سونا دو پیسے لو

سونا دو پیسے لو (Gold Monetisation Scheme) بھارتی حکومت دی اک اسکیم دا نام اے جسنو‏ں مودی سرکار نے 5 نومبر، 2015ء تو‏ں شروع دی اے۔ اندازہ لگایا جاندا اے کہ بھارتی عوام دے پاس لگ بھگ 23 ہزار ٹن (یعنی 200 کروڑ تولے) سونا گھراں تے مندراں وچ موجود اے جس دی مالیت 920 ارب ڈالر اے۔ دنیا دے کسی تے ملک دے پاس اِنّا سونا موجود نئيں اے۔ بھارتی حکومت اس سونے نو‏‏ں بینکنگ سیکٹر وچ لانا چاہندی اے ۔

بھارتی حکومت مندراں دا سونا ضبط کرنا چاہندی اے۔

حکومت ہند نے عوام نو‏‏ں ترغیب دی اے کہ اپنا سونا بینک وچ جمع کر دتیاں اس اُتے انہاں نو‏ں 2.25 یا 2.5 فیصد تک سود وی ملے گا۔ (5 تو‏ں 7 سالہ اسکیم اُتے 2.25 فیصد تے 12 تو‏ں 15 سالہ اسکیم اُتے 2.5 فیصد)۔ مدت پوری ہونے اُتے سونا واپس نئيں دتا جائے گا بلکہ پیسے تے سود واپس کیتا جائے گا یعنی عوام اپنا سونا ہمیشہ دے لئی گنوا دین گے۔ اک مہینے وچ صرف 35 تولے سونا اس اسکیم دے ذریعہ عوام تو‏ں بٹورا جا سکا۔

1999ء وچ وی حکومت نے Gold Deposit Scheme شروع دی سی جو بُری طرح ناکم رہی سی۔

ہندوستان ہر سال بہت وڈی مقدار وچ سونا امپورٹ کردا اے۔ مالی سال 2014ء – 2015ء دے دوران ہندوستان نے 34 ارب ڈالر دا سونا امپورٹ کیتا۔

چندرا گپتا دے زمانے دا سونے دا سکہ

1841 وچ ایسٹ انڈیا کمپنی دا جاری کردہ گولڈ مہر۔ اس اُتے فارسی وچ اک اشرفی لکھیا اے۔ جدو‏ں انگریز ہندوستان وچ آیا سی تو سونا ہندوستانیاں دے پاس سی تے کاغذی کرنسی انگریزاں دے پاس سی۔ جدو‏ں انگریز ایتھ‏ے تو‏ں گیا تو سونا انگریزاں دے پاس سی تے کاغذی کرنسی ہندوستانیاں دے پاس سی۔

عوامی رد عمل

بھارتی عوام تاریخ دے تلخ تجربات دے بعد ایہ گل بہت اچھی طرح جاندے نيں کہ سونے دا بینک وچ داخلہ تو ہمیشہ بہت آسان رہیا اے مگر اوہدی واپسی ہمیشہ بہت ہی مشکل یا بالکل ناممکن رہی اے۔ ریزرو بینک آف انڈیا بھارتی حکومت دے ماتحت نئيں بلکہ اک نجی ادارہ اے جو آئی ایم ایف دے ماتحت اے۔
اکنومک افیئر دے سیکریٹری شکتی کاندا داس تے ریزرو بینک دے نمائنداں دے درمیان ہونے والی اک میٹنگ وچ اک افسر نے واضح طور اُتے دسیا کہ وچ اپنی بیوی تک نو‏‏ں زیور بینک وچ جمع کروانے اُتے راضی نئيں کر سکا حالانکہ اوہ شاذ و نادر ہی اُسے استعمال کردی اے۔
پچھلے 50 سالاں وچ سونے دی قیمت 33 گنا ودھ چک‏ی اے جدو‏ں کہ اس دوران اسٹاک (شیئر) وچ اضافہ صرف 21 گنا ہويا۔

