سقوط اصفہان

 

افغان‌ تے صفوی جنگ
اصفہان دا جنوبی منظر
تاریخ ۸ مارچ تاں ۲۳ اکتوبر ۱۷۲۲ مقام اصفہان نتیجہ افغاناں د‏‏ی فتح صفوی راجگڑھ دا زوال محمود افغان نے خود نو‏‏ں شاہ کہیا۔
محارب
ہوتکی سلطنت	صفوی سلطنت
کمانڈر اور رہنما
محمود ہوتکی	شاہ سلطان حسینسانچہ:اسیر در نبرد
طاقت
۲۰٬۰۰۰–۴۰٬۰۰۰	نامعلوم
ہلاکتیں اور نقصانات
کم	گھٹ تو‏ں گھٹ ۸۰٬۰۰۰ غیرفوجی

منگول حملے ، سلجوق دے حملے، تے تیموریاں دے حملے وچ اصفہان دے زوال دے بارے وچ الجھن وچ نہ پوو۔

اصفہان دا سقوط ایرانی باغیاں دے چھ ماہ تک اس شہر دے محاصرے دے بعد ہويا جو ملک دے جنوب مشرق تو‏ں راجگڑھ د‏ی طرف ودھے سن ۔ اس محاصرے د‏‏ی قیادت محمود ہوتکی نے د‏‏ی تے مارچ تو‏ں اکتوبر ۱۷۲۲ تک جاری رہیا، جس دے نتیجے وچ صفوی راجگڑھ دا خاتمہ ہويا۔

افغاناں دے حملے تے گولن آباد د‏‏ی جنگ وچ فتح دے بعد، محمود ہوتکی د‏‏ی قیادت وچ افغان فوجیاں نے صفوی ایران دے راجگڑھ اصفہان د‏‏ی طرف پیش قدمی شروع کيتی۔ شاہ سلطان حسین دے حکم تو‏ں اک لشکر جمع کيتا گیا لیکن محمد قلی خان اعتماد الدولہ د‏‏ی کمان وچ ایہ فوج دشمن د‏‏ی پیش قدمی نو‏‏ں نہ روک سکی تے اصفہان دے محاصرے دے لئی راستہ کھل گیا۔

پس منظر

۱۷ويں صدی دے آخری سالاں تو‏ں، حکومت دے اوپری حصے وچ ملازمت دے عدم تحفظ دا مسئلہ شدت اختیار کر گیا سی تے صفویاں د‏‏ی اک انتظامی نیہہ بنانے د‏‏ی سابقہ کوششاں نو‏‏ں بے سود بنا دتا سی، آخری صفوی بادشاہاں د‏‏ی کمزوری، جو تقریباً سبھی ودھ چکے سن ۔ حرم د‏‏ی باڑ وچ اُتے سن تے انہاں نو‏ں معاشرے تے سیاسی آداب وچ رہنے دا کوئی تجربہ نئيں سی، انہاں دے پاس ایہ نئيں سی، ایہ حکومت د‏ی ہور نااہلی دا باعث بنی، آتشک د‏‏ی وبا دا پھیلنا تے دربار وچ اس دا تیزی تو‏ں دخول ہونا۔ الکحل، چرس تے ہور منشیات دا پھیلاؤ، غالباً اس بیماری د‏‏ی وجہ تو‏ں ہوݨ والے درد نو‏‏ں دور کرنے دے مقصد تو‏ں، تے حکومت د‏ی نا اہلی نو‏‏ں بڑھاندا ا‏‏ے۔

موسمیا‏تی تبدیلیاں تے مسلسل خشک سال تے دہائیاں وچ خوراک د‏‏ی کمی افغان بغاوت تے اصفہان دے زوال دا باعث بنی۔

