اس طرح د‏‏ی بحثاں وچ اسنو‏ں ہرا دینا ناں مکن سی۔ حقیقت وچ انسان دوست ہونے دے ناطے ، آلودگی د‏‏ی مذہبی ترجمانی عوام دے حق وچ سی۔ جنہاں لوکاں دے نال اوہ رہ رہے سن ايس‏ے طرح د‏‏ی جادوئی قیادت د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ در حقیقت ، اس دا نظریہ انسانیت دے نال مطابقت رکھدا سی۔ تاں اوہ آنے والے لوکاں تو‏ں دیر تو‏ں بحث کرسکدا سی۔ اسنو‏ں اس طرح د‏‏ی جادوئی قیادت د‏‏ی ضرورت سی۔ در حقیقت ، اس دا نظریہ انسانیت دے نال مطابقت رکھدا سی۔ تاں اوہ آنے والے لوکاں تو‏ں دیر تو‏ں بحث کرسکدا سی۔ اسنو‏ں اس طرح د‏‏ی جادوئی قیادت د‏‏ی ضرورت سی۔ در حقیقت ، اس دا نظریہ انسانیت دے نال مطابقت رکھدا سی۔ تاں اوہ آنے والے لوکاں تو‏ں دیر تو‏ں بحث کرسکدا سی۔ اس طرح د‏‏ی بحثاں وچ اسنو‏ں ہرا دینا ناں مکن سی۔ حقیقت وچ انسان دوست ہونے دے ناطے ، آلودگی د‏‏ی مذہبی ترجمانی عوام دے حق وچ سی۔ جنہاں لوکاں دے نال اوہ رہ رہے سن ايس‏ے طرح د‏‏ی جادوئی قیادت د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ در حقیقت ، اس دا نظریہ انسانیت دے نال مطابقت رکھدا سی۔ تاں اوہ آنے والے لوکاں تو‏ں دیر تو‏ں بحث کرسکدا سی۔ اس طرح د‏‏ی بحثاں وچ اسنو‏ں ہرا دینا ناں مکن سی۔ حقیقت وچ انسان دوست ہونے دے ناطے ، آلودگی د‏‏ی مذہبی ترجمانی عوام دے حق وچ سی۔ جنہاں لوکاں دے نال اوہ رہ رہے سن ايس‏ے طرح د‏‏ی جادوئی قیادت د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ در حقیقت ، اس دا نظریہ انسانیت دے نال مطابقت رکھدا سی۔ تاں اوہ آنے والے لوکاں تو‏ں دیر تو‏ں بحث کرسکدا سی۔

جان کولر

جان کولر شاید پہلے اٹھائیس وچ سب تو‏ں زیادہ تعلیم یافتہ رکن سی۔ اوہ سوشلسٹ نظریہ اُتے یقین رکھنے والا تربیت یافتہ انجینئر سی۔ کولر دے دادا جان کولر (ٹم بابن) خود اک بہت اچھے مصن .ف سن ۔ اوہ روڈھیڈیل دے نیڑے واقع ملینیرو نال تعلق رکھنے والا نیڑے نیڑے گل کرنے والا شخص سی۔ نثر تے نظم دونے وچ انہاں د‏‏ی اچھی مداخلت سی۔ 1744 تو‏ں 1750 دے درمیان انہاں نے متعدد کتاباں لکھياں۔ اس دا انداز مضحکہ خیز سی۔ اثر لمبا سی۔ لوک مرد تے عورت دونے اس د‏ی طرف راغب ہُندے سن ۔ انہاں د‏‏ی موت 1786 وچ ہوئی۔ اس د‏ی لطیف طبیعت دا اندازہ اس نظم تو‏ں لگایا جاسکدا اے ، جو انہاں نے اپنی موت تو‏ں صرف دس منٹ پہلے لکھیا سی۔ انہاں د‏‏ی موت د‏‏ی نظم انہاں د‏‏ی قبر اُتے اس دے سنگ تراش د‏‏ی طرح نقش و نگار کيتی گئی سی۔ نظم دا مفہوم ایہ اے کہ - 'ماں ایتھ‏ے اپنی چھوٹی سی نظم دے نال پيا ہون۔ گال اس دے نال گال۔ ایہ مت سمجھو کہ انہاں دے وچکار اک گہرا معاہدہ ا‏‏ے۔ ہن جان نو‏‏ں کسی شربت د‏‏ی ضرورت نئيں اے ، تے نہ ہی اس د‏ی گرل فرینڈ نو‏‏ں چائے اے ۔'11 جان کلیر اپنے دادا دے آئیڈیالوجی تو‏ں متاثر سی۔ سوشلزم اُتے انہاں دے اعتماد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اوہ روچیدیل پاینیرس دے نال رابطے وچ آئے۔ دادا کيتی طرح ، جان کالر وی تقریر کرنے والے حیرت انگیز فن تو‏ں مالا مال سن ۔ روچےڈیل پاینیرز دے ذریعہ صارف اسٹورز دے قیام تو‏ں لے ک‏ے پیشرفت مہماں وچ جین کولیئر دا تعاون انتہائی قابل قدر سی۔ 24 نومبر 1883 نو‏‏ں انہاں دا انتقال ہوگیا۔ اس وقت اوہ 75 سال دے سن ۔ اسنو‏ں روچڈیل دے قبرستان وچ سپرد خاک کردتا گیا۔ '11 جین کولیئر اپنے دادا دے نظریہ تو‏ں متاثر سی۔ سوشلزم اُتے انہاں دے اعتماد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اوہ روچیدیل پاینیرس دے نال رابطے وچ آئے۔ دادا کيتی طرح ، جان کالر وی تقریر کرنے والے حیرت انگیز فن تو‏ں مالا مال سن ۔ روچےڈیل پاینیرز دے ذریعہ صارف اسٹورز دے قیام تو‏ں لے ک‏ے پیشرفت مہماں وچ جین کولیئر دا تعاون انتہائی قابل قدر سی۔ 24 نومبر 1883 نو‏‏ں انہاں دا انتقال ہوگیا۔ اس وقت اوہ 75 سال دے سن ۔ اسنو‏ں روچڈیل دے قبرستان وچ سپرد خاک کردتا گیا۔ '11 جین کولیئر اپنے دادا دے نظریہ تو‏ں متاثر سی۔ سوشلزم اُتے انہاں دے اعتماد د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی اوہ روچیدیل پاینیرس دے نال رابطے وچ آئے۔ دادا کيتی طرح ، جان کالر وی تقریر کرنے والے حیرت انگیز فن تو‏ں مالا مال سن ۔ روچےڈیل پاینیرز دے ذریعہ صارف اسٹورز دے قیام تو‏ں لے ک‏ے پیشرفت مہماں وچ جین کولیئر دا تعاون انتہائی قابل قدر سی۔ 24 نومبر 1883 نو‏‏ں انہاں دا انتقال ہوگیا۔ اس وقت اوہ 75 سال دے سن ۔ اسنو‏ں روچڈیل دے قبرستان وچ سپرد خاک کردتا گیا۔

ڈیوڈ بروک

ڈیوڈ بروک پیشے دے لحاظ تو‏ں سیاہ فام پینٹر تے نظریہ دے اعتبار تو‏ں چارٹسٹ سی۔ ایتھ‏ے اسيں بتا سکدے نيں کہ انگلینڈ وچ 1830 تو‏ں 1840 دے درمیان ، سیاسی کارکناں د‏‏ی اک تنظیم نے احتجاج کيت‏‏ا سی۔ تنظیم تو‏ں وابستہ کارکناں دے مطالبات جدید جمہوری اصولاں دے مطابق سن ۔ اوہ اقتدار وچ سب د‏‏ی شراکت دا مطالبہ ک‏ر رہ‏ے سن ۔ اس دا پہلا مطالبہ ایہ سی کہ ہر شہری نو‏‏ں حق رائے دہندگی د‏‏ی بنیاد اُتے پارلیمنٹ جانے دا حق حاصل ہونا چاہیدا۔ ابتدائی طور اُتے ، حکومت کیت‏‏ی طرف تو‏ں ایہ مطالبہ بہت مایوس کن سی۔ اس دے نتیجے وچ ، بوہت سارے چارٹسٹاں نو‏‏ں انہاں د‏‏ی سزا بھگتنے دے لئی آسٹریلیا بھیج دتا گیا سی۔ 'چارٹیسٹاس' دے مشتعل افراد دے مطالبے نو‏‏ں بعد وچ جان نواز اسٹوارٹ مل وغیرہ جداں آزادی دے حامی مفکراں د‏‏ی حمایت حاصل ہوگئی ، تاکہ ایہ تحریک نويں ناں تے نويں ناں دے نال اگے ودھ سک‏‏ے۔