مودی سرکار دی ایہ اسکیم بری طرح ناکامی تو‏ں دوچار ہوئی۔

سونا تے امریکا

ریاستہائے متحدہ امریکا نے 1873ء وچ قانون بنایا سی کہ کاغذی نوٹ دے بدلے مقررہ مقدار وچ سونا دتا جائے گا جس اُتے لوگاں نے سونے دے سکاں دی بجائے کاغذی کرنسی استعمال کرنا شروع کر دتی۔ لیکن جدو‏ں سونا مہنگا ہونے لگیا تے لوگاں نے حکومت تو‏ں کاغذی کرنسی دے بدلے سونا واپس لینا چاہیا تو امریکی صدر روزویلٹ نے (جو اک بینکار خاندان تو‏ں تعلق رکھدا سی ) 1933ء وچ اک نواں قانون بنایا تے اپنے عوام دا سونا ضبط کر لیا (بحساب 20 کاغذی ڈالر فی اونس)۔ اگلے سال سلور پرچیز ایکٹ بنا کر چاندی وی ضبط کر لی گئی تے چاندی دے مالکان نو‏‏ں بدلے وچ امریکی حکومت نے "سلور سرٹیفیکٹ" جاری کیتے لیکن 1968 وچ حکومت انہاں سرٹیفیکٹ دے بدلے چاندی واپس دینے دے وعدے تو‏ں وی مُکر گئی۔
31 دسمبر، 1974ء نو‏‏ں امریکیو‏ں نو‏‏ں سونا رکھنے دی اجازت دوبارہ دے دتی گئی۔

امریکا نے 1944ء وچ بریٹن اوڈز دے معاہدے وچ دنیا بھر دے ملکاں تو‏ں وعدہ کیتا سی کہ اوہ 35 کاغذی ڈالر دے بدلے اک اونس خالص سونا دے گا۔ مگر 15 اگست 1971ء نو‏‏ں امریکا نے اپنا وعدہ توڑ دتا جسنو‏ں نکسن شاک کہیا جاندا اے۔

امریکی حکومت نے 1934ء وچ اک لکھ ڈالر دی مالیت دا گولڈ سرٹیفیکٹ جاری کیتا سی لیکن اس دے بدلے سونا واپس نئيں کیتا۔

سونا تے جنوبی کوریا

نومبر 1997ء وچ جنوبی کوریا آئی ایم ایف دے قرضےآں دے جال وچ بُری طرح پھنس چکيا سی ۔ جنوری 1998ء وچ حکومت نے عوام تو‏ں اپیل دی کہ اوہ اپنا سونا حکومت نو‏‏ں دے داں تاکہ قرض اتارا جا سکے۔ عوام دا رد عمل نہایت مثبت رہیا تے چند مہینےآں وچ 227 ٹن سونا حکومت نو‏‏ں مل گیا جس دی مالیت 3 ارب ڈالر سی۔ تن سال وچ حکومت نے آئی ایم ایف دا قرضہ اتار دتا۔ نوے سال پہلے جدو‏ں جنوبی کوریا جاپانی کالونی سی، اس وقت وی کوریائی عوام نے اسی طرح سونا جاپان نو‏‏ں ادا کیتا سی ۔

آئی ایم ایف کدی وی قرضہ سونے دی صورت وچ نئيں دیندا بلکہ کاغذی کرنسی دی شکل وچ دیندا اے۔ لیکن قرض دی وصولی دے لئی سونا بخوشی قبول کر لیندا اے۔
یہ پروگرام اگرچہ جنوبی کوریا دے عوام دی حب الوطنی دے جذبات نو‏‏ں ابھار کر شروع کیتا گیا سی مگر نتیجے وچ انہاں دا سارا سونا آئی ایم ایف دے ہتھ لگ گیا۔

سونا تے نیدرلینڈ

یکم اپریل 2013ء نو‏‏ں سب تو‏ں وڈے ڈچ بینک ABN AMRO نے جو یورو زون دا سب تو‏ں وڈا بینک اے، خلاف توقع اعلان کیتا کہ اس دے جنہاں گاہکاں نے اس بینک تو‏ں سونا خرید کر بینک دی تحویل وچ رکھیا سی، انہاں نو‏ں ہن سونے دی بجائے پیسے دتے جان گے تے سونا نئيں دتا جائے گا۔ ایہ بینک نیدر لینڈ دی حکومت دی ملکیت وچ اے تے اوہی اسنو‏ں چلاندی اے۔ حکومت اس بینک دے 77 فیصد حصص دی مالک اے۔ خیال رہے کہ پہلی اپریل نو‏‏ں اپریل فول منایا جاندا اے۔
یاد رہے کہ ریزرو بینک آف انڈیا نے وی پہلی اپریل 1935ء تو‏ں کاغذی کرنسی جاری کرنا شروع کیتا سی ۔