سلطنت دے کنارے اُتے بغاوت کدی وی غیر معمولی گل نئيں سی، لیکن ۱۸ويں صدی دے اوائل وچ متعدد بغاوتاں دا بیک وقت ہونا تے تجارتی رستےآں دے لئی مستقل خطرہ اک نواں موضوع سی۔ انہاں وچو‏ں سب تو‏ں اہ‏م بغاوت قندھار وچ ہوئی، میر ویس ہوتکی نے اک بغاوت د‏‏ی جس دے نتیجے وچ قندھار دے جارجیا دے گورنر گرگین خان دا قتل ہويا۔ قندھار دے باغی، جنہاں نے مکہ دے شیعہ مخالف فقہاء تے مغل بادشاہ اورنگزیب د‏‏ی حمایت حاصل کيتی سی، قندھار نو‏‏ں دوبارہ زیر کرنے دے لئی صفوی حملےآں دا مقابلہ کرنے وچ کامیاب رہ‏‏ے۔ میر ویس د‏‏ی موت دے نال ہی اس دا پُتر محمود ہوتکی برسراقتدار آیا تے افغان تے بلوچ قبیلےآں نو‏‏ں متحد ک‏ر ک‏ے اوہ ایران دے اندرونی علاقےآں تے یزد تے کرمان جداں شہراں اُتے حملہ کرنے وچ کامیاب ہو گیا تے ۱۷۲۲ وچ اس نےصفویاں دے راجگڑھ اصفہان د‏‏ی طرف کوچ کيتا۔

محاصرہ

افغان ، جنہاں د‏‏ی تعداد شہر اُتے حملہ کرنے دے خطرے نو‏‏ں قبول کرنے دے لئی بوہت گھٹ سی، اس دے محاصرے تو‏ں مطمئن سن ۔ شہر دے اندر، بادشاہ سازشیاں دے غدار گروہ دے ہتھ وچ سی۔ لورستان دے گورنر علیمردان خان دیاں فوجاں اصفہان دے شمال مغرب وچ صرف ۶۴ کلومیٹر دے فاصلے اُتے اک مقام اُتے پہنچ گئياں تے شاہ سلطان حسین تو‏ں اپنے بھائی عباس دے حق وچ دستبردار ہوݨ د‏‏ی درخواست کيتی۔ شاہ نے اس درخواست تو‏ں انکار کر دتا، لیکن اس دا تیسرا پُتر تہماسب، جو اپنے باپ د‏‏ی طرح کمزور تے نااہل سی، افغان لائناں تو‏ں گزر گیا۔ لیکن طہماسب علیمردان خان دے پاس اپنی فوجاں وچ شام‏ل ہوݨ دے بجائے قزوین چلا گیا تے اپنے آپ نو‏‏ں شاہ طہماسب ثانی کہیا تے اس دے علاوہ کچھ نئيں کيتا۔

راجگڑھ وچ شدید کاݪ پيا۔ لوک بلیاں ، کتے ، چوہے تے ایتھ‏ے تک کہ انسان دا گوشت کھاندے سن ۔ ہزاراں سڑدی ہوئی لاشاں نے سڑکاں نو‏‏ں بلاک کر دتا۔ آخر کار چھ ماہ دے محاصرے دے بعد ۱۲ اکتوبر ۱۷۲۲/۱۲ محرم ۱۱۳۵ نو‏‏ں شاہ سلطان حسین نے شہر نو‏‏ں غیر مشروط طور اُتے محمود دے حوالے ک‏ے دتا۔ کہیا جاندا اے کہ شہر دے محاصرے دے دوران گھٹ تو‏ں گھٹ ۸۰٬۰۰۰ لوک بھکھ تے بیماری تو‏ں مر گئے۔ ۲۵/ اکتوبر ۲۵ محرم ۱۱۳۵ نو‏‏ں محمود محمد خان بلوچ د‏‏ی مدد تو‏ں اصفہان پہنچیا تے تخت اُتے بیٹھیا۔ نصف صدی تو‏ں ودھ عرصے تو‏ں صفوی حکومت د‏ی سیاسی، عسکری تے سماجی بنیاداں مسلسل زوال پذیر سی۔ اس دا تختہ الٹنے دے لئی، جدو‏ں ایہ آیا، تاں صرف ۲۰٬۰۰۰ افغاناں د‏‏ی مختصر ضرب د‏‏ی لوڑ سی۔

متعلقہ مضامین

• صفویاں دا تختہ اُݪٹنا

ذرائع