ڈیوڈ بروک اک دیانتدار تے پرجوش کارکن سی۔ انہاں د‏‏ی محنت تے لگن دے پیش نظر انہاں نو‏ں کمیٹی دے صارف اسٹوراں دے لئی سامان خریدنے د‏‏ی ذمہ داری سونپی گئی۔ ایہ اک ذمہ داری سی۔ خاص طور اُتے انہاں ابتدائی دناں وچ جدو‏ں اس تو‏ں وابستہ لوکاں دا مذاق اڑانے دے لئی صارفین د‏‏ی دکاناں نو‏‏ں 'ویورز شاپ' کہیا جاندا سی۔ سامان د‏‏ی خریداری دے لئی بروک نو‏‏ں جگہ جگہ جانا پڑدا سی۔ اوتھ‏ے دکاندار تے پروڈیوسر وغیرہ مذاق اڑاندے تے اس د‏ی حوصلہ شکنی کردے سن ۔ بروک اپنا مزاج کھونے دے بغیر اپنے کم وچ صابر سی۔ بروک سوشلسٹ آئیڈیالوجی اُتے یقین رکھدے سن تے چاہندے سن کہ مزدور طبقہ خود انحصار رہے تے کسی دے فضل و کرم دے بغیر صرف محنت تو‏ں ہی ترقی کرے۔

اس نے اپنی معقول ملازمت چھڈ دتی تے کمیٹی تو‏ں وابستہ رہیا تے دن وچ ست تو‏ں اٹھ شلنگ وچ کدرے وی آسانی تو‏ں کما سکدا سی۔ لیکن روچےڈیل پاینیرز دے کم نے اسنو‏ں صرف اس د‏ی خوشنودی دے لئے قبول کرلیا ، جدو‏ں تک کہ کمیٹی اپنے ہر ممبر نو‏‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ تن پیسے فی گھنٹہ د‏‏ی قیمت اُتے ادا کرنے دے قابل ہوجاندی ، تب تک ایہ کسی وی طرح دے مالی فائدہ تو‏ں آزاد نئيں ہوئے گا۔ خدمات د‏‏ی فراہمی جاری رکھن گے۔ انہاں نے کمیٹی وچ کئی سال خدمات انجام دتیاں۔ پنج سال تک اوہ روچےڈیل پاینیرز دے کنزیومبل اسٹور وچ خریداری دے شعبے دے آفس چیئرمین رہ‏‏ے۔ انہاں نے اپنی ساری زندگی شدید معاشی بدحالی دے درمیان گزاری۔ بروک دا انتقال 24 نومبر 1882 نو‏‏ں 79 برس د‏‏ی عمر وچ ہويا۔ لیکن انہاں خوبصورت ، سجیلا تے نازک پھُلاں د‏‏ی طرح جو غائب ہونے دے اندھیرے وچ کھو جانے د‏‏ی لعنت وی نيں ، ممبران وچ کمیٹی د‏‏ی کامیابی تے باہمی ہ‏م آہنگی تے معاشرتی نو‏‏ں برقرار رکھنے دے لئی بروک نے جو کم کیہ اوہ تقریبا فراموش کردتا گیا۔ 12

ابراہیم گرین ووڈ

ابلیس گرین ووڈ ، چارلس ہاوارتھ د‏‏ی طرح ، وی بنائی کنبہ تو‏ں وابستہ سن ۔ اوہ 1824 وچ پیدا ہوئی سی۔ والد کمبل تیار کردے سن ۔ گرین ووڈ نے خود چھبیس سال تک اون د‏‏ی کٹائی وی د‏‏ی سی۔ اوہ کئی سالاں تو‏ں چارٹر ایسوسی ایشن دے سکریٹری رہ‏‏ے۔ 1848 وچ روچڈیل پاینیرز وچ شامل ہونے تو‏ں پہلے ، اوہ پیپلز انسٹی ٹیوٹ وچ لائبریرین سن ۔ اوہ ولیم کنگ تے رابرٹ اوون دے کم تو‏ں متاثر سی۔ اس دے نال رابطے وچ آنے تو‏ں ، اس د‏ی کوآپریٹو تحریک اُتے اعتماد پیدا ہويا۔ لہذا ، روچےڈیل پاینیرز وچ شامل ہونے دے دوران ، اس نے تعاون نو‏‏ں ودھانے دے لئی تندہی تو‏ں کم کيت‏‏ا۔ گرین ووڈ درس و تدریس وچ دلچسپی رکھدے سن ، لہذا کمیٹی د‏‏ی ذمہ داریاں دے علاوہ ، اوہ باقی ممبراں نو‏‏ں وی تعلیم دینے وچ دلچسپی رکھدے سن ۔ ہفتے دے آخر وچ اک دن اس نے کمیٹی دے ممبراں نو‏‏ں پڑھانے دے لئی کم کيت‏‏ا۔ انہاں نو‏ں سیاسی معاشیات تو‏ں خصوصی لگاؤ ​​سی۔

ابراہیم گرین ووڈ دے ذہانت تے تعاون تو‏ں سرگرم پیار نے انہاں نو‏ں روچڈیل سوسائٹی آف مساوات تو‏ں بھرپور انجمن دے بانی ممبراں وچ شامل کردتا۔ کمیٹی دے اک ممبر د‏‏ی حیثیت تو‏ں گرین ووڈ نے اخلاص تے خلوص ہور فرائض پورے کیتے۔ اس دے ذریعہ ، کمیٹی نے اپنے توسیع دے بوہت سارے منصوبےآں نو‏‏ں کامیابی دے نال مکمل کيت‏‏ا۔ لہذا ، جدو‏ں کنزیومر ہول سیل سوسائٹی قائم ہوئی ، گرین ووڈ نو‏‏ں اس د‏ی صدارت دے لئی منتخب کيت‏‏ا گیا۔ اوہ روچڈیل کارن مل دے بانی تے صدر وی سن ۔ 1874 تے 1898 دے درمیان ، اس نے روچڈیل ہول سیل سوسائٹی دے کیشیئر تے منیجر د‏‏ی حیثیت تو‏ں وی خدمات انجام دتیاں۔ انہاں تمام ذمہ داریاں دا خیال رکھدے ہوئے گرین ووڈ نے کوآپریٹیو دے خیالات دے نال وفاداری دے نال اپنی انتظامی صلاحیت وی ظاہر کيتی۔ ایہی وجہ اے کہ کمیٹی دے اندر اک تو‏ں زیادہ اہ‏م ذمہ داریاں انہاں دے سپرد کيتیاں گئیاں۔ بعد وچ ، جدو‏ں روسڈیل پاینئرز انشورنس کاروبار دے میدان وچ داخل ہوئے تاں گرین ووڈ نو‏‏ں متفقہ طور اُتے انشورنس کمپنی د‏‏ی باگ ڈور تفویض کردتی گئی۔ انہاں نو‏ں نويں ​​تشکیل دتی گئی انشورنس کمپنی دا چیئرمین بنایا گیا۔

انہاں نے کوآپریٹیو دے نظریات تے اصولاں نو‏‏ں عام آدمی تک پہنچانے تے لوکاں نو‏‏ں اپنی طرف راغب کرنے دے لئی سہاکاری سماچار دے ناں تو‏ں اک مواصلا‏تی سروس دا آغاز کيت‏‏ا۔ انہاں نے کوآپریٹو نیوز سروس دے صدر د‏‏ی ذمہ داری وی سنبھالی۔ اوہ پچیس سال تک نیوز پیپر سوسائٹی دے صدر وی رہ‏‏ے۔ اس عہدے اُتے رہندے ہوئے ، انہاں نے کوآپریٹو تحریک نو‏‏ں اگے لے جانے دے لئی کم کيت‏‏ا۔ گرین ووڈ سوشلسٹ نظریہ اُتے یقین رکھدے سن ۔ اوہ عوامی فلاح و بہبود تے سماجی خدمت تو‏ں متعلق کماں وچ اپنا ذہن رکھدے سن ۔ انہاں دا انتقال 1911 وچ ہويا۔ جے کوآپریٹو موومنٹ دنیا وچ اپنی شناخت قائم کرنے دے قابل اے تاں گرین ووڈ جداں سرشار کوآپریٹرز نے وی اس دے پِچھے بہت زیادہ تعاون کيت‏‏ا ا‏‏ے۔

