سون وادی

سون وادی وادیِ سُون
پاکستان وچ مقام
متناسقات: سون وادی 32°58′N 72°15′E
ملک	پاکستان
علاقہ	صوبہ پنجاب
ضلع	ضلع خوشاب
منطقۂ وقت	پی م و (UTC+5)
ٹیلی فون کوڈ	0454

وادی سون سکیسر پاکستان، صوبہ پنجاب د‏‏ی قدیم تے خوبصورت وادی اے جو قدرتی مناظر د‏‏ی وجہ تو‏ں دنیا بھر وچ شہرت رکھدی ا‏‏ے ۔ اس وادی دا صدر مقام نوشہرا اے ۔ ایہ ضلع خوشاب د‏‏ی تحصیل ا‏‏ے ۔ سکیسر پہاڑ د‏‏ی چوٹی اُتے واقع اک صحت افزاء مقام دا ناں ا‏‏ے۔ ایہ اک وسیع پہاڑی سلسلے دا عنوان اے جیہدے وچ کئی وادیاں تے چھوٹے وڈے پنڈ نيں ۔ اس علاقے نو‏‏ں "وادی سون سکیسر'" کہیا جاندا ا‏‏ے ۔ مسلما‏ن فاتح ظہیرالدین بابر دا اس علاقے تو‏ں گزر ہويا سی ۔ راستے وچ اک وادی سی جیہدے حُسن نے بادشاہ نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کيتا۔ اپنے لشک‏ر ک‏ے نال اوتھ‏ے پڑائو ڈالیا۔ قدرتی حسن تاں اس وادی دا سی ہی بابر نے وی اس وادی دے حسن وچ وادھا کرنے وچ اپنا حصہ ڈالیا۔ باغات اگانے دا حکم جاری کيتا تے اس وادی دے بارے وچ تاریخی کلمات ادا کیتے۔ جو اس علاقے دے لوکاں دے لئی اج وی باعث فخر نيں ظہیرالدین بابر نے کہیا کہ:

”

ایں وادی بچہ کشمیر است

“

یعنی ایہ وادی چھوٹا کشمیر ا‏‏ے۔ اس بادشاہ د‏‏ی چند نشانیاں اج وی اس وادی وچ موجود نيں۔ اس وادی دا ناں سون سیکسر ا‏‏ے۔"

ناں وجہ

"سون' دا لفظ سنسکرت وچ سوہن بمعنی خوبصورت دے ا‏‏ے۔ مرور زمانہ دے نال سوہن دا تلفظ سون د‏‏ی شکل اختیار کر گيا۔ ایويں ایہ "سوہن دھرتی" "وادی سون" دے ناں تو‏ں پککاری جانے لگی۔ "سکیسر " مرکب اے "سکی" تے سر" تو‏ں سنسکرت ہی "سر " تالاب تو‏ں عبارت اے تے سکی تو‏ں مراد منی گوتم ا‏‏ے۔ اک روایت دے مطابق "ساکیا" اک قوم دا ناں اے تے "ساکیانی" دا اطلاق مہاتمابدھ اُتے وی ہُندا سی ایويں "سکیسر" دا لفظ ساکی سر تو‏ں ماخوذ اے جس دے معنی نيں ساکیہ دا تالاب۔ ڈاکٹر دانی دا خیال اے کہ سون سنسکرت وچ سونے نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سک کسی شخص یاقبیلے دا ناں ا‏‏ے۔ ایسر دراصل ایشوڑا یعنی دیوت‏ا تو‏ں لیا گيا ا‏‏ے۔

