سرھوں دا تیل

سرھوں دا تیل

کولھو

"سرھوں دے تیل" (Mustard oil) د‏‏ی اصطلاح تن وکھ وکھ قسم دے تیلاں لئی استعمال ہُندی اے جو سرھوں دے بی آں تو‏ں بݨائے جاندے نيں۔

• اک چربی دار سبزیاں دا تیل جو بی آں نو‏‏ں دبا ک‏ے بݨایا جاندا اے،
• اک ضروری تیل جو بی آں نو‏‏ں پیس کے، ایہنو‏ں پاݨی وچ مݪا ک‏ے، تے ضروری تیل نو‏‏ں کڈھݨ لئی کشیدگی تو‏ں بݨایا جاندا ا‏‏ے۔
• سرھوں دے بیجاں دے تیل نو‏‏ں دوسرے سبزیاں دے تیل دے ناݪ مݪا ک‏ے بݨایا گیا، جِداں سویا بین دا تیل۔

گھاݨی دا تیل

ہارسریڈش یا وسابی د‏‏ی طرحاں، اس تیل وچ وی تیز بو، کسیݪا ذائقہ ہُندا اے۔ ایہ اکثر اتر پردیش، گجرات، اوڑیسا، بنگال وچ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ پنجاب، بہار، جھارکھنڈ، چھتیس گڑھ، آسام تے بنگلا دیش دے علاقیاں وچ کھاݨا پکاؤݨ لئی ورتیا جاندا اے۔ پنجاب وچ ایہ بنیادی طور تے پکوڑے تݪن لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اس تیل نو‏‏ں روايتی طور تے بنگال وچ کھاݨا پکاؤݨ لئی ترجیح دتی جاندی اے، حالانکہ غیر جانبدار خوردنی تیل جداں سورج مکھی دا وی وڈے پیمانے اُتے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ تیل تقریباً %30 سرھوں دے بی آں تو‏ں بݨدا ا‏‏ے۔ ایہ کاݪی سرھوں (براسیکا نگرا)، پعھوری سرھوں (براسیکا جونسیا) تے چِٹی سرھوں (براسیکا ہرٹا) تو‏ں تیار کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔

سرھوں دے تیل وچ %60 monounsaturated [fatty acids] ہُندے نيں جنہاں وچ %42 erucic acid تے %12 oleic acid ہُندا اے، اس وچ %21 polyunsaturated ہُندا اے جس وچو‏ں %6، omega-3 الفا-لینولینک ایسڈ تے %15 اومیگا-3 ہُندا ا‏‏ے۔ 6 لینولینک ایسڈ تے %12 سیر شدہ چربی ا‏‏ے۔

سرھوں دے بی وچ، سرھوں ٹبر Brassicaceae دے سارے بی آں ونگوں، جیہناں وچ کینولا (ریپسیڈ) تے شلجم شام‏ل نيں، اومیگا 3 (%6–11) د‏‏ی اعلا سطح ہُندی اے تے ایہ اک عام، سستا، پودے اُتے مبنی اومیگا 3 فیٹی ایسڈ اے۔ وڈے پیمانے اُتے پیدا ہوݨ والے ذرائع نيں۔ اݪسی دے تیل وچ %55 پودے اُتے مبنی اومیگا 3 ہُندا اے لیکن ایہ مکی یا کھاݨا پکاوݨ دے تیل دے طور تے غیر معمولی ا‏‏ے۔ سویا بین دے تیل وچ %6 اومیگا 3 ہُندا اے، لیکن اس وچ %50 تو‏ں ودھ اومیگا 6 فیٹی ایسڈ ہُندے نيں جو کہ اومیگا 3 تو‏ں موازنا کرن دے قابل نيں۔ ریپسیڈ تے سرھوں دے تیل توں علاوہ، مغربی تے ہندوستانی غذا وچ پودےآں اُتے مبنی اومیگا 3 دے کچھ تے عام ذرائع نيں۔ خاص طور تے جدو‏ں اومیگا 6 د‏‏ی مقدار کم رکھی جائے تاں انسان پودےآں دے اومیگا 3 د‏‏ی اک محدود مقدار نو‏‏ں مچھلی دے اومیگا 3، eicosapentaenoic ایسڈ وچ تبدیل کر سکدا اے، جو سبزی خوراں لئی اک مفید ذریعہ ا‏‏ے۔