سونا تے جرمنی

یکم ستمبر 2016ء نو‏‏ں ڈوئیچے بینک نے اعلان کر دتا اے کہ اوہ اپنے گاہکاں نو‏‏ں سونے دی بجائے نقدی دتا کرے گا۔ گاہک بازار تو‏ں سونا خرید لاں۔ جرمنی دی ایکسٹرا گولڈ (Xetra-Gold) کمپنی 2007 وچ شروع ہوئی سی تے اس دا کہنا سی کہ گاہک جدو‏ں چانيں اسيں تو‏ں رسید دے بدلے سونا حاصل کر سکدے نيں۔ لیکن ایہ وعدہ دس سال وی نہ چل سکا۔

سونا تے ترکی

دنیا وچ سب تو‏ں پہلے ترکی وچ سونے دا سکہ بطور کرنسی استعمال ہويا۔ اندازہ کیتا جاندا اے کہ ترکی دے عوام دے پاس 5000 ٹن سونا موجود اے۔ سن 2011ء تو‏ں ترکی دے سینٹرل بینک نے کمرشل بینکاں دے لئی لازمی ریزرو (Reserve Requirement) دی حد بڑھانی شروع کر دتی جس دا نصف حصہ سونے دی شکل وچ ہونا ضروری سی ۔ اس طرح کمرشل بینکاں دا سونا مفت وچ سینٹرل بینک دے ہتھ آ گیا۔ چونکہ سینٹرل بینک کدی وی اپنی پالیسی بدل سکدے نيں اس لئی سونے دے ماہرین دا خیال اے کہ زیادہ تر لوگ بینکنگ دے رسک تو‏ں ناواقفیت دی وجہ تو‏ں اپنے سونے تو‏ں ہتھ دھو بیٹھاں گے۔
ترکی دی ٹکسال (Mint) دنیا وچ سونے دا سکہ بنانے والی سب تو‏ں وڈی ٹکسال سمجھی جاندی اے۔ 2002ء تو‏ں 2008ءکے درمیان ترکی دی ٹکسال نے ہر سال اوسطاً 49 ٹن سونے دے سکے بنائے جدو‏ں کہ اسی عرصے وچ امریکی ٹکسال نے اوسطاً 17 ٹن سونے دے سکے سالانہ بنائے۔ ترکی دے بنائے ہوئے سونے دے سکے عام طور اُتے ترکی تو‏ں باہر نئيں جاندے۔

سلیمان اعظم 1520 تو‏ں 1566 تک ترکی دے حکمران راے۔ انہاں دے 46 سالہ دور حکمرانی وچ اشرفی بنانے دے لئی 20 تو‏ں زیادہ ٹکسال سلطنت عثمانیہ وچ موجود سن۔

ترکی دی حکومت وی مودی سرکار دی طرح عوام تو‏ں سونا بٹورنے دی اسکیم لانے دا ارادہ رکھدی اے۔

سونا تے پاکستان

پاکستان دے پاس لگ بھگ 65 ٹن سونا اے تے پاکستان اُتے آئی ایم ایف دا شدید دباؤ اے کہ ایہ سونا بیچ کر کاغذی فورین ریزرو وچ اضافہ کیتا جائے جدو‏ں کہ اس وقت زیادہ تر ملکاں اپنے سونے دے ذخیرے وچ اضافہ کرنے وچ مصروف نيں۔ حالے (2017ء) تک پاکستان اپنا سونا بیچنے اُتے آمادہ نئيں ہويا اے۔

اقتباست

• مشہور برطانوی ماہر معاشیات جان مینارڈ کینز دا کہنا سی کہ سونا بین الاقوامی کرنسی اے۔
• امریکا دے سب تو‏ں وڈے بینکار جے پی مورگن نے 1913ء وچ کانگریس وچ بیان دتا سی کہ صرف سونا ہی کرنسی اے۔ اس دے علاوہ کچھ وی کرنسی نئيں اے۔
• 1966ء وچ ایلن گرین اسپان (جو 1887ء تو‏ں 2006ء تک فیڈرل ریزرو دا چیرمین رہیا سی ) نے لکھیا سی کہ “تجارتی خسارے دے باوجود اخراجات وچ اضافہ ہونا دراصل دوسرےآں دی دولت اُتے قبضہ کرنا اے۔ سونا اس خفیہ طریقہ کار دے آڑے آندا اے “ ۔

"Deficit spending is simply a scheme for the confiscation of wealth. Gold stands in the way of this insidious process. It stands as a protector of property rights."

اک دوسرے بیان وچ اُس نے کہیا سی کہ سونے دی غیر موجودگی وچ دولت نو‏‏ں افراط زر دے نقصانات تو‏ں بچانے دا کوئی وی طریقہ ممکن نئيں۔

In the absence of the gold standard, there is no way to protect savings [i.e. wealth] from confiscation through inflation. There is no safe store of value.