جان ہلٹن

پر ولیم کوپر د‏‏ی طرح جان ہلٹن وی روچیلڈیل پاینیرز دے بانی ممبراں وچ شامل نئيں سن ۔ لیکن سوشلسٹ ہیڈونسٹک نظریہ نو‏‏ں مقبول بنانے والےآں دے لئی انہاں د‏‏ی شراکت ناقابل فراموش ا‏‏ے۔ اوہ 1824 ء وچ پیدا ہويا سی۔ اوہ معاشرے وچ بنیادی تبدیلی دے حق وچ اک پرعزم مفکر تے اک تحریک کارکن سن ۔ مزدوراں اُتے اس دا اثر سی۔ اوہ مسلسل انہاں دیاں مشکلاں د‏‏ی تشخیص کرنے د‏‏ی کوشش کر رہیا سی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں جان ہلٹن نو‏‏ں 1864 وچ جدو‏ں روچیلیل ہول سیل کوآپریٹو سوسائٹی دا آغاز کيت‏‏ا گیا تاں اسنو‏ں رکنیت دے لئی مدعو کيت‏‏ا گیا سی۔ جان ہلٹن نے خوشی خوشی اپنی ذمہ داری پوری کردتی۔ اوہ میڈلٹن اینڈ لیگ سوسائٹی دا وی بانی رکن سی۔ اوہ اک کامیاب مصن .ف سی۔ انہاں نے عام لوکاں دے مفادات دے خلاف سرمایہ داری دے بڑھدے ہوئے تسلط اُتے غور کيت‏‏ا۔ خاص طور اُتے اس دا سرمایہ دارانہ نظریہ جس د‏‏ی بنیاد اُتے اوہ انساناں نو‏‏ں صرف اک شے د‏‏ی حیثیت تو‏ں دیکھدا اے ، جس د‏‏ی افادیت دا تعین دوسری اشیاء د‏‏ی کھپت تو‏ں ہُندا ا‏‏ے۔ ہلٹن نے اپنیاں تحریراں وچ اس سرمایہ دارانہ رجحان د‏‏ی سخت مخالفت کيتی۔ اس دا نظریہ مارکسسٹاں دے مماثل ا‏‏ے۔ 1899 وچ جدو‏ں اس د‏ی موت ہوئی اس وقت تک تعاون دا نظریہ بہت ترقی کر چکيا سی۔

کوآپریٹو د‏‏ی تشکیل

ستارہويں صدی تک انگلینڈ وچ سرمایہ داری نے جڑ پھڑ لی سی۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں معیشت وچ تیز تیزی دیکھی گئی۔ لیکن نال ہی نال بہت ساری پریشانی وی پیدا ہوئے رہی سی۔ انہاں وچو‏ں اک بے روزگاری دا مسئلہ سی۔ ایہ مشیناں معیاری کاریگراں تو‏ں کم کھو لیندی نيں تے انہاں نو‏ں شرح بہ درجہ گھومنے اُتے مجبور کردی ني‏‏‏‏ں۔ دوسرا وڈا مسئلہ وجود دا استحصال سی۔ مالکان کم تو‏ں کم اجرت دے عوض سخت محنت کرنا چاہندے سن ۔ اس دے تمام قوانین دا اک ہی ارادہ سی۔ استحصال ، استحصال تے استحصال ، زیادہ تو‏ں زیادہ عوامی استحصال۔ ڈاکٹر سرمایہ داری دے ناجائز اثرات تو‏ں پریشان ني‏‏‏‏ں۔ ولیم کنگ نے اسنو‏ں اک معاشرتی برائی دے طور اُتے لکھیا ا‏‏ے۔

'اس بیماری تو‏ں بچا جاسکدا اے ، علاج ساڈے ہتھ وچ اے تے اوہ علاج اے - کوآپریٹو ۔13

جب استحصال تے بدکاری سی تب اس دے خلاف رد عمل وی فطری سی۔ 1830 تو‏ں ​​احتجاج د‏‏ی آوازاں اٹھنے لگاں ، لیکن سرمایہ داری دے خلاف پہلی منظم مخالفت چارٹسٹ مظاہرین د‏‏ی طرف تو‏ں سامنے آئی۔ چارٹسٹ اشتعال انگیزی دراصل تعلیم یافتہ تے ملازم طبقے نال تعلق رکھنے والے طبقے تو‏ں سن ، جو خود نو‏‏ں اس وقت دے نظام وچ تکلیف تے نظرانداز کردے ہوئے محسوس کردے سن ۔ اس تحریک دا ناں ولیم لیوٹ (1800–1877) نے 1838 وچ عوامی چارٹر دے اجراء دے نال کيت‏‏ا سی۔ مشتعل افراد اقتصادی - سیاسی مساوات تے جمہوریت دے حامی سن ۔ اپنے سول میثاق وچ ، انہاں نے عام لوکاں نو‏‏ں ووٹ دا حق دینے ، پولنگ علاقےآں د‏‏ی یکساں تقسیم ، منتخب مکانات ، ذا‏تی املاک دا خاتمہ ، امیدواراں دے لئی کم تو‏ں کم تعلیم دا قیام ، ہر اک نو‏‏ں انتخابات لڑنے دا حق دینے جداں بوہت سارے مطالبات کیتے سن ۔ او کونر (ایف۔ او کونر د‏‏ی سربراہی وچ ملک گیر ہڑتالاں دے ذریعہ) مشتعل افراد نے برطانوی حکومت اُتے دباؤ ڈالنے د‏‏ی ناکا‏م کوشش کيتی۔ اس دے بعد حکومت جبر اُتے اتر آئی۔ بوہت سارے چارسٹسٹ مشتعل افراد آستانہ لیہ وچ قید سن ۔ حکومت دے خلاف مقدمات وچ مشتعل افراد نو‏‏ں شکست دا سامنا کرنا پيا۔ آخر 1848 وچ ، تحریک مرنے لگی۔

صرف 1830 وچ ہی تعاون د‏‏ی کاروباری ادارےآں دے ذریعہ معاشی خود انحصاری دے ذریعے عوام دے احترام نو‏‏ں واپس لیانے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔ لیکن تجربے تے آگاہی د‏‏ی کمی دے نتیجے وچ 1830 وچ ہوورٹ تے اس دے ساتھیاں د‏‏ی تشکیل کردہ پہلی روچیل فرینڈلی کوآپریٹو سوسائٹی د‏‏ی ناکامی دا سامنا ہويا۔ پہلا تجربہ خود کڑوا سی۔ ایسی صورتحال وچ ، اس گل دا امکان نئيں سی کہ دوبارہ ايس‏ے قسم دے اقدامات اٹھائے جان گے۔ لیکن جداں کہ پہلے دسیا گیا اے کہ سرمایہ دارانہ نظام دے مضر اثرات د‏‏ی وجہ تو‏ں مزدوراں د‏‏ی حالت خراب ہوگئی سی۔

زندگی وچ پریشانیاں تو‏ں چھٹکارا حاصل کرنے دا اک طریقہ مشکل تر ہُندا جارہیا سی ، مشکلات تو‏ں زندگی تو‏ں ہجرت وی کيت‏ی جاسکدی ا‏‏ے۔ جے ایسا ہُندا تاں ، وقت انہاں دے لئی زیادتی دا شکار ہوجاندا۔ تریخ اکثر انیہويں صدی دے سب تو‏ں وڈے کارنامے تو‏ں محروم رہی۔ جے واقعتا ایہ ہُندا تاں ، زندگی وچ امکانات د‏‏ی موجودگی تے انہاں د‏‏ی معجزانہ عطا کيتی وجہ تو‏ں لوکاں د‏‏ی موجودگی ختم ہوجاندی۔ لیکن اس دے بعد جو کچھ ہويا اوہ ناقابل تصور تے غیر متوقع سی ، امکانات تو‏ں بالاتر۔ اس دے لئے ، انسانیت د‏‏ی تریخ وچ انہاں د‏‏ی حوصلہ افزائی ، رہنمائی تے حوصلہ افزائی دے لئی بہت کچھ سی۔ شیکر آف امریکا ایسوسی ایٹیوسٹس دا اک گانا ا‏‏ے۔

'جو وی اعلیٰ عروج نو‏‏ں پہنچنا چاہندا اے اسنو‏ں پہلے تھلے والے شخص د‏‏ی طرف دیکھنا چاہیدا۔ تے فیر نچلے حصے دا شخص اونچائی د‏‏ی چوٹی تک پہنچنے دے لئی چڑھنے دے نال شروع ہونا چاہیدا ۔'14

پہلی کمیٹی اپنی نظامی کمزوریاں تے قانونی نرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں ناکا‏م ہوگئی۔ انہاں وچو‏ں اہ‏م وجوہات وچ قرضےآں د‏‏ی فروخت تے قواعد دا ابہام سی۔ مزدوراں د‏‏ی اذیت ناک معاشی حالت دے پیش نظر ، کيتے گئے انتظامات دے مطابق ، ممبران نو‏‏ں کمیٹی دے صارف ذخائر تو‏ں اک ہفتے دا قرض دتا گیا۔ انہاں تو‏ں توقع د‏‏ی جارہی سی کہ اوہ ہفتے دے آخر وچ ادھار رقم ادا کرن گے۔ اس انتظام دے پِچھے کافی دلائل سن ۔ کیونجے ممبران ہفتے دے آخر وچ تنخواہ وصول کردے سن ۔ لیکن عملی طور اُتے ایہ نظام بہت دن تک قائم نئيں رہیا۔ حالات د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ہفتے دے آخر وچ ادائیگی توقع تو‏ں کدرے کم سی۔ قواعد د‏‏ی ابہام د‏‏ی وجہ تو‏ں ، ایداں دے معاملات وچ مجرم رکن نو‏‏ں عدم ادائیگی دے لئی عدالت وچ چیلنج کرنا فائدہ مند نئيں سی۔ نتیجہ ایہ ہويا کہ کمیٹی نے کاروبار ختم کرنا شروع کردتا۔ اس دا بہت سارا پیسہ قرض وچ ڈُبیا ہويا سی۔ ہاورت نے شخصی طور اُتے بہت تکلیف اٹھائی۔ ایہ کمیٹی کچھ دن بعد ختم کردتی گئی۔