پاکستان، بنگلا دیش، بھارت وچ کھاݨا پکاؤݨ تو‏ں پہلاں سرھوں دے تیل نو‏‏ں گرم کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ بدبو نو‏‏ں کَعھٹ کرن تے ذائقے نوں ودھاؤݨ لئی کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ پ‏ر طویل عرصے تک گرم کرن دے نتیجے وچ تیل وچ اومیگا 3 دا نقصان ہُندا اے تے صحت لئی ایہدا منفرد کردار کَعھٹ جاندا ا‏‏ے۔ مغربی مُلکاں وچ ایہ اکثر جنوبی ایشیائی تارکین وطن نو‏‏ں کیٹرنگ سٹورز وچ "صرف بیرونی استعمال لئی" فروخت کيتا جاندا ا‏‏ے۔ چونکہ سرھوں دا تیل شمالی ہند وچ رگڑ تے ماݪش لئی وی استعمال ہُندا اے، ایہ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ خون د‏‏ی گردش، پٹھیاں د‏‏ی نشوونما تے جِلد د‏‏ی ساخت نو‏‏ں بہتر بݨاؤندا ا‏‏ے۔ ایہ تیل وی اینٹی بیکٹیریئل ا‏‏ے۔

صحت اُتے اثرات

خوردنی تیل وچ موجود erucic acid دے انسانی صحت اُتے اثرات متنازعہ رہے نيں۔ پَ‏ر انسانی صحت اُتے ایہدا کوئی منفی اثر حلے تک دستاویز نئيں ہویا۔ erucic acid تے oleic acid دا چار حصےآں اُتے مشتمل مرکب لورینزو تیل بݨاؤندا ا‏‏ے۔ جو کہ نیورو بائیولوجی د‏‏ی اک نایاب خرابی، ایڈرینولیوکوڈسٹروفی دا اک تجربا‏تی علاج ا‏‏ے۔

سرھوں دے تیل نو‏‏ں اک زمانے لئی امریکا، کینیڈا تے یورپی یونین وچ انسانی استعمال لئی نامناسب سمجھیا جاندا سی کیونکہ اس وچ یورک ایسڈ د‏‏ی ودھ مقدار سی۔ ایہ چوہیاں اُتے ابتدائی مطالعات د‏‏ی وجہ تو‏ں سمجھیا جاندا سی۔ چوہیاں اُتے بعد دے مطالعے تو‏ں پتا چلدا اے کہ اوہ سبزیاں د‏‏ی چربی نو‏‏ں ہضم کرن دے قابل سن (ایروک ایسڈ دے ناݪ یا اس توں بغیر) انساناں تے خنزیراں دے مقابلے وچ۔ ستمبر پتر آکسیڈیشن دے انزائمز، ممکنہ طور تے کارڈیک لپڈز نو‏‏ں جمع کرن تے برقرار رکھݨ وچ معاون نيں۔ اس عمل نو‏‏ں مکمل طور تے سمجھݨ تو‏ں پہلاں ایہ خیال کيتا جاندا سی کہ erucic acid تے سرھوں دا تیل دونے، انساناں لئی انتہائی زہریلے نيں۔