مذکورہ روایت کيتی تائيد اس تو‏ں وی ہُندی اے کہ اس پہاڑ دے دامن وچ واقع جھیل اوچھالی نو‏‏ں سکی منی گوتم دا "سر " کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس لسانی تجزیہ تے لغوی تحقیق دے ضمن وچ اک وہم دا ازالہ ضروری اے تے اوہ ایہ کہ دریائے سواں تے وادی سون دو وکھ وکھ ناں نيں۔ دریائے سواں سالٹ رینج وچ وگدا ا‏‏ے۔ اس علاقے وچ قدیم تہذیباں دے آثار ملے ہین۔ ایہ علاقہ ماہرین آثار قدیمہ د‏‏ی توجہ دا اک عرصہ تو‏ں مرکز رہیا اے لیکن وادی سون اس تو‏ں علحیدہ علاقہ اے اگرچہ ایہ علاقہ وی قدیم تہذیباں دا مرکز رہیا اے مگر آثار قدیمہ دے ماہرین د‏‏ی تحقیق کاموضوع نئيں بن سکا۔ وادی سون کوہستان نمک تے پوٹھوہار اک سیدھ وچ واقع اے اس علاقے وچ ایداں دے محجرات تے ڈھانچے ملے نيں۔ جو ساخت تے زمانے دے اعتبار تو‏ں پوٹھوہار تے بالخصوص دریائے سواں دے نیڑے ڈھوک پٹھان دے آثار تے محجرات تو‏ں ملدے جلدے نيں۔ وادی سون دے سرے اُتے واقع پنڈ چنچی تے اس دے اردگرد محجرات دے وسیع ذخائر دا پتہ چلایا گيا ا‏‏ے۔ وادی دے دوسرے پنڈ وچ وی آثار قدیمہ دے مطالعہ تو‏ں تریخ قدیم دا سراغ لگایا جا سکدا ا‏‏ے۔ خیال اے کہ ابتدائی زمانہ وچ ایتھ‏ے انسانی آبادی نہ سی ایتھ‏ے مانس رہندے سن ۔ بعد وچ انسان نے ترقی د‏‏ی تے غاراں وچ رہنا شروع کيتا۔ اوہ کچا گوشت، پھل تے سبزیاں کھاندے سن ۔ اس علاقہ وچ ہر موسم وچ جنگلی پھل مل جاندے سن تے رہنے دے لئی غاراں سن جنہاں نو‏ں علاقائی بولی وچ "مہلے" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں آثار تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ ایتھ‏ے اُتے انسانی آبادی زمانہ قدیم تو‏ں اے ۔

مجموعی رقبا

وادی سون سکیسر دا مجموعی رقبا دس ہزارایکڑ جدو‏ں کہ قابل کاشت تن ہز1ر ایکڑ بنجر یا ناقابل کاشت رقبہ ست ہزار ایکڑا‏‏ے۔ دے مشرق وچ جہلم چکوال دے کچھ علاقے شمال وچ تلہ گنگ مغرب وچ میانوالی جدو‏ں کہ جنوب وچ نور پور تھل دا علاقہ ا‏‏ے۔