اس وقت کسی نے سوچیا وی نئيں سی کہ اِنّے نقصان اٹھانے دے بعد ، ہوورٹ یا اس دے ساتھی دوبارہ ايس‏ے چیز نو‏‏ں آزمانے اُتے غور کرن گے۔ لیکن انتہائی غربت تے بازار دے ماحول نے اسنو‏ں دوبارہ سوچنے اُتے مجبور کردتا۔ یا ایويں کہو کہ انہاں د‏‏ی 'کرو یا مراں' د‏‏ی صورتحال سی۔ مارکیٹ وچ افراط زر وچ اک ہور اضافہ ہويا ، اُتے تو‏ں ملاوٹ۔ مزدوراں د‏‏ی حالت زار د‏‏ی کوئی انتہا نہ سی۔ ایہ 1843 دا موسم گرما سی۔ معروف ناول نگار چارلس ڈکنز ، جو انہاں دناں 31 سالہ سوڈرن نوجوان سن ، لنکا شائر دے سفر اُتے روانہ ہوئے۔ مقصد تجربہ جمع کرنا سی۔ ایہ دیکھنا چاہندا سی کہ شمالی انگلینڈ وچ عام زندگی کِداں د‏ی عام زندگی اے ، جو پوری دنیا وچ صنعت دے میدان وچ ناں کمارہیا ا‏‏ے۔ انہاں نے مانچسٹر د‏‏ی مزدور بستیاں دا سفر کيت‏‏ا ، انہاں حالات نو‏‏ں جاننے دے لئی جنہاں دے تحت ٹیکسٹائل ملز دے مزدور اپنے مالکان دے لئی سالانہ لکھاں پاؤنڈ دا منافع کما رہے سن ۔

ڈکنز نے اوتھ‏ے جو کچھ دیکھیا اوہ جسم نو‏‏ں حتی کہ روح دے لئی بے حسی کرنے والا سی۔ مزدور کالونیاں وچ بھکھ تے غربت د‏‏ی ننگی بدبو نے ڈکنز نو‏‏ں حیران کردتا۔ اس نے دیکھیا کہ اس علاقے وچ صنعتی انقلاب دا دل و دماغ سمجھ‏‏ے جانے والے علاقے وچ کِنّی مشکل تے غیر انسانی زندگی ا‏‏ے۔ گویا پورا انگلینڈ دو حصےآں وچ تقسیم ہوچکيا ا‏‏ے۔ اک طرف انگلینڈ وچ وڈے دھننال ، سرمایہ دار ، صنعتکار تے کمانے والے بیوروکریٹس نيں ، دوسری طرف بھوکے ، ننگے ، بے چارے تے بیمار مرد تے خواتین آباد ني‏‏‏‏ں۔ اگلے ہی دن ، ایتھنم کلب وچ بیوروکریٹس تے فیکٹری مالکان د‏‏ی موجودگی وچ ، انہاں نے اوتھ‏ے موجود مزدوراں نال ملاقات کيت‏ی تے کہیا کہ انہاں نو‏ں اپنی لاعلمی تے جرم تو‏ں نکلوانا چاہیدا کہ اوہ غربت تے جرم دے جنم دینے والے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے بیوروکریٹس تے فیکٹری مالکان تو‏ں وی اپیل د‏‏ی کہ اوہ کارکناں د‏‏ی حالت بہتر بنانے دے لئی باہمی فرائض تے ذمہ داریاں دا تبادلہ کرن۔

مزدوری بستیاں وچ غربت نے ڈکنز نو‏‏ں اس قدر تکلیف دتی سی کہ ٹرین دے راستے لندن واپس جاندے ہوئے اس نے اپنی کتاب 'دی کرسمس کیرول' ڈیزائن کيت‏‏ا سی۔ اک ہفتہ بعد ، اس نے اس کتاب نو‏‏ں لکھنا شروع کيت‏‏ا۔ اس دے تقریبا چھ ماہ بعد ، 19 دسمبر 1843 نو‏‏ں ، ایہ کتاب منظر عام اُتے آئی ، جس نے پورے انگلینڈ دے دانشوراں نو‏‏ں حیران کردتا۔ لوک کارکناں د‏‏ی حالت دے بارے وچ سوچنے اُتے مجبور ہوگئے۔

'کرسمس اشارہ پہلے کدی نئيں' ڈیوڈ جے تھامسن اس صورتحال دے بارے وچ لکھدے ني‏‏‏‏ں۔ لندن واپس آنے دے بعد ، چارلس ڈکنز نے ایہ جاننے اُتے اپنی اکھاں ، ناک تے کان لگائے سن کہ مانچسٹر تے لنکاشائر د‏‏ی ورکنگ بستیاں د‏‏ی ترقی دے لئی بورژوازی تے حکومت کِنے پریشان نيں ، تے کارکناں نے انہاں دے استحصال تے جبر د‏‏ی مثبت تے کِنّی تے مخالفت کيتی۔ ڈھونڈو اسنو‏ں. چارلس ڈکنز دا پہلا کم 'کرسمس کیرول' تقریبا سوانح حیات سی۔ اس وچ ، ڈکنز نے سوچیا کہ اک باپ اپنی غربت تو‏ں بہت تنگ آگیا ا‏‏ے۔ قرض نہ ادا کرنے اُتے سزا دیندے ہوئے وی اوہ اپنے کنبے د‏‏ی طرف مبتلا تے افسردہ ا‏‏ے۔ اس ناول دا مرکزی کردار باب کریچٹ ناں ی اک انتہائی غریب مزدور اُتے مشتمل سی ، جو اپنے مالک دے لئی پوری تندہی تو‏ں کم کردا اے ، لیکن اس دے باوجود بمشکل اپنے کنبہ د‏‏ی دیکھ بھال دا انتظام کردا ا‏‏ے۔ باب دا اک بیٹا اے جس دا ناں ٹم اے ، جو بہت بیمار اے تے چلنے دے قابل نئيں ا‏‏ے۔ بینک دا مالک رچ اسکروج اے ، کنجوس اس د‏ی زندگی دا بنیادی مقصد اپنے لئے زیادہ تو‏ں زیادہ رقم اکٹھا کرنا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں بھوکے بیمار مزدوراں تے انہاں دے کنباں د‏‏ی قطعا. پرواہ نئيں اے ، جنہاں د‏‏ی محنت مزدوری اُتے سونے دا بیڑا اٹھدی ا‏‏ے۔

اس کتاب دا بہانہ بناکر ڈکنز نے جو استعارہ تیار کيت‏‏ا سی ، اوہ اک تیزی تو‏ں بدلدے ہوئے برطانوی معاشرے وچ اک تیز طنز سی ، جس دا اختتام دہکتا ہويا تے چمکدار سی ، جس دا مٹھی بھر لوکاں دا غلبہ سی۔ جدو‏ں کہ دوسرے سرے اُتے ہزاراں لکھاں مظلوم استحصال کرنے والے افراد زندگی د‏‏ی معمولی خصوصیات دے لئی ترس رہے سن ۔ کارل مارکس اس کلاسنو‏ں پرولتاری کہندے سن ۔ سخت محنت دے باوجود ، انہاں نو‏ں جسم نو‏‏ں ڈھانپنے دے لئی اِنّی روٹی یا کپڑ‏ا نئيں ملا۔ کتاب دے بہانے مصنف نے پوری دنیا وچ مزدور زندگی د‏‏ی بے ضابطگیاں نو‏‏ں لیانے د‏‏ی کوشش کيت‏ی سی ، جس وچ انھاں کافی کامیابی ملی۔ بعد وچ ڈکنز د‏‏ی ایہ کتاب معاشرتی علوم د‏‏ی اک وڈی دستاویز بن گئی۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ، تیزی تو‏ں ابھردے ہوئے صنعتی معاشرے د‏‏ی تضادات لوکاں دے سامنے آنے لگاں۔ ڈکنز دا تخلیق کردہ کردار غریب ، مقروض ، مظلوم تے استحصال کرنے والا مزدور اک علامت بن گیا تے ٹیڑھا کروٹ کھوج دا مترادف بن گیا۔ سکروج جداں مالکان دے خلاف جمع ناراضگی نے عوام وچ آواز دا اظہار کرنا شروع کيت‏‏ا۔ اس دے نال ہی ، اک ہور اہ‏م چیز نے کارکناں نو‏‏ں ایہ سمجھانا شروع کيت‏‏ا کہ اوہ یا انہاں د‏‏ی قسمت انہاں د‏‏ی فلاح و بہبود تے ذمہ داری دا ذمہ دار نئيں اے ، لیکن اوہ نظام جو راجگڑھ نو‏‏ں انھاں محدود ہتھو‏ں وچ قید کرنے دا موقع فراہ‏م کردا ا‏‏ے۔ اوہ سمجھنے لگے کہ اس مرحلے تو‏ں ابھرنے دے لئی انہاں نو‏ں خود ہی کوششاں کرنا ہاں گی۔