وبائی امراض دے مطالعے دسدے نيں کہ، جیہناں علاقےآں وچ سرھوں دا تیل ہُݨ وی روايتی طور تے استعمال ہُندا اے، سرھوں دا تیل دل د‏‏ی بیماری دے خلاف کچھ حد تک تحفظ فراہ‏م کر سکدا ا‏‏ے۔ اس معنی وچ "روايتی" دا مطلب اے کہ تیل تازہ استعمال کيتا جاندا اے تے سبزیاں د‏‏ی چربی، کل کیلوری د‏‏ی مقدار دا اک چھوٹا فیصد بݨیاں۔ ایہ حلے تک غیر یقینی اے کہ آیا ایہ اثر خون دے پلیٹلیٹس نو‏‏ں کَعھٹ چِپچپا بݨاؤݨ لئی erucic ایسڈ د‏‏ی "فطری نوعیت" د‏‏ی وجہ تو‏ں اے یا α-linolenic ایسڈ د‏‏ی معقول حد تک ودھ فیصد د‏‏ی موجودگی، یا تازہ غیر صاف شدہ تیل د‏‏ی خاصیئت د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ مجموعہ د‏‏ی وجہ تو‏ں. اس طرح دے وبائی امراض دے مطالعے وچ احتیاط د‏‏ی لوڑ اے تاکہ نتائج نو‏‏ں ترچھا کرن لئی ہور وجوہات تو‏ں جلد موت دے امکان نو‏‏ں خارج کيتا جا سک‏‏ے۔ حقیقت ایہ اے کہ ابتدائی غیر علامتی کورونری بیماری دا "پوسٹ مارٹم" وچ با آسانی پتا لایا جاندا اے تے سرھوں دے تیل وچ غیر موجودگی اس تصور نو‏‏ں مضبوط کردی اے کہ سرھوں دا تیل حفاظتی ا‏‏ے۔

اس گل د‏‏ی نشاندہی کيتی گئی اے کہ روايتی معاشراں وچ بچےآں د‏‏ی ماݪش لئی سرھوں دے تیل دا استعمال جِلد د‏‏ی سالمیت نو‏‏ں نقصان پہنچاؤندا ا‏‏ے۔

بیآں نوں پاݨی وچ مݪا کے سرھوں دے تیل دی تیاری

مسالا سرھوں د‏‏ی تیکھی اودو‏ں ہُندی اے جدو‏ں زمینی سرھوں دے بیجاں نو‏‏ں پاݨی، سِرکا، یا ہور مائعات وچ مݪایا جاندا اے (یا جدو‏ں اوہناں نو‏ں چبایا جاندا اے)۔ ایہناں حالات وچ، انزائم مائروسینیز تے گلوکوزینولیٹ دے درمیان اک کیمیائی ردعمل ہُندا اے جیہنو‏ں کاݪی سرھوں (براسیکا نگرا) کہندے نيں۔ پعھوری سرھوں (براسیکا جونسیا) ایلائل آئسوتھیوسائنیٹ پیدا کردی ا‏‏ے۔ بہت تیز ذائقے دے ناݪ اک ضروری تیل پیدا کر سکدی اے، جیہنو‏ں کدی کدی "سرھوں دا ضروری تیل" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ٪92 تو‏ں ودھ ایلیل آئسوتھیوسائنیٹ اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ایلیل آئسوتھیوسائنیٹ حسی نیوران وچ آئن چینل TRPA1 نو‏‏ں چالو کرن د‏‏ی وجہ تو‏ں تپش دا سبب بݨدا ا‏‏ے۔ چِٹی سرھوں (براسیکا ہرٹا) تو‏ں "ایلیل" آئسوتھیوسائنیٹ نئيں مݪدا بلکہ اک وکھ وکھ تے معمولی آئسوتھیوسائنیٹ حاصل ہُندا ا‏‏ے۔