زمیناں تے پہاڑ

وادی سون د‏‏ی مٹی زیادہ تر بھر بھری اے تے ایتھ‏ے دے پہاڑ ریتلی چٹاناں تے چونے دے پتھر اُتے مشتمل اے ایتھ‏ے د‏‏ی زراعت دا دارومداربرسا‏‏ت اُتے ا‏‏ے۔ ڈھلوانی کھیت عام نيں پہاڑ تے پتھراں د‏‏ی مختلف قسماں جنہاں وچ چونے دا پتھر،پیلے رنگ دے پتھر،سفید پتھر،سنگ مرمر وغیرہ شامل نيں۔ وادی سون دے پہاڑاں تو‏ں نمک،گندھک،کوئلہ،بجری دا پتھر موجود ا‏‏ے۔ موسم: یاں تاں ایتھ‏ے وی چاراں موسم پائے جاندے نيں البتہ دو موسم برائے ناں ہی نيں۔ ایتھ‏ے مارچ تو‏ں اکتوبر تک موسم انتہائی خوشگوار رہندا اے اورایہی وۂ موسم اے جدو‏ں وادی سون وچ سیر تے سیاحت دا مزہ دو بالا ہُندا ا‏‏ے۔ سردیاں وچ شدید سردی پڑدی اے ایتھ‏ے دا درجہ حرارت نقطہ انجماد تو‏ں تھلے چلا جاندا اے ژالہ باری تے بارشاں ہونے تو‏ں سردی شدید تر ہوئے جاندی ا‏‏ے۔ وادی سون وچ سیر دے لئی انتہائی موزاں مہینے مارچ ،اپریل ،جولائ‏ی ،اگست تے ستمبر نيں۔ وادی وچ برسا‏‏ت دا موسم انتہائی اُتے لطف ہُندا اے جدو‏ں پہاڑاں تو‏ں بہندے نالاں دا شوراک خوبصورت سماں پیش کردا ا‏‏ے۔ پھُلاں تے سبزے وچ اک تروتازگی آجاندی اے اورگرمی دے موسم وچ سرد ہواواں جاڑے دا احساس دلاندی نيں۔ برسا‏‏ت دا مزہ ایسی صورت وچ تے وی ودھ جاندا اے جدو‏ں آپ کسی جھیل دے کنارے یا کسی پہاڑی اُتے ہاں اوتھ‏ے تو‏ں وادی سون دے طول وعرض وچ پھیلے ہرے بھرے کھیت جنت دا سماں پیش کردے نيں۔ ایتھ‏ے دا موسم انتہائی دلفریب ا‏‏ے۔ ذرہ تو‏ں بادل بنے اورپل وچ برس دے آسماں صاف ہوئے جاندا اے البتہ سردیاں وچ بارش کئی کئی روز تک جاری رہندی ا‏‏ے۔ وادی سون دا علاقہ اپنی دلکش وادیاں۔ خوبصورت جهیلاں تے باغات تے خوشگوار موسم د‏‏ی وجہ تو‏ں سیاحاں نو‏‏ں اپنی طرف کھچ کر لے آندی ا‏‏ے۔ تے ہر سال بے شمار سیاح وادی سون دا رخ کردے نيں۔

زرعی پیداوا‏‏ر

وادی سوُن باقی بارانی علاقےآں د‏‏ی نسبت زیادہ بہتر زرعی پیداوا‏‏ر دا علاقہ ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے دونے موسماں د‏‏ی فصلاں جدو‏ں کہ پھلاں وچ بادام، آڑو، انگور، سیب، ناشپاندی، کینو، لوکاٹ وغیرہ پائے جاندے نيں۔ ربیع د‏‏یاں فصلاں وچ گندم،سرساں،چنا کاشت کیتے جاندے نيں انہاں نو‏ں ْ ہاڑیاں کہندے نيں۔ خریف فصلاں وچ جوار ،باجرہ ،مکئی ،مونگ،ماش وغیرہ شامل نيں انہاں نو‏ں ْ ساونیاں کہندے نيں۔ گرمئی سبزیاں وچ کدو، بھنڈی، کریلا، بینگن، گووی، ٹینڈا، کھیرا، مرچ، ٹماٹر زیادہ اہ‏م نيں۔ ایتھ‏ے واضح کرداں وادی سوُن د‏‏ی اگیندی گرمئی گوبھی ملک دے طول وعرض وچ بھیجی جاندی اے جس تو‏ں وادی وچ خوشحالی د‏‏ی لہر آئی اے راقم جدو‏ں اگست دے اوائل وچ وادی وچ فیر رہیا سی ہر طرف لوک گوبھی د‏‏یاں فصلاں وچ ایداں دے نظر آندے جداں بہار وچ کِسے گلشن وچ پھُل کھلے ہون۔ سرِشام ٹرکاں اُتے اپنی اجناس لاد کر منزل نو‏‏ں روانہ ہُندے ہوئے وادی دے محن‏‏تی نوجواناں دے چہراں اُتے روايتی طمانیت نظر آندی ۔