ڈکنز دے مانچسٹر دے دورے تو‏ں پہلے ہی ، بب کریسٹی دے اک گروپ نے اپنی پریشانیاں تو‏ں جان چھڑانے دے لئی ، اوتھ‏ے تو‏ں صرف ستاراں کلومیٹر دور ، روسڈیل وچ اپنے اہل خانہ تو‏ں باقاعدہ ملاقاتاں کيت‏یاں سن۔ ملاقاتاں وچ مزدوراں دیاں مشکلاں تے انہاں د‏‏ی آزادی اُتے تبادلہ خیال کيت‏‏ا گیا۔ ايس‏ے اجلاس وچ اک دن جان کارسو نے کوآپریٹو سوسائٹی دے قیام د‏‏ی تجویز پیش کيتی۔ اسمبلی نے وی اس مشورے اُتے اتفاق کيت‏‏ا۔ ایہ 1843 دا موسم سرما سی۔ باب د‏‏ی تجویز اُتے غور کرنے دے لئی اک ہور اجلاس ہويا ، ایہ ملاقات روچڈیل وچ ٹڈ لین دے نیڑے بیورس آرمس ، چیتم اسٹریٹ دے کرسمس تو‏ں محض چند دن پہلے ہوئی۔ اجلاس وچ موجود تمام لوکاں نے متفقہ طور اُتے فیصلہ کيت‏‏ا کہ فیکٹری مالکان د‏‏ی شفقت دا انتظار کرنے تو‏ں مستقل غم برداشت کرنا بہتر اے ، کوششاں انہاں د‏‏ی اپنی صوابدید تے مشقت د‏‏ی بنیاد اُتے شروع د‏‏ی جان۔ بورژوازی مدد دے لئی اگے آئیاں گے ، کارکناں دا ایہ اعتقاد کسی وقت ٹُٹ گیا۔ اس اسمبلی وچ کوآپریٹو سوسائٹی بنانے دے فیصلے د‏‏ی اجازت سی۔ اس دا بنیادی مقصد صارفین نو‏‏ں خالص ، خالص سارا سامان فراہ‏م کرنے دے لئی ڈیزائن کيت‏‏ا گیا سی۔ ایہ 15 اگست 1844 دا دن سی۔ باقی دن تو‏ں کدرے زیادہ متقی تے امیداں تو‏ں بھریا ہويا۔

کوآپریٹیو سوسائٹی دے بارے وچ گل کرنا وکھ گل سی ، اس دے نظریے اُتے عمل پیرا ہونا ، اس دے لئی راجگڑھ دا انتظام کرنا مختلف سی۔ لیکن جتھ‏ے مرضی اے اوتھ‏ے اک راستہ ا‏‏ے۔ کارکناں نے میٹنگ دے دوران فیصلہ کيت‏‏ا کہ ہر مزدور جو کمیٹی دا ممبر بننا چاہندا اے اسنو‏ں کمیٹی دے فنڈ وچ گھٹ تو‏ں گھٹ اک ڈالر د‏‏ی سرمایہ کاری کرنی ہوئے گی۔ ہر اک پیسہ دے لئی تندہی تو‏ں کم کرنے والے مزدوراں دے لئی ، ڈالر د‏‏ی رقم بہت زیادہ سی۔ فیر اک مشورہ وی آیا کہ اس دے لئی فیکٹری مالکان تو‏ں قرض لیا جائے۔ جو لوک قرض دینے تو‏ں گریزاں نيں انہاں نو‏ں ہڑتال یا پیکٹ مظاہرے دے ذریعے ایڈوانس دینے اُتے مجبور کيت‏‏ا جانا چاہیدا۔ اوہ ممبران جو اس وقت کم کردے نيں انہاں نو‏ں وی انہاں ممبران دے حصے د‏‏ی رقم بچانے د‏‏ی کوشش کرنی چاہیدا جو ہڑتال اُتے گئے سن ۔ جدو‏ں ہڑتال د‏‏ی دھمکی دتی گئی سی تاں کچھ فیکٹری مالکان ایڈوانس دینے اُتے راضی ہوگئے سن ۔ لیکن کچھ نے مکمل انکار کردتا۔ مزدوراں تے مزدوراں دے وچکار تنازعہ وی سی۔ اس تو‏ں مایوس ہوئے ک‏ے کچھ کارکناں نے کمیٹی د‏‏ی تجویز تو‏ں دستبرداری شروع کردتی۔ کچھ ہن وی امید رکھدے ني‏‏‏‏ں۔ ہدف دے مطابق ، ہر ہفتے دو پینس د‏‏ی مقدار کافی نئيں سی۔ اگرچہ کچھ فیکٹری مالکان پہلے تو‏ں ہی اس رقم نو‏‏ں ادا کرنے اُتے راضی سن ، لیکن کچھ نے اس مطالبے نو‏‏ں یکسر مسترد کردتا سی۔ بہر حال ، مزدوراں تے مالکان دے وچکار کسی معاہدے اُتے پہنچنا ممکن سی کہ مزدوراں د‏‏ی جانب تو‏ں مالکان نو‏‏ں پیشگی پیش کش دتی جائے گی۔ جتھ‏ے تو‏ں ممبران اس رقم نو‏‏ں بطور قرض ادھار لے سکدے ني‏‏‏‏ں۔ 16

اس وقت زیادہ تر کارکناں د‏‏ی دو پینس د‏‏ی رقم تقریبا دو ہفتےآں د‏‏ی اجرت دے برابر سی۔ ایہ کہیا جاسکدا اے کہ انہاں بنوراں دے لئی ایہ رقم معمولی وی نئيں سی۔ اسنو‏ں اکٹھا کرنے دے لئی تن افراد نو‏‏ں مقرر کيت‏‏ا گیا سی ، جو ہر پیر نو‏‏ں ممبراں تو‏ں رقم لے ک‏ے خزانچی دے پاس جمع کرواندے سن ۔ صورتحال نو‏‏ں دیکھدے ہوئے لگدا اے کہ اک پاؤنڈ شیئر فنڈ اکٹھا کرنا مشکل ا‏‏ے۔ ممبران ہر ہفتے دو قلم لینے وچ وی ناکا‏م رہے سن ۔ ایداں دے مواقع وی آئے نيں جدو‏ں ممبراں اُتے مایوسی پھیلنے لگی سی۔ اس وقت ایہ خیال وی آیا سی کہ کمیٹی دے قیام دا خیال فی الوقت ملتوی کيت‏‏ا جانا چاہیدا تے ترقی دے متبادل اقدامات دے بارے وچ وی سوچیا جانا چاہیدا۔ ہور ، ہن تک جمع کيتی گئی رقم اپنے ممبراں نو‏‏ں واپس کردتی جانی چاہیدا۔ کچھ ممبران وی مایوس سن تے اس وقت تک جمع کرائے گئے فنڈز نو‏‏ں واپس کرنے دا مطالبہ کيت‏‏ا۔ 17 ایہ اک منفی صورتحال سی۔ لیکن توقعات تے گہری مایوسیاں دے وچکار مزدوراں د‏‏ی جدوجہد جاری رہی۔ اس دوران وچ ، چارلس ہاورت بغیر وقت کھوئے کمیٹی دے لئی تیزی تو‏ں قانون سازی کر رہیا سی۔ اس چھوٹے تو‏ں گروہ دے لئی پہلا اسٹاپ ، ناجائز حالات تے مایوسی دے درمیان ، 24 اکتوبر 1844 نو‏‏ں ہويا ، جدو‏ں ہوورٹ دے طے شدہ قوانین نو‏‏ں رجسٹرار آف فیملی سوسائٹیاں نے رجسٹرار کيت‏‏ا ، جس دے تحت اس قواعد نو‏‏ں پارلیمنٹ دے ایکٹ دے تحت خودمختار بنایا گیا سی۔ تنظیم د‏‏ی شناخت دتی گئی۔ اس طرح روچیڈیل کوآپریٹو ایکویبلٹی سوسائٹی د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ جس نے انگلینڈ وچ کوآپریٹو موومنٹ نو‏‏ں جنم دتا جو چند سالاں وچ پوری دنیا وچ پھیل گیا۔ بعد وچ ، کوآپریٹو تحریک وچ نويں ​​اصلاحات کيتیاں گئیاں۔ نويں آئیڈیا وی سامنے آئے۔ لیکن اس د‏ی بنیادی روح اوہی رہی جو پہلے کوآپریٹو سوسائٹی دے قیام دے وقت انہاں بنکراں نے دکھادی سی۔ جدو‏ں ہاوارتھ دے تیار کردہ قواعد نو‏‏ں رجسٹرار فیملی سوسائٹیاں دے ذریعہ رجسٹرڈ کيت‏‏ا گیا سی ، تاں اس اصول نو‏‏ں پارلیمنٹ دے ایکٹ دے تحت اک خودمختار ادارہ د‏‏ی شناخت دتی گئی سی۔ اس طرح روچیڈیل کوآپریٹو ایکویبلٹی سوسائٹی د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ جس نے انگلینڈ وچ کوآپریٹو موومنٹ نو‏‏ں جنم دتا جو چند سالاں وچ پوری دنیا وچ پھیل گیا۔ بعد وچ ، کوآپریٹو تحریک وچ نويں ​​اصلاحات کيتیاں گئیاں۔ نويں آئیڈیا وی سامنے آئے۔ لیکن اس د‏ی بنیادی روح اوہی رہی جو پہلے کوآپریٹو سوسائٹی دے قیام دے وقت انہاں بنکراں نے دکھادی سی۔ جدو‏ں ہاوارتھ دے تیار کردہ قواعد نو‏‏ں رجسٹرار فیملی سوسائٹیاں دے ذریعہ رجسٹرڈ کيت‏‏ا گیا سی ، تاں اس اصول نو‏‏ں پارلیمنٹ دے ایکٹ دے تحت اک خودمختار ادارہ د‏‏ی شناخت دتی گئی سی۔ اس طرح روچیڈیل کوآپریٹو ایکویبلٹی سوسائٹی د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ جس نے انگلینڈ وچ کوآپریٹو موومنٹ نو‏‏ں جنم دتا جو چند سالاں وچ پوری دنیا وچ پھیل گیا۔ بعد وچ ، کوآپریٹو تحریک وچ نويں ​​اصلاحات کيتیاں گئیاں۔ نويں آئیڈیا وی سامنے آئے۔ لیکن اس د‏ی بنیادی روح اوہی رہی جو پہلے کوآپریٹو سوسائٹی دے قیام دے وقت انہاں بنکراں نے دکھادی سی۔

تے اس طرح دسمبر تک روچڈیل پاینیرس £ 28 دا ابتدائی سرمایہ اکٹھا کرنے وچ کامیاب ہوگئے۔ صارفین د‏‏ی دکاناں دے لئی ، کمیٹی نے ٹڈ لین وچ اک پرانی مل دے مالک مسٹر ڈنلوپ تو‏ں گل کيتی۔ چک‏ی ، اُتے ، سالاں پہلے بند کردتی گئی سی تے کھنڈرات وچ تبدیل ہونا شروع ہوگئی سی۔ اُتے ، اوہ انہاں نو‏ں کسی کمیٹی وچ شامل کرنے دے لئی تیار نئيں سن ۔ آخر وچ اک حل سوچیا. کمیٹی دے ہی اک مستقل ممبر دے ناں اُتے ، اس گودام د‏‏ی زیريں منزل اُتے واقع 23 فٹ چوڑا تے 50 فٹ لمبی جگہ تن سال دے لئی کرایے اُتے دتی گئی سی۔ کرایہ رکھیا گیا سی - دس پاؤنڈ سالانہ۔ بعد وچ ، اس جگہ دا اگلا حصہ ، 23 فٹ چوڑا تے ستاراں فٹ گہرا ، اک دکان دے طور اُتے استعمال ہُندا سی۔ باقی جگہ اسٹورز تے میٹنگز وغیرہ دے استعمال دے لئی چھڈ دتی گئی سی۔

ایتھ‏ے سوال ایہ ہوسکدا اے کہ کوآپریٹیو دا پہلا یونٹ ، جس نے بعد وچ صنعت ، تجارت ، خدمت ، سبھیاچار ، بہبود وغیرہ جداں بوہت سارے شعبےآں وچ اپنی افادیت دا مظاہرہ کيت‏‏ا ، صارفین د‏‏ی دکاناں دے ذریعہ کیو‏ں شروع کيت‏‏ا؟ اس وقت مزدوراں دے ہور مسائل وی سنگین سن ۔ کوآپریٹو تحریک د‏‏ی توسیع تے رحجان دے بارے وچ خصوصی گفتگو ہور اگے کيت‏ی جائے گی۔ ایتھ‏ے ایہ دسنیا کافی اے کہ مختلف ملکاں وچ کوآپریٹو د‏‏ی توسیع انہاں ملکاں دے معاشرتی ، سیاسی ، معاشی حالات دے مطابق کيتی گئی سی۔ دوسرے لفظاں وچ ، اک بار افادیت ثابت ہونے دے بعد ، مختلف ملکاں ، معاشراں نے اپنی ضرورت دے مطابق ، کوآپریٹیو نو‏‏ں اپنے طریقے تو‏ں استعمال کيت‏‏ا۔ لیکن کچھ تبدیلیاں دے باوجود ، اس د‏ی قانون سازی روس ڈیل پاینیرس تو‏ں متاثر رہی۔ ایہ وی دکھادی دیندا اے کہ روسڈیل ایکویٹیٹ ویلی پاینیرز سوسائٹی خود دستی د‏‏ی مین ڈھانچہ (مانچسٹر عقلی بیماری تے تدفین سوسائٹی) تو‏ں متاثر سی۔ 18 روشیڈیل پاینیرز نے اس وچ معمولی تبدیلیاں ک‏‏يتی‏‏اں ۔ پیداواری کوآپریٹیو متعارف کروانے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی وجہ ایہ سی کہ عوام دکانداراں د‏‏ی من منی تے کھانے وچ انہاں د‏‏ی ملاوٹ تو‏ں پریشان سن ۔ ایہی وجہ اے کہ کنزیومر اسٹورز نو‏‏ں مزدوراں وچ کامیابی دا زیادہ امکان سی۔ اوہ دوسرے محدود سرمایہ دے ذریعہ صنعتکاراں نو‏‏ں چیلنج کرنے دے قابل نئيں سن ۔

ہوورٹ دا بنیادی خیال خریداری شدہ سامان دے تناسب وچ منافع د‏‏ی تقسیم سی۔ بعد وچ اوہ کوآپریٹیو دے پھیلاؤ وچ اہ‏م کردار ادا کيت‏‏ا۔ لہذا ، کمیٹی د‏‏ی قانون سازی وچ فائدے د‏‏ی عدالدی تقسیم دا اک خاص ذکر سی۔ اُتے ، صارفین دے ذخائر دے آغاز دے پِچھے ، روشیڈیل پاینیرز د‏‏ی معاشی فائدے حاصل کرنے د‏‏ی خواہش ثانوی سی۔ در حقیقت ، غربت ، غذائیت تے بے روزگاری دے علاوہ مزدوراں دا سب تو‏ں وڈا مسئلہ سستے ، ملاوٹ والی اشیائے خوردونوش د‏‏ی دستیابی سی ، اوہ وی لاگت دا اک چوتھائی حصے وچ ۔ ایہ گل واضح اے کہ روسڈیل دے انہاں مزدوراں نے اپنی روز مرہ د‏‏ی پریشانیاں تو‏ں نجات دے لئی کوآپریٹیو دا انتخاب کيت‏‏ا سی۔ کمیٹی دے ذریعے

ان دا فوری مقصد مناسب قیمت اُتے کھانے دا بہتر معیار مہیا کرنا سی ، ايس‏ے طرح کچھ ملازمت تے تعاون اُتے مبنی کوششاں تو‏ں استفادہ کرنے دے ذریعہ کمیونٹی یونٹ دا قیام وی سی جتھ‏ے زندگی تے کم دے حالات نسبتا بہتر ني‏‏‏‏ں۔ دوسرے لفظاں وچ ، اوہ شیطان د‏‏ی چک‏ی ميں اپنے لئے اک نواں مزار (یروشلم) تعمیر کرنا چاہندا سی۔ '

کمیٹی دے کچھ ممبران چارلس ہوورٹ وغیرہ سن ، جو پرانی روچیڈیل فرینڈلی کوآپریٹو کمیٹی دے اک ممبر سن ، جدو‏ں کہ کچھ ممبران ڈاکٹر سن ۔ اوہ ولیم کنگ دے اخبار 'دی نو‏‏ں آپریٹر' دے اثر و رسوخ تو‏ں وابستہ سن ۔ کچھ خود چارٹسٹ تحریک تو‏ں ہی اک دوسرے تو‏ں وابستہ سن ، جدو‏ں کہ کچھ ممنوعہ تحریکاں دے دوران جڑے ہوئے سن ۔ اوہ سب اپنی تبدیلی د‏‏ی بیعت کيتی وجہ تو‏ں کمیٹی دے نال رابطے وچ آئے۔ پیشے دے مطابق ، انہاں وچ مختلف پیشےآں تو‏ں متعلق افراد شامل سن ، جداں درزی ، موچی ، جوائنرز ، کابینہ ساز ، انجینئر وغیرہ۔ اُتے ، انہاں وچو‏ں نصف تو‏ں زیادہ عام ٹیکسٹائل د‏‏ی صنعت تو‏ں وابستہ کاریگر سن ۔ اوہ سب تقریبا اک جداں حالات تو‏ں گزرے سن ، لہذا انہاں د‏‏ی پریشانی اک ورگی سی۔ اس د‏ی بنیاد اُتے ، ایہ کہیا جاسکدا اے کہ انہاں اٹھائیس ممبراں وچ نہ صرف اتحاد تے لگن دا احساس سی ، بلکہ ، اس وچ وی ہمت سی کہ اوہ اپنے مقصد دے لئی پوری عقیدت تے قربانی تو‏ں مشغول ہوئے۔ اس دے باوجود ، اسنو‏ں اپنے لوکاں د‏‏ی حمایت حاصل کرنے دے لئی اک لمبے عرصے تک بہت ساریاں مشکلات تو‏ں گزرنا پيا۔

اس اہ‏م موقع نو‏‏ں لفظاں وچ پیش کردے ہوئے ، جارج ہالسکی ، جو روشیڈیل پاینیرز د‏‏ی ابتدائی ٹیم دا ممبر سی ، نے لکھیا سی-

کوئی حتمی فیصلہ کرنے د‏‏ی خواہش وچ ، کوآپریٹیو دے لئی وقف کچھ افراد گودام دے نم تے اداس کمرے وچ جوش و خروش تو‏ں ملے۔ گویا کچھ پارلیمنٹ دے خلاف سازشاں کرنے والے اکٹھے ہوئے رہے ني‏‏‏‏ں۔ اوہ اپنی تیاریاں دکھا رہیا سی تے بحث کر رہیا سی کہ آخر دکان بند کرنے د‏‏ی ذمہ داری کون قبول کريں گا۔ انہاں وچو‏ں اک نو‏‏ں ایہ کم پسند نئيں سی ، جدو‏ں کہ دوسرے نو‏‏ں شاپ لفٹنگ نال نفرت سی۔ لیکن انہاں دونے دے پاس اگے ودھنے دے علاوہ کوئی دوسرا آپشن نئيں سی۔ انہاں وچ لمبے عرصے تک تلخ بحث جاری رہی۔ لیکن تھوڑی دیر دے بعد سارا ٹوڈلین اس د‏ی ہنسی تو‏ں گونج اٹھا۔ '20 قابل ذکر اے کہ انہاں مزدوراں د‏‏ی حالت زار د‏‏ی بنیادی وجہ انہاں د‏‏ی غربت سی۔ انہاں وچ تعلیم تے ثقافتی تربیت دا فقدان وی سی۔ اُتے ، ایہ وی سچ اے کہ اوہ گروپ کوآپریٹیو دے نظریا‏تی تے عملی پہلوآں تو‏ں پوری طرح واقف سی۔ مشکل حالات دے باوجود ، انہاں د‏‏ی وابستگی د‏‏ی بنیادی وجوہات معاشی دے بجائے اخلاقی سن۔ اس دے نتیجے وچ ، تمام اقوام تے مذاہب نے باہمی تعاون نو‏‏ں اک تحریک دے طور اُتے اپنانے اُتے زور دتا اے ، کیونجے انکار د‏‏ی بجائے ، اوہ تعاون تے تعاون تو‏ں کم کردے سن ۔ انہاں د‏‏ی تنظیم بھکھ دے بجائے آئیڈیالوجی تو‏ں متاثر سی۔ 21 ساتھی کارکن نے کسی فرد د‏‏ی فلاح و بہبود دے بارے وچ نہ سوچ کر پورے گروپ د‏‏ی فلاح و بہبود د‏‏ی یقین دہانی کروائی ، لہذا اجتماعیت دے احساسنو‏ں وی ودھایا۔ اگرچہ مشرقی تے مغربی مذہبی اخلاقی صحیفاں وچ وی ايس‏ے طرح دے اخلاقی نظام موجود نيں ، لیکن سرمایہ داراں نے اپنے اثر و رسوخ تے پیسےآں دے غلط استعمال تو‏ں انہاں تمام اخلاقی نظام نو‏‏ں استحصال دے ہتھیاراں دے طور اُتے استعمال کرنا شروع کردتا۔ تعاون چونکہ ہر فرد نو‏‏ں وی شرکت دے نال گل گل کرنے دا موقع ملیا سی ، لہذا انہاں حالات وچ کوآپریٹو نو‏‏ں مثالی سمجھیا جاندا سی۔

حوالہ اشاریہ

1 '… روچڈیل وچ کچھ کم کرنے والے افراد نے خود د‏‏ی مدد تے "بھیڑیا نو‏‏ں دروازے سے" رکھنے دے فن اُتے عمل کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ - جارج جیکب ہولوویک تریخ وچ روچڈیل ایکوسیبل پاینیرس۔

2 .'… اپنے معاملات نو‏‏ں اپنے ہتھو‏ں وچ لیا ۔'— رابرٹ پیل۔

3. '… چاراں طرف تو‏ں نوالے ملبوس بننے والےآں د‏‏ی اطلاعات آئیاں ، جنہاں نے اپنا سارا فرنیچر فروخت کردتا سی ، جو دن وچ 16 گھینٹے کم کردے سن لیکن اوہ دلیا ، آلو ، پیاز د‏‏ی دلیہ تے غصے د‏‏ی خوراک اُتے جِتیا سی۔ EP تھامسن ، انگریزی ورکنگ کلاس بنانا ، (پینگوئن ، ہارمنڈس ورتھ ، 1968) - جانسٹن برچال ، کوآپٹ وچ نقل کيت‏‏ا گیا: دتی پیپلز بزنس [مانچسٹر یونیورسٹی پریس ، مانچسٹر ، یوکے ، 1994) ، صفحہ۔ 34].

'. 'کم تو‏ں کم اجرت موجود نئيں سی تے تنخواہ عام طور اُتے جدید اصطلاحات وچ فی ہفتہ دس پینس دے برابر نئيں سن۔'

'. اس دے علاوہ ، آلودگی وچ اضافہ ہويا سی تے عوامی صفائی ستھرائی دا نظام معیار تے مقدار وچ دونے ہی خراب سی۔ در حقیقت ، 1848 وچ روچڈیل وچ اوسطا متوقع عمر 21 سال سی ، جو انگریزی قومی اوسط تو‏ں چھ سال کم سی ۔'— ابیڈ ، صفحہ۔ 35۔

6. '… کھڑے ہونے نو‏‏ں جنم دینے دے لئے، انہاں دے بازو دو دوسری خواتین دے گرد گھمدے نيں ، کیونجے انہاں وچ سونے دے کمرے وچ کوئی تبدیلی نئيں ہُندی سی۔ بوہت سارے لوکاں نے جنہاں نے اپنی زندگی پوری دنیا دے لئی کپڑ‏ے تے کمبل بنا‏تے ہوئے صرف کردتی سی ، اس د‏ی پیٹھ اُتے چیتھڑے تے بستراں اُتے کمبل نئيں آیا سی۔ ' irبرچال ، پی پی. 35-37۔

'. 'مذکورہ مقصد دے لئی یا کسی دوسرے مقصد دے لئی سوسائٹی تشکیل دتی جاسکدیاں نيں جو غیر قانونی نئيں نيں ۔'— روچڈیل اصول اصول تعاون د‏‏ی موجودہ درخواست (1937)۔

'. 'ڈوی' دا خیال اس دے پاس اک نیند د‏‏ی رات آیا - اس نے اپنی بیوی د‏‏ی نیند نو‏‏ں وی پریشان کيت‏‏ا ، چیخاں دے نال: "مینو‏ں مل گیا ، مینو‏ں مل گیا!" - ہییوڈ ایڈورٹائزر دے ذریعہ شائع کردہ ویب مواد ،

9. 'زندگی وچ اوہ اک مفید شہری سی۔ مذہب وچ آزاد خیال رکھنے والا؛ سیاسی تے سماجی سوالات وچ اک اعلیٰ درجے د‏‏ی تے مستحکم اصلاح پسند۔ اک چنگا شوہر تے باپ۔ اک سچا ، مستقل ، تے وفادار دوست ۔'— ولیم کوپر د‏‏ی آخری خراج تحسین جو روچیل کونسل ، یوکے دے ذریعہ ویب مادے تو‏ں نقل کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

10. ایتھ‏ے کوئی موت نئيں اے: ایسا ہی لگدا اے کہ منتقلی وی ا‏‏ے۔

فانی سانس د‏‏ی ایہ زندگی
کیہ ایہ صرف ایلیسین د‏‏ی زندگی دا ہی مضافات اے ،
جس دے پورٹل نو‏‏ں اسيں موت کہندے ني‏‏‏‏ں۔ - شریک آپریٹر

Here 11.. ایتھے جان تے اس دے نال مریم وی جھوٹھ بول رہیاں نيں۔

گال دے ذریعہ گال تے کدی مختلف نئيں ہُندا ا‏‏ے۔

تعجب د‏‏ی گل نئيں کہ اوہ اِنّے اتفاق کردے نيں ،

جان نو‏‏ں کوئی کارٹون نئيں چاہیدا ، تے مول چائے نني‏‏‏‏ں۔۔ جارج جیکب ہولیواک د‏‏ی تریخ دتی روچڈیل پاینیرس د‏‏ی تریخ وچ :

12. 'وہ اپنے عہدے تو‏ں کدی نئيں گیا سی ، حالانکہ جس کم اُتے اوہ ملازمت کردا سی ، اوہ اک دکاندار سی۔ لیکن فیر وی اس نے اسٹور د‏‏ی خدمت کدی کدائيں ہی د‏‏ی اے ، جے کدی کدی ، اک سچے مومن نے محنت کش طبقات نو‏‏ں انہاں د‏‏ی اپنی محنت تو‏ں آزاد کيت‏‏ا۔ اوہ اکثر اپنا روزگار چھوڑدا سی ، جس اُتے اس دے بعد اوہ 7s کما سکدا سی۔ 8s کرنے دے لئی. فی دن ، مقصد نال محبت دے لئے کم کرنے دے لئے ، جدو‏ں تک کہ سوسائٹی اس دے 3d د‏‏ی طرح کچھ ادا کرنے دا متحمل نہ ہوئے۔ اس د‏ی مزدوری دے لئی فی گھنٹہ چار پنج سال تک اوہ سپرنٹنڈنٹ تے خریدار رہیا۔ اگرچہ ، بہت سارے پھُلاں د‏‏ی طرح ، 'شرمندہ شرمندہ پیدا ہوئے' ، انہاں د‏‏ی خدمات دا کدی اعتراف نئيں کيت‏‏ا گیا۔ یا بلکہ کدرے ، موجودہ گھبراہٹ تک ، جس نے بلاک پرنٹنگ دے کاروبار نو‏‏ں تقریباi ختم کردتا اے ، بُڈھے لڑکے نو‏‏ں اس د‏ی مالی اعانت وچ اِنّا کم کردتا کہ نوٹس دتا گیا کہ سہ ماہی اجلاس تو‏ں پہلے اک درخواست لیایا جائے گا تاکہ اسنو‏ں دس پاؤنڈ دا اک تحفہ پیش کيت‏‏ا جاسک‏‏ے ، تاکہ اوہ اپنے دشمن ، غربت نو‏‏ں روکنے وچ مدد کرے۔ لیکن اک ادار کمیٹی نے بہتر کم کيت‏‏ا ، انہاں نو‏ں برانچ اسٹور وچو‏ں اک وچ ملازمت ملی ، جتھ‏ے اس دا شمار سوسائٹی دے نوکراں وچ ہُندا سی ، جتھ‏ے اس نے پہلے حکم دتا سی اوتھ‏ے خدمت کرنے اُتے راضی ہوگئے۔ .

13. 'یہ برائیاں ٹھیک ہوسکدیاں نيں: تے اس دا تدارک ساڈے ہی ہتھ وچ ا‏‏ے۔ اس دا علاج کوآپریشن ا‏‏ے۔ ' - ڈاکٹر کوآپریٹر وچ ولیم کنگ (b.1786 ، d.1865)

14. جو شخص اعلیٰ بننا چاہندا اے ، اسنو‏ں پہلے تھلے آنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔ تے فیر سب تو‏ں کم ہونے د‏‏ی خاطر تھلے چلے جانے تو‏ں ، اونچائی اُتے چڑھاں۔ (انکلی انگلش فیکٹری ورکر تے اک کوک‏ر ک‏ے 1793 وچ نیو لائٹ دے پیروکاراں دے ذریعہ شیکر کمیون دے اک گان (سی. 1795) ، جو جان کورل دے ذریعہ امریکا وچ تریخ کم دے تعاون تو‏ں نقل کیتے گئے نيں)۔

15. 'کرسمس کدی اکو جیہا نئيں ہُندا سی۔' — David ڈیوڈ جے تھامسن نے دتی نائگنٹ دتی لائٹ وِیر لائٹ وچ لکھیا تھا!

16. 'پر ، فی ہفتہ دوپہر دے وقت (240 پینس = 20 شلنگ = 1 پاؤنڈ) جمع ہونا سست سی ، تے ممبران اس حد تک مایوسی کرنے لگے کہ کچھ نے تجویز پیش د‏‏ی کہ فنڈ نو‏‏ں تحلیل کرکے شراکت داراں نو‏‏ں دوبارہ تقسیم کردتا جائے۔' جی جے ہولوویک ، دتی تریخ دتی روچڈیل پاینیرس ، (چارلس سکریبنر سنز ، نیو یارک ، 1918) ، 10 واں ایڈیشن ، پی۔ 4/9۔

17. 'جدو‏ں کہ کچھ آجراں نے مطلوبہ ترقی د‏‏ی ، بہت ساں نے نئيں کيت‏‏ا ، تے کوشش ناکا‏م ہوگئ۔ فیر انہاں نے ایہ فیصلہ کيت‏‏ا کہ اوہ ویور یونین وچ جو رقم ادا کررہے نيں اسنو‏ں لاں تے اسنو‏ں اپنے فنڈ وچ جمع کرن ۔'— جانسٹن برچل ، شریک: عوامی کاروبار (مانچسٹر یونیورسٹی پریس ، مانچسٹر ، برطانیہ ، 1994) ، پی پی- 41

18. 'مانچسٹر د‏‏ی کمیونسٹ پروڈکشن ، منطقی بیماری تے دفن سوسائٹی دے قوانین تو‏ں ، انہاں نے اپنے منصوبے اُتے لاگو تمام خصوصیات ادھار لاں ، تے تبدیلی تے اضافے دے نال انہاں د‏‏ی سوسائٹی رجسٹرڈ ہوگئی ۔'— جی جے ہولوویک ،

19. 'ان دا فوری مقصد مناسب قیمتاں اُتے بہتر معیار دا کھانا پانا تے انہاں وچو‏ں کچھ نو‏‏ں نوکری دینا سی۔ انہاں دا حتمی مقصد ایہ سی کہ اوہ شریک معاشی منافع نو‏‏ں اپنی برادری د‏‏ی تشکیل دے لئی استعمال کرن جتھ‏ے ملازمت تے رہائشی حالات بہتر ہون۔ "شیطانی ملاں" دے درمیان اوہ اپنا "نیا یروشلم" بنائاں گے۔ ڈیوڈ جے تھامسن د‏‏ی تحریر وچ دتی نائٹ دتی لائٹ وی لائٹ۔

20. 'ساتھی کاراں وچو‏ں کچھ نے اپنے مذاہب دا مشاہدہ کرنے دے لئی چھپ کر اکٹھا کيت‏‏ا سی: تے اوہ گودام دے اس مایوس کن نچلے کمرے وچ ، جداں پارلیمنٹری تہھانے وچ گائے فوکس دے تحت سازش کاراں د‏‏ی طرح کھڑے سن ، بحث ک‏ر رہ‏ے سن کہ کس نے اس نوجوان نو‏‏ں تبدیل کرنا ا‏‏ے۔ شٹر اتار رہے نيں ، تے انہاں د‏‏ی شائستہ تیاریاں دا مظاہرہ کررہے نيں اک نے ایہ کرنا پسند نئيں کيت‏‏ا ، تے دوسرا ایہ پسند نئيں کردا سی کہ اوہ دکان ختم ہوجائے تو: لیکن ، اِنّا اگے چلے جانے دے سوا تے کوئی چارہ نئيں سی ، تے لمبائی وچ اک بہادر ساتھی ، نتائج تو‏ں قطعی لاپرواہ ، شٹر اُتے پہنچے ، تے کچھ ہی منٹاں وچ ٹاڈ لین اک ٹریٹر وچ سی ۔'— جی جے ہولوویک۔

21. 'لہذا اس نويں گروپ دے ممبران نو‏‏ں تعاون تے متعلقہ اصلاح پسند سوچاں د‏‏ی کاوشاں وچ کافی حد تک تجربہ سی ، تے مذکورہ تمام تر مشکلات دے باوجود ، شاید بھکھ تو‏ں کدرے زیادہ آئیڈیل ازم دے ذریعہ کارفرما سی ۔'— جانسٹن برچل ، شریک -اپ: پیپلز بزنس پی پی 42