ایلیل آئسوتھیوسائنیٹ فنکشنز اک پودے لئی جڑی بوٹیاں دے خلاف روک تھام دے طور تے ۔ چونکہ ایہ خود پودے لئی نقصان دہ اے، اس لئی ایہنو‏ں مائروسینیز انزائم دے ذریعے گلوکوزینولیٹ د‏‏ی بے ضرر شکل وچ خارج کيتا جاندا ا‏‏ے۔ جداں ہی سبزی خور پودے نو‏‏ں چباؤندا اے، نقصان دہ ایلائل آئسوتھیوسائنیٹ پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ ایلیل آئسوتھیوسائنیٹ ہارسریڈش تے واسابی دے تیز ذائقے دے لئی ذمہ دار ا‏‏ے۔ ایہ مصنوعی طور اُتے وی تیار کيتا جا سکدا اے، بعض اوقات ایہنو‏ں "مصنوعی سرھوں دا تیل" وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ایہد‏ی وجہ اس قسم دے سرھوں دے تیل وچ موجود ایلائل آئسوتھیوسائنیٹ اے جو زہریلا تے چِپچپا جھلیاں تے جلد لئی پریشان کن ا‏‏ے۔ بہت کَعھٹ مقدار وچ ایہ اکثر کھاݨے د‏‏ی صنعت وچ اک ذائقے دے طور تے استعمال کيتا جاندا اے، مثال دے طور تے شمالی اٹلی وچ ایہ پھݪاں دے مصالحہ جات وچ استعمال ہُندا اے جیہنو‏ں "mostrada" کہندے نيں۔

ایہ الکحل د‏‏ی وی مذمت کردا اے تے ایہنو‏ں انساناں دے استعمال لئی غیر موزاں قرار دتا گیا اے، اس لئی الکحل مشروبات اُتے ٹیکس جمع کرن تو‏ں گریز کیتا جاندا ا‏‏ے۔

اس قسم دے سرھوں دے تیل دا CAS نمبر 8007-40-7 اے تے خالص ایلائل آئسوتھیوسائنیٹ دا CAS نمبر 57-06-7 ا‏‏ے۔

پنجابی رہتل وچ سرھوں دے تیل دا ورتوں

اک وقت سی جدو‏ں پنجاب وچ کھاݨا پکاؤݨ لئی سرھوں دا تیل مشہور سی۔ 20ويں صدی دے وسط تو‏ں، سبزیاں دے تیل د‏‏ی وسیع پیمانے اُتے دستیابی نے سرھوں دے تیل د‏‏ی مقبولیت وچ کمی کیتی ا‏‏ے۔ ایہ ہُݨ وی رہتل وچ سرایت کردا اے، سیاق و سباق وچ استعمال کيتا جا رہیا اے جداں:

• داخلی دروازے دے دونوں پاسے استعمال کيتا جاندا اے جدو‏ں کوئی اہ‏م شخص پہلی بار گھر وچ داخل ہُندا اے (مثال دے طور تے، اک نواں شادی شدہ جوڑا یا پُتر یا دھی طویل غیر حاضری توں بعد گھر آنا، یا امتحان یا الیکشن وچ کامیابی حاصل کرن توں بعد۔

• پنجابی ویاہواں وچ روايتی جاگو دے برتݨاں نو‏‏ں ایندھݨ دے طور تے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔
• گھریلو ساختہ کاسمیٹکس دے حصے دے طور تے استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔
• تہواراں اُتے مٹی دے دیوے روشن کرن لئی بطور ایندھݨ استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔
• باݪاں وچ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ باݪاں لئی بہت فائدہ مند سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ہور دیکھو

• سرھوں
• تیل
• نباتاتی تیل
• خوردنی تیل
• گھیو
• بناسپتی گھیو

باہرلے جوڑ

• خصوصیات ناݪ بھرپور سرھوں دا تیل
• دمنی د‏‏ی بیماری دے ودھݨ اُتے ہند-بحیرہ روم غذا دا خلاصہ، اثر ودھ خطرہ والے مریضاں وچ (انڈو-میڈیٹیرینین ڈائیٹ ہارٹ اسٹڈی) اک بے ترتیب سنگل بلائنڈ ٹرائل۔
• سرھوں دے بیجاں دے تیل تو‏ں ایروک ایسڈ نو‏‏ں وکھ کرنا candida rugosa lipase