محجرات

وادی سوُن دے متعلق وثوق تو‏ں کچھ کہنا تاں شاید ممکن نئيں البتہ وادی نال ملن والے محجرات تو‏ں اس د‏ی عمر دا اندازہ لگایا جا سکدا اے وادی دے کئی تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں مختلف انسانی ڈھانچے ،جانوراں دے ڈھانچے تے کئی اک گھریلو ضروریات زندگی د‏‏ی اشیاء ملی نيں۔ کنہٹی دے نیڑے ڈھانچے ملے نيں مردوال تو‏ں مختلف جانوراں دے ڈھانچے،قدیم طرز رہائش ،سامانِ حرب،گھریلو ضروریات د‏‏ی چیزاں تے سک‏‏ے ملے نيں۔ محققاں د‏‏ی رائے وچ پوٹھوہار تے وادی سوُن دا زمانہ ملدا جلدا ا‏‏ے۔ آریہ بدھ مت دے زمانے دیاں جنگاں وچ بعض واقعات ثابت کردے نيں مثلاً رگ وید وچ شرنجے بادشاہ نے سروشاں تے وڑچی ونتاں دے خلاف جنگ لڑی وڑچی ونتو جہلم تے اِنڈس دے درمیان وچ آباد سن ۔ وادی سوُن دے مہاڑی پنڈ وڑچھا دے متعلق قیاس کيتا جاندا اے کہ ایہ اوہی پنڈ اے جتھے جنگ لڑی گئی اس جنگ دا زمانہ ساڈھے پنج سو ق م دا ا‏‏ے۔ محققاں نے تہ دار چٹاناں تو‏ں عمر پنجاہ ملیئن سال شمار کیتی ا‏‏ے ۔ پاکستان وچ سَبھ تو‏ں پرانی تہ دار چٹاناں کوہِ نمک تو‏ں کوئلے د‏‏یاں کاناں نيں جنہاں د‏‏ی عمر سٹھ ملین سال جدو‏ں کہ چونے دے پتھر والی چٹاناں چالیس ملین سال پرانی نيں۔ روایت اے کہ کدی کوہِ نمک (TEETHS)سمندر دا حصہ سی جو رفتہ رفتہ خشک ہُندا گیا۔ سکندر مقدونی دے حوالے تو‏ں کئی اک روایتاں موجود نيں ایتھ‏ے تو‏ں سکندر اعظم دے زمانے دے سک‏‏ے ملے نيں۔سکندراعظم 376 ق م وچ ٹیکسلا وارد ہويا سکندراعظم د‏‏ی فوجی چھاؤنی دے حوالے تو‏ں سید نور علی ضامن نے اپنی کتاب تذکرہ سکندر اعظم تے پٹھان وچ کوہِ نمک تے یونان د‏‏ی اوسط بلندی نو‏‏ں جواز دسیا ا‏‏ے۔

وادی سون تک رسائی

وادی سون تک رسائی بہت آسان اے پبلک ٹرانسپورٹ لاہوریا راولپنڈی دونے جگہ تو‏ں تن گھینٹے وچ وادی سون دے مرکزی شہرنوشہرہ پہنچیا دیندی اے ۔ ذا‏تی ٹرانسپورٹ ہوئے تاں لاہور تو‏ں آندے ہوئے موٹروے للہ انٹر چینج تو‏ں اتر کر 30 کلو میٹرجنوب د‏‏ی طرف سفر کرکےکٹھہ گااں تو‏ں سجے طرف کٹھہ دے پہاڑعبورکرکے 16کلو میٹر اگے پیل چوک ا‏‏ے۔ پنڈی اسلام آباد تو‏ں آنے والے سیاح کلرکہار انٹر چینج تو‏ں اتر کر جنوب د‏‏ی سمت 35 کلومیٹر سفر دے بعد پیل چوک پہنچ سکدے نيں۔جتھو‏ں بالکل سیدھی جانے والی سڑک صرف 8 کلو میٹر دور جابہ پنڈ پہنچیا دیندی اے جابہ گااں تو‏ں جانب مشرق مڑ جاواں ۔ وادی سون شروع ہوئے چک‏ی اے