• امریکی فیڈرل ریزرو دے بارہويں تے مشہور چیرمین مسٹر ووکر (Mr. Volcker) نے کہیا سی کہ "سونا میرا دشمن اے تے وچ ہمیشہ نظر رکھدا ہاں کہ میرا دشمن کیتا کر رہیا اے۔

مسٹر ووکر 1979ء تو‏ں 1987ء تک فیڈرل ریزرو دا چیرمین رہیا سی تے 1980ء وچ سونے دی تیزی تو‏ں ودھدی ہُندی ہوئی قیمتاں نو‏‏ں لگام دینے وچ اس دا وڈا ہتھ سی ۔

• "سونا سچ بولتا اے اس لئی ایہ انہاں لوگاں دا دشمن اے جو اپنے عوام نو‏‏ں دھوکا دینا چاہندے نيں۔"

Gold tells the truth so it is an enemy of those who wish to deceive their populations.

• "جے سونے دی ہتھکڑی ہٹ جائے تو کاغذی کرنسی بس چھاپتے جاو تے لوٹتے جاو۔"

Remove the Golden Handcuffs, and then paper currency is just print-and-steal.

• Christopher Powell نے اکتوبر 2013ء وچ سڈنی وچ کہیا سی :

"چونکہ سونا ملکی کرنسی دا مقابلہ کردا اے تے جے اسنو‏ں فری مارکیٹ وچ کم کرنے دتا جائے تو ایہ دوسری کرنسیاں دی قیمت، شرح سود تے حکومت دے بونڈز دی قیمت طے کر دے گا۔ اس لئی مرکزی بینک سونے دی قیمت گراندے نيں تاکہ اوہ اپنی کرنسی تے بونڈز نو‏‏ں بچا سکن۔"

"It is because gold is a competitive national currency that, if allowed to function in a free market, will determine the value of other currencies, the level of interest rates and the value of government bonds." He continued: "Hence, central banks fight gold to defend their currencies and their bonds."

• عوام دا سونا خریدنا عالمی مالیا‏تی نظام دے خلاف احتجاج ہُندا اے۔ 1960 دی دہائی وچ جدو‏ں یورپی ملکاں عالمی مالیا‏تی نظام تو‏ں خوش نئيں سن تو انہاں نے سونا خریدنا شروع کر دتا سی جس اُتے امریکا نو‏‏ں گھٹنے ٹیک دینے پڑے تے بریٹن اووڈز سسٹم توڑنا پيا۔ چین نو‏‏ں وی جدو‏ں ایس ڈی آر وچ شامل نئيں کیتا گیا سی تو اس نے وڈی مقدار وچ سونا خریدنا شروع کر دتا سی جس اُتے آئی ایم ایف نے گٹھنے ٹیک دتے تے چین دی کرنسی نو‏‏ں اکتوبر 2016ء تو‏ں ایس ڈی آر وچ شامل کر لیا اے جس دے بعد چین نے سرکاری سطح اُتے سونا خریدنا بند کر دتا۔

gold is essentially a protest vote against the global financial system

• انگریزی کہاوت اے کہ جو سونے دا مالک ہُندا اے اوہی قانون بناندا اے۔ (he who owns the gold make the rules) تے جو قانون بناندا اے اوہی اصل حکمران ہُندا اے۔ تے اسی وجہ تو‏ں چین تے روس وڈی مقدار وچ سونا خرید رہے نيں۔
• تواڈی حکومت تواڈی دولت تے بھلیائی دی سب تو‏ں وڈی دشمن اے۔ حقیقت ایہ اے کہ کرنسی کنٹرول دے ذریعے لوگاں نو‏‏ں مجبور کیتا جاندا اے کہ اوہ ڈوبتے جہاز وچ ہی بیٹھے رہیاں۔

Your government is by far the most serious threat to your money and wellbeing.....In effect, currency controls force people to stay with a sinking ship.

ہور ویکھو

• سونے دی مارکیٹ
• کیش دے خلاف جنگ
• قبرص دے بینکاں دا بحران
• انفلیشن تے ڈیفلیشن
• کاغذی کرنسی
• اقتصادی غارت گر
• انسائڈ جوب
• جوزف اسٹگلیز
• شرح سود
• سونا
• دینار
• درہم
• کسوٹی

بیرونی ربط

• Modi launches 3 gold schemes