ریاست حیدراباد اُتے ہندوستانی فوج دا آپریشن پولو تے نسل کشی

مغلیہ حکومت دی جانب تو‏ں پورے دکن د‏‏ی صوبہ داری مختلف اصحاب نو‏‏ں اَگڑ پِچھڑ ملدی رہی لیکن کسی نے وی اپنی باضابطہ تے باقاعدہ حکومت دا نقش قائم نئيں کيتا ۔ بالآخر11اکتوبر 1724عیسوی نو‏‏ں میر قمر الدین خاںنظام الملک آصف جاہ نے شکر کہرہ د‏‏ی لڑائی وچ فتح یاب ہوک‏ے سلطنت آصفیہ د‏‏ی بنیاد پائی۔

میر قمر الدین خاںنظام الملک آصف جاہ اول ترکستان دے معززخاندان دے سپوت سن آپ دے دادا خواجہ عابد نے اورنگ زیب تو‏ں اپنی شجاعت دے انعام وچ خلیج خان دا خطاب حاصل کيتا سی۔ میر قمر الدین خاںنظام الملک آصف جاہ اول دا 1748عیسوی وچ انتقال دے وقت سلطنت دے حدود وڈے وسیع سن صوبہ حیدرآباد،صوبہ اورنگ آباد، صوبہ خاندیس ،صوبہ برار، صوبہ محمد آبادبیدر،صوبہ بیجاپورپرمشتمل سی۔ میر قمر الدین خاںنظام الملک آصف جاہ اول دے انتقال دے وقت پنج لڑکے سن غازی الدین علی خاں،ناصر جنگ، صلابت جنگ،میرنظام علی خاں ، بسالت جنگ انتقال دے بعد ناصر جنگ نے جانشینی دا علان کيتا ،ناصرجنگ دا انتقال 1750عیسوی وچ ہويا، انہاں دے بعد صلابت جنگ مسند نشین ہوئے جنھوںنے تقریبا بارہ سال تک حکومت کیت‏‏ی۔1762 ء وچ میر نظام علی خاں تخت نشین ہوئے،بیالیس سال حکومت کیت‏‏ی تے 1803ء وچ انہاں دا انتقال ہوگیا۔ انہاں دے بعد سکندرجاہ آصف جاہ سوم مسند نشین ہوئے تے 1829عیسوی وچ انہاں دا وی انتقال ہوگیا، فیر انہاں دے بعد ناصر الدولہ آصف جاہ چہارم مسند نشین ہوئے چوبیس سال بعد 1857عیسوی وچ انکا انتقال ہويا۔ افضل الدولہ آصف جاہ پنجم مسند نشین ہوک‏ے26مارچ/ 1869عیسوی وچ انتقال کيتے، افضل الدولہ دے انتقال دے وقت میر محبوب علی خاں تن سال دے سن لیکن تخت وتاج دے وارث رہے تے سن شعور نو‏‏ں پہنچنے پر5فبروی/ 1884عیسوی وچ مسند نشین ہوئے/29ا گسٹ/ 1911عیسوی وچ انتقال تک حکومت اُتے فائز رہ‏‏ے۔ (از تزکیہ آصفیہ، تریخ گلزار آصفیہ ) انہاں دے بعد آصفیہ سلطنت دے آخری تاجدارنواب میر عثمان علی خاں نے 1911عیسوی وچ حکومت کیت‏‏ی باگ ڈور سنبھالی تے سقوط حیدرآباد 18ستمبر 1948عیسوی تک بادشاہت اُتے قائم رہ‏‏ے۔ نواب میر عثمان علی خاںکے دور حکمرانی کيت‏ی تریخ درخشاں ، تابناک تے افسوسناک وی ا‏‏ے۔ نواب میر عثمان علی خاںکے دورمیںریاست ِ حیدرآباد وچ عالیشان یونیورسٹیاں ،دوخانے ،تالاب بنائے گئے اورمکہ معظمہ ، مدینہ منورہ دے پانی تے بجلی دے خرچ وی نواب میر عثمان علی خاں نے اپنے ذمے لے رکھے سن تے اس عظیم مقصد دے لئی ” مدینہ بلڈنگ ” دے ناں تو‏ں شاندار عمارتاں جو کہ اج وی باقی نيں مکہ تے مدینہ دے لئی وقف نيں، جنہاں دے کرایے مکہ تے مدینہ نو‏‏ں بھیجے جاندے سن اس دے علاوہ حاجیاں نو‏‏ں رہنے دے لئی رباط دے ناں تو‏ں نواب میر عثمان علی خاں نے مکہ تے مدینہ وچ حرمین تو‏ں نیڑے عمارتاں بنوادتیاں سن غرض اوہ کیہڑی جہت اے جس وچ ترقی نئيں ہوئی ۔

1923عیسوی وچ خلافتِ عثمانیہ دے خاتمہ دے بعد اگرچیکہ دنیاماں اسلامی مملکتاں جو باقی سن سعودی عرب’ افغانستان تے ایران وغیرہ اُتے مشتمل سن لیکن خوشحالی وشان تے شوکت دے لحاظ تو‏ں ریاستِ حیدرآباد نو‏‏ں جو بین الاقوامی مقام سی اس دا ذکر اج وی انگریز مصنفاں دیاں لکھتاں وچ موجود اے ۔لارڈ ماؤنٹ بیاٹن نے اپنی سوانح حیات وچ تذکرہ کيتا اے کہ دوسری جنگِ عظیم دے بعد جدو‏ں انگلستان دا معاشی طور اُتے دیوالیہ ہوئے چکيا سی ایداں دے وقت وچ نواب میر عثمان علی خان دے گراں قدر عطیات نے وڈی حدتک سہارا دتا۔بلکہ کچھ خود غرض ،ذا‏تی مفاد نو‏‏ں پیش ِ نظر رکھنے والے بعض غداروںنے حکومت نو‏‏ں نقصان پہونچایا،انگریزحکومت نے یاروفادار د‏‏ی وفاداری د‏‏ی خدمات د‏‏ی قدر نئيں کيت‏‏ی اپنی سیاست تو‏ں حکومت آصفیہ دے بقا دے لئی کچھ نئيں کيتا۔1947عیسوی وچ ہندستان د‏‏ی تقسیم دے بعد حیدرآباد د‏‏ی رعایا دے ذہن وی تقسیم ہوگئے،ریاست حیدرآباد د‏‏ی خصوصیت سی کہ ایہ ہمیشہ امن تے آشتی دا علمبردار ‘ ہندو مسلم یکجہت‏ی د‏‏ی مثال تے علم تے ادب نوازی د‏‏ی اک ایسی مثال سی، جس نو‏‏ں دنیا دے علماء تے دانشور مفکرین تے مورخین نے آک‏ے اپنی خدمات تو‏ں ہور چار چاند لگائے سن ۔ ـ میر عثمان علی خاں بہادر آصفجاہ سابع د‏‏ی حکمرانی 29/اگست1911عیسوی تو‏ں لے ک‏ے17/ستمبر1948عیسوی تک قائم رہی یعنی انہاں نے 37سال تک حکمرانی کيت‏ی تے عوام د‏‏ی خدمت انجام دتی انہاں دا ایہ دور مملکت آصفیہ کاسنہری تے بہترین دور سی انہاں دے دور وچ اردو بولی نو‏‏ں سرکاری بولی دا درجہ حاصل سی حکومت دے کاروبار اردو بولی ہی وچ انجام پاندے سن ۔ انہاں دا انتقال 24/فروری 1967عیسوی وچ حیدرآباد وچ ہويا۔ 1947عیسوی وچ تقسیم ہند دے وقت ایہ تمام ہندوستانی ریاستاں وچ سب تو‏ں وڈی تے امیر ترین ریاست سی۔ایہ اپنی فوج،ائر لائن،نظام ،مواصلات،ریلوے ، ڈاک نظام،کرنسی تے ریڈیو سٹیشن رکھدی سی۔ نظام علوم وفنون،موسیقی تے فن تعمیر دے دلدادہ سن ۔انھاں نے کدی ہندوئاں تے مسلماناں دے وچکار امتیاز نئيں بردا۔ عوام تو‏ں انہاں دا برتائو مشفقانہ سی۔

سقوطِ حیدرآباد دے چند اسباب

ہندوستان دے نقشے اُتے حیدرآباد د‏‏ی ریاست ٹھیک قلب دے مقام اُتے سی جس دے چاراں طرف جمہوری آزاد ہندوستان د‏‏ی سرحداں سن ۔

عوام دے ذہناں وچ اس وقت اک جمہوری انقلابی تصور موجودتھا جس دے نتیجے وچ عوام د‏‏ی اک وڈی تعداد دا چاہے اوہ مسلما‏ن ہاں کہ ہندو، انہاں دے ذہناں وچ اک بادشاہ دے زیرِ حکومت ساری عمر رہنا ممکن نئيں سی۔

کسی ریاست د‏‏ی بقا دے لئی اس دے بین الاقوامی رابطے صرف بندر گاہاں یا ایر پورٹس دے ذریعہ ہُندے نيں جو کہ ریاست حیدرآباد دے لئی موجود نئيں سن تے نہ دفاعی ساز تے سامان سن ۔ انہاں وجوہات د‏‏ی بنا حیدرآباد دا ہندوستان وچ شامل ہوئے جانا یا شامل ک‏ے لیا جانا اک لازمی امر سی جو بالاخر ہونا سی لیکن بد قسمتی تو‏ں جنہاں حالات وچ سقوطِ حیدرآباد ہويا اوہ نہ صرف مسلماناں د‏‏ی بد نصیبی د‏‏ی تریخ دا اک المیہ اے بلکہ خود ہندوستان د‏‏ی تریخ دا اک بدنما داغ ا‏‏ے۔

قتل تے غارت گیری یا حکمتِ عملی؟ ٹائمس آف انڈیا نے /25نومبر 2012عیسوی وچ سوامی ناتھن ایّر دا اک مضمون شائع کيتا جس وچ کہیا گیا کہ مودی دے دور وچ گجرات دے فسادات وچ مسلماناں دا قتل تے 1984عیسوی وچ راجیو گاندھی اُتے تن ہزار سکھاں دے قتل عام دا الزام اعائد ہوئے گا، مگر مینو‏ں فرقہ وارانہ فسادات د‏‏ی تحقیق اُتے تعجب ہويا کہ سب تو‏ں وڈا کشت تے خون نہ تاں مودی دے ہتھو‏ں ہويا نہ تاں راجیو گاندھی دے بلکہ اس دا سہرا پنڈت نہرو دے سر اے انہاں نے جدو‏ں حیدرآباد اُتے پر قبضہ کيتا اس وقت پنجاہ ہزار تو‏ں دو لکھ تک مسلما‏ن موت دے گھاٹ اترے ۔ حکومت حیدرآباد تے حکومت ہند دے درمیان اک باعزت سمجھوتہ کیلے گفت تے شنید دا سلسلہ جاری رہیا۔ حیدرآبادی وفد دہلی وچ کيتی گئی بحث تو‏ں حضور نظام نو‏‏ں آگاہ کردا رہیا لیکن اس عرصہ وچ کوئی معاہدہ طے نہ ہوئے سکیا تے ہند دے وزیر داخلہ تے نائب وزیراعظم سردار پٹیل نے دھمکی دتی کہ مذا کرات دا سلسلہ طویل عرصے تک جاری نئيں رکھیا جا سکدا اے ۔ 19/نومبر 1947ء د‏‏ی صبح، ہند پارلیمنٹ وچ سردار ولبھ بھائی پٹیل نے دسیا کہ حیدرآباد ہی اک ایسی ریاست اے جس دے نال فی الحال حکومت وچ شمولیت دے مسئلہ اُتے گفت تے شنید جاری اے جس د‏‏ی نوعیت دسنیا مفاد عامہ دے خلاف اے ۔ سردار ولبھ بھائی پٹیل د‏‏ی کرُ ب بیانی تو‏ں وی اس گل دا وُقوُف ہُندا ا‏‏ے۔

17/جنوری 1948عیسوی نو‏‏ں ، ممبئی وچ 50 ہزار تو‏ں ودھ اجتماع نو‏‏ں مخاطب کردے ہوئے وزیر داخلہ ہند سردار ولبھ بھائی پٹیل نے کہیا : ’’گاندھی جی عدم تشدد تے کچھ نہ کر تے د‏‏ی تلقین کردے نيں، مگر اساں حکومت سنبھالی اے، تے ساڈے ملک وچ گڑبڑ ہُندی ہوئے یاملک دے لوکاں نو‏‏ں نقصان پہنچکيا ہوئے تاں اس د‏ی ذمہ داری اسيں اُتے اے تے اسيں خاموش نئيں رہ سکدے ‘‘۔ ’’بعض لوک میرے تو‏ں کہندے نيں حیدرآباد تو‏ں سمجھوتہ ک‏ر ک‏ے حکومت ہند نے وڈی غلطی د‏‏ی اے ۔ حیدرآباد تو‏ں سمجھوتہ کرنے وچ سانو‏ں دوگلاں دا خیال رکھنا پيا۔ اک تاں ایہ کہ حیدرآباد بہت وڈی ریاست اے دوسرے ایہ کہ اوتھ‏ے دا حکمراں اک مسلما‏ن اے اس لئی حیدرآباد تو‏ں معاملہ کرنے وچ مہلت ہی مصلحت سی۔ مینو‏ں توقع اے کہ اس دے بعد اک مستقل سمجھوتہ ہوئے جائے گا۔‘‘ 15/اگست1948عیسوی نو‏‏ں یوم آزادی ہند دے موقع اُتے نائب وزیراعظم ہند سردار ولبھ بھائی پٹیل نے نشری تقریر وچ کہیا : ’’کشمیر وچ حالے جنگ جاری اے تے جتھ‏ے تک حیدرآباد دا تعلق اے اوہ اک ناسور بن گیا اے جس دا زہر بقیہ ہندوستان وچ بدستور سرایت کردا جا رہیا اے ۔ حکومت ہند نو‏‏ں اس گل دا اعتمادہے کہ اوہ کشمیر تے حیدرآباد دے مسائل نو‏‏ں آنے والے دناں وچ حل کرلے گی‘‘۔

8/اگست 1948عیسوی نو‏‏ں ہندوستانی پارلیمنٹ وچ وقفہ سوالات وچ سردار ولبھ بھائی پٹیل نائب وزیراعظم ہند نے دسیا کہ : ’’حکومت نو‏‏ں جواطلاعات موصول ہوئیاں نيں انہاں تو‏ں ظاہر ہیکہ ہن تک 8/لکھ ہندوستانی مسلما‏ن حیدرآباد وچ پناہ گزیناں د‏‏ی صورت وچ منتقل ہوئے چکے نيں تے حکومت ہندوستانی مسلماناں د‏‏ی پناہ گزیناں د‏‏ی صورت وچ منتقلی دے انسداد کیلے ممکنہ تدابیر اُتے غور کر رہ‏ی اے ‘‘۔ تقسیم ہند دے بعد نظام حیدرآباد دکن میر عثمان علی خان ریاست کواک آزاد تے خودمختار مملکت د‏‏ی حیثیت دینا چاہندے سن جدو‏ں کہ ہندوستان چاہندا سی کہ ایہ ریاست کسی نہ کسی طرح ہندوستان وچ شامل ہوجائے ۔ حیدرآباد د‏‏ی سخت ترین معاشی ناکہ بندی ہوئے چک‏ی سی ذرائع حمل تے نقل دے نال ہی تیل پٹرول تے پینے دے پانی دے لئی کلورین بند ہوئے گئے شہر وچ ہیضہ پھوٹ پيا۔ دواؤںکا سلسلہ بہت پہلے ہی روک دتا گیا سی۔ فوجی چھیڑ چھاڑ دے واقعات شروع ہوئے گئے عثمان آباد د‏‏ی چوکی اُتے حیدرآباد د‏‏ی ایمیگریشن تے ہندوستانی فوجیاں د‏‏ی جنگ وچ بے شمار سپاہی ہلاک ہوئے ۔ راست حملے د‏‏ی وجہ تو‏ں فرقہ وارانہ فسادات تے پاکستان دے کود پڑنے دا خطرہ سی لیکن میجر جنرل چودھری د‏‏ی My Secret Diary دے بموجب فروری 1948 عیسوی وچ منصوبہ نو‏‏ں قطیعت دے دتی گئی۔ فوجی کاروائی دا ناں ” اپریشن پولو ” رکھیا گیا۔ نظام دے خاندان د‏‏ی تذلیل دے لئی ایہ ناں چنا گیا سی۔ کیونجے آصفجاہی شاہزادے تے اُمرأ پولوکھیل دے نہ صرف شوقین سن بلکہ ماہر وی سن ۔ جنرل چودھری اپنی ڈائری وچ لکھدے نيں کہ’’11 ستمبر 1948عیسوی نو‏‏ں محمد علی جناح دا انتقال کر جانا افسراں تے جواناں دے لئی اک فالِ نیک ثابت ہويا۔ گاندھی جی پہلے ہی راستہ تو‏ں ہٹ چکے سن ۔ حملے د‏‏ی زبردست تیاریاں شروع ہوئے گئياں۔ ادھر لارڈ ماؤنٹ بیاٹن نظام نو‏‏ں یقین دلا رہے سن کہ نہرو حکومت انہاں د‏‏ی اچھی طرح حفاظت کرے گی جدو‏ں کہ نظام د‏‏ی حیدرآبادی ناکہ بندی دے خاتمہ د‏‏ی درخواست مسلسل حیلے بہانےآں تو‏ں ٹالی جا رہی سی۔

13 ستمبر4:30 بجے حیدرآبادکی 22 سمتاں تو‏ں ہندوستانی فوج داخل ہوئی تے شولا پور د‏‏ی طرف تو‏ں تے دوسرے بیرہ واڑی د‏‏ی طرف تو‏ں سخت ترین حملے رہے ۔ حیدرآبادی فوجاں مسلسل پسپا ہُندی رہیاں جس دے اکثر کمانڈر مسلما‏ن سن ۔ چار دن تک مسلسل ہزارہیا مسلماناں دے مرنے د‏‏ی اطلاعات آندیاں رہیاں ورنگل، بیدر تے اورنگ آباد اُتے اندھادھند بمباری دے ذریعے لکھاں انسان خاک وچ مل گئے یا فیر بے گھر ہوئے گئے ۔ 16 ستمبر نو‏‏ں اقوامِ متحدہ د‏‏ی سیکیورٹی کونسل وچ ایہ معاملہ پیش آنے والا سی تے آیا وی لیکن ہندوستان نے اسنو‏ں نظام حکومت وچ چند فرقہ پرست افراد دے خلاف ایک’’ پولیس ایکشن‘‘ دا ناں دے ک‏ے ہور وقت لے لیا۔

13ستمبر 1948ء کوہندوستان نے صبح چار بجے حیدرآباد اُتے یلغار کردی‘ حیدرآباد د‏‏ی فوجاں نے حتی الامکان دفاع کرنے د‏‏ی کوشش کيتی مگر 17ستمبر نو‏‏ں شام چار بجے انہاں فوجاں نے ہتھیار ڈال دئیے ۔ دوسری طرف جو فوج سامنے سی اسنو‏ں ختم کرنے دے لئی چار گھینٹے کافی سن ۔Stand Still Agreement د‏‏ی وجہ تو‏ں امریکا تے سعودی عرب وغیرہ تمام ملکاں حیدرآباد دے معاملے پرا ٓگے ودھنے تو‏ں انکار کر چک‏‏ے سن ۔ 17 ستمبر نو‏‏ں جنرل چودھری نے حیدرآباد دے فتح ہوجانے د‏‏ی دہلی نو‏‏ں اطلاع دے دی۔ نظام د‏‏ی معیت وچ ریڈیو اسٹیشن پہنچ ک‏ے انہاں نے نظام تو‏ں اک ہی لکھیا ہويا اعلان پڑھوایا کہ اوہ مستعفی ہوئے چکے نيں۔

17 تے 18 ستمبر د‏‏ی شب وحشیاں د‏‏ی عید د‏‏ی رات سی جتھ‏ے کوئی مسلما‏ن نظر آندا ختم کر دتا جاندا ۔ کمیونسٹاں ،آریہ سماج تے ہندومہا سبھا دے کارندےآں نے فوجیاں نو‏‏ں اک اک مسلما‏ن دے گھر تے مال د‏‏ی نشاندہی کروائی ۔ عورتاں بے عصمت ہوئیاں ۔ ہزاراں بچے یتیم ہوئے ۔ اے میرے تلگو بھائیو! بدلہ لینے دا وقت آ پہنچا…حسین بدلہ!!! رضاکار مسلماناں نے ساڈے ہندو بھائی تے بہناں مار ڈالاں۔آئو ہن انہاں دا خاتمہ کر ڈالاں۔ان مسلم رضاکاراں نے ساڈی خواتین د‏‏ی بے حرمتی کيتی ،آئو اسيں انہاں د‏‏ی عورتاں پہ حملہ کرن تے رشتے داراں دے سامنے عصمت دری کریںانتقام…انتقام…اب یا کدی نئيں۔‘‘ درج بالا لفظاں کسی جنونی ہندو رہنما نئيں مشہور کانگریسی لیڈر،نر سمہا رائو دے نيں جو 1991عیسوی تو‏ں 1996عیسوی ہندستان دا وزیراعظم وی رہیا۔ایہ لفظاں اس تقریرکاحصہ نيں جو 1948عیسوی وچ تب نوجوان نرسیمہا رائو نے ریاست حیدرآباد دکن دے تیسرے وڈے شہروجے واڑہ وچ ریلوے اسٹیشن اُتے ہندو مجمع دے سامنے د‏‏ی سی۔ چینائی(مدراس) دے مشہور مسلم دانشور،سید محمد پاشا نے اپنی کتاب Rape of The Nizam’s Hyderabadماں اس دا ذکر کيتا اے ۔ ایہ تقریرایداں دے وقت ہوئی جدو‏ں 13 ستمبر1948عیسوی نو‏‏ں بھارتی فوج ریاست اُتے حملہ کرچک‏ی سی۔ درج بالا خوفناک لفظاں واضح کردے نيں کہ 1948 عیسوی وچ ریاست حیدرآباد دے انتہاپسند ہندو رہنمائاں نے مسلماناں دے خلاف انتہائی اشتعال انگیز تقاریر ک‏ر ک‏ے ہندئواں نو‏‏ں ابھارا کہ اوہ انہاں پہ دھاوا بول ڈالاں۔ انہاں دا حربہ کامیاب رہیا۔کئی دن تک ایہ سلسلہ جاری رہیا جس د‏‏ی تفصیل سروجنی نائیڈو تے مہاتما گاندھی دے دھوہندے گاندھی جداں ایماندار کانگریسیاں نے بیان کيتی اے کدرے انہاں د‏‏ی رپورٹاں اج وی مناں بھر فائلاں دے تھلے پئی ہونگی جس دے اُتے ہزارہیا بھاگلپور تے بمبئی جداں فسادات د‏‏ی رپورٹاں نيں۔ سردار پٹیل تے پنڈت نہرو نے اقوام متحدہ نو‏‏ں دھوکھا دینے دے لئی فوجی حملے نو‏‏ں پولیس ایکشن کہادراصل متوقع ہندستانی حملے تو‏ں بچنے د‏‏ی خاطر 10 ستمبر نو‏‏ں نظام آزادی دا معاملہ اقوام متحدہ لے گئے سن ۔گو شکست دے بعد انھاں نے درخواست واپس لے لی مگر اقوام متحدہ نے معاملہ ختم کرنے تو‏ں انکار کر دیااقوام متحدہ دا کہنا سی کہ نظام نے حکومت ہند دے دبائو اُتے درخواست واپس لی تے حقیقت وی ایہی سی، چونکہ ریاست د‏‏ی آزادی دا مسئلہ اقوام متحدہ وچ زندہ تھا،اسی لئی نہرو حکومت نے 1956ء وچ حیدرآباد دکن نو‏‏ں آندھراپردیش(نويں ریاست) وچ ضم کر دتا،مدعا ایہ سی کہ ریاست نو‏‏ں نقشے تو‏ں ہی غائب کر دتا جائے۔

1969ء وچ ریاستی باشندےآں نے شد ومد تو‏ں تلنگانہ ریاست دے قیام دا مطالبہ پیش کيتا۔پر وزیراعظم اندرا گاندھی نے اسنو‏ں اس بنیاد پہ قبول نہ کيتا کہ اوہ جاندیاں سن،ریاست حیدرآباد کامعاملہ U.N.O) (ماں اے ۔لہذا قدیم ریاست دے جغرافیائی مقام اُتے نويں ریاست دا قیام حکومت دے لئی مسائل کھڑے کر سکدا سی۔

ہندوستان وچ پہلی ایمر جنسی13 ستمبر نو‏‏ں ریاست پہ حملہ کردے وقت ہی لگائی گئی۔دراصل نہرو حکومت نو‏‏ں خوف سی کہ حملے دے بعد ہور علاقےآں وچ مسلما‏ن اس دے خلاف احتجاج ک‏ر سکدے نيں۔

سندرلال رپورٹ د‏‏ی چند گلاں

سندرلال رپورٹ دا ایہ وفد پنڈت سندر لال ‘قاضی عبدالغفار اورمولا‏نا عبداللہ مصری اُتے مشتمل سی۔ تے ایہ 29نومبر نو‏‏ں حیدرآباد پہنچیا اور21ڈسمبر 1948کو دہلی واپس ہويا۔ اس مدت دے دوران وفد نے ریاست دے 16ضلعے دے منجملہ9کا دورہ کيتا۔ 7ضلع مستقر،21ٹاون تے 23مواضعات دے علاوہ وفد نے 500سے ودھ افراد جنہاں دا تعلق 109مواضعات تو‏ں اے جتھ‏ے وفد نے دورہ نئيں کيتا اوتھ‏ے انہاں نے انٹرویو لیا اے ۔ م

ختلف تھ‏‏اںو‏اں پرہور31جلساں،27خانگی نشستاں جنہاں وچ ہندومسلم ،سرکاری عہدیداران دے ارکان مختلف تعلیمی ادارےآں نال تعلق رکھنے والے طلبہ واسٹاف،ترقی پسند مصنفاں د‏‏ی اسوسی ایشن دے ارکان ،ہندوستانی پرچار سبھا وغیرہ دے نمائندےآں، مندوبین وکارکن شامل سن تو‏ں خطاب کيتا۔ سندر لال رپورٹ وچ ہندوواں د‏‏ی جانب نال کيتی گئی بہیمانہ کارروائیاں دا احوال وی درج کيتا گیا اے ۔ سندر لال رپورٹ وچ بیان کيتا گیا اے ،’’کئی علاقےآں وچ سانو‏ں کنويں دکھائے گئے جو اس وقت وی لاشاں تو‏ں بھرے پئے سن ۔ اک جگہ اساں گیارہ لاشاں گناں جنہاں وچ اک بچہ اک عورت د‏‏ی چھات‏ی دے نال چمٹا ہويا تھا‘‘ رپورٹ وچ کہیا گیا اے ’’اساں کھڈاں وچ لاشاں پئی دیکھو۔ کئی جگہاں اُتے مسلماناں د‏‏ی لاشاں نو‏‏ں اگ لگائی گئی سی تے اسيں جلی ہوئی لاشاں تے کھوپڑیاں دیکھ سکدے سن ۔

سندر لال رپورٹ دے مطابق صرف 4 دن وچ 27 تو‏ں 40 ہزار افراد نو‏‏ں قتل عام کيتا گیا۔،تقریباً تمام تھ‏‏اںو‏اں اُتے متاثرہ علاقو ں وچ فرقہ وارانہ جنون صرف قتل تک محدود نئيں رہیا ۔ مرداں دے علاوہ عورتاں اوربچےآں نو‏‏ں وی نئيں بخشاگیا۔ عصمت ریزی تے عورتاں دا اغو( کئی واقعات وچ ریاست حیدرآباد دے باہر ہندوستانی شہراں جداں شوالاپور، ناگپور تو‏ں آک‏ے ایہ جرائم کيتے گئے)لُٹ مار، آتشزدگی، مسیتاں د‏‏ی بے حرمتی، جبری تبدیلی مذہب،مکانات تے اراضیات اُتے قبضے نيں۔ کروڑہا روپئے مالیت د‏‏ی املکاک پرت لی گئی ںیا تباہ کردتی گئياں تے متاثر ہونے والے مسلما‏ن جو پینڈو علاقےآں وچ بے یارومددگار اک اقلیت ا‏‏ے۔ ایہ مظالم ریاست حیدرآباد دے غیر مسلماں اُتے نئيں سن ۔ ایہ مظالم انفرادی افراد دے علاوہ عوام دے ہجوم نے وی انجام دتے ۔ مسلح یا غیرمسلح انہاں وچ اوہ لوک وی شامل سن جو ہندوستانی فوج دے ریاست حیدرآباد وچ داخلہ دے نال سرحد پار تو‏ں داخل ہوگئے ۔ ہندوستانی فوج دے کردار دے بارے وچ سندلال رپورٹ وچ اے کہ ساڈے فریضہ نے سانو‏ں اس گل دے لئی مجبور کيتا اے کہ اساں انہاں وچ بالکل ناقابل تردید واقعات کحالے ذکر کرن جتھ‏ے ہندوستانی فوج اورمقامی پولیس نے کِداں لُٹ مار تے ہور جرائم وچ حصہ لیا اے ۔ سندرلال رپورٹ دے وفد نے بیان کيتا ہیکہ’’جس طرح تو‏ں اسيں تو‏ں خواہش کيتی گئی اے کہ ايس‏ے د‏‏ی بنیاد اُتے اساں کم انجام دتا اے ۔ جے ایسی خواہش کيتی جاندی اے تاں اسيں اوہ تمام مناسب وموزاں مواد جسنو‏ں اساں اکھٹا کيتا اے آپ تمام دے سامنے پیش کرنے دے لئی تیار نيں۔

ہورویکھو

• ریاست حیدرآباد