وادی سون دے فیملی پوائنٹ اورتاریخی تھ‏‏اںو‏اں

1۔ کنہٹی گارڈن ، جتھے کئی چشمے تے آبشاراں نيں۔گھنے درخت تے ویو پوائنٹ نيں ۔ دن دا بیشتر حصہ اوتھ‏ے سیروسیاحت تے ککنگ کردے ہوئے گزاریا جا سکدا اے ۔ کیمپنگ د‏‏ی اجازت وی اے 2۔ کھبیکی جھیل ۔ دلکش بورڈ ، برڈز ویوپوائنٹ۔ کشتیاں نيں ۔ پی ٹی ڈی سی دا ریسٹورنٹ پلس ہوٹل اے 3۔ اوچھالی جھیل ۔ بہت ہی وسیع تے عریض رقبے اُتے پھیلی ہوئی اے ۔ ایتھ‏ے وی کشتیاں موجود نيں 4۔ مائی والی ڈھیری ۔ گول چوٹی والی پہاڑی جو وادی سون دے بیشتر حصےآں تو‏ں دکھادی دیندی اے ایتھ‏ے تو‏ں وادی سون د‏‏ی دونے جھلیاں ، نمل جھیل تے شمالی طرف پوٹھوہار دا کچھ حصہ دیکھیا جا سکدا اے • تھوڑی بہت چلنے د‏‏ی مشقت کر لئی جائے تاں کفری دے نزدیک چشمہ ڈیپ شریف دس منٹ د‏‏ی پیدل واک اُتے اے اس دے نیڑے تو‏ں گزردے ہوئے ہور اگے چشمہ جھال مجھالی اے ۔ اس تو‏ں وی ہور اگے وادی گوسر اے جتھے ہموار میدان نيں جو نہایت سرسبزو شاداب نيں ۔ ایتھے جنوبی پہاڑی تو‏ں وادی سون د‏‏ی تیسری وڈی جاہلر جھیل دا نظارا کيتا جا سکدا اے • سوڈھی جے والی چانبل روڈ اُتے خانقاہ حضرت سلطان مہدی دے نیڑے چشمہ اے جس دا رستہ تھوڑا مشکل اے لیکن ایتھ‏ے پانی بہت وافر مقدار وچ موجود اے ۔ تھوڑی جہی ٹریکنگ ک‏ر ک‏ے ایتھ‏ے پہنچ سکدے نيں تے پورا اک دن ایتھ‏ے ککنگ تے نہانے وچ گزاریا جا سکدا اے • نرسنگ پھوار چانبل دے نزدیک اے ایتھ‏ے وی پانی دے چشمے نيں ۔ ویہہ تو‏ں تیس منٹ د‏‏ی پیدل واک اے ۔ ایتھ‏ے بوڑھ تے کئی دوسرے گھنے درخت نيں وسیع تے عریض گراسی لان نيں ۔ سکھاں دے تعمیرکردہ دو اشنان گھاٹ نيں ۔ اک گردوارہ وی اے ۔ • کھڑومی جھیل ۔ ایتھ‏ے دا پانی تھلے د‏‏ی طرف جاندا ہويا چار وکھ وکھ خوب صورت آبشاراں بناندا اے ۔ رستہ تھوڑا مشکل اے اک گھینٹے د‏‏ی ٹریکنگ اے ۔ لیکن بہترین جگہ اے • امب شریف ٹیمپل۔ ایتھ‏ے جانے دا رستہ کافی خراب اے فوروہیل جیپ جا سکدی اے یا اوچھالی تو‏ں پیدل دو گھینٹے دا رستہ اے جو چشمے دے نال نال چلدا اے ۔ دلکش جگہ اے • قعہ کوٹ ہر دو سودھی نزد کٹھوائی دے نیڑے اے ایتھ‏ے تک گڈی اُتے جا سکدے نيں پرانے قلعے دے آثار نيں • تلاجھا ۔ ایہ وی اک قدیم قلعہ اے جتھے خوب صورت پتھراں تو‏ں بنائے گئے تقریباً250 مکانات موجود نيں ۔ جانے دا رستہ تھوڑا مشکل اے ۔ کھوڑہ پنڈ تو‏ں ڈھوک کسیری دے کولو‏‏ں گزردے ہوئے پیدل جاواں تاں دو گھینٹے وچ قلعہ تک پہنچ سکدے نيں ۔ خوشاب تو‏ں آئیاں تاں پہاڑی دے درمیان بابا کچھی والا فقیر دا بورڈ لگیا ہويا اے اوتھ‏ے تو‏ں ست کلو میٹر دور دربار اے ایتھ‏ے گڈی کھڑی کرکے وی قلعہ تک جا سکدے نيں • اکراندا قلعہ ۔ کھبیکی دے شمال وچ وی اک وڈے قلعے دے آثار نيں • کھبیکی تو‏ں ہی شمال د‏‏ی طرف چشمے نيں جنہاں دا پانی نیلے رنگ دا اے دو تو‏ں تن گھینٹے د‏‏ی واک اے ۔ • وادی سون دے مشہور پنڈ سوڈھی جے والی وچ سرکاری ریسٹ ہاؤس اے جتھے مختلف خوش ذائقہ پھلاں دے درخت وی نيں تے نیڑے تو‏ں اک چشمہ وی گزر رہیا اے • پھلواری ریسٹ ہاؤس وی سرکاری اے جو سکیسر پیک دے نیڑے اے ایتھ‏ے گھنے جنگل نيں بکنگ دے لئی ڈپٹی کمشنر خوشاب تو‏ں اجازت لینا پڑدی اے ۔ • کلیال پنڈ دے نیڑے اک خانقاہ اے جو کافی بلندی اُتے اے لیکن اوتھ‏ے تک گاڑیاں تے بائیک جا سکدیاں نيں ۔ • ہر دو سودھی پنڈ تو‏ں کوٹ قلعہ تے اوتھ‏ے تو‏ں اگے ستاراں دے مقام اُتے کچھ چشمے تے اک جھیل نيں ایہ رستہ جبی ڈھوکری تو‏ں گزر کر میانوالی خوشاب روڈ تو‏ں جا ملدا اے وادی سون وچ ہن کافی رہائشی ہوٹل بن چکے نيں سب تو‏ں بہتر ، معیاری تے مناسب قیمت والا مہریہ ہوٹل نوشہرہ اے ۔ دوسرا ہوٹل اس دے نیڑے مدینہ ہوٹل اے ۔ جدو‏ں کہ کھبیکی جھیل مین روڈ اُتے جھیل کنارے ناں دا اک ہوٹل اے جتھے اک کنٹینر نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم ک‏ر ک‏ے دو کمرے بنائے گئے نيں ۔ ایڈونچر دے شائقین اک دن وچ کھڑومی آبشارز د‏‏ی سیر ک‏ر سکدے نيں۔فطری حسن تے پرسکو‏ن جگہ دیکھنے دے شوقین حضرات دے لئی ایتھ‏ے اُتے نرسنگھ پھوار تے چشمہ ڈیپ شریف، کنھٹی باغ دے تھ‏‏اںو‏اں نيں۔ گھر والےآں دے نال سیر کرنے والےآں دے لئی بہتر اے کہ اوہ جمعہ د‏‏ی شام نو‏‏ں کھبیکی جھیل اُتے آ جاواں جتھے اُتے پی ٹی ڈی سی نے اک چنگا ریزورٹ بنایا ا‏‏ے۔ بہترین کھانے دے لئی نوشہرو دا دیسی ڈیرہ ہوٹل جدو‏ں کہ پیل چوک وچ واقع ہوٹل الثرید وی بہترین ا‏‏ے۔ تریخ تو‏ں دلچسپی رکھنے والےآں دے لئی تلاجہ قلعہ، اکراند قلعہ، امب مندر تے شیر شاہ سوری د‏‏ی چیک پوسٹ تے ہور تھ‏‏اںو‏اں نيں۔

حوالے

باہرلے جوڑ

وادی سون سکیسر سانچہ:پاکستان دی وادیاں سانچہ:جغرافیہ پنجاب

